Heimskringla - 22.09.1926, Blaðsíða 2

Z BLAÐSIÐA.
IJRIMSKRINGLA
WINNIPEG. 22. SEPT. 1926
•>1
Flames of the Mountains.
0, the flames on the mountains of my land,'
The flames that are brighter than day;
They have always illumined that island,
May they glow there forever and aye!
Like beacons that burn through the ages
Their light and their splendor goes forth;
Giving comfort to seekers and sages
Who sought these bright flames of the North.
By their light is the nation a-weaving
Its glorious fabric of life;
On the loom of its labour achieving
A pattern, where chaos was rife.
And the weft is aglow, scintillating
Throughout its bright length, with the rays
From these marvelous flames emanating —
A pattern bejewelled, ablaze. —
And the nights are bestarred with their glory,
And the days are enriched with their light;
They have solaced the aged and hoary
And burst on youth’s hungering sight.
And the powers of darkness have dwindled,
While' Peace set her throne’mid* the strife, —
Where Song and where Saga have kindled
Their flames, on our mountains of life.
CHRISTOPHER JOHNSTON.
Sanikv. framanrituÖum skýrslum' skiftamönnum, sem máttu teljast eins ai annars á þessa leiíS: ”Vér höföum
hefir Kaupfélag Eyfiröinga á tíma-1 konar innstæöukúgildi verzlananna.
bilinu 1906 til 1'93&: j I’annig haföi einokunin búið þeim i
Sclt vörur til viðskiftamanna fyrir j hendur. Til þess að breyting gæti
haft verzlunarfrelsi í full 15 ár, áð-
ur en nokkrum fór að detta í hug
fyrir alvöru að nota sér það, til að
12,577,665 kr. eða rúmlega 12*4 milj.
króna.
Hrcinn arSur af vörusölu þessari
hefir orðið 741,160 kr. eða tæp
miljón króna.
orðið á til bstnaðar, þnirftu að risa na s'n nokkru af ágóða verzlun-
arínmar, og h.efðu ^kki# ormþr og
maðkar risið upp öndverðir úr korn-
bingjum kaupmannanna, teygt upp
höfuðin og litið um öxl, til að frýja
hugar, þá myndi hafa„.verið alt
að mesttí kyrt um full tuttugu ár að
* minsta kosti.”_. (Jón Sigurðsson : Um
verzlun og verzlunarsamtök. N. F.
upp nýir menn með nýjum stéfnu-
miðum. En það gat tæplega orðið
meðan eigendur verzlananna voru ní-
lega allir erlendir nienn. / Þeir voru
Innkeyptar innlendar vörur, sem börn sinnar tíðar og hafa vafalaust oss
næst 493ý^ þús. kíló ull, 198 þús. pör ntargir verið í þjónustu einokunarinn-
prjónles, 355 þús. kindur til slátur- ar á síðustu árum hennar. Viðleitn-
húsanna, svo og ýmsar aðrar vörur, in og markmiðin urðu því æ h:n
alt samtals fyrir 9,720,041 með áætl- söniu; — að auðgast sem fyrst og
uðu reikningsverði; þar við bætast sem mest og njóta afraksturs verzl-
unarinnar í fjarlægu landi.
Verzlunarsaga landsins á tímabi!
ur. I þessari “prútt”-kvöl hafa
kaupmenn fundið upp á að bjóða
uppbótina.” (Sama rit, bls. 87). Upp-
bótin fólst í því, að eigi var kveðið
upp ákveðið verð, heldur lofað því
hæsta sem yrði. “Loforðin eru til
líkinda um þetta,” segir J. S., “því
þegar þeir semja um afhending vör-
unnar með óákveðnu verði, þá lof-
ar kaupmaður hiklaust því sem bezt
verður”, eða minsta kosti öllum jafnt,
því eins og nærri má geta ætíar
hann ekki að gera þeim eðá þeim
1872, bls. 82). Virðist af þessum "elskunni” sinni, verra en öðrum.
uppbætur 285,948 kr. -f- ofhátt greitt
1920 'og endurkrafið 50,873 kr., og I
er þá endanlegt reikningsverð 9,955,-
116 kr., eða tæpar 10 miljónir króna.
