Heimskringla - 26.11.1924, Qupperneq 4

'4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. NÖV., 1924.
Heimakrin^la
(Stofnuft 1880)
Kemor flt II hverjum mlflvlkudearL
EIGBNDURi
VIKING PRESS, LTD.
853 os 855 SARGENT AVE., WINNIPEG,
TulHlml: N-6537
Ver’ð bla'ðsins er $3.00 árgangurinn borg-
ist fyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGEÚS HALLDÓRS írá Höfnum
Rltstjórl.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
I tnnAskrift tll blnbsln.s:
THE3 VIIÍING PRESS, Ltd., Box 3105
UtanftMkrlft til rltMtjöranw:
EDITOR HEIMSKRINGLA, Box 3105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla ls poblished by
The Vlklng Press Ut|).
and printed by
CITY PRINTING & PUBUISHING CO.
853-855 Sargent Ave., Wlnnlpeg, Man.
Telephone: N 6587
> .. —■
WINNIPEG, MAN., 26. NÓV. 1924.
“Hárin rísa næstum”!
En hvar? HVar, nema á höfðinu á
ritstjóra “Lögbergs”? Og af hverju? Af
því að “Heimskringla” hafi verið “að
sverta” England, “í augum alheims og
þess eigin borgara um skör fram.” — Ja,
þó það væri nú að þau “risu næstum”!
Einkennilegt, og mesta guðs mildi, að þau
skyldu ekki rísa hreint og beint alveg.
Skelfingarhrollurinn, sem svo kald-
ranalega hefir gustað um skrifstofur
“Lögbergs”, að hann hefir “næstum” or-
sakað þessi ósköp, á rót sína að rekja til
ritstjórnargreinar í “Heimskifinglu” 12.
nóv. síðastliðinn, þar sem ófriður er tal-
inn ósæmandi siðuðum mönnum, og
kirkjudeild ein hér í Vesturheimi ásökuð
um að hafa sýnt yfirdrepsskap í þings-
yfirlýsingu, sem í orði kveðnu hvetur til
friðar, en sem í raun og veru hlýtur að
vera ófrið fylgjandi, af því að vitanlegt
er, að engin þjóð þykist nokkumtíma
leggja til ófriðar nema það sé heilög
skylda hennar og lífsspursmál.
Ritstjóri “Lögbergs” virðist helzt sam
þykkur fyrsta atriðinu, nefndu hér að
framan, sem sé því, að stríð séu ekki
sæmandi siðuðum mönnum. Hann kemst
jafnvel svo karlmannlega að orði um það,
að sér detti ekki í hug að mæla stríðum
bót, “því þegar bezt lætur, eru þau ömur-
leg”*). Þar var nú líka lýsingarorðið, sem
hitti naglann á höfuðið! Það er sannast
að segja ekki furða þó að oss hinum, sem
emm ekki eins vopndjarfir og vígfimir og
rit^tjóri “Lögbergs“, finnist þau vera
hryllileg, þegar honum finst þau vera
“ömurleg”. —
Þarna er þá öllu óhætt. En nú fer ná-
kaldur norðansvali að næða um hársræt-
ur “Lögbergs”-ritstjórans, því nú rekur
hann augun í þessa ásökun um hræsni í
garð “United Presbyterians”, fyrir þings-
ályktanina. Og honum er ómögulegt að
sjá, að nokkur fótur sé fyrir þeirri á-
sökun. Vér skiljum það, að svo muni
hann gerður vera. En það eru tæplega
|margir aðrir lesendur “Heimskringlu”,
sem ekki hafa séð réttmæti þeirrar á-
sökunar. En til þess að reyna að skýra
fyrir ritstjóra “Lögbergs” hver sé mis-
munurinn á óeinlægri og einlægri yfir-
lýsingu, þá skulum vér prenta hér aftur
þessa þingsályktun frá “United Presbyt-
erians”, sem vér teljum fulla af yfirdreps-
skap, og auk þess þingsályktun um sama
efni frá einni deild methodista — bisk-
upakirkjunnar—sem vér teljum auðsjáan-
lega setta fram af hispurslausum
og einbeittum friðarvilja.
