Heimskringla - 20.01.1926, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNiPEG, 20. JAN., 1926.
Ræða
flutt
í Sambandskirkjunni 12.
1925, af
séra Rögnv. Péturssyni.
júlí
“Einn cr Drottinn, cin trú, ein skírn,
einn guð og faðir allra, scm er yfir
öllti, um alt og í öllu.”
Kæru vinir:
Hvað til þess kemur að eg ávarpa
yður að þessu sinni, í staö vinar
míns séra Ragnars E. Kvaran, þarf
ekki að skýra. Grein var gjörð
fyrir því hér í kirkjunni á sunnu-
daginn var, og svo aftur nú í vik-
unni með auglýsingu er birtist í
Heimskr.
Einhverjir kunningjar, fóru að i
grafa það upp í fornum auglýsing-
| Stríðið milli Breta og Búa stóð þá
I yfir, hafði hafist árinu áður. A
j viðureign þessa, er var ærið ójöfn,
• er annars vegar átti í hlut dreyfð og
i fámenn nýlenduþjóð en hinumegin
æfðar hersveitir mesta stórveldis
Norðurálfunnar, var öðrum augum
litið í Bandaríkjunum en hér
nyrðra og ekki sízt við skóiana.
Náði sú skoðun sér niðri ja.fnvel við
prestaskólana, — að ekki væri verið
ag berjast fyrir hinum æðri hug-
sjónum Kristindómsins.
menn til Cecil Rhodes, sem til Knúts
konungs hins helga, “at enn mundi
ærinn til at hann mætti heiiagr
vera,” þótt nú virðist mörgum sem
þeir sjái, “mikit ljós til leiðis hans.”
En á þessu voru ha.usavíxl hér meg-
in landamæranna. Blöðin höfðu
þá um alllanga hrig haldið uppi
“fræðslu”, fyrir almenning og skýrt
um, ag liðin væri 25 ár frá því að , alla málavöxtu. Þau höfðu skýrt
eg fyrst flutti messu við Unítara-1 frá tildröghm stríðsins er ,Búarnir
kirkjuna gömlu, á Pacific Ave., ogjvoru vaJdir að og höfðu steypt yfir
mun það láta nærri að vera rétt. — |
En það varð tij þess að sa.fnaðar. I
nefnd vor af vinarhug og góðvilja
til mín fór þess á leit við mig, að
eg flytti ræðuna við guðsþjónust-
una í kvöld, að líkindum til þess að
minnast þessa atburðar, sem í huga
mínum er harla ómerkilegur og að
mestu úr minni liðinn.
Af fljótfærni minni varð eg við
þessum tilmælum, án þess að hugsa
út í hverju eg væri að lofa. Ef
til vill varð eg bráðari á mér en eg
hefði annars orðið, fyrir þá sök að
prestur safnaðarjns flutti málið. Þó
margt hafi gleymst og yfir margt
fyrnst á þessum árum, verður þó eitt
sem mér aldrei gleymist, en það er,
hvað eg varg jafnan feginn og gla.ð-
ur, ef einhver vildi verða til þess
að fiytja fyrir mig ræðuna þann eða
þann sunnudaginn, sem þvi miður
alt of sjaldan bar við. Að vísu gat
það orðið ábyrgðarhluti, að hleypa
jnn í kirkjuna nýjum og fáheyrð-
um kenningum og hugsUnum. ef um
það skyldi vera að ræð*. Ymis-
konar varúðarreglur höfðu verið
settar gegn þvi i hinuin kirkjunum
og síðast loku fyrir það skotið nieð
öllu — þeim lokað fyrir öllum er
sig. Búarnir voru ramir aftur-
haldsmenn, — hjátrúarfullir ofstæk-
ismenn er engu tauti varg við kom-
ið. Þeir voru á móti öllum fram-
förum, og ekki hæfir ríkjum að
ráða. Stríðið var einskonar til-
hlutun forsjónarinh.a.r' Baráttan
var fyrir hinni æðri siðmenningu.