Vöruvelta þessa tímahils verður
þannig innkeyptar og seldar vörtir
samtals 22,532,781 kr. eða rúmlega
22y2 miljón krónur.
(Santa rit, bls. 87). En er að skila-
dögunum kom, þegar útkljá skyldi um
ummælum mega ráða, hver hafi ver
ið ein af ofsökunum til þess, að
landsmenn hófust handa. Þess er' uppbótina. vildi það verða vafninga-
inu frá 1854 og fram á síðasta fjórð- ar'® 1865 hafi komið til samt. Viðskiftamennirnir þurftu að
ung aldarinnar, mun hafa verið lit; ensku verzIunaTÍnnar~hér i'hTfidi korn“ kynna sér "afreikninga” og “kontra
rannsökuð á samfeldan og sagnfræði-j 'ra Ameríku, sem hafi bæði verið
legan hátt. A því tímabili gerðust ve' veg'ð og hin bezta vara. Lands-
þó merkilegir atburðir. Hefst þá við- 'nenn fundu skjótt mun þessarar vöru
leitni landsmanna sjálfra um sani-. þéirrar, sem flutt var frá Dan-
Starfsmannahald hefir verið þann- tök, er verða upphaf sjálfstæðisbar

safna saman öllum beztu söngkröft-
um þjóðarinnar, og gefa mönnum kost
á að hlusta á þá þar. Þar þyrfti að
Söngvinur.
Sigurður Skagfeld
söngvari hefir síðasf í maímánuði
siðastjiðið vor tekið próf við óperu- | koma upp “Orkester”, sem vert væri
skólann í Khöfn, og mun hann vera að hlýða á og væri þjóðinni til sóma.
annar Islendingur i röðinni, sem tek- j
iö hefir próf í óperusöng, og það j -rrTíminn.
með bezta vitnisburði. Eftir nokkra
daga var hann ráðinn við leikhús i |
Rostock. Leikhússtjórinn þar hafði j
heyrt hans getið, og óskaði að fá j
að heyra rödd hans. Sama kvöldið,
og hann lét fyrst- til sín_ heyra þar, I
var hann ráðinn við leikhúsið til j
næsta vetrar. Þetta mun vera eitt j
af stærri leikhúsum Þýzkalands og
hefir 48 manna “orkester”.
Nokkrum dögum áður en Skagfeld
fór frá Khöfn söng hann þar opin-j
berlega, og tek eg hér orðrétt upp
nokkur orð úr Kaupmannahafnar-
blaði:
“Den islandske Operasanger Sigurd
Skagfeldt vakte en sand Bifaldsstorm
ved sin ædle, fölelsesfulde Tenor.
Denne lyse Stemme övede fra de
förste Toner en stærk Indflydelse paa
Folkemasserne, der atter og atter
krævede nye Numre.
Hr.'Skagfeldt gaar nú til nogle af
Tysklands störste Operascener, men
har lovet os Gæstespil til vore Vin-
terkoncerter. Vort Publikum kan alt-
saa forsætte Bekendtskabet med den
sjældne Tenor."*)
Sigurður Skagfeldt er nú þegar
víða þektur hér á iandi fyrir sína á-
gætu söngrödd og þýðu tóna, og marg
ur tónninn og lagið lifir í endurminn
ingu manna eis og ógleymanlegur
unaðshljómur. Eg hefi oft undrast.
hve fólk hefir verið fljótt að læra
lögin hans — lögin, sem hann hefir
sungið einu sinni eða tvisvar —•
gruflar það upp í huga sínum, þar til
það hefir náð samhenginu. Þann
undra áhuga tekst þeirn einum að
vekja, sem er virkilegri listagáfu
manna.
gæddur, og nær tökum á tilfinningum
En hve lengi á íslenzka þjóðin að
þola það, að allir þeir. sem skara
fram úr í sönglist, og viðurkendir eru
meðal annara þjóða, verða að leita
sér atvinnu fjarri fósturjörðu sinni,
eins og t. d. Pétur Jónsson, Sigurður
Skagfeldt og Haraldur
ig, að til jafnaðar koma tæpar 100
þús. kr. af vöruveltunni á hvern
starfsmann á ári.
Ef tekin eru tvö síðustu árin, 1924
—1925, koma tæpa* 160 þús. kr. á
hvern starfsmann hvort árið.
