Heimskringla - 02.03.1927, Blaðsíða 3

Heimskringla - 02.03.1927, Blaðsíða 3
WINNIPEG, 2. MARZ, 1927. HEIMSKRIN GLA 3. BLAÐSIÐA- Þó aö sltk gremja auðvita'ö vakni alveg eins niikil nieð mönnum í öðr. um löndum, þá kafnar. hún þar i mannmergðinni; hver og einn hefir þar ekki tækifæri til að hugsa um málefni annara rnanna, og einstak— ingnum verður því allerfitt að beina athygli allra eða margra að þeini ó- rétti, sem hann þykist verða fyrir, eða veröur fyrir í raun réttri. Það er því ógnar eðlilegt, að hér á landi verði tiltölulega hærri hvellur úr því, sem aflaga fer hér, þó að allt reyndar verði oft ekki í öndverðu nema dvlgj | ur einar, en hvellurinn sjálfur komi fyrst síðar, eins og afskræmt berg— mál sannleikans. | Oánægjan með embættismennina er gömul hér í landi, og hún lifir enn bráðfjörug. Það sýnir bezt ritiö “Nýi sáttmáli’’, sem fyrir skemmstu er hér á prent komið. Á réttmæti þeirra umkvartana, sem þar koma fram, skal enginn dómur lagður. En höfundur ritsins virðist kenna sjálf. stæði því, er Island öðlaðist 1918. um meginið af þeim misferlum, sem honum finnast vera á stjórnarfari voru og dómstólum. Rétt eins og það hefði verið betra áður. Þegar litið er um öxl sést hvert hneykslismálið öðru svívirðilegra, bæði á 19. öldinni frqmanverðri og 17. öldinni, en þó sérstaklega á 18. öldinni, og gefur hugar að leita læláns, hvað sem við lá — og tæplega á sumrin heldur. Ef menn urðu veikir og batinn kom -ekki aðstoðarlaust — þá önduðust þeir. Og um það var ekki fengist. Auðvitað á það líka, meðal ann— ars sinn þátt í því, hvað manndauð- nianni þar að líta ofan í það hyldýpi inn hefir minnkað, að vér höfum af heigulshætti, sörlaskap, illmennsku fengið lærðar yfirsetukonur um allt °S yfirdrepsskap, einmitt hjá em— landið og sóttvarnarlöggjöf. | bættismönnunum — sjálfum dómur- Skiftar skoðanir geta ekki orðið unum, að það liggur við að ntann um það að menningarbarátta vor hefir sundli. Og svo mikið er víst, að sá verið sótt af miklu kappi og miklum t'mi er vér lifum á, þekkir ekkert, krafti. Andleg öfl þjóöarinnar hafa sem geti orðið hálfðrættingur við all risið af svefni og fleytt oss áfram svo 1 an þeirrar tíðar ósóma. Því verður hratt, að engin dæmi eru sliks I sögu , þó ekki kennt um á þeirri ófrelsis— þjóðar vorrar. Og miðstöð allrar öld, sern aumust var allra, að stjórn. þessarar miklu hreyfingar hefir | arfarslegt frelsi hafi valdið. Reykjavík verið. Hún hefir ekki að! Þegar dæma skal um embættis- eins, með afákaplegu átaki, hlynnt' nrenn þeirrar tíðar, verður þeim, svo að sjálfri sér, að víðasthvar, þar þrátt fyrir allt, margt til málsbóta. sem menn koma ú Norðurálfunni, Er þar fyrst fáfræðin. I þá daga sakna menn. einhverra þeirra þæginda! var allt selt á Ieigu, sem hið opin— sem menn njóta í góðum húsum hér bera hafði ráð á. Klausturjarðirn- í bænum. Höfnin, vatnsveitan, hol-j ar voru leigðar hæstbjóðendum, sem ræsin, gasveitan, rafmagnið og all— fengu þá umboð yfir þeim. Sýsl- mikið af makadamisjeruðum götum urnar, — og þau dómarastörf, sem — allt kom þetta á eitthvað 20 ár - þeim fylgdu, þá auðvitað líka, — tim. j voru einnig seldar á leigu, og ríkis— En það er rniklu meira um Reykja- valdiö gerði sér á svipaðan hátt mat vík að segja en það, hvað framfar-j úr sektunum, sent til kunnu að falla irnar hafa orðið hér miklar. Um hitt • einstökum sýslum, Svo var t. d. er ekki minna vert, hvað hún hefir i Christian Dreese landfógeti, annál- orðið fyrir landið. Það er fram- j aður drykkjusvoli og vandræðamað- takssemi og dugnaður Reykvíkinga, ur “sakafalls-forpagtari’’ í Gull- sem hefir borið það áfrarn að alar— bringu— og' Kjósarsýslu, þ. e. a. s., rniklu leyti. Reykjavík leggur til hann hafði sektir þaðan á leigu fyr- fullan helming af tekjum rikisins. 