Heimskringla - 11.08.1926, Blaðsíða 7

WINNIPEG 11. ÁGÚST 1926.
HEIMSKRINGLA
7.BLAÐSIÐA.
Þjóðfélagsmentun
og réttskapur.
(KveSja til gagnfræöinga
30. maí 1925.)
Eftir Sig Guðmundsson skólastjóra.
(Tekiö upp úr ársskýrslu gagnfræða-
' skólans á Akureyri, fyrir
veturinnl924—25.)
I.
“Right and wrong may be
near neighbours, yet the line
that separates them is of an
awful sacredness”.
John Morlcy.
Einkunnarorö í ritgerö um
Winston . Churchill í “The
Mirrors of Downing Street
by a Gentleman with a
Duster”.
Vér lifum sem kunnugf er, á ægi-
legum umbrota- og byltingatímum.
Stríðinu er, að sönnu, kallaö lokið.
En hernaðar-andinn er þjóöunum
runninn í merg og bein, sem eölilegt
er. Vera heföi átt vorkunnarlaust að
sjá fyrir þær afleiöingar ófriðarins.
Striösandinn ólgar út á við, í viö-
skiftum þjóöa óg rikja. Hann ógn-
ar innantands í viðureign flokka og
stétta. “Loft alt er lævi blandið’’
af þjóöa- og stéttahatri, undum og
böli, er stafar af slíkri styrjöld og
róstum. Og rnargir hinir mestu á-
gætismenn óttast, að menning vor sé
nú hættulega veik. “Allur heimur er
andvaka, farinn aö kröftum, þjáist,”
ritar'ítalskur sagnritari, Ferrero, í
byrjun þessa árs, og hann heldur á-
fram: “Tvær tilfinningar stýra í dag
veröldinni: hatur og hræðsla. Ríki
og stéttir hata hvert annað. Þau eru
óttafull, af því aö þau hata. Italir,
Englendingar, Frakkar, Þjóöverjar,
Slafar, Grikkir, Tyrkir, Kínverjar og
Japanar, Múhanieösmenn og Kristn-
ir hafa aldrei litiö hverir aöra svo
ógnandi augum, þrungnum tortryggni
og heift.” .....' “Aldrei hafa veriö
svo margir peningar i veröldinni sem
nú, og aldrei hefir mönnunum liðið
ein? illa. Auðæfum jarðarinnar hef-
ir aldrei verið skift meir af handa-
hófi, og aldrei hafa þau valdiö meiri
þjáningum, og það öllum. hvort sem
þeir errf auðugir eða fátækir, ljúf-
lingar gæfunnar eöa olnbogabörn
hennar. Enginn auömaöur um víð-
an heini getur verið öruggur um að
halda því sem hann á. Ekkert ríki
í fimm heimsálfum getur treyst þegn-
um sínum og stofnunum. A vorum
dögum vill enginn hlýða, allir vilja
skipa. Allir hafa mist rósemd sina,
jafnlyndi og hamingju, auðmaður og
snauður, bóndi og bæjarbúi, þjónn-
inn og húsbðndi hans, vitringar og
fávísir.”
Þetta er ekki álitleg lýsing á mann
legum kjörum Qg bróðurlegu skipu-
lagi, eins og það gerist á vorum dög-
um i meginlöndum heims. Samt er
.þessi Itali alls ekki bölsýnn. Hann
hyggur, að óeirðir og hatur, mann-
fall og blóðrás meðal þjóðanna þoki
mannkyninu að dýrmætu markmiði:
bandalagi allra landa jarðarinnar.
Viðburðir og saga seinustu alda sýni,
aö mannkynið sé á leiöinni til al-
heimsríkis. Fjandskapur og hatur
flytji það að sama mikla áfanga-
staönum, sem bróðerni og kærleikur.