Þingsályktun “United Presbyterins”:
“Um leið og vér afneitum allri sam-
hygð með öllum þeim athöfnum friðar-
vina, sem miða að því að rýra hollust-
una, eða kasta skugga á glæsta þjóðem-
istilfinningu og föðurlandsást; viljum vér
samt sem áður, sem kirkja, lýsa yfir and-
stöðu vorri til ófriðar, og neita að leggja
hlessun vora yfir nokkum ófrið, þóla
hann eða efla á nokkum hátt, NEMA til
hans sé lagt í réttlátri sjálfsvörn, eða
brýna nauðsyn beri til þess að, að leysa
úr viðjum undirokaða menn eða þjóðir.”
Þingsályktun methodistanna:
“Miljónir bræðra voria hafa dáið
hetjudauða í “ófriðnum til þess að ljúka
ófriðnum”. Það sem þeir hófu, verður
að ljúka við með aðferðum friðarins. Ó-
friður er ekki óhjákvæmilegur. Hann er
erkióvinur mannanna. Gagnsemdar-
*) Leturbreyting vor. '
leysi hans verður ekki í vafa dregið. Á-
framhald hans, er sjálfsmorð menningar-
innar. Vér erum fastráðnir í því, að gera
ófrið og ófriðarráðstafanir útlaga.
Stjórnir, sem ekkert hirða um samvizku
manna á friðartímum, geta ekki með
neinum rétti heimtað líf manna á ófriðar-
tímum. Leynibrugg dg flokksfyl^i má
ekki draga menn inn í það öngþveiti, að
þurfa að gera upp á milli stuðnings við
land sitt, og drottinhollustu við Krist. Vér
viljum hefja harða baráttu til þess að koma
mönnum í skilning um orsakir og áfleið-
ingar ófriðar. Vér verðum að hætta að
gera styrjaldir dýrlegar.
“Vér setjum oss það að markmiði, að
skapa skilyrðin fyrir friði. Eigingjörn
þjóðernisstefna, f járhagsleg stórveldis-
stefna og herstefna verður að hætta. Vér
krefjumst þess, að sú meginregla verði
viðurkend, að útboð á auði og vinnu verði
að haldast í hendur við hvert framtíðar
útboð á mannslífinu. Sama vansæmdin
vérður að bíða mannsins er auðgast í ó-
friði, og skrópamannanna (slackers). Of
oft hefir það komið fyrir, að friði þjóða
á milli hefir staðið hætta af þeim vörn-
um, er sérréttindum einstakra manna, er
átt hafa fé erlendis, hefir verið veitt. Sú
uppspretta hættunnar verður að vera
þurkuð upp. Réttur minstu þjóðar verð-
ur að vera eins í helgi hafður og þeirrar
sterkustu. Vér skorum á alla menn, að
veita stuðning í opinberar stöður þeim
mönnum, er loforð gefa í þessar áttir.
Kjörrétturinn, og aðrar aðferðir lýð-
stjórnarinnar, verða að takast í þjónustu
þess starfa, að byggja upp styrjaldar-
lausan heim.” —
Það er skýlaus munur á þessum tveim
yfirlýsingum. Hin fyrri þykist ekki vilja
leggja til ófriðar, nema og ef viss skil-
yrði séu fyrir hendi, t. d. að “verja hend-
ur sínar”, eða “frelsi undirokaðar þjóðir”,
o. s. frv. En einmitt þessi skilyrði eru
altaf fyrir hendi, að öllum þjóðum finst
undantgkningarlaust, hvenær sem lagt er
í ófrið. Eða getur ritstjóri “Lögbergs”
bent oss á nokkra þjóð, sem nú á síðari
tímum leggur til ófriðar án þess að hún
þykist annaðhvort vera að frelsa undir-
okaða þjóð, eða þá að verja hendur sín-
ar? Nei, hann getur það ekki, því það
er engum fært, en einmitt líka vegna
þess, er þessi skilyrðisbundna yfirlýsing
“United Prestbyterian” algjörlega eins-
kisvirði, eins og tekið var fram í fyrri
greininni, og er einkennilegt að þurfa að
vera að endurtaka jafn augljósan sann-
leika fyrir læsum mönnum. —
Yfirlýsing biskupakirkjunnar er þar á
móti blátt áfram og skilyrðislaus. Þeir
telja allan ófrið ósæmilegan, og algjör-
lega þarflausan; sem líka er vitanlegt.