Skattar hafa verið greiddir 86,991
kr., þar af til Akureyrarbæjar 76,262
krónur og til rikissjóðs 10,729 krón-
ur.
-----til samanburðar er, að á 20
ára tímabilinu 1886—1905 eru inn-
fluttar vörur 392,431 kr. og útfluttar
vörur 278,980 kr. Vöruvelta þessa
tímabils þannig aðeins 671,411 krón-
ur, eða sem næst einn þrítugasti og
áttu þeirra
bil þetta er því
hamingjudags, er
niðurlægjandi áþján og innlend mann
ræna rumskast. Heimildir sögulegra
bækur ’ sveitunga sinna, til þess að
sannreyna hvort þeir hefðu fengið
það, ‘sem bezt verður”. Vildi þá
stundum skorta til. Og ef kaupmað-
ur fann ekki fulla vörn i máli sínu,
eins og oftast varð, byrjuðu samn-
ingar að nýju um “uppbót” í næstu
kauptíð. “Uppbótin fæst því í lof-
mörku ^jafnframt, og var valin a r
verzlunarefnum. Tíma-1 lakari tegund i fyrstu, en siðan blönd
niorgunstund þess. uS töluverðum óhroða og sóðalega
þjóðin rís ^gegn j meðfarin; þeir sýndu sig því ltklega
til að vilja kaupa eingöngu góða orði, með því að binda sig aftur, og
korriið, en líta ekki við hinu. En byrja hið sama uppbótarþref eins
staðreynda um atburði þessara tíma,j Þa var skot‘ð út þeirri fregn, að korn-' og árið áður, og þetta koll af kolli,
munu viða liggja dreifðar í ritgerð-jis fra Ameríku væri pestarkorn, og ár eftir ár.” (Sama rit, bls. 88). Þá
um. einkabréfum og minnum þeirra j alþýða trúði þessu og hætti að spyrja nefnir J. S. fleiri “verzlunarkrækj-
manna, sem komnir eru af fótum
eftir
fram.
Eigi getur í þessu riti orðið gerð
veruleg grein fyrir efni þvi, sem hér
um ræðir. En vegna þédrrar nauð-
synar, að skilja til nokkurrar hjítar
hina sögulegu rót verzlunarsamtak-
anna, verður hér i fáum dráttum
Kaupfélag Eyfirðinga
Hinn 19. júní síðastliðinn voru
liðin 40 ár síðan að stofnað var
stærsta og öflugasta kaupfélag lands-
ins: Kaupfélag Eyfirðinga.
Þessa tilefnis var það ákveðið, á
miðjum síðastliðnum vetri, að gefa
út minningarrit félagsins á þessu 40
ára afmæli 4>ess. Var Jónasi Þor-
bergssyni ritstjóra falið að semja rit-
ið. Þó að-timinn væri naumur, hefir
hann unnið þetta verk sérlega mynd-
arlegi. Minningarritið, 100 síður í
stóru broti, prýðilega vandað að ölt-
um frágangi, með mörgum myndum,
kom út á tilteknum tíma. Er það í
sinni röð stórmerkilegt rit og prýði-
lega samið. Þar “tala verkin” skýru
máli um undramátt samtakanna og þá
miklu blessun, sem samvinnunni er
samfara. Þar sést það og mjög greini
lega, hversu miklu máli það skiftir
fyrir félögin, að eiga góða forystu-
menn, og hversu stórágæts árangurs
niá vænta, er félagsmenn fylgja ó-
trauðir góðum foringja.
Fyrst ritar höf almennan inngang.
Gefur hann þar yfirlit yfir verzlun á
Islandi á 19. öld og aðdraganda sam-
vinnuhreyfingarinnar. Er fyrsti þátt-
ur þessa merkilega kafla prentaður
á öðrum .stað hér í blaðinu.
Þá kemur meginkafli ritsins: Saga
Kaupfélags Eyfirðiriga. Skiftist sú
fjórði hluti af vöruveltu seinna tíma- leitast við, að fá yfirlit um verzlun-
bilsins."
Þyrfti að geta rits þessa miklu
rækilegar, þó að ekki verði gert í
þetta sinn. Það þyrfti að koma fyrir
augu hvers einasta bónda á Islandi.