Ymsir rithöfundar sem um sama efni
ræða, eru ekki svo vongóðir. Skemti-
kvöld eift t vetur rakti eg fyrir
yður efni í bækling einum nýútkomn-
umA er heitir “Icarus or the Future
of Science” eftir Bertrand Russell.
Þið munið, að þessum merkilega
Breta leizt illa á bliku, sem nú væri
á lofti yfir vestrænni siðmenning.
Hann leiddi að því rök og stað-
reyndir, að sú hætta vofði yfir, að
visindin yrðu henni að aldurtila, eins
og þau væru hagnýtt á vorum tímum.
Og Russell virðist telja það ákjósan-
legast, úr því sem gera sé, að menn-
ing vor liði undir lok. Það mun og
eigi tilviljun, að sú kenning gýs upp
nú, að hver mikil menning sé sem
einskonar lifandi skapnaður, sem
biöa hljóti sömu örlög, sem hver lifi
gædd vera: að hrörna, eldast og
deyja.
Þessar lýsingar og skoðanir manna
sem rannsaka og hugsa, sýna skýrt,
að nú þykir sumum beztu og vitrustu
sonum stórþjóðanna þunglega komið
: I
högum og horfum ættlands þeirra.
Slíkar kenningar eru stunur undan
þjóðasárum og þjóðarneyð, hugsanir
sprottnar í blóðugri moldu. Eigi er
óliklegt að slíkar raddir veki athygli
vænlegra æskumanna á alvöru þeirra
þrumu-tíma, sem þeir alast upp á
og lifa á beztu þroskaár sin, glæöi
í brjóstum þeirra ábyrgðartilfinning
og drengilegan áhuga á þjóðarmál-
um. Æskan er lifandi framtíð, sem
skapa á sjálf æðri framtið, heldur en
meinum og misgerðum hlaðna sam-
tið.
Ef til vill þykir súmum slíkt lítið
koma við islenzkum æskulýö. Hér sé
öðruvisi ástatt en i löndunum miklu
fvrir handan höf. Nokkuð er hæft
í þessu. Þjóð vorri liður í bili lík-
amlega vel, svo aö henni hefir senni-
lega aldrei betur vegnað. Og hér
hafa litil uppþot gerð veriö, að
minsta kosti ekki svo, að í frásögur
sé færandi, ef miðað er við útlend
tíðindi í þeim efnum. En — myndi
frumvarp stjórnarinnar um ríkislög-
reglu ekki hafa sprottið af ótta við
að nú sé íslenzkum þegnum ekki
treystandi til sömu hlýðni við lög og
valdaskipanir sem áöur? Og lands-
málabarátta vor færist nú, þétt og
sigandi,1 í sama horf, sem hún fyrir
löngu er í komin með erlendum þing-
ræðis-þjóðum. Svo ritar Italinn, sem
eg áöur vitnaði í: “Þjóöir og stéttir
þjóðfélagsins krefjast réttar og rétt-
lætis, eins og allar mæltu þær á sömu
tungu . En enginn skilur annan, af
því að hver einstakur skilur á sína
vísu rétt og réttlæti.”
Síðan um 1840 til 1918, hefir þjóð-
málabarátta vor verið réttar-stríð út
á við. Síðan hefir sóknin snúist inn
á við, gerst æ meir réttinda-barátta
milli stéttanna. Um rétt og réttlæti
verður á vettvangi stjórnmála vorra
hildur háð. Myndu aðiljar í slíkum
deilum hér skilja betur hver annan,
en þeir hafa erlendis gert?. Þetta
má ekki skilja svo, sem fleira skapi
ekki skoðanamun í stjórnmálum. En
baráttan um éfnalegt réttlæti — þ. e.
skifting fjárafla, auðs og hlunninda
og opinberra gjalda milli einstaklinga
og stétta —: veldur þar mestri heift
og ofsa. Af ástæðum, sem hér yröi
of langt að rekja, eru eigHíkur til
annars, en. að þau Hjaðningavíg
harðni enn um langan aldur. Það
er því eigi laust við rosaský á stjórn-
málahimni vorum um þessar mundir.