Þar er ekkert nema, eða ef,
Sá, sem ekki fær séð mun á einlægn-
inni, sem felst á bak við þessar tvær yfir-
lýsingar, sá maður er ekki kominn langt
fram fyrir stafrófskverið.
Þá tók “Heimskringla” fram þann
auðvitaða og alment viðurkenda sann-
leika, að öll stríð væru hafin til fjár eða
landa, eða hvorutveggja, hvað sem þjóð-
irnar vildu skíra þá hræsniskápu og þann
rauða serk, (sbr. Richelieu kardínála) er
þær breiddu yfir þær misgjörðir sínar.
Til dæmis voru tekin tvö atriði úr sögu
Englendinga, sem bæði eru alkunnug
mönnum hér. Ástæðan til þess, að taka
dæmin úr ensku sögunni, var bæði þetta,
að þau voru svo vel kunn, en sérstaklega
hitt, að Englendingar eru ekki einungis
voldugasta nýlenduþjóð heimsins, heldur
og sú þjóðin, sem skárst hefir farið með
þær þjóðir, sem þeir hafa rekið undir sig.
Einmitt við það fær dæmið eitthvert gildi,
að taka þá þjóðina, sem bezt hefir farist
við nýlendur sínar, (þó þeir hafi engu
síður en aðrar þjóðir, nema kannske bet-
ur sé, blekt sjálfa sig á ástæðunum fyrir
hernáminu) en ekki þær sem fram hafa
gengið af mestu djöfulæði, eins og t. d.
Þjóðverjar beittu í Austur-Afríku, meðan
Dr. Peeters var þar fyrir, eða við Herrer-
oana, að ekki sé nú nefnt það sem yfir
tekur, hryðjuverk Belgíumanna í Kongó, á
dögum Leópalds annars. En þegar á Eng-
land er minst, þá er nú komið að hjart- |
anu í rjúpunni Enginn valur í íslenzkum
þjóðsögum er klaksárari yfir systurmorð '
inu, en ritstjóri “Lögbergs” yfir þessum j
dagsönnu ummælum “Heimskringlu”, um
afskifti Englendinga af Canada-Indíánun-
um og Búunum í Suður-Afríku. Verður
rökfræði hans alveg furðuleg, er hann ber
fram vörn sína. Þar segir meðal annars:
“Saga þessa lands gefur ekki á neinn
hátt til kynna, að Englendingar, sem
þjóð, hafi misboðið Indíánum í Canada, j
eða farið illa með þá, og er því sú stað-
hæfing blaðsins óverðskulduð og villandi.
Vér segjum ekki, að Indíánarnir hafi
ekki verið beittir órétti, að því er til verzl-
unarviðskifta kemur, af einstökum mönn-
um og félögum, en fyrir það er ekki neitt
vit í að dæma heila þjóð.”
Vér erum smeikir um, að jafnvel beztu
vinir ritstjóra “Lögbergs”, þurfi að taka
alveg sérstaklega á velvildinni til þess að
fylgja honum að þessari röksemda-
færslu. Englendingar, sem þjóð, hafa
hreint ekki misboðið Indíánunum. ónei.
Að vísu voru þeir beittir órétti í verzlun-
arviðskiftum, en það var einungis af
Englendingum, sem einstökum mönnum,
eða þá í mynd og líkingu auðfélaga, (því
vonandi meinar þó ekki ritstjórinn að það
séu íslendingar eða Doukhoborar, sem
hafi féflett Indíánana). Vitanlega gat
enska stjórnin ekkert gert, annað en lofa
þessum “einstaklingum” og “félögum”
að flá Indíánanna lifandi, eftir að hún var
náðarsamlegast búin að taka af þeim
landið! Sei, sei nei! Og riáttúrlega get-
ur ritstjóri “Lögbergs” ekki hugsað sér,
að Indíánarnir hér í Canada gætu búið
við betri lífsskilyrði en þeir gera nú?