Mega Eyfirðingar bera höfuðið hátt.
Þeir hafa sýnt íslenzkum bændum
það í verkinu, hversu stórkostlega
miklú góðu má koma til leiðar með
arástæðurnar á selstöðuverzlanatíma-
bilinu. Nokkurar heimildir liggja
fyrir um þetta efni. Meðal hinna
merkustu má eflaust telja ritgerð
Jóns Sigurðssonar forseta “Um verzl
un og verslunarsamtök”, er birtist :
“Nýjum Félagsritum” árið 1872. Jón
Sigurðsson var gæddur yfirburðum
siagnritarans umfram flesta stjórn-
þ\'í.” (Sama rit hls. 86—87». ur”. Meðal þeirra, að sutjiir af
Brennivínsbruggarar í Danmörku helztu bændum fá fast ársgjald af
þektu eina tegund brennivíns, sem kaupmanni, til þess að verzla við
þeir töldu að íslenzkir kaupmenn hann æfilangt; aðrir mega eiga- von
þeirra tínia sæktust einkum eftir. á nokkrum “kringlóttum” ' i vasann
Var það kallað ‘‘Islendinga-brennl- j þegjandi til kaupbætis. Það fara eng
vin" og var það flutt út “við lítin.i ar sögur af því, og það er hvorki
orðstír fyrir gæði eða kosti. — Vor-; verðhækkun né uppbót. Pelagjafirn-
ið 1869 fluttist ormakorn hingað til ar |og staupagjafirnar eru fremur
Jandí. Var bað ceypt fyrir lítið i handa alþýðunni og engin niðurlæg-
verð, svo seru óæti að sagt var , ing getur verið sárgrætilegri, en að
góðum samvinnufélagsskap. Eyfirð- málamenn. Fyrir því leitaði hann
ingar hafa sýnt meiri þroska í félags-j fyrst og fremst sannleikans í hverju
málum og fengið meira fyrir í aðra máli. Umsagnir hans munu því vera
hönd en nokkrir aðrir — enda verið hinar sönnustu og framast óygg/andi
svo lánsamir að eiga beztu leiðtogana. af öllum lýsingum þeirrar tíðar
(Tíminn.) j mánna á verzlunarástandinu.
Höfuðmeinsemdir verzlunarinnar á
... -
j þessn tímabili áttu sömu rætur og
; meinsemdir ernokunarinnar, þó að
stigmunur væri nokkur. Fáir af hin-
----- i um erlendu verzlunarrekendum áttu
(Getið er á öðrum stað hér í blaðinu nejtt sameiginlegt með' landsmönn-
um. -
Verzlun á 19. öld
hins myndarlega Minningarrits Kaup j
Takmark þeirra að afla fjár
félags Eyfirðinga. Inngangur rits- j sem ,^est og sem skjótast og flytja
ins, saminn eins og alt ritið af Jón- j afraksturinn af landi burt, var ósam-
asi Þorbergssyni ritstjóra, er svo rýmanlegt hagsmunum viðskifta-
fróðlegur, að hann verður að kömast! manna 0g þjóðarinnar yfirleitt. F.in-
fyrir margra augu. Fer hann hér kunmr verzlunarinnar voru því: Lítt
á eftir. j vandaðar og oft stórskemdar inn-
\ Ritstj.) j fluttar vörur, seldar ránsverði, af-
skaplegt hirðuleysi um meðferð, álit
I. jog verð innlendra framleiðsluvara,
Laust eftir miða næstliðna öld var j aigert éinræði kaupmanna um verðlag
af létt verzlunareinokun Dana á landi j 0g skömtun vara og loks hinn sið-
hér. Islenzkar verzlunarástæður tóku
þó, fyrst í stað, engurn verulegum
breytingum við þá réttarbót. Verzl-
unin hafði verið gefin frjáls til allra
þegna Danakonungs árið 1787. Til-
raunum Englendinga og annara
spillandi mismunur viðskiftamann-
anna, þar sem kaupmennirnir ólu sér unl úanskra selstöðuverzlapa. Jón
Sigurðsson getur og um vöruval
saga í tvær helftir. Sögu pöntunar-j þióða að reka verzlun við landsmenn,
félagsins og sögu sölufélagsins, og! var jafnharðan bægt frá og slegið
skiftist um þau tímamót, er Hallgrim J niður. Viðskiftin komust því öll í
ur Kristinsson tók við félaginu í mik- j hendur dönskum kaupmönnum, sem
illi hnignun, en hóf það síðan á fám ráku verzlun sína hér á landi, ýmist
árum tiltölulega, og Sigurður bróðir sjálfir^ eða höfðu hér danska for- þejm 0g ófögnuði, sem þeim var bú-
hans síðar, í þann sess að verða j stöðumenn, sem í einu og öllu gættu jnn af hálfu kaupmanna. Verður
upp einstaka, vinveitta stórbokka með
vinmælum, víngjöfum, skjalli og vild
iskjörum, meðan allur þorri við-
skiftamannanna fóru haltrandi og
jafnvel smánaðir af kaupmönnum
og verziunarþjónum þeirra.