F.n rosalegur himinn er oft hress-
andi. Þótt hættur og annmarkar fylgi
þessu stríði, er það, að sumu leyti,
heilsusamlegt. Það fullnægir sterkri
þörf ýmissa ntanna, dregur af mörg-
um slenið, brýnir karlmensku og
krafta, bæði minni og meiri háttar
oddvita í hersveitum þeim. En saga
lands vors og athugun á þrótti og
þoli vors fáliðaða þjóðfélags sýna,
aö heiftúöugur flokka- og stéttadrátt-
ur getur dýr orðið ríki voru hinu
unga og óstyrka. Ríður á að muna
vel uppeldisáhrif þessarar baráttu.
Þau eru mjög komin undir þeim, er
mest hafa sig i frammi á vígvellin-
um, hvort sem hann er blaðadálkar,
ræðupallur eða annar staður, þar sem
fortölum er beitt, að þar sé sótt og
varist af ást á sannleik og réttum
rökum. Hirðuleysi eða ófyrirleitni
í þeim efnum horfa til lýðskemdar
og siðspillingar. Arangur þessa alda-
langa bardaga fer á hverju tímabili
eftir skilningi þings og þjóðar á fé-
lagslegu réttlæti, hlýðni við boðorð
þess og hversu örfa tekst yrkjandi
stárf. Skiftir því miklu að hverri
vaxandi kynslóð sé veitt það uppeldi
og sú mentun, er bezt eflir stjórn-
málavit þjóðar vorrar og félagslegan
þroska.
II. V_.
Almennur kosningaréttur gerir oss
öll, konur og karla, að stjórnmála-
mönnum. Vér erum í rauninni öll
ráðherrar, vér berum öll stjórnmála-
ábyrgð, höfum öll veg og vanda af
kjörum niðja vorra, að því leyti er
hver lifandi kynslóð fær á slíkt ork-
að. Ætla mætti því að ríkinu væri
urn fátt annara en efling stjórnmála-
vits og siðferðilegs stjórnniálaþroska.
Lög og venjur gera 10—14 ára nám
að skilyröi þess, að mönnum sé trú-
aö fyrir störfum, er sízt veltur meira
á en meðferð kosningaréttar. A það
helir veriö bent fyrir löngu, hve und-
arlegt væri, að menn verðu mörgum
árum til undirbúnings fyrir skósmíð,
en engum til nárns á svo mikilsvarð-
anda vandastarfi sem lagasmið. Smið
ur hefir sagt mér, aö sjaldan græddu
menn á að fá ólærða smiöi til að-
stoðar við húsagerð, þótt goldið væri
þeim lægra kaup. Ætli þjóðfélag og
ríki hagnist að sínu leyti meir á fá-
kunnandi kjósöndum, þótt fé sparist
á slíku til kenslu og stjórnmálament-
unar.
Nú getur slíkur samanburður verið
viðsjáll. Ef til vill verða iðnir þær,
er eg nefndi, og eigi meiri hluttaka
í stjórnmáluni en notkun kosninga-
réttar alls eigi bornar saman. Eigi
er óhugsandi, að venjuleg skólament-
un veiti þjóðfélaginu nauðsynlegar
tryggingar, eða að minsta kosti þá
trygging, sem í bráð er kostur á í
þessum efnum.
Þessar hugleiðingar sveigja til at-
hugana á áhrifum skólanna á félags-
lega þróun og stjórnmála-þroska.
skólar auka kunnáttu og starffærni.