Það vill svo til að sá sem þetta ritar,
hefir dvalið fáein ár í þeirri nýlendu Eng-
lendinga, sem áreiðanlega er langbezt
stjórnað að öllu leyti, og hefir líklega alt-
af verið. Og menn mega trúa því örugg-
lega, að munurinn á kjörum og framþróun
innlendra manna þar og Indíánanna hér,
er eins og á degi og nóttu. Nei, leifar Ind-
íánanna hér í Canada eru enginn vegleg-
ur minnisvarði í sögu Englendinga.
Þá er sagt svo frá viðureigninni milli
franska og enska nýlendufólksins hér
vestra, að “hugmyndin hjá hvoru þjóðar-
brotinu út af fyrir sig, var að vinna sig-
ur á hinu fyrir heimaþjóðina, en ekki
neinar landavinningar, . . . . ” Einmitt
það? En hvað vildu þá heimaþjóðirn •
ar? Ja, hver veit? Jú, ritstjórinn veit
það, að Englendingar voru að vernda ný-
lendubygðirnar, en ekki svo sem að á-
sælast Canada, sem þá þótti einskis virði.
Því í dauðanum voru þeir þá að taka það
af Frökkum? Af eintómri manngæzku
náttúrlega, sömu manngæzkunni og
mundi hafa knúð Frakka til að taka af
Englendingum nýlenduna, hefðu þeir
getað. —
Hér hefir ritstjóra “Lögbergs” áreið-
anlega tekist að skýra söguna á nýjan og
langtum dásamlegri hátt en áður.
Um orsakir BúastríÖsins héldum vér
satt að segja að skoðanir væru ekki mjög
skiftar lengur, svo langt er nú síðan lið-
ið, að það er skráð á sögunnar spjöld. —
Vér héldum að allir, sem við sögulestur
fást, vissu að orsökin var landgræðgi
Englendinga, og að það var hinn stór-
feldi landgræðgis-hugsjónamaður Cecil
Rhodes, sem var frumkvöðull þess. Kjör-
orð hans var: “Afríka brezk frá Kap til
Kairo”. Og það var hann, sem var frum-
kvöðull að Jameson frumhlaupinu ill-
ræmda 1895, þó hann að nafninu væri
sýknaður af því að bera ábyrgð á því, en
úr kolunum frá því frumhlaupi sprungu
neistarnir, sem tendruðu bálið mikla 4 ár-
um seinna. Um tildrögin fer Frank R.
Cane, sem á Englandi er álitinn fróðast-
ur maður um Suður-Afríku og óvilhall-
astur þessum orðum:
“í sem stystu máli er það að segja, að
fjölmennur hópur útlendinga (alien-
population) sem dregist hafði til Trans-
vaal af hinum feiknalegu auðæfum gull-
námanna við Johannesburg, þóttist hafa
ástæðu til þess að gera uppreisn gegn
Transvaal stjórninni, og ákvað undir
árslok 1895, að grípa til vopna til þess að
bæta afstöðu sína. Mr. Rhodes, sem var
auðugur námaeigandi var að nafninu til
einn af námamönnum. Þessvegna átti
hann að styðja þessa hreyfingu. En sem
forsætisráðherra í brezkri nýlendu, var
það auðsjáanlega óhæf aðstaða fyrir hann
að vera í vitorði um leynibrugg til þess
að steypa stjórn nábúaríkisins af stóli
með vopnum.”
Rhodes var að vísu sýknaður af því,
að bera nokkra ábyrgð á frumhlaupi
Jameson’s, af Kap-þinginu og neðri mál-
stofunni brezku “en báðar nefndir feldu
þann dóm, að hann hefði brotið á móti
skyldu sinni, sem forsætisráðherra í Kap,
og sein yfirmaður Brezka Suður-Afríku
félagsins.”
Það er leiðinlegt að sjá blað, sem þyk-
ist vilja skýra málið fyrir lesendum sín-
um, vaða í öðrum eins reyk um það mál-
efni, og prenta vitleysurnar jafn örlátlega
í dálkum sínum. Tiltölulega meinlausar
eru aðrar eins kórvillur og það, að kalla
Transvaal þingið Volksraads-þing, þar
sem Burgers hélt skammaræðu
þá, er “Lögberg” prentar eftir
honum árið 1877, 22 árum áð-
ur en stríðið hófst.*) Að tala
um Volkraads-þing, er sama
og að tala um parlamentsþing,
eða alþingisþing íslendfingaC.