Islendingum var orðið mjög í nöp
við Búana. Þeir voru allir með
hinni “æðri siðmenningu”. Þeir
vildu ekki að 17. aldar rétttrúnaðar
hleypidómar fengi hindrunarlaust að
drotna yfir Suður-Afríku, sem var
efni í menningarland, yfir hinum
einfbldu börnum náttúrunnar á þess-
um Stóru lándflaémum, Súlúunum og
Kaffírunym sem Sýnódurnar lút-
ersku í Ameríku höfðu haft á orði
að kosta. trúboða til. Þeir vildu
senda þangað hersveit. Þeir jvildu
að minsta kosti gefa nokkur cent til
viðhalds hinni “æðri siðmenningu”
— og máttu þau þó tæplega missast
frá heiðingjjj og heimatrúboðssjón-
um.
Eg leit Randaríkja-augum á þessa
styrjöld, augum skólans sem eg kom
frá. Vel getur það verið að þess
hafi gætt á óljósan hátt í einhverju
sem eg sagði þá um sumarið. Ekki
er hið eina sem nokkru varðar. Þess
meira sem mennirnir hafa af honum,
þess auðfarjíari er þeim æfileiðin,
en þess minna þess þungfærari.
Einlægni þeirra feðga og hreinskilni
og löngun til að útrýma öllu því úr
hugskoti manna, sem öfugt var og
ósatt verður mér minnistæð, svo að
í orðum Jóns ÖgmundssonaV er
hann hafði um Isleif biskup fóstra
sinn, þeirra “skal ek ávalt geta er ek
heyri góðs manns getið.” Sjónin á
Það þektu ! því þó óljós væri, hvílíka töf,' blekk-
ingu, víðsýnisskort, vitsmunadeyf-
íng, ófrelsi, rétttrúnaðarlærdómurinn
skapar, ráku mig út á þá götu sem
eg gekk, og er það grunur minn að
það það hafi og líka óljóst komið
fram í þessum fyrstu ræðum mínum.
Af þessu sem þeg.a.r 'er sagt, geta
rnenn þá séð hvernig þessari fyrstu
tilraun mun hafa verið varið og
þeim öðrum er á eftir fóru. Um
árangurinn er ekki að spyrja, auð-
velt að geta sér þess til, að haun
var enginn. Tala safnaðarmanna
mun haf.a verig hin sama um haust-
ið og um sumrið er eg kom.
En svo ef annara orsaka hefði
þurft að leita en taldar eru, þá var
ástandið alment ekki vinsamlegt
frjálsum trúarskoðunum, hvorki hér
sé annarstaðar. Að vísu voru
hinar frjáisu hugsanii4 víða farnar
a.ð þrengja sér inn en hvergi nærri
svo alment sem nú er orðið. ^
Örlítinn samanburð mætti því
gjöra á því, hversu var statt innan
kirkjunnar alment og hversu þar er
ástatt nú. Gefur það líka. bend-
ingu um hvers vænta megi í fram-
tíðinni. Nóg er þegar sagt frá hin-
um persónulegu atriðum og meira en
hvof't aflið yrði yfirsterkara í sál.
um manna, þa.ð sem hélt aftur af
þeim eða hitt sem hratt þeim áfram.
Frjálslyndi svonefnt, átti víða ítök,
enn fremur var það óákveðið hug-
tak hjá öllum fjöldanum, og ekki
þurfti stórt að vera í boði svo því
væri varpa.ð fyrir borð. En skiln.
ir.gurinn var þó óðum að skýrast.
Til þess að binda enda á það mál,
um og málaferlum er oftast lyktuðu
meö( því að nýbreytinga mönnum
var vikið úr kirkjunni og frá þeim
embættum er þeir héldu. Dró þetta
úr kjarki þeirra er ístöðulitlir voru,
og þaggaði niður samvizku þeirra,
svo að þeir létu jafnvel tilleiðast að
samþykkja með hinum hvað sem
þeim kom til hugar að staðhæfa.