'r árlegt afgjald. Þegar ríkrévaldið Hún hýsir mikinn part af árinu ara- ekki hugsaði um annað en að fá sem grúa áf allksonar námsmönnum af hæstar leigur fyrir þessi fríðindi, öllu landinu. Hún er aðalviðtöku-' var það undir fjárhagslegu bolmagni stöð allskonar strauma frá öðrum nær einti komið, hver hreppti. Segir f þjóðum, sem enginn getur gizkað á, sig sjálft, að þau hafi ekki þá frekar^ hve miklu máli muni skifta í þjóðlifi en nú verið í höndum vitsmuna- ogf( voru, og sendir út um landið með ýms gæðamanna einna, og að ekki hafi^ tim hætti svo ntiklar öldur af hugs- auðurinn sérstaklega sótt á þá, sent tinum og fróðleik og margvíslegri! mesta höfðu þekkingu og bezta. Það rnenning, að ókleift er að sjá út yfir j varð heldur til þess, að allskonar hálf áhrifin. j eða ómenntaður ruslaralýður flaut Eg fæ ekki séð, hvernig komist inn í embættin á pyngjunni einni. — verður undan þeirri hugsun með viti, í Ekki bættu heldur uppboðin á ent— að óhlutdrægir eftirkomendur vorir, bættunum úr skák, því fyrst itrðu muni komast undan þeirri niðurstöðu, j embættismennirnir að keppa, hver að Reykjavík sé miklu merkari stað-! hæst gæti boðið og hreppt tignina, en ur en .Þingvöllur —- eins og öll vor j síðan urðu þeir að dauðrembast við menning, með öllum sinum annmörk— j að pina út úr embættunum það, sem um, er miklu meiri og betri en menn frekast varð auðið. svo að þeir gætu ing forfeðra vorra á söguöldinni. , greitt afgjaldið og haft þó nægilégt Það skiftir ekki litlu máli, að oss; afgangs til framfærslu sér og sínum. gæti lærst að meta rétt vora tima' Þetta er ofureinfalt reikningsdænti, í samanburði við þá ttma, sem liðn— og útkoman gat ekki orðið nema ein ir eru. ” j — hneykslanlegir embættismenn. Það j er lítil huggun að því, að annars— staðar hafi á santa tíma verið jafn— vont eða verra. En þó var það svo. Þá'>íkti erlendis sá siður um em— bættisskipanir, sem nefndur var “la— quaiismus” — þjónastefnan — og var hún í því fólgin, að heldri menn j komu hjúum sínum í embætti eftir ---- dvgga þjónustu. Þá varð maður Það hefir lengi viljað brenna við dómari, sem áður hafði haft það eitt á voru landi, Islandi, að embættis- að starfi árum saman, að snyrta hár. menn hafa komist í misjafnt álit, kollu .tigins manns og ekkert kunni sérstaklega dómarar . Það er nú svo, annað. að leiti aðiljar til dómara um úr. j Þó ekki væri við góðu að búast skurð mála, hlýtur að fara svo, að af embættismönnum þeirrar tíðar, einhver þeirra beri skarðan hlut frá hefði hins vegar átt að mega gera borði. En svo er mannlegu eðli nú , því á fæturnar, að hátterni borgar— farið, að hér sem annarsstaðar þykist! anna hefði verið lýtalítið, svo voru sá er lægri hlut bíður, órétti beittur. | hegningarnar, sem við brotunum voru Bitnar sú gremja eðlilega á dómar— lagðar, gifurlegar. En líflát, brenn— anum, og í mannfæðinni hér hjá oss,' ur, drekkingar, brennimörk, húðlát þar sem allt hlýtur að gerast fyrir, og æfilöng þrælkun á “voru citadelli aljra augpim, getur orðið nógu óþægi. j Friederichshafn’’, virðast helzt ekk. legt að verða fyrir barðinu á henni. j ert hafa stoðað. Má af því