Eða þá að segja, að 21000
brezkir borgarar í Uitland hafi
sent bænaskrá til Victoríu
drotningar. Það er ekkert
hérað til í Suður-Afríku allri,
hvað þá heldur Transvaal, sem
heitir Uitland. Búarnir kölluðu
enska og útlenda námumenn í
Johannesburg og annarsstað-
ar Uitlanders, sem þýðir út-
lendingar.
Þetta eru að vísu lítt fyrir-
gefanlegar kórvillur og bera
ekki vott um mikinn fróðleik
um málefnið. En þær eru þó
lítilvægar hjá því, að segja les-
endum sínum, að Englendingar
hafi aðeins verið að hindra Bú-
ana í því að “níðast á brezkum
borgurum, sem innan lýðveld-
Jsins voru og láta ýfirgangs-
seggi reka þá frá eignum sín-
um og óðulum, og í tilbót að
látast kúgast af ófyrirlitnum ó-
eirðarseggjum eins og þeir, sem
mest máttu sín á meðal Bú-
anna á þeim dögum óneitan-
lega voru.”
Það þarf að beygja sig býsna
djúpt fyrir öllu því, sem verst
var í fari brezku stjórnmálanna
fyrir og um aldamótin, svo sem
aðferðum og stjórnmálum
þeirra Chamberlains og Rhod-
es, og líta með nokkuð djúpri
fyrirlitningu á þá menn, sem
beztir og göfugast|r voru í
brezkum stjórnmálum á sama
tíma, eins og t. d. Gladstone og
W. T. Stead**), til þess að geta
látið sér annan eins dóm um
munn fara. En lakara fer þó
á eftir.
Þegar vér tókum við ritstjórn
þessa blaðs, gat ritstjóri “Lög-
bergs” þess meðal annars, að
vonandi væri að þessi efnilegi
(o. s. frv.) maður léti ekki
nota sig til þess að ó-
frægja eða skamma lúterska-
söfnuðinn eða. “Lögberg”, með-
al annars. Allir vita, sem rit-
stjóradálka “Heimskringlu”
hafa lesið, að undir núverandi
ritstjórn, hefir þar aldrei að
fyrrabragði verið stigið á það
strá, er ófrið mætti vekja, jafn-
vel ekki við “Lögberg” En
þessi síðasta ritstjórnargrein
“Lögbergs er önnur tilraun það
\an til þess að stimpla oss á
þann hátt, að hugur vor standi
til svívirðingar við þetta land,
og England. Að vér séum eig-
inlega landráðamaður. Oss fer
nú kannske senn að leiðast sú
suða, en fyrst um sinn látum
vér oss nægja að segja, að ef
ritstjóri “Lögbergs“ les nokk-
ur ensk blöð eða tímaifit, ,|]iá
sér hann vjkulega ög jafnvel
daglega í þeim ritstjórnargrein-
ar, sem eru ólíkt harðorðari,
bermálli og djarfmæltari í
garð Englendinga en nokkuð
það, sem síðastliðið ár hefir í
“Heimskringlu” birst, og það
getur hann jafnvel séð í
bæði íhalds- og liberal blöðum.
Þetta er af því, að á Englandi
er mál- og prentfrelsi ekki í
orði heldur og á borði. Og þar
er sá álitinn vinur, er til vamms
segir, engu síður, nema betur
sé, en sá, er ekkert heyrist í
nema “dýrðin, dýrðin”. En það
gerir líklega ekkert til þó blöð,
*) Annars fer Cane svofeldum ortS-
um um Burgers:
“f Transvaal kom á eftir Pretoríusi
T. P. Burgers, matSur gjörsamlega ó-
hæfur til þess atS stjórna mönnum er
áttu sifeldum árásum frá negrunum
atS verjast og voru því nær fjárþrota.”