Mjög snemma á þessu tíniabili og
jafnvel á öndverðri sjðastliðinni öld
hófust samtök bænda gegn öfgum
stærsta og myndarlegasta félag lands- 1 hagsmuna hinna erlendu húsbænda.
ins.
Næst koma í ritinu: "Kaflar úr verzlunareinokunin
^igurðsson.' þróunarsögu Kaupfélags Eyfirðinga’.
Það sýnir ekki mikinn þjóðernis- er þar skýrt frá útbreiðslu félagsins yfir þessa þjóð frá upphafi bygðar í
metnað eða þroska, að láta þessa og vexti, skipulagi félagsins, hversu landinu. Má telja að hún legði 1and
menn sitja suður í löndurn, en kasta það þroskaðist smátt og smátt, starfs- þj°ð í rústir. Orkaði hún hvoru-
þróun félagsins, lAggingum þess og tveggja' rojög mikilli, almennri ör-
loks frá sjóðum þess, sem meiri eru birgð og andlegri niðurlægíngu. A11-
en nokkurs annars félags á Islandi.
"Allar sjóðeignir félagsmanna í
vörzlunt félagsins eru samtals 1.003,-
408 krónur. I þessurn sjóðum ligg-
hér á eftir tekíð saman yfirlit um
Það leikur eigi á tveim tungum. að ^au samtök. En þessar tilraunir
er talin hin. ]ejclriu í Ijós jafnvel berlegar en áðttr
hörmulegasta plága, sem dunið hef:r hafði veríð, af hverskonar hugmynd
um í síðgæðis- og þjóðheillamálum
árlega þúsundum og tugum þúsunda
í erlenda umferðasöngvara, hornion-
ikuleikara og því um líkt, sem litið
eða ekkert listagildi hefir. —
En þegar þjóðleikhúsið kentur,
ætti þetta að lagast. Þar þyrfti að
*) Hinn ísl. óperusöngvari Sig. Sk.
hreif áheyrendur til háværrar aðdá-
unar með sínum göfuga og tilfinn-
ingaríka tenór. — Þessi bjarta rödd
hafði frá fyrstu byrjun hin mestu á-
hrif á áheyrendnr, sem kölluðu hann
fram hvað eftir annað. — Hr. Skag-
feldt fer nú til hinna stærstu leik-
húsa í Þýzkalandi. en hefir lofað að
giata oss aftur í vetur. Fá þá áheyr-
endur tækifæri til þess að endurnýjá
kurmingsskapinn við þenna sjaklgæfa
tené>r. — Ritstj.
ur þorri manan var heptur skulda-
íjötrum og almennu framtaki drepið
r.iður, en vesalmenska og undirlægju-
[ háttur rtkjandí.
