Heimskringla - 31.03.1926, Blaðsíða 4

Heimskringla - 31.03.1926, Blaðsíða 4
» 4. BLAÐSIÐA. HEIMSKRINGLA WINNIPEG 24. MARZ, 1926. ÍÉtcíinskringlci Krmor flt fl hverj ar mlSvIkudegt EIGENDDK: VIKING PRESS, LTD. 853 Ofl 855 SARGBNT AVE., AVIJÍNIPEG. TaUlmii N-6537 Vorí blaTSsins er »3.00 Argangurinn bor*- lst fyrirfram. Aliar borganir sendist THE VIKING PRESS LTD. SIGFDS HALLDÓRS írá Höfnum Ritstjórl. JAKOB F. KRISTJÁNSSON, Ráðsmaður. UtanAf«krirt tll blaVnlnMt THB VIKING PRESS, lA Box 8105 Utanáskrlft tll rltntJOranu: EDITOK HEIMSKRINGLA, Box 8105 WINNIPEG, MAN. “Helmskrlngla is publlshed by The VlklnRT Preaa Ltd. and prlnted by CITY PRINTING & PUBLISHFNG CO. S53-S55 Sargent Wlnnlpeg, Man. Telephonej N 6537 WINNIPEG, MAN., 31. MARZ, 1926. Afstaða bókstafs- trúarmanna. Það fer fleirum líkt og “L. F.” að geta ekki orða bundist um ritstjómargreinina I “The Minneota Ma&cot” 12. marz, eftir hinn ágæta ritstjóra biaðsins, — svo vér lánum hjá Hómer — Gunnar B. Björns- son, sem hann nefnir “The Riley Inci- dent”. lærdómsmanni”, hafi verið bannað mál- frelsi við Minnesota háskólann nýlega, er hann hugðist að gera breytiþróunar- kenninguna að umtalsefni. Telur ritstjór- inn efni ræðunnar orsökina, af því að Dr. Riley “skori á hólm hinar rótlausu til- gátu-fuilyrðingar breytiþróunarmanna’ Um orsökina her ekki öllum saman. Svo stóð nefnilega á að prófessor Scott Near- ing, heimsfrægur mannféiagsfræðingur, sem fylgir skoðunum jafnaðarmanna, ætl- aði að halda fyrirlestur þar um líkt leyti. Segja margir, að til þess að geta losnað við hann, svo ekki væri sérstaklega áber- andi, hafi háskólaráðið gripið til þess, að loka munninum á báðum. Ritstjórinn er gramur yfir því, að Riley skuli vera bannað málfrelsi, og vér erum honum sammála, eins og vér vonum að hann sé oss sammála um, að það hafi verið óhæfa, að taka fyrir munninn á prófessor Scott Nearing. Það ætti ekki að viðgangasjt, að Iháskólar cða aðrar stofnanir mýldu menn, vegna skoðana þeirra, hvort sem þeir eru bókstafstrúar- menn eða breytiþróunarmenn. En það átti ekki að vera mergur þessa máls. Það sem vakti sérstaklega athygli vora eru staðhæfingar ritstjórans, um bókstafs grundvöilinn í sambandi við háskólana og mentastofnanirnar, sérstaklega þessi málsgrein: “Bókstafsmenn (Fundamentalists) fara ekki fram á að kent sé við háskólann samkvæmt hugmyndum þeirra. Þeir fara ekki fram á annað en að andstæðiskenn- ingunni, sem einungis hefir við getgátur að styðjast, sé ekki gert hærra undir höfði en grundvölluðum sannleika opin- beraðra trúarbragða”. Oss er ómögulegt að skilja þessa af- stöðu bókstafstrúarmannanna til menta- stofnananna. Hefir altaf verið hún ráð- gáta. Afstaða Bryans og löggjafarþing- anna í Tennessee og Mississippi til þeirra, er samkvæmt trú þeirra og sann- færingu. H)eróp þeirra er skýrt og skorin- ort: Burt með allar náttúrufræðibækur, sem kom« í bága við bókstaf biblíunnar! Kennið börnum vorum um uppruna lífs- ina og mannsins samkvæmt fyrstu bók Mósesar! Burt með náttúruvísindin! Þetta er skiljanleg “bókstafsafstaða”. En hvernig nokkrum bókstafstrúarmanni getur dottið í hug, að senda börn sín á mentastofnanir, sem frá þeirra sjónarmiði kenna