A það eigi heima i félagsniálum um
slíkan vaxtar-auka, sem Russell hélt
fram i áðurnefndum ritlingi um
menningar-gildi vísindanna og upp-
fundningar þeirra, að hann sé góður,
er rétt er stefnt, iliur, er rangt er
stefnt? Og nú kem eg að því —
ef til vill eftir oflangan formála, —
er eg vildi hér rætt hafa: Veitir
skólanám nokkra trygging þess, þér
nemendur, er eg skil nú nauðugur
við, að stefna yðar í þjóðfélagsmál-
um verði. réttari, heldur en ef þér
hefðuð aldrei hingað komið'? Og
hvað gætu skólar gert meira því til
tryggingar? Og við þetta bæti eg
annari spurningu: Hver er mestur
sigur er þér fáið unnið á hólminum
þeim? Eg reyni að haga þannig
svörum, að yður vaxi örlítill skiln-
ingur á, hvað þér eigið sjálfir hér
í húfi, og Jivað fósturjörð yðar á
hér í húfi um ráð yðar og afskifti
af málefnum hennar, þróun og
gengi.
III.
Virðum fljótlega fyrir oss, pf
hvaða hvötum og ástæðum menn yf-
irleitt ljá stjórnmálastefnu fylgi sitt.
Eg hygg slíkt eigi óvænlegt til að
glöggva sig á þessum spurningum.
Hvað ætti að ráða því, hvar þegn-
ar ríkisins skipa sér undir merki í
málum þess? Hvað sýna hugsjónir
vorar um slíkt?
Stjórnarskrá vor skipar dómurum
að dæma eftir lögunum. Það er auð-
sætt skilyrði réttdæmis, að dómari
kunni lög og rétt og vilji dæma rétt,
að hann sé óhlutdrægur, fari hvergi
eftir geðþótta sínum eða óskum í
því, hver aðili beri sigur úr býtum.
Hver kjósandi er dómari um stefn-
ur flokka, er hann “greiðir atkvæði
uni. Hann á, sem dómendur, að fara
eftir lögum; þ. e. þeim lögum, er
þroski þjóðfélagsins lýtur, má þar,
í raun réttri, ekki fremtir en dórnari,
fara eftir óskum sínum né persónu-
legri samúð með flokki eða'foringja.
Auðvitað verður hann að kunna skyn
á slíkum vaxtarlögum og má ekki
hlutdrægni beita. Hugsælega réttur
kjósandi er ekki frjálsari að atkvæði
sínu heldur en dómari. Báðir lúta
þeir, hver á sína yisu, æðri lögum
heldur en tilfinningum sínum og
geðslagi.
En ef snúið er úr veröld hugsjón-
anna og svipast um í raúnverulegum
stjórnmála-deilum, sést, að fáa getur
slíka kjósendur. Þekking vor á
vaxtarlögum þjóðanna er og hræði-
lega ófullkomin.
"Það er nú heimsins þrautarmein.
að þekkja hann ei sem bæri,”
sannleikann. . í þessum mikilsverðu
efnum. Og sorglega fáir á stjórn-
mála-sviði gagnþrungnir anda hans.
Fjöldinn hugsar lítið um stjórnmál.
Ymsir taka niikinn þátt i stjórnmála-
sennum, þótt þeir viti lítt, hvað um
er barist. Þarf og eigi lengi að fást
við atkvæða-veiðar, áður en komist
er að raun um, að fiskivænlegra er
einatt að þekkja margan kjósandi
heldur en þekkja mál þau eða stefn-
ur, er um er kosið. Vígorð og alls-
konar veiðibrögð, mega sín oft meir
en rökstuddar fortölur. Ekki er alt-
af líklegast til sigurs það þingmanns-
eða fulltrúaefni, ,er fer með rétt rök
og reyndir, heldur en hinn, er bezt
kann tökin á fjöldanum. Því er
flokki eða stjórnmála-manni það oft
ekki sigurVænlegast, sem alþjóð er
heillavænlegast. Er og alkunna, áð
menn skipa sér í flokka og aðhyllast
þjóðmálastefnur eftir því, hvaða
flokkur eða stefna vinnur mest gagn
hagsmunum stéttar þeirra, en ekki
rikis eða lands alls. Utanlands finn-
ast mörg dæmi þess, að sumir verka-
menn gerast ihaldsmenn, þá er þeir
sjálfir verða vinnuveitendur, þótt áð
ur væri þeir jafnaðarmenn. Félags-
skapur ræður og stundum nokkru i
þessu efni. Sumir skifta um stjórn-
mála-stefnu, er beir lenda i nýjum
félagsskap. Geðslag sumra skapar
j þeim og skoðanir. Af þessu stafar
I það. stundum, að sumir eru íhalds-
: menn á efri árum, en frjálslyndir og
j^framsæknir fyrri hluta æfi. Hluttaka
: í 'stjórnmáíum er yfirleitt skýrt dæmi
þess, hversu þvi fer fjarri ,að vits-
munir stýri ^ráði voru og stefnu.