Eitt dæmi vil eg tilfæra sökum
var tekið til nýrra ráða frá báðum Þ655 hve mikla eftirtekt það v.a.kti í
Bandaríkjunum um þetta leyti: Það
ekki vóru “sömu trúar og vér” En j fundu safnaðarmenn minir að þvi, né
eg óttaðist það ekki, fanst eg geta i öíru sem e& saSgi’ en svo voru þe.r
treyst tilheyrendunum enda brást | ekki marSir “ e,tthvaS um tuttu&u-
og höfðu um, annað að hugsa.
það sjaldnast. Það er líka langt j
um síður ástæða til að óttast nýja
hugíanir en margur heldur, en það j
vissi eg naumast þá. Fyrst og
fremst eru þær nú ekki margar
- j Þeir hafa ef til vill ekki álitið það
ómaksins vert eti huggað sig vað
að þessi prestsþjónusta mín tæki
skjótan enda, er eg va.r ekki vistað-
ferð og svo hafa þær ekki langar j ur nema t!l tve^Ía tnánaða.. Það
var ekki laust við að eg óttaðist að
eitthvað þv.Iíkt byggi undir þögn-
inni og þolinmæðinni sem þeir
dagleiðir, þær fáu sem komast a
legg. Það líður oftast á löngu
frá. því þær gjöra vart við sig þang-
að til þær komast að ráði út um
heiminn. Ömur þeirra gengur
stundum út á undan þeim, og sýð-
ur á tungu.n svonefndra' umbóta-
manna er þjálfa saman þyrpinguni
og hlaupa méð hópana fram á gatna-
mótin og jafnsnart til haka aftur.
— Guðsríki var ekki þar.
^Nú, það mun hafa verið þessi
minning frá liðnu árunum, sem olli
því að eg játti þessu svona skjótt,
og einhver dauf tilfinning fyrir því
að eg væri ekki undantekning allra
þeirra manna, er samskonar verki
eiga að sinna og verið hefir hlut-
skifti mitt í bessi ár, að þykja stund-
arhvíldin góð.
En um hvað á eg að tala?
Eg gjöri ekki ráð fyrir því, að til
þess sé ætlast að eg segi æfisögu
mína um siðastliðin 25 ár.
þess er eg litt fær. Sg er hræddut
um að ef til þess kæmi að minna
yrði mig á hér og hvar, því ein-
hverjir voru er ávalt vissu betur um
hvað á daga mina dreif og hvað eg
hafðist að en eg sjálfur, þó ekki
geti eg munað eftir öðru en að eg
væri vakandi vits og á lifi — oftast
nær.
Um ræðuna 25 ára gömlu vil eg
helzt eyða sem fæstum orðum. Mun
hún í flestum efnum hafa verið ærið
fákæn og fátækleg sem og hinar er á
eftir komu. Gat naumast hjá því
eg hefði viljað þurfa aö segja. Eft- biblíunnar
hliðum. Fornleifarannsóknir voru
h-ainar í löndum þeim er þeir at-
burðir áttu að hafa gerst í er biblían
skýrir frá. Árangurinn gat orðið
sá að til annarshvors leiddi, að
hrinda eða staðfesta. áreiðanleik
hinna helgu rita og vakti sitt fyrir
hvorum.