þeim tóma vitleysu, “eingöngu á getgátum bygða”, í stað þess að heimta, að þeim sé eingöngu kendur hinn grund- vallaði sannleikur opinberaðra trúar- bragða, er fráleitt að nokkur geti skilið. Ritstjórinn segir að breytiþróunar- menirnir séu að “reyna að grafa undir- stöðuna undan trúartrausti og trúar- brögðum þjóðarinnar’’. Dr. Riley sé “einn af ágætustu mönnum þjóðarinnar, í baráttunni gegn herskörunum, sem vilji setja “getgátur “vísindanna” í stað sann- leika kristninnar”. Hanii varar háskól- ann við því að neita slí.kum manni um orðið. En hann kveðst gera það sem “vinsamlegast”, því hann hafi “traust á háskólanum’2. En hvernig er hægt að treysta menta- stofnunum, sem fara með rótlausar get- gátur, í stað hins grundvallaða, opinber- aða sannleika? Hvers vegna ekki að heimta þann sannleika, sem helgustu rétt- indi börnum sínum til handa og afkom- endum þeirra í þúsund liðu? Hver skilur afstöðu bókstafstrúar- mannanna? Hvers vegna? —vegna þess. Út af hinum Vel rituðu “Átölum” herra Páls Guðmundssonar í minn garð, sem birtist á öðrum stað hér í blaðinu, flaug mér þessi greinargerð í hug, sem eg held að sé rétt að birta, eftir ástæðum. * * * Eg gekk ekki að því gruflandi, að rit- dópiurinn um “Tíbrá’’ myndi koma við taugar manna hér og þar. Eg gekk að því vísu, að kveinstafir myndu heyrast úr ýmsum áttum, því mér var nokkurn- veginn ljóst, að þessi sífeldi leiraustur og hrósið um hann, hefir sljóvgað, og víða gerblindað smekkvísi manna og skilning allan á skáldskap. Þess vegna get eg heldur ekki verið hr. Páli Guðmundssyni samdóma um það, að Heimskringla hefði átt að þegja þessa bók fram af sér, eins og á stóð. Eg er honum að vísu sammála um það, að slíkar bækur eru yfirleitt ekki ritdæmd ar í nokkru menningarlandi. Séu h'kar bækur sendar blöðum eða tjmari.tum, er sumra þeirra getið í tveimur eða þrem- ur línum, að þær séu einkis virði nema sem uppkveikja. Þetta er að vísu eins- konar ritdómur, en þó ekki í vanalegum Ritstjórinn skýrir frá því, að Dr. Riley, skilningi. En annara er alls ekki getið, ‘vel mentuðum, reyndum, íhaldssömum með einu orði, svo lélegar eru þær, og eg er einnig sammála hr. P. G. um það, að “Tíbrá” sé af því tæi. Hvers vegna þá a’ð leggja nokkuð ítarlegri dóm á bókina? mun hr. P. G. spyrja, og vafalaust margir með honum. - Vegna þess að hér er öðruvísi ástatt, en á nokkrum öðrum stað í veröldinni, sem mér er kunnugt um. Mér er ekki kunnugt um að höfundar sjái ljóðum sín- um farborða sjálfir, annarsstaðar, eins og hér. Auðvitað kunna góðar bækur að slæðast með á þann hátt, en með þessari aðferð er vissa fengin um það, að hvergi á bygðu bóli fær einskis nýtt rímhnoð neitt svipaða útbreiðslu og hér, hlutfalls- lega. Þetta er fyrsta atriðið, en þó langt frá því að vera þyngst á metunum. Sá, sem ekkert þekkir til, gæti jafnvel staðhæft, að þrátt fyrir þetta væri engin hætta á ferðum. Fóik keypti að vísu bókina, en í fyrsta lagi ætti það sjálft peningana, og í öðru lagi væru kaupin gerð af brjóst- gæðum eða kunningsskap . Menn læsu ekki þetta, fleygðu því út í hom, eða á happdrætti, sérstaklega ef ekkert væri á bókina minst. Þá lognist hún út af í þagnar'dauða. Já, það er nú einmitt