Það er því raunalegt ósamræmi í
milli þess, hvérsu mjög þjóðunum
' veltur á meðferð kosningaréttar, og
hversu með hann er farið. Er það
ekki hörmuleg tilhugsun, hversu
margir kjósendur eru verkfæri í ann-
ara höndum, eins og penninn. sem rtt-
að er nieð, eða stimpillinn, sem kos-
ið er með? Eigi er það pennans sök
né pennans verðleikar, hvort með hon-
um er í letur sett lausungarhjal eða
speki þrungið mál. Eigi ósvi^að virð
ist vera háttað ábyrgð þeirra, sem
gerast, sér óafvitandi og án vilja
síns, kosninga-tæki annara. Hverja
ábyrgð bar Höður á falli Baldurs?
Ber dáleiddur ábyrgð á verkum, sem
hann geri að dávalds boði'? Með
einskonar dáleiðslu er mörgum kjós-
öndum stjórnmálatrú þeirra í- brjóst
blásin, henni í þá lætt. Dómgreindar-
laust og án sjálfstæðs vilja og án
sjálfstæðrar hugsunar fylgja þeir
annara vísbending. Að eðlisfari, upp-
eldi og rnentun voru þeir þannig úr
garði gerðir, að þeir hlutu að lenda
i stjórnmálalegum þrældómi.
Yfirleitt er heilbrigð hugsun fágæt-
ari í stjórnmálum en i ýmsum öðrum
efnum. En heilbrigða kalla eg þá
hugsun eina, sem getin er af sama
anda sem hugsun. göfugs vísinda-
manns, er sannleik þráir og sannleik
svo máttug og holl, sem fósturjörð
vorri er nauðsyn á. Kemur nú að
annari spurningunin, hversu skólar
geti hlynt meira að landsmála-
þuoska, en þeir gera n-ú.
V.
Forvígismenn aukins latínu-náms
kveða nám í mentaskóla undirbúning
undir háskóla-lærdóm. Eftir því
verði að haga skipulagi og kenslu í
mentaskóla. Háskólanám st aftua'
undirbúningur undir tiltekna stöðu
og stundum undir vísinda-iðkun. Pró-
fessorar vorir segja sennilega, að eft-
ir því verði að skera og skapa kenslu
í fræðigreinum háskólans.
Tvent er það, sem þessum vísdómi
gleymist: að ekki væri úr vegi að
búa menn undir að lifa lífinu og
taka á 'Tieillavænlega vísu þátt í
stjórnar- og félagsmálum. Hvort-
tveggja er mikilsvert, hvorutveggja
fvlgir mikil ábyrgð og' mikill vandi.
“Kenn þeim un,r'i þann veg, sem
han^ A ->ð ganga,” segir í postulleg-
um fræðum, og hefir Iöngum þótt
spaklega mælt. Myndi þjóð vorri
vanþörf á, að ungutp sonum hennar
væri veitt nokkur leiðsögn um, hversu
finna ber réttan veg i stjórnar- og
félagsmálum ?