ur fjárhagslegur styrkur félagsins og unaraðbúð, rangsleitni og undirhyggja
frambúðartrygging. Þeir eru ávöxt
(Sama rit bls. 90). Gekk það út hér
á landi á 20—22 krónur tunnan. Kom
þá upp allmikill kurr meðal rnanna,
einkum við Húnaflóa. Fundu Hún-
vetningar, eins og fleiri, sárt til þess
“hversu þeim var herfilega misboöið
af hinni dönsku verzlun”. (Björn
Sigfússon. Kornsá: Félagsverzlunin
við Húnaflóa. Tímarit ísl. samvinnu-
fél. 1922, bls. 53). Sama ár hófust
þeir handa um’ stofnun infilends verzl
unarfélags, er nefndist “Félagsverzl-
unin við Himaflóa". I forgöngu-
nefndina voru valdir: Páll Vidalín,
Pétur Eggerz og séra Sveinn Skúla-,
son.. I ávarpi, sem nefndin gaf út,
voru þessi eftirtektarverðu ummæli:
*A hinum seinustu árum hafa .... hinir
dönsku kaupmenn vorir fært sig upp
á skaftið i viðskiftum við oss, að þeir
ekki einungis hafa skamtað oss eftir
gcðpótta alt verðlag á útlcndum scm
vorum eigin vörum, ...... heldur einn-
ig sumir fœrt oss mcira og minna
skcmdar vörur, svo sem maðkað koni
og fleira, og selt oss vísvitandi sem
óskemdar vœri.” (Sama rit bls. 54).
— Er þetta ærið til þess að sýna, við
hvað landsmenn áttu að búa í þessu
efni, og þó var það aðeins einn
þáttur þeirrar spillingar og verzlun-
arókjara, sem þróuðust á einræðistím
ur af 20. ara
tryggja framtíð félagsins. Fórnfýs- j manna. Mátti þvi telja, að af beggja
in og fyrirhyggjan hafa jafnan bor-.kalfu, kaupmanna og viðskiftamanna
ið hærra hlut, þegar greint hefir á væri setið á svikráðum í verzlunar-
óslitinni viðleitni að
um þessi trygg|ingarmál” — segir efnum.
höfundur.
Síðast er i ritinu skrá um alla [ dönsku selstöðuverzlanir, sem um
starfsmenn félagsins, æðri og lægri, nokkurt skeið urðu nálega einráðar.
og skýrslur ýmislegar, sem varpa Markmið verzlunarinnar og viðskifta
skýru Ijósi yfír starfsemina. | hættirnir urðu að mestu óbreyttir.
Síðast dregur höf saman i eitt,1 Selstöðukaupmennirnir »erfðu leifar
eftirfarandi atriði til glöggvunar: eínokunarinnar bæði í húsum og við-
verzlunin stjómaðist. Hin fyrstu
verzlunarsamtök vóru með þeim
hætti, að landsmenn slógu sér saman
og seldu og keyptu vorur i félagi
innan lands. Leiddi þetta til samkepni
milli kaupmannanna, sem urðu þá
að grípa til ýmiskonar bragða til þess
Omannúðleg verzl- j ag halda viðskiftamönnum sinum' eigi
með unibótum á verzlunarháttum,
heldur með þvi, sern Jón Sigurðsson
nefnir “verzlunarkrækjur" (sjá áð-
urnefnda grein, bl. 88). Verður nú
hér eftir tekið saman stutt yfirlit um j helzta ráð er
verzlunarástæðurnar og tilraunir
kaupmanna að sundra samtökum
hinan erlendu verzlunarrekenda hafði
og sljóvgað réttarmeðvitund lands-
kaupmanna og hirðuleysi þeirra, um
að flvtja til landsins gnægtir nauð-
synjavara, en að þeir aftur á móti
legðu mikið kapp á, að koma út
“kram”vöru sinni. “Kornvöru og
timbur færa þvi kaupmenn mjög af
skornum skamti, svo landsmenn verði
ætíð að fara auðmjúkan bónarveg,
til að fá það.” (J. S.: Um verzlun og
verzlunarsamtök. N. F. 1872, bls. 84
—85). “Það teljum vér eitt hið
lakasta,” segir J. S., “þegar kaup-
maður neyðir viðskiftamann. sinn, t>l
þess að taka út á vörur sinar óþarfa.
Og neitar honum um nauðsynjavör-
urnar að öðrum kosti.” (Sama rit,
bls. 84).