þetta ef. Það er ekki til neins fyrir einn að þegja, þegar svo er ástatt, ef aðrir tala hástöfum. Og einmitt þessari bók hefir verið aflað fylgis með óþreytandi elju í því nær hálft ár, í öðru blaðinu hér, bginh'nis og óbeinlínis. Tveir menn hafa lofað hana þar á ýmsan hátt. Fyrstu lofgerðinni, er þar birtist, hafnaði Heims- kringla, af skiljanlegum ástæðum. Ann- ar ritdómurinn af þessum tveimur fór svo iangt, að hann taldi eitt kvæðið í “Tíbrá” bera iangt af einuj snjallasta kvæðinu, sem eitthvert ágætasta Ijóð- skáld Islendinga fyr pg síðar hefir kveð- ið. Og höfundurinn hefir sjálfur ótvírætt gefið í skyn í blöðunum, að bókin hafi mjög víða verið sérlega kærkominn gest- ur, að hún hafi svalað andlegum þorsta. Það þarf minna til en þetta að glepja tölu- verðum hluta manna sýn. Samtíðin get- ur ekki þagað það í hel, sem sífelt er lof- að hástöfum. Það er siðferðisleg skylda hvers manns, sem eitthvað skiftir sér af almenningsálitinu, að láta ekki þegjandi viðgangast, að almenningi sé seld svikin vara, ef hann veit það. Það skiftir litlu, hvort það er gert af fávizku, eða af ein- hverjum óæðri hvötum. Það þarf rót- tækari aðferðir að uppræta illgresið, ef beinlínis er sáð til þess, heldur en ef það er sjálfsáið. Og alveg sérstaka nauðsyn ber til þess, ef svo er komið jarðveginum. að illgresið þrífist þar að öllu sjálfráðu betur en hveitið. Það er þriðja og máske mikilvægasta ástæðan fyrir ritdóminum. Því það get- ur engum sæmilega glöggum manni á skáldskap dulist, að leirfok síðari ára hef- ir því miður blindað mörgum sýn hér vestra, og gert ófrjóan akur skilnings þeirra og smekkvísi. Þessu til sönnunar mætti tilfæra ótal dæmi. En augljósari vott þess hefði eg aldrei getað gert mér voin um að fá í hendurnar, en greinar- kornið, sem einhver “Vinur réttsýninnar” lét frá sér fara í síðasta Lögbergi. Eg held sem sé að það sé óhætt að gera ráð fyrir því, að honum hafi verið alvara með , dulnefnið. Ennfremur, að hann sé ef til vill fremur greindur maður, og að upplagi fremiu' ljóðelskur og ljóðrænn, og að heimskulegar getsakir hans, illkvitni og ósannindi í minn garð, stafi af einlægri gremju og sýktum smekk og skilningi — sem um langan aldur hefir verið að spill- ast af andlegri úrgangsfæðu — svo að hann ekki framar getur greint, hvað skáld skapur er, — fremur en af vanalegu hundseðli: einskærri löngun til þess að glefsa í hælinn. Hann leitar um bókina, og það er satt bezt að segja, eins og hr. j P. G.„ að hann kemur ekki hlaðinn að landi. Hann heldur að hann hafi fundið skáldskap, “sem má óhikað leggja undir dóm aimennings”: Já, því .miður, þegar dómgreind almennings er orðin nógu sljóvguð af leirnum: “Sýnishorn úr “Tíbrá”: Augað. Kyndir andans elda bjarta, æðsti miðill lífs og hjarta, djúpt, sem hugans draumalindir, dregur ótal-þúsund myndir. við hvert ljósfleygt, lítið bíik. Speglar himinn, haf og jörðu, heigað öllu fögru gjörðu; grætur ef það glepur ryk”!!