ýmsar Sunnefa. Mynd af réttarástandinu á Islandi á 18. öld. Eftir GnSbrand Jónsson. ályktanir draga) en þá þó helzt, að ekkert bann komi í veg fyrir brot eða glæpi, heldur jafnvel beinlínis örvi þá. Flestir kanast við Stóra— dóm Páls Stígssonar (1564), og þær vitlausu og mannúðarlausu hegning— ar, er hann lagði við ýmiskonar skir- lífisbrotum, er svo vtoru kölluð á þeirri öld. Sum af þeim brotum eru að vísu ekki refsiverð eftir réttar— meðvitund vorra daga, en hegning sú, er við lá, var slík, að ætla mætti, að hún hafi fælt frá verknaðinum. Nú á dögum er allfátíður glæpur sá, er blóðskömm er nefndur systkina á milli, og leggja hegningarlögin frá 25. júní 1869 (gr. 165) við allt að 6 ára betrunarhússvinnu. Þó að það sé reyndar hegrýng, sem um munar, mun sá eðlilegi viðbjóður, sem hver óbrjálaður maður hefir á slíkum sam. förum, varna þvi eitina bezt, að hann sé framinn. Að minnsta kosti var þessi glæpur á 18. öldinni einn hinna langalgengustu, þrátt fyrir það, að Stóridómur lagði það við, að karl— mann skyldi hálshöggva, en konu drekkja. Þá var varla haldið svo lögþing, að ekki lægi fyrir fyí eitt [ blóðskammarmál og stundum fleiri. Svo mikil brögð voru að þvi, að kon. ungur fann ástæðu til að gera sér— stakar ráðstafanir, enda segir hann i opnu bréfi frú 16. des. 1625: “að vér höfum náðugast frétt, að mikið óskikkelsi viðgangist á Islandi, þvi surat kvenfólk láti fallerast, en vilji svo ekki gefa upp, hvers barnsfaðir þeirra sé, af því að sumar hafi jafn. vel getið þau með skyldmennum sín— um og blóðtengdum ættmönnum.” Orsötcin til þess að slík mál voru þó svo algeng hér, er að vTsu auðsæ. — Það var fámennið, einangrun bæj— anna, og langir vegir og illfærir, sem ollu því, að oft gat verið erfitt að fá eðlilega framrás fyrir slíkar til— hneigingar, en annars vegar heima j fyrir ekki um neitt að velja, en hins vegar menningarástand óbrotins al— mennings svo, að hann kunni ekki að hafa og hafna í þessum efnum, svo sem skyldi. Mál það, sem hér verður frá sagt, var í öndverðu risið út af slíku broti. Þó að það í sjálfu sér væri nógu átakanlegt, þá kom ýmislegt annað j inn i það, þegar frani i rekstur þess j sókti, svo að það varð víðirægasta j íslenzka hneykslismálið á síðari öld— j um. Og enn lifir það í manna minn- ; um, og hafa myndast um það þjóð- sögur og munnmæli. En þó máTið sé sögulegast fyrir það, að embættis— maður — sjálfur dómarinn, sem um það fjallaði — flæktist við það sem sökudólgur, eru afskifti embættis— nianna þeirra annara, sem með mál- ið fóru á ýmsum tímum, engu síður eftirtektarverð, og sýnir geflega hið dæmalausa skilnings— og ábyrgðar- tilfinningarleysi þeirra, og hneyksl— anlega viðleitni þeirra til að hagnýta stöður sínar í eigin þágu á eina eða aðra lund. * Aðal aðiljar málsins voru Hans sýslumaður í Suður—Múlasýslu Jens- son Wíum og systkinin Jón og Sunn- efa Jóns—börn, eins og málsskjölin kalla þau, og skal þeim nú lýst eftir föngum, áður en að málinu verður vikið. Þegar málið hófst, var Hans Wí— um 25 ára. Faðir hans hét Jens Pét. ersen Wítun, og var fædditr tim 1684, eð(a svo virðist, jþegar hann 1739 segir lausri sýslunni og kveðst vera ntiðja vega ntilli fimtugs og séx tugs, og kvartar þá mikið t;'|dan elli— lásleika. Faðir hans var Peter nökk. ur Ilendriksen, Wtutn, sem var yfir— skoðandi við hernaðarskrásetningu í Kaupmannahöfn. Islenzkir höfundar segja, að móðir Jens, kona Peders hafi heitið Bolette, og" verið systir eða systurdóttur Júlíönu MarTu Dana drottningar. Það nær vitanlega engri átt, en það er ekki því til fyr— irstöðu, að Bólette t. d. hafi verið þerna drottningar og það valdið mis— sögninni. Ekki er það ósennilegt að Jens hafi verið brokkgengur í upp— vextinum, og að honttm hafi verið komið hing'að til betrunar, eins og oft var gert við danska vandræðamenn í þann tíð. 1715 var hann orðinn undirkaupmaður á Reyðarfirði. Varð hann síðan aðstoðarmaður Bessa sýslu manns í Múlasýslu Guðmundssonar, og sýslumaður að honum látnum 1723 að því er) virðist fyrir bænarstað Rabens Stiftamtmanns, og mun hann jþar hafa notið föður síns. Tens var óvilsatnur og harðgerður, drykk— soooseeooocoeoooeoeooesooðeeeðceeoooðoooeoaceecsoosðOðosoGceooocoeosoecðooso | ### NAFNSPJOLD Arthur Furney Teacher of Violln 932 Ingersoll Street PHONE: 89 405 A. S. BARDAL selur líkktstur og r.nnast um tW- farir. Allur útbúnaTtur s& bsslt Ennfreraur selur hann a'.lskonar minnlsvarba og legrstelna—t_t 648 8HERBROOKB 8T Phonei 80 007 WINNIPEG The Hermin Art Salon gerir ‘Hemstitching” og kvenfata- saura eftir nýjustu tízku fyrir lœgsta ver?S. Margra ára reynsla og fullkomn asti vitnisburtiur frá beztu sauma- skólum landsins. Utanborgar pönt unum fyrir Hemstitching sérstakur gaumur gefinn. V. BENJAMINSSON, eigandi. <*<*(► Snrgent Ave. TalsSmÍ 34 152 Dr. C. H. VROMAN TANMÆKNIR Tennur yBar dregnar et5a lagatS- ar án allra kvala. TALSIMI 24 171 Ó03 BOVD BLDG. WINNIPEG J ~ TH. JOHNSON, Ormakari og GullferaiSur Selui giftmgaleyfisbi'át. | flsrstakt athygli veJtt pöutunua* og vibrJÖrbum útan af landi 264 Mnin St. Phone 24 637 SECURITY STORAGE & WAREHOUSE CO., Ltd. Flytja. sreyma, bfla sm og senda Húsmuni og Plano. Hrelnsa GAlfteppi SKRIFST. oir VÖRIIHCS «(7* Ellice Ave., nðlægt Sherbrooke VÖRUHÚ9 —83 Kate St. MKS B. V. ISFELD Planlst A Teacher STUDIOi 666 Alverstone Street. Phone : 37 020 I Dr. Kr. J. Austmann í IWYNYARD SASK. Emil Johnson Service Electric 524 SARGENT AVE- Selja rafmagnsáhöld af öllum teg- undum. Viðgerðir á Rafmagnsáhöldum, fljótt og vel afgreiddar. Stmll 31 507. Hetmasímli 27 2Sð Í Dr. M. B. Ha/fdorson i 401 Boyd Bldg. Skrlfstofusíml: 23 674 | Slundar sérstaklega lungnasjdk- 1 i dóma. ' i Œr aS flnnu. á skrlrstofu kl. 12_ll \ f k. og 2—6 .. k. | Helmlll: 46 Alloway A.i, I Talsímli 33 138 Dlt. A. BLONDAL 602 Medical Arts Bldg. Talsímt. 22 296 Stundar nérstaklega kvensjúkdðma og barnasjúkdðma. — AU hitta: kl. 10—12 f. h. og 3—6 e. h Helmill: S06 Victor St.—Síml 28 130 HEALTH RESTORED Læknlngar án 1 y1] I Dr- S. G. Simpson N.D., D O. D,0, Chronic Diseases Phone: 87 208 SuJte 207 Somerset Blk. WINNIPEG, — MAN. DA/NTRY’S DRUG STORE MeJala lérfræíingw, ‘VörugæSi og fljóí afgreiðiU* eru einkunnarorð vor, Horni Sargent og Liptoæ, Phone: 31 166 j. J. SWANSON & CO. Llmlted R E N T A L S INSURANCB R E A L ESTATB MORTGAGES 606 Farla Bulldlnar, Winulfeg, Mai Dr. B. H. OLSON 216-220 Medlcal Arts Bldg. Cor. Graham and Kennedy 8t Fhone: 21 834 VitStalstíml: 11—12 og 1—6.30 Heimili: 921 Sherburn St. WINNIPEG, MAN. Bristol Fish & Chip Shop. HIB GAMLA OG ÞEKTA KING’S bexta grr« Vér aendum helm tll yVaxw frá 11 f. h. tll 12 •. h. Fiskur 10c Kartöflur 10c 546 Ellce Ave», hornl Langaldt SlMIt 37 455 WALTER J. LINDAL BJÖRN STEFÁNSSON Islenskir lögfræSingar 709 Great West Perm. Bldg. Sími: 24 963 356 Main SL Hafa einnig skrifstofur að Lund- ar, Piney, Gimli, Riverton, Man. DR. J. STEFÁNSSON 216 MEDICAL ART