Vísindalegar rannsóknir á sögu-
stöðum Austurlanda byrja fyrir al-
vöru með árinu 1890 þega.r hið svo.
nefnda “Egyptian Archeological Sur-
vey”, er hafið og 1891 er byrjað er
á forleifagreftri i Gyðingalandi,
þó nokkru fyrir þann tíma. að vís-
indalegar rannsóknir væru gjörðar,
svo sem 1883 á Egyptalandi undir
'sfjórn hins alkunna fræðimanns
Elinders Petrie, og sömuleiðis í Gyð-
ingabndi á árunum 1878 til 1882 at
ýmsum fræðimönnum enskum, þýzk-
um og ameriskum. En eftir þetta
rekur hver fundurinn annan. Þá
um svipað leyti er og byrjað fyrir
alvöru að rannsaka. frumheimildir að
hinum ýmsu ritum biblíunnar. Arið
1881 er gefin út hin endurskoðaða
texta útgáfa Nýja Testamentisins a.f
Oxford kennurunum Westcott og
Hort.
Við báðar þessar rannsóknir kem-
ur margt í ljós. 'Frumheimildir
var málshöfðunin og trúvillukæran
gegn hinum lærða guðfræðingi Dr.
Charles Augustus Briggs. Hann var
prestur innan Presbýtera kirkjunnar
í ríkinu Nevv York. Hann var skip-
aður kennari í Hebresku og Semi.
tiskum málum við guðfræðideild
Columbia Háskólans (Union The-
ological Seminary lö74 en 1891
kennari í trúfræði (Biblical Theo-
logy) við sama skóla. Við innsetn-
inguna í þetta síðara embætti flutti
hann ræðu er þótti kenna. of mikils
frjálslyndis og var kærður fyrir.
Var rannsókn hafin í þessu máli af
kirkjusambandi Presbýtera í New
York ríki 1892 og kærurnar form.
lcga lagðar fram til álita. Kæru-
skjalið var í sex liðum og á þessa
leið:
I.
sýndu, því óviðkoma.ndi fólk er
stöku sinnum kom til kirkjunnar lét
mig skilja það með hægð, að ekki
myndu vinsældir hinna Unítarisku
skoðana vaxa við mina komu. Ekki
gat eg fundið mér það til. Fram-
andi að hugsun, fátækur að þekkingu
og lítt reyndur að lifa, gat eg naum-
ast búist við að víðsýnustu kirkju
deild Kristninnar gæti skinið mikið
Ijós af minni komu, þó eg hinsvegar
væri sannfærður um ágæti og sann
indi þeirra trúarskoðana og hafi svo
jafnan verið. Enda var það ekki.
Ef eg nú var sannfærður um ágæti
hinna Unítarisku skoðana var eg
eigi siður sannfærður um ógildi
flestra ef ekki allra hinna svonefndu
rétttrúnaðar lærdóma sem og leiddi
a.f sjálfu sér. Þá sannfæringu hlaut
'Pij-j eg ekki af skólavistitjni einni, ekki
nema að litlu leyti af lestri, heldur
aðallega með viðkynningu og fyrir
: leiðbeiningu þeirra manna er eg
j aldrei vissi annað vilja en það sem
betur mátti og eigi vildu kjósa það
öðrum til handa er þeir ekki myndtt
kjóka sjálfum sér — I>eirra feðga
Brynjólfs Brynjólfssonar frá Skegg-
stöðum í Húnaþingi og Skafta son-
ar hans. Var það mest fyrir
þeirra áeggjan að eg lagði út á þá
braut að læra. til prests.
Skafti hóf fyrstur Islendinga vest-
an hafsins andmæli í heyranda
fa.rið. Eg hafði að eins verið tvö : hljóði, gegn hinuni vanagróna lær-
dómi rétttrúna.ðarins, gegn kenning-
unni að það væri sönnun nokkrií
máli, að því hefði verið trúað um
ótal aldir. Svo margt hefir reynst
ár á prestaskóla og því miður ekki
við þá skólana er gjöra menn full_
fleyga á þeim tinia. I þekkingu
mína vantaði alstaðar og hefir raun-
a.r altaf vantað. Æfinni er eigi var
orðin löng, hafði að mestu leyti ver-
ið eytt suður í Bandaríkjum, en á
þeim árum var hugsunarháttur þar, hæfingtim er á einum eða
mjög breytilegur frá því sem hann i tíma hefir verið trúað en
var hér, og frá því sem hann er
orðinn þar nú.