*) Er þetta ekki aðdáanlegur hortittur? Hefði Sigurður Málmkvist getað hnoðað hann betur? Þetta er fyrsta verið úr kvæðinu “Augað”, sem er aðeins þrjú erindi. Einn hortittur, eins og síðasta hendingin væri sæmilegt banaskeyti ekki lengra kvæði, þótt einhver hugsun væri á bak við það: að hlammast svona óþyrmi- lega niður í leirflagið á jörðunni, þegar svo hátt er stefnt til flugs. Auk þess er erindið í heild sinni leir. Og hortittirnir eru fleiri. Augað “kyndir andans elda”. Já einmitt það. Sumum kynni nú að finnast, að þá fyrst væri vit í þessari hugs un, ef henni væri snúið við. I þriðja erindinu “sindrar ljósa leiftur” lífs frá demant, sem er greyptur inn í gullbjart elskudjúp. Sei, sei, sei. Eða þá hugsanasamheng- ið. 1 öðru erindinu er augað á flugi og ferð í skýjum eða um bláioftið; það “þreyt ir skeið um þrumuleiðir’’. Til hvers? Nema það sé sálin sjálf. Látum það samt vera. En í öðru erindinu tekst svo til, að “augans ístær lind” — sem út nf fyr- ir sig er falleg kenning — speglar ' “Geislastafi guðvefs felda,!! o. s. frv.” Hver getur nú skilið þessi ósköp? Annaðhvort er hér að ræða um “felda geislastafi guðvefs”!, eða geislastafi guðvefsfelda”! Því þá ekki “röggvar- felda” eða vanalegra rekkjuvoða? /Auð- vitað af því einu, að höf. þykir “guðvefs- feldir” fallegra orð en “rekkjuvoð” fyrst hann þarf endilega um vefnaðarvöru að ræða í þessu sambandi, en ekki af því að það sé neitt meiri skáldskapur í þessu samhengi. Enginn lifandi maður getur fengið nokkra skynsamlega hugmynd um við hvað er átt með þessum “guðvef”. Þetta er samskonar “skáldskapur’’ og sá, er Hannes Hafstein háðstælir svo snildar- lega í “Þerriblaðsvísum” sínum: t “Á himinskýjum skáldsins andi flaug, sem skrítinn bláfugl eða apótek,’ og liiminljósa leiftur í sig saug, o.s.frv.”! Nei, það verður aldrei skáldskapur, þótt tekin séu hljómfögur nafnorð, t. d. “draumalindir”, “geislatraf”, “sólnahaf”, “geislastafur”, “guðvefur”, “glitvefur”, “glóðarskin”, “ljósaleiftur” o. s. frv., og hrært saman við hljómandi sagnir og lýs- ingarorð, t. d. ‘kynda”, “ljósfieygt”, “glitra’’, “sindra”, “guilbjart” o. s. frv. Skáldskapur verður ekki saminn eftir hinni nafnkunnu matgerðarforskrift: “Taka skal silfurdisk o. s. frv.” Heldur ekki er það minsti vottur um skáldgáfu, að geta komið saman fáein- um sléttubandavísum, eða sæmilegri hringhendu. Það getur ýkjulaust ann- arhver meðalgreindur íslendinjgur, Isem j «m mönnum, nú á næstunni. Þeim fer líkt og villimannin- um, sem fær leyfi til þess að búa sig í skartvörubúð, og held- ur að hann sé glæsilega útlít- andi, með strútsfjaðrir á silki- floshatti, demantshring í nef- inu, gullrekna regnhlíf, og gljá- skó á öðrum fæti og perluskó á hinum. Slysið er hent. “Vinur rétt- sýninnar” og áreiðanlega marg- ir með honum, hans h'kar, halda því miður að “Tíbrá” sé góður skáldskapur. Þeir láta meira eða minna ánægðir fé af hendi, til þess að leita sér andlegrar svölunar, eða ánægju í sams- konar smekk- og andleysis- gruggi. En Tímarit Þjóðrækn- isfélagsins verður að lifa á aug- lýsingum. Og “Saga” deyr sennilega, eða er dáin, í hönd- unum á Þ. Þ. Þ. Og það er ekki smekkvísi eða ljóðskilningi landa hans að þakka, ef önnur eins ijóð og Guttormur J. Gutt- ormsson ber í brjósti, ekki stífl- ast eða þorna. Lengra er óþarft að rekja. ■* Eg get ekki betur séð en að þetta ástand sé nægileg orsök fyrir ritdómi mínum um Tíbrá. Enda verður engu um hann haggað, því