**) Hinn mikli foringi enslcra “lib-
erala”, Gladstone, komst svo ats ortsi
um þessa landgrætSgi Breta, þá er
fyrir alvöru fór atS bera á henni gegn
Transvaal: “Þó þessi fengur væri jafn
vertSmikill og hann er vertSlítill,
(þetta er át5ur en alkunnugt var ortS-
itS um demanta- og gullnámurnar) þá
myndi eg samt hafna honum, af því
atS hann væri fenginn met5 rátSum,
sem setja smánarblett á skapgertS
þjótSar vorrar”. X annari rætSu um
sama efni sagtSi hann atS Bretar heft5u
“í brjálætSiskasti komitS sér í þatS ein-
kennilega öngþveiti, sem frjálsir
þegnar í konungsríki, ats beita kúgun
Vits frjálsa þegna i lýtSveldi.”
3287 THEPBV
pr-DODD’S 'm
Ikidney
k PILLS Æ
^Lkidne^
“Ight’s disÍ
ífc^'ABETES B
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrname'ðaliÓ. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pilis
kosta 50c askjan, eða 6 öskjur
fyrir $2.50, og fást hjá öllum lyf-
sölum, eða frá ,
The Dodd’s Medicina Co., Ltd.,
Toronto, Ontario.
sem prentuð eru á ensku helli
úr sér yfir stjórnina. Það eru
líklega kannske einungis ís-
lenzku blöðin, sem eiga að veUa
lofsönginn. — eða mun “Lög-
berg” ekki heimta Mr. Bourassa
Montreal ritstjórann, hjólbrot-
inn og síðan afhöfðaðann fyrir
þá fífldirfsku, að voga sér að
láta það opinberlega í ljós, hér í
sama bæ og “Lögberg” er rit-
að, að Canada ætti helzt að
skilja við England. Það má
annars mikið vera, ef hárin
fjúka ekki af höfðinu á ritstjóra
Lögbergs við að heyra þessi ó-
sköp.
En kannske það sé ekkert að
óttast, af því að Mr. Bourassa
ekki talar eða ritar á íslenzku.
Að alt sé fulkomið, ef það ein-
ungis er brezkt. Á það gæti
bent þes^i klausa, er ritstjórij
“Lögbergs” fær sig til þess að
klykkja út með grein sína —
klýjulaust, að því er séð verð-
ur: “ — og oss finst að blað,
sem gefið er út innan brezka
ríkisins ætti fremur að sjá
sóma sinn í að halda uppi heiðri
þess — minsta kosti að láta
það njóta sannmælis — heldur
en að sverta það í augum al-
heims, og þess eigin borgara
um skör fram.” — “Um skör
fram”, já; það virðist eftir því
mega sverta það dálítið, ef það
ekki er gert um skör fram! —
En, gamanlaust: flatara höfum
vér aldrei séð fallið fram í auð-
mýkt. Og í einskis þökk. Því
það erum vér sannfærðir um,
að ekki er til svo harðsoðinn í-
haldsmaður á Englandi, af þeim
mönnum er nokkuð mega sín f
þjóðmálum, að hann hefði vilj-
að láta þessi orð fara frá sér á
friðartímum.
■ Og vér samgleðjustum As-
quith, hinum mæta fallna for-
ingja liberalanna á Englandi,
sem vér vitum að ritstjóri “Lög-
bergs” hefir svo miklar mætur
á. Af hverju vér samgleðjumst
honum? Af því, að “Lögberg”,
—sem er “liberalt blað”—skuli
ekki vera skrifað á enska
tungu og gefið út á Englandi.
Því dökknað hefði hans heiðar-
lega andlit af blygðunarroða,
hefði “Lögberg” verið enskt
liberalt blað, og hann þar hefði
rekist á þessa undursamlegu
setningu, þetta spámannlega
heilræði, sem ritstjóri “Lög-
bergs” ætti að láta greypa f
gulli, sem einskonar mene
tekel, á vegginn fyrir ofan
skrifborð sitt, til þess að geta
fallið fram á ásjónu sína og til-
beðið þetta boðorð, sem honum
mun finnast æðsta boðorðið í
brezka ríkinu.
" - —. .......J
Gullfoss Cafe
(fyr Itooney’a Luneh)
629 Sargent Ave.
Kreinlæti og smekkvfei ræðulr í
matiartilbúningi vorum. Lítið hér
lnn og fáið yður að horða.
Höfum einnig altaf á boðstól-
um: kaffi og allskonar bakninga;
tóbak, vindla. svaladrykki og skyr.