ir alt saman varðar það minstu hvort
einn eður annar hefir verið lengur
eða skemur við sama verk, hitt skift_
ir meiru hvort verkinu er þannig
varið sjálfu að það sé í einhverju
samræmi við lifið sjálft til fram-
fara og þroskun.a.r, eða það er til taf-
ar öllum andlegum gróðri. Sé það
til tafar er aldar starf verra en eykt-
ar, dagsverkið ha.fið um fyrstu stund
lakara en það sem byrjað er með
hinni elleftu.
Eg skal hafa þetta yfirlit stutt.
Hina skoðanalegu afstöðu kirkj-
unnar hér í álfu um og fyrir alda-
mótin má skýra í fáum orðurn. Var
sú afstaða hennar gagnvart erfða-
kenningum og aldafornum játningum
litið breytt frá því- serrf hún hafði
verið um margar kynslóðir til baka.
Uppgötvunum á sviðum sögunnar,
náttúruvísindanna, lífeðlisfræðinnar,
sálarfræðinnar hafði fleygt fram í lok
19 aldar. Allar þessar uppgötv-
anir bentu í nýj.a átt að uppruna lífs-
ins, —j- fegurri, sannleiksríkari, und-
ursamlegri en svo, að mannkynið á
frumstigi menningar gæti gjört sér
hugmynd um, eða nokkur einstök
þjóð, hversu “útvalin” sem hún
hefði verið.
En er til þess kom, að flytja sann-
indi þess.ara uppgötvana inn í mann-
lífið, ráku flutningsmenn þeirra sig
hvarvetna á þann steinvegg, hinna
arfgengu kenninga er ekki varð yf-
ir stiginn. Hin nýju sannindi
voru ósamþýðanleg hinum eldri arf-
sajgQa tilgátum. Annað hvort varð
þekkingar viðleitnin að nema sta.ðar
þar sem komið var, eða hinar eldri
arfsagna hugmyndir urðu að víkja
og þær skoðanir manna á lífinu er
á þeim voru bygðar. Hin við-
tekna kenning um biblíuna sem guð-
lega opinberun hins eina algilda sann-
leika kom hvarvetna í mótsögn við
alt sem rannsóknirnar voru að leiða
í ljós. Naumast var þ.a.ð atriði til,
stórt eða smátt, að ekki bæri mikið
á milli: Aldur og sköpun veraldar,
aklur og sköpun mannsins, uppruni
líftegundanna, þroski og franiför
þjjóðannai hringráfe himintunglanna,
alt bar að sama brunni. Innblást-
urskennjngin fyrirbauð alla rann-
sókn. Fram hjá þeim þröskuldi
varð að komast eða allri vísinda við-
leitni var lokið. Biblían varð a.ð
rýma þann sess — dómarasætið
æðsta — sem siðaskiftaöldin hafði
^ett hana í eða. sönn vísindi gátu
ekki þrifist.
Þetta var orðið öllum leiðandi
eru hvergi til. Hin
II.
III.
valt, þó því hafi verið trúað kyn-, mönum Ijóst er komið var fram á
slóð eftir kynslóð. Vegferð mann-
anrta. er stráð snndurmoluðum stað-
öðrum
engan
stuðning og engan snefil haft i sér
fólgin af sannleika. Sannleikurinn
siðasta tug aldarinnar, eftir 30 ára
la.nga deilu er staðið hafði yfir, alt
frá árinu 1859 er hin fræga bók
Charles Darwins r‘On the Origin of
Species” kom út. En hver niður-
staðan yrði valt algjörlega á því
mörgu handrit, eldri og yngri bera
með sér rujög breytileg.au lestrar-
rúáta, svo lítt mögulegt er að segja
hvað réttast er. Sjáanlega eru
öll þessi rit mannaverk og eigi ann-
að.