hann er dagsanna. Ilikvitni ein eða skilningsskort- ur getur talið sér trú um, að í hann hafi verið leitað eftir því lélegasta. Þvert á móti. Það úir og grúir um alla bókina af slíkum hortittum, og engu betri, nema verri sé. Annars hefir mér aldrei dott- ið í hug, að fara að stæla um ritdóminn. En eg þykist vita, að skilningsskortur hafi, sum-, staðar valdið misskilningi um hvatir mínar. Af þessu öllu, er þetta mái svo ítarlegt. Áiit þeirra fáu, sem af illgirni eða heimsku gera mér upp aðr- ar hvatir, lijggja mér í harla léttu rúmi. Þeir Álftnesingar frelsa aldrei ættjörðina. DODD’S nýrnapillur eru bezta nýmameðalið. Lækna og gigt, bakverki, hjartabilun, þvag- teppu, og önnur veikindi, sem stafa frá nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills kosta 50c askjan, eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást hjá öllum lyfsögum, eða frá The Dodds Medicine Co., Ltd. Toronto, Ontario. að eg hafi ómaklega að sér ráð- ist. Yðar einlægur, S. H. f. H. Að síðustu aðeins fá orð til höfundarins, hr. Péturs Sig- urðssonar: Mér er algerlega ó- skiljanlegt, hvers vegna þér haldið að eg sé “öskureiður” við yður. Eg get tekið undir með hr. P, G., fyrst þér hafið ekki skilið mig, að lífsskoðun yðar t. d. réði engu um ritdóm minn. Eg veit að lífsskoðun okkar muni vera næsta ólík; en eg veit iíka um góð skáld, jafn- vel stórskáld, sem eru eins fjar- lægir lífsskoðun minni eins og þér. Hvað því viðvíkur, mætt- uð þér gjarna vera mannæta. Eg efast ekki um að þér séuð að eðlisfari góður drengur, og einlægur. En það er alt ann- að en að vera listamaður, eða skáld. Og það veit hamingjan að þér eruð ekki. Mér þykir leitt að hafa þurft að særa yð- ur. Mér þykir ekki gaman að særa menn. En eg gat ekki farið vægari orðum um (bók yðar, eins og á stóð, og verið þó samkvæmur sannfæringu minni. Eg hlýt að kalla ieir- burðinn leirburð hver sem í hlut á. Eg þekki ekkert annað orð yfir hann á íslenzku. Eg segi yður alveg satt, að þér gáfuð út “Tíbrá” illy heilli fyrir sjálf- an yður. Það breytir engu um það, þótt þér kunníð að selja nokkur eintök af henni forvitn- nennir. Jafnvel án þess að þurfa að “fylla gróðri vorsins vömb o. s. frv.” þeg- ar vísan er lesin öfugt. Um þetta þarf ekki að orðlengja, það skilja þó allir, sem ekki eru bláberir hálfvitar. En einmitt á þenna hátt myrkvast alt of mörgum sýn, af leirburðinum, þegar því er haldið að þeim, í opinberum mál- gögnum, að hann sé skáldskapur. Þeir verða að leita að einhverjum skáldskapar einkennum, og þegar svo er, að hugsun fyrirfinst engin, eða þá svo rýr, svo hversdagsleg eða leirþvæld, að hún seður ekkert sálarhungur, þá láta hrekklausar sálir glepjast af glamuryrðunum, og taka umbúðirnar fyrir innihaidið. Og svo smá hrakar, unz það stendur á sama, hve saman reittar umbúðirnar eru; menn Eg gat þess, er eg tók við ritstjórn hér, að mönnum, sem væru mér andstæðir í skoðun- um, myndi ávalt heimilt rúm í Hkr., ef þeir gerðu kurteislega grein fyrir skoðunum sínum. Eg myndi nú jafnvel leyfa þeim rúm, þótt þeir væru ókurteisir í minn garð og sjálfum sér lítt til sóma. Þess vegna myndi eg einnig hafa leyft yður rúm í Hkr. fyrir athugasemd yðar 25 þ. m. Yður