Einn samkennari minn syðra sagði
eitt sinn við mig, að fnrða væri,
hversu kennurum gleymdist að leið-
beina nemöndum um margt. Eigi sæt-
ir hitt minni furðu, hversu tekst val
á námsgreinum. I skólum vorum
flestum eiga nemendur að vita helztu
ár á Islandi, og lasta eg eigi slíkt.
En myndi þó eigi riða meir á, að
vita deili á stjórnarfari voru, löggjöf
og þjóðarhag? Eg fæ ekki varist
að benda á uppeldilegan mun, sem er
á þessu tvennu. Kunnátta á vatna-
og fljótanöfnum er ófrjó, hvetur
ekki til hugsunar sem fróðleikur á
andstæðum stefnum og öndverðum
skoðunum í stjórnmálum. Myndf
stjórnar- og félagsmálum svo mjög
á annan veg farið en öðrum efnum,
að eigi þurfi á þeim þekkingar, ef
fást á við þau að gagni eða dæma
margir áhuga á stjórnmálum. En sá
er gallinn á, að þeir hallast þar að
stefnum og -skoðunum sorglega fyr-
irhafnarlitið. Sumir tigna þar guði
feðra sinna og berjast fyrir • sömu
trú, sem þeir halda, og spyrja sjálfa
sig aldrei um réttmæti hennar og
rök. Aðrir lesa tvær eða þrjár bæk-
ur eftir útlenda höfunda. Slíkt næg-
ir þeim til að gerast ákafir fylgj-
endur kenninga þeirra og boðskapar.
Þeir leggja ekki á sig það erfiði að
kynna sér gagnstæðar kenningar.
Slík vinnubrögð eru vel valin til að
venja menn á andlegan lausalopahátt,
dæma og deila urn efni, er þeir hafa
litla þekkingu á. Skólunum ber skylda
til að varna slíku.
Mér hugkvæmist ein mótbára gegn
skólakenslu i þjóðfélagsfræðum: að
kennarar beittu áhrifum sinum til
stuðnings sérstakri stjórnmálastefnu-
Sizt skyldi slík tilsögn temja nemönd-
um eftirhermur páfagauksins. Þótt
oss kennurum verði með rökum margt
til foráttu fundið, gegna þó flestir i
sveit vorri samvizkusamlega starfi
sínu. Eg hvgg því eigi. ástæðu til
að óttast, að kennarar misbeittu hét
valdi sínu og kunnáttu, enda færi slíkt
eigi leynt. Mér er spurn: Hvort er
betra að menn með embættislega á-
byrgð fræði í alvarlegum kenslu-
stundum nemendur um þjóðarmál og
skýri þau fyrir þeim, eða ábyrgðar-
lausir æsingamenn úr einhverjum
flokkum séu látnir um þá hitu? Mér
virðist eigi vafi leika á svari.
(Niðurl. næst.)
girnist, hverju verði sem hann er Þau rétt °S trúlega? Þrpski
þjóðar vorrar og vöxtur fer, að eigi
litlu, eftir dómum sjálfrar hennar
keyptur, hvort sem hagsmunum vor-
um eða óskum kemur betur eða ver.
Hugsun, sem rennur af annari rót. um l>essi efni- með ö*rum orðttm eft-
en sannleiksást, kveikir seint eða ! ir Þvi- hvaSa sko«anir siSra 5 Þa«
það skifti. Verzlunarmenn Vestur-
snentma villi-elda eða villi-ljós.
IV.
Víkjum nú að áhrifum skólanna á
stjórnmálalíf vórt og stjórnarfar.
Hér er örðugt að svara. ^Hlutdeild
skólanna í vexti þjóðar vorrar er yf-
irleitt "terra incognita”, eður ókann-
heims skilja vel, hve mikið þeir eiga
undir áliti kaupenda á vörum þeirra.