Við fornleifagröftin kemur það í
Ijós að þær hugmyndir og skoðanir
er koma fram í ritum G. Testmentis-
ins eru alls ekki upprunalegar með
Gvðingaþjóðinni heldur hafa verið
til hjá ýmsum austrænum þjóðum
löngu fyrir hennar dag.a. Sagan
af Eden, Skilningstrénu, Höggorin-
inum, Syndaflóðinu ofl. gengur
munnmælum meðal hinna mörgu
kynkvísla frá Rauðahafi og austur
að Persaflóa. Kennmgin um hina
sérstöku opinberun Guðp til Gyð-
ingaþjóðarinnar fær því engan
stuðning frá þessum formenja rann-
sóknum þegar sömu sögurnar eru
“opinberaðar” löngu fyrir þeirra
daga öðrum þjóðum.
Ofan á þetta bætist svo að grann-
skóðaðar eru heimildir að hinum
mörgu játningarritum og kenningum
hinnar viðteknu kirkjulegu guð-
fræði, kemur þá í ljós að allar játrt
ingarnar og trúarsamþyktirnar hafa
verið gjörðar til miðlunar, sem
stjórnmálayfirlýsingar og eru því
engu æðri eða meiri en hverjar aðr-
ar sanfþyktir setn gjörðar eru af
hfiðsjón við flokka og til samkomu.
lags og fylgis.
Þarna var komið um aldamót. Nið-
ur til almenning hafði vitneskjan um
þetta alls ekki borist, enda va.r þess
vendilega gætt af talsmönnum rétt-
trúnaðarins. Djúp mikið og ó
yfirstíganlegt var að myndast milli
þeirra lifsskoðana er bygðu á arf
sagna fræðinni og hinnar nýrri
stefnu er bygði á hinum ómótmæl
anlegu sanninditm er augljós eru
gjörð nteð gangi og tilhögun nátt.
úrunnar.
Nokkrir hinna vitrari manna inn-
an kirkjunna.r sáu til hvers draga
myndi ef þessu færi fram. Vald
•innblásturskenningarinnar var sterkt,
en naumast gat það til iengdar stað-
ið á móti vitnisburði sjálfs náttúru.
lögmálsins. Tóku þeir þv.í til að
reyna a.ð “sameina guðfræðina og
vísindin,” að Jesa inn í orð ritning-
arinnar eitthvað af þeint sannindum
setn rannsóknir aldarinnar höfðu
leitt í ljós. En nteð því urðu þeir
að h.a.fna hinum eldra skilningi, og
leiddi það þá smám santan , inn á
braut hinna nýrri skoðana.. Dagarr.
nir í Getiesis urðu að tímabilum
samsvaramli jarðleif.a tímabilunum en
ártn á aldurtali Metusa.lah og Ad.
ams og annara Ianglifis manna urðu
að vikum eða dögum. Þetta v.arð
til þess að þeir sem fastast héldu við
fornan átrúnað kærðu þessa- menn
um vantrú og hleyptu á stað ofsókn-
Hann kennir: að skynsemin og
hin almenna kristilega kirkja
hvor um sig og til samans sé
uppspretta hins guðlega mynd-
ugleika er geti og veiti mönn-
um sáluhjálplega þekkingu án
heilagrar ritningar.
að villur hafi getað verið í
frumritum heilagrar ritning.a.r.
að mörgum spádómum Gamla
Testamentisins hafi viðburða-
rás mannkynssögunnar algjör
lega þollvarpað.
IV.
V.
aðk mikill hluti
önsku spádónta
geti ekki ræst.
Jtinna Miejs&í-
’háfi ekki og
Mál hans stóð yfir í tvö ár- og
endaði með því að honum var vikið
frá prestsskap og dærndur villutrú-
armaður. Lengra varð ekki kom-
ist með dóminn því Jengra náði ekki
vald dómendanna. Nægir þetta
dæmi til að sýna hvernig kirkjulíf-
inu var ‘háttað rétt fyrir aldamótin.
Um tíma leit svo út sem þessi að-
ferð myndi ætl.a að duga til að j hafa verið í samræmi við þetta Jífs-
stemma stigu fyrir hinu vaxandi'! ins lögmál. Mér finst þau hafa
VI.
að hvorki sé Móse höfundur
bókanna fimm sem við hann
eru kendar nje Esajas helming
þeirrar bókar sem honum er
eignuð.
að réttlþetingin haldi áfram í
öðru lífi og helgunin sé ekki
fullkomnuð við dauða.
nota það orð. Víðsýni og umburðar-
lyndi .a.ukist máttur svo að í einingu
geta allir búið undir einu og sarna
þaki.
Dean Inge höfuðprestur mestu og
voldugustu kirkjunnar í brezka veld-
inu, — Páls kirkjunnar í Lundúnum,
er sjálfur ef til vill bezti vottur þess-
ara framfara. Hann er með hin-
i lærðustu guðfræðingum, og í
flokki hinna víðsýnustu .vísinda-
tnanna, málsvari hinna nýrri skoð-
ana á ölJum sviðum, en þó a.ðalsmað.
ur að eðlisfari og í Iund. A fundi
mentamanna er haldinn var á þessu
voru í New York borg er hann var
hér á ferg um álfuna, skýrði hann
hversu háttað væri í ríkiskirkjunni
brezku og hver afstaða hennar væri
gegn skoðanafrelsi presta og hinum
nýrri kenningum. Deilu milli
Moderista og Fundamentalista kvað
hann ekki vera þar til. “Allir skyn-
bærir menn,” sagði hann, “játa skil-
yrðislaust sannijidi framþróunar-
kenninga.rinnar.” Kirkjan er kirkja
allrar þjóðarinnar, er ekki hugsar
öll með santa hætti og bryddir því
af og til. á ýmsutn afturhvarfs til-
raunum ja.fnvel til baka til kaþólsk-
unnar, en ekki hvað hann neina hættu
á að þangað yrði farið. Enska
þjóðin, sem Norður-Evrópu þjóð
hefði enga samúð með Rómverskum
hugsunarhætti. Afram yrði stefnt
til fullkomnara frelsis og þekkingar
á guði og lífínu.
Ofsjónir eru það þá ekki, að frá
þeim tímamótum sem vér stöndum
við nú, rná sjá þess vott að He-
bresk Rómverska helsið er þyngst
hefir legið á hálsi mannanna er að
brotna. Mannkvnið er að komast
undan hinum gyðinglegu álögum.
Hjeimsginningunni miklu er brugðið
var yfir þjóðir Norðurálfunnar
þegar þær voru börn er að verða
lokið.
Gefjun dregur á ný fyrir Gylfa,
upp úr hindurvitna hafinu, eyjarnar
grænu og undurfögru þar sem
mannsandinn fær, “sér of görva
sali.” Mér finst eg trúa því, og mér
finst eg sjái það, að til baka verður
aldrei farið til þess sent áður var,
heldur hægtogjafnt kept áfram,
jafnt og stöðugt fært út ríki sann-
leikans, unz mannsandinn með guði
föður, verður yfir öllu , um aJt og
í öllu. Eg trúi því að þetta sé og
ákvörðun lífsins og það sem átt er
við með “framför mannkynsins, á-
fram og upp á við að eilífu.”