stendur þetta enn til boða; ekki af því, að mér standi ekki á sama hvar þér svarið, heldur af því einu, að meðan eg er ritstjóri Hleims- kringlu, vil eg að menn viti það, að engum verður bannað glepjast á þeim samt, ef einungis hver pjatlan er fallegur hlutur út af fyrir sig. 1 að bera hönd fyrir höfuð sér á ----------- i þeim vettvang, finnist honum, *) Auðkent hér. Salmagundi. Eftir L. F. Austanpósturinn i dag flutti naér eintak af blaÍSi Gunnars B. Bjömsson ar, “The Minneota Mascot”, dags. 12. marz. A ritstjórnarsiöu þess númers er grein eftir ritstjórann: “The Riley • Incident”, sem setur stranglega út á við stjórn Minnesota ríkisháskólans, fyrir aö synja ein- hverjum Dr. Riley um leyfi til a’ð fiytja nemendum háskólans bókstafs- trúarbrögð og taia á móti framþróun- arkenningunni. Þykir Gunnari þetta hið mesta rneyksli og haft á máJ- frelsi manna, sem hætta stafi af. Skilst mér svo á þessari grein bans, aíS þar sem fóJkitS lcosti skólann, þá eigi hann ekki meö að synja þeim, “sem fyrir brúsann borga”, þann rét/ aö tala. um opinber málefni fyrir nem endum hans. * * w Gunnar segir Riley þenna vera einn af þeim, sem fram úr skari í barátt- unni ai5 viöhaJda sannindum kristin- dómsins gegn “tilgátum vísindanna”. Qg nú leggist opinber mentastofnun á lagið meö fjendum trúarsannind- anna a8 synja honum áheyrnar, en innræti nemendum sínum þaö, sem er grundvallaö á tilgátum (predicated merely tipon guesswork). Þó kann- ast höfundur vi® þaö í niðurlaginu, aS þetta veröi kannske til blessunar, því nú gefist ástæöa til verulegra til- þrifa í þá átt, að bægja frá skólun- um þeim kenslubókum, sem séu grundvallar- (bókstafs) trúarbrögíS- um ósamkvæmar. • • « Eg er með höfundi í því, aiS ef þessi synjun skólaráðsins geti taJist hefting á málfrelsi, þá sé hún óheppi- leg. Menn ættu allir að njóta þes* réttar, aiS mega, "leysa frá skjóö- unni" tálmunarJaust, meí hæfilegu tilliti til stundar og staíar. Höfundur j heimtar málfrelsi, en vill þó sgtja þvi þær skoriSur, "a6 hvergi megí "umbyltingakenningax”11 reka upp hausinn. Sé honum alvara með þetta, þá gæti þaiS oröiS honum efni til ó- róa, aö heyra byltingaræSurnar í Hyde Park í Lundúnum. Enda er mál- og ritfrelsi miklu meira á brezku eyjunum en í Bandaríkjun- um. w w • Þvi þá ekki atS leyfa Dr. Riley a8 flytja nemendum Minnesota ríkishá- skólans bókstafstrú? Mér er ekki gef ið að sjá inn í hugskot skólaráösins; en sennilega, hefir þeim fundist ó- þarfi, aö leggja. þá skyldu á þau, ungmenni, sem til skólans voru kom- in til uppfrœðslu. Væri eg harna- skólakennari, og legSi mig allan fram til ag kenna samlagning, þá væri mér kanske nokkur vorkunn, þó eg am- aðist viíS ef einhver umhleypingur færi þess á leit, a8 fá að sýna böm- unum aSra aðferð ti! samlagningar en þá, sem eg vissi bezta, sérstaklega ef að útkomum okkar bæri ekki sam- an, þannig að hann segði tvo og tvo vera fimm, en eg segÍSi þaö vera fjóra. Eða setjum svo, að þessi Dr. Riley heföi krafist leyfi til að sýna möguleika eilífðarhjólsins (per- petual motion). Myndi þai5 heyra undir synjun á málfrelsi ag taka ekki slíkt til greina? Fáfróöur spyr. i

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.