Auglýsingalist þeirra er við brugðið
fyrir, hve vel hún hæfir mark. Rík-
intt þarf að skiljast, að farnaðttr þess
er kominn undir sigri þjóðhollra
skoðana , eigi stður en gengi ið’n-
rekenda fer eftir, hversu honum tekst,
að svið. Torvelt ntun að sanna, að meg einhverju móti, efling sér hollri
skolagengnir menn séu minna en ó- sk0gana 4 varfringi sínum og vand
skólagengnir á valdi hagsmuna sinna,
skapsmuna og hvata^ Og oss hættir
til þess, öllum, að gerast nokkurskon-
ar málflutningsmenn. En sennilega
verða þó flestir á eitt sáttir um, að
minni værtt afrek Alþingis á vorri frægsiu um stjórnmál og þjóðmeg-
ttngu öld, ef vér hefðum engan átt j unar]eg efni_ Rr Veitt færi á því í
búnaðar- né gagnfræðaskóla. Og kjörfrjálsum kenslustundum, þar sem
virkni.
I menningarlöndtim örlar nú á
skilningi í þessum efnunt. I sjálfu
Rússlandi er nemönditm i æðri .skól-
um veittur kostur á viðtali eða
þess ber að minnast, að enn hefir
fjöldi landsbúa lítillar eða engrar
mentunar notið, umfram það, sem
krafist er til fermingar, og kröfttm<
þeim slælega eftir gengið. En annað
má nefna: Þótt alstaðar séu baga-
legir brestir í stjórnmála-kerinu,
ntvndi þó samt eigi sú verða raunin
á, að meiri sé stjórnmálaþroski og
betra stjórnarfar, þar setn mentun
landsbúa er tiltölulega góð? Beri
menn saman Rússland og Danmörk.
Alþýðumentun Dana er víðrómttð.
Með þeim er stjórnmála-barátta að
tiltölu friðsantleg, allir flokkar skift-
ast á um meðferð valds og ráðherra-
dóms, og engin stjórnbylting skelfttr
í lofti. Mentun lægri stéttanna eyk-
ur þeim djörfung og færni, svo að
þeim sækist betur róðttrinn fyrir
réttindum sínum og þörfttm, og kem-
ur slíkt alþjóð að gagni. Dæmi Rúss-
lands og stjórnarfarslegt hlutskifti
sýnist styðja það raunalega skýrt, að
ekkert sé þjóðttnum eins dýrt og and-
legt myrkur. Það er áreiðanlega rétt
sent eitthvert blaðanna hafði nýlega,
eftir Verner v. Heidenstam, að
“skríllinn þarf að hverfa”.
Það er þvi ætltin mín, að vér fær-
um mun ver með þingræði vort og
lýðræði, ef ei'gi nyti skóla vorra við.
Hefi eg þá svarað fyrstu spurning-
unni, að því er mér er unt.
Annað mál er hitt, að agalega mik-
nemendur geta ráðið, hvað t er farið
af efnttm, sem~~þeir hafa áhttga á og
út undan verða í skólanttm. Segir
svo í alkttnnu timariti þýzku, er eg
hefi þenna fróðleik úr, að stjórnmála-
legt uppeldi sé ríkis-nauðsyn.. Ríkið
þurfi að skatta, svo það þrífist fjár-
hagslega. Eins þarfnist það uppeldis
þegnanna til ríkis-hollustu (Staaðs-
gesinnung), svo að það fái þaðan
siðferðilega stoð og stuðning. I
Vestitrheimi telst þjóðmegunarfræði
til alntennrar mentunar, að því er
segir í dönsktt tímariti. Og þess er
þar óskað, að sú skoðun ryddi sér til
rúms í Danmörku. Það sé fráleitt,
að verkfræðingar og búfræðingar
o. s. frv. hafi ekki snefil af þekking
á þjóðmegunarfræði. Enskir rithöf-
undar telja nauðsyn á glæðing þess,
er þeir kalla "the sc^se of the state"
eður skyn á ríkisþörfum og ríkishag.
Eigi ntyndi oss Islendingunt minni
þörf á að skerpa slíkan skilning, þess
ari fántennu þjóð, sem er ekki nenta
tæpt hundrað þúsuntja.
Að því kemur, að þjóðfélagsfræði
verður gerð námsgrein í' skólum, og
henni skipaður virðnlegur sess. Til-
raunum slikrar kenslu ntá eigi með
nokkru móti skjóta á frest. Slík
nántsgrein færir skólana nœr lífinu,
en ekki fjcer því, eins og aukið nám
steindauðrar tungu. Ef vel- væri á
haldið, yrði slík kenslugrein hin
Verðlaunafregn.
Ymsum mönnum hér í bæ er kunn-
ugt um það, að Mr. Alexander Mc-
Gill hafði í smíðum í fyrrasumar rit-
gerð um verzlunarviðskifti Islend-
inga og Breta. á fyrri öldum. En síð-
astliðið haust skyldi keppa um verð-
lattn þau er nefnast Robert Locke
Brcmner Memorial Prize og átti að
veita tvenn jöfn verðlaun fyrir rit-
gerðir um eitthvert efni úr sögtt
Norðurlanda. öldungaráð háskólans
í Glasgow veitir verðlaunin. Kvað
það upp dóm sinn 21. f. m. og hlutu
þau verðlaunin Mr. McGill fyrir rit-
gerð þá er að ofan greinir og nefnist
The English in Iccland, en hafði ein-
kunnarorðin “Eldgamla Isafold”, og
Miss Annie W. Cameron, M. A., Ph.
D., fyrir ritgerð, er hún nefnir- The
Orcadcs of T'orfœus.
Mr. McGill varð fyrst kunnttr hér
á landi fyrir bækling sinn The In-
dependcnce of Iccland, sem út kom
árið 1921 og þá var rækilega getið t
Vísi, en kunnastur hefir hann orðið
almenningi hér fyrir greinar sínar
í Eimreiðinni. Hann hefir hin síð-
ari ár ritað fjölda margar greinir um
íslenzk efni í skozk blöð og tímarit,
og allar innblásnar af frábærum hlý-
leik í okkar garð. Flestar eða allar
hafa greinar þessar verið alþýðlegs
eðlis, en þó eru þær fullar af skarp-
legum athugunum. Langflestar hafa
þær birzt í hinu ágæta mentamála-
blaði Skota, Scottish Educational
lournal, og í blaði einu, Columba,
sem káþólskir menn gefa út í Glas-
gow.
Það er enginn vafi á því, að hér
er fjöldi manna, sem samgleðst Mr.
McGill yfir heiðri þeim, sem honum
ið vantar á, að áhrif skólanna á j trinsælasta, og er slíkt eigi lítils virði.
stjórnmála-þroska þjóðar vorrar séu; Ungir námsmenn og fjörugir hafa
| hefir hlotnast með því að vinna
.j | þessi verðtaun, enda er ekki örgrant
að við verðum þess heiðurs einnig
aðnjótandi að nokkru, þótt óbeinlini
sé. Slíkar verðlaunaritgerðir draga
að sér athygli og jafnframt einnig
að þvi, sem þær fjalla um. Það er
ekki efamál, að marga þeirra, sem
lesa þessa verðlaunaritgerð, mun
langa til þess að kvnnast sögtt okkar
betur. Það mun líka vera ætlun höf-
undarins að halda viðskiftasögunni
áfram alt fram á þenna dag, þegar
hentugleikar leyfa. Er gott til þess
að vita, að bæði Verzlúnarráð Islands
og brezki konsúllinn hérna í Reykja-
vík skildu það frá upphafi, að hér
var ekki um hégómamál að ræða, og
veittu Mr. McGiIl bæði Jivatning og
stuðning við rannsóknir hans. Þeim
hlýtur að veræ það sérstakt ánægju-
efni að sjá nú, hver árangurinn hefir
orðið. -Vísir.)