Þessar og fleiri búsifjar af hendi
hinna dönsku selstöðuverzlana hrundu
af stað áður um getnum' verzlunar-
samtökum. En er bændur fóru að
sýna sig í þvi að brjótast undart oki
sjá þann auðmýktar og ófrelsíssvip,
sem nienn setja-upp, þegar menn eru
að biðja tim “í staupinu” við búð-
arborðið, og hinia þar heilum tímum
saman iðjulausir, til að sníkja sér út
hálfpela eða brauðköku.” Sama rit,
bls. 88). Hann getur þess, að þeim
sem unnu að uppskipun vara, hafi á
sumum stöðum, einkum á útkjálk*
um, verið goldin daglaun að sumu :
“brauðköku og nriklum fjölda af
brennivinsstaupum; þetta eru kall-
aðar “góðgerðir”, og þar sem þær
eru vel úti látnar, eru innbúarnir
næstum eins og innstæðukúgildi kauo
mannsins og verzlunarin(nar, þeir
hafa mist alla tilfinningu fyrir sóma
sinuni í þessari grein.” (Sama rit,
bls. 88'. Þá eru og ófáTin sérstök
vildiskjör til handa þeim, “sem áttu
í meira lagi undir sér og kaupmaður
átti fyrir töluverðu vörumagni að
gangast, ef ekki að gæðunum til, þá
að vöxtunum, svo sem sýslumönnum,
ríkum prestum, klausturhöldurum og
heldri bændum.” (Sama rit, bls. 86>
Jón Sigurðsson leit svo á, að þess-
inr annmarkar verzlunarinnar hindr-
uðu allar framfarir lands og þjóð-
ar. Auk þess sem kaupmenn drógn
nálega alt fjármagn út úr landintt,
og voru algerlega hirðulausir um og
jafnvel mótsnúnir öllu, sem horfði
til hagsbóta landí og Jijóð, höfðji
verzlunarhættirnir og féfletting sú,
er þeim fylgdi, stórlamandi áhrif á
alt framtak og mannrænu. Lýsing
Jóns Sigurðssonar á hugarfari kaup-
ntannanna gagnvart Fslandi og Is-
lendingum, er ekki fögur, en hún er
glögg og vafalaust sönn. Hapn seg-
ir: “Meðan þessir annmarlcar og
þvi um likt eru á verzlun vorri, þá
er það í augum uppi, að hvorki henni
né landinu er framfara von. Þeir, sem
riiest. hafa verzlunaraflið, sitja í
Kaupmannahöfn og draga þangað
fjármagn sitt og láta það eftir sig
þar. Um framför Islands og at-
vinnuvegi skeyta þeir ekki, um að
venja landsntenn við vandaða vöru
skevta þeir heldur ekki, og í stuttu
ntáli ekki annað en að halda öllu í
gamla horfinu; vér megum ætíð eiga
þess vísa von, að þeir eru mótfalln-
ir öllum vorum óskum og allri vorri
Upp úr þessuni rústum risu hina' bænda og gera áhrif þeirra að engu.
Verður þá stuðst aðallega við áður-
greinda heimild.
Um vörtival og vöruvöndun kaup-
manna á þessu tímabili fást nokkuð
mótvarna, til þess að halda viðskifta-
mönnunum föstum. Jón Sigurðsson
telur nokkur þeirra ráða, er þeir
gripu til. Hann segir: “Eitt hið
‘uppbótin”. (Sama rit
bls. 86). Það var forn vani frá
einokunartímunum, að kaupmennirn-
ir voru einráðir uni verð á erlendri
vöru. Landsmenn lögðu enga alúö
við að þekkja vörurnar eftir gæðum,
“heldur gera þeir allflestir alla vöru
jafna og kappkosta ekkert annað
Ijósar upplýsingar. Brýning Jóns en að “prútta” upp og niður, svo
Sigurðssonar til landsmanna er með- sem auðið er og hverpig sem á stend
kaupmannanna, tóku þeir að leita viðleitni til að ná framförum og stjórn
legu frelsi, nema því, sem stjórnin og
þeir eru samdóma um að mæla oss
út i spönnum og þumlungum. Hvar
sem stjórninni og þjóð vorri ber á
millf, þar skulurn vér vera vissir um
að hitta þá stjórnarmegin. Enda þar
sem stjórnin gerir sig líklega til að
vilja koma einhverju áfram, þá ,er:t
þeir' sjálfsagðir til að telja það ýr.
Þeir einir Islendingar eru þeini geð-
feldir, sem vilja standa eins og
spakar kýr, meðan þær eru mjólkað-
ar. *— Allir aðflutningar eru af svo
skornum skamti, að vöruskortur er á