Mestu skiftir það fyrir oss hvort
söfnuður vor hefir vitandi og óaf-
vitandi fyJgt þessum ákvæðum, þess-
ari köllun um þann tíma, sem um
er að ræða, hvort verk hans hafa
frjálslyndi, og afturhaldið og þröng-
sýnis öflin myndi sigra. En aldar.
fjórðungurinn þessi hefir þegar sýnt
að svo hefir ekki farið. Hinir skyn-
samari menn inna.n rétttrúnaðar
kirkjunnar hafa einn á fætur öðrum
gjörst málsvarar hinna frjálslyndar:
skoðana. Stöðugt hafa þeir verið
kærðir og stöðugt reknir. Lengi get-
ur sú aðferð gengið, en ekki í það
endalausa og fáu virðist að borgnar.t
ef burtu er flæmt vit og skynsemd
— “bæði dáð og drenglund,” þó að
að því sé búið sem eftir situr.
AJt þetta rót, og einkum rann.
sóknirnar á hinu sögulega sviði trú-
arbragð.a.nna þafa gjört mikið til
þess að færa út sjóndeildarhring al-
mennings í andlegum efnum. Það er
enn ótal margt að í heiminum en þó
hefir andi mannsins í hinum víðtæk..
ara skilningi aldrei verið frjálsari en
nú, hjálparmeðölin aldrei verið
meiri eða fleiri tH andlegrar þrosk-
ur.ar, skilningur á trú aldrei verið
réttari, sjón manna á guði aldrei ver-
ið gleggri, og . spor Meistarans í
mannlífinu aldrei skýrari. Þetta
undttrsama útsýni blasir nú við auga
við lok hins fyrsta. fjórðungs hinn-
ar 20 aldar. Vissulega hefir frjáls-
trúarbaráttan verið tilvinnandi. Eng-
in hreyfing meðal mannanna hefir
fært þeim stærri blessttn.
Innan ríkiskirkn.a.nna í Norðurálf-
ttnni hefir saga þess aldarfjórðungs
verið allmjög önnttr en hér. Máls-
höfðanir hafa verið fáar sent engar,
brottrekstrar engir, játningaltöndin
stná fallið í sttndur af fúa og sliti.
Jafnvel sjálfir járnhlekkirnir jetast
í sundur er þeir eru uppihaldslaust
og öld af öld látnir sverfa um fót-
leggi fángans. “Guðræknin” hefir
breyst í guðverknað ef vér megum
verið það, og að viljinn til þess
hafi verið einlægur hjá öllum. Verk-
ir. ertt smá, framfarirnar einnig. En
stærsta og gæfuríkasta sporið var
stigið, með sameiningttnni 1921, og
því sem síðan hefir verið uhnið.
Trúin á guð, á að sameina menm
ina en ekki sundurskilja, og ekki sízt
þá, sem eru sömu þjóðar, sama húss,
sömu fjölskyldu. Og þess betur
verður það sem þekkingu og sann.
girni þokar áfratn. Þess ljósara
verður það, sem höftin verða færri,
og hleypidómarnir hverfa, maðurinn
lætur sig þá nieiru varða sitt eigið
ástand en það að skipa fyrir um trú
náungans. Eina sjáanlega trúarjátn-
ingin sem hugsanlegt er að heimur.
inn geti flutt m.eð sér, ertt þessi orð
höfundarins ókunna að Efesusbréf-
inu: “Einn er drottinn, ein trú, ein
skírn, einn gttð og faðir allra, sem
er yfir öllu um alt og í öllu.”
Fyrsti Desember.
(Erindi flutt á Eiðum 1. des. 1924
af Gttðgeiri Jóhannssyni kennara).
Fyrsta árið, sem þessi skóli starf-
aði eftir breytinguna 1919 var tek-
in upp sú vetija hér, að einn kennar-
anna mælti nokkur orð til minningar .
1. desetnber ár hvert, og 'skyldtt þeir
skiftast á eftir stafrofsröð. Nú er
komið að mínum staf, og verð eg
því að bíðja ykkttf áheyrnar ofttrlitla
stund.
Eg ætla fyrst að segja ykkttr frá
því, hvað ntér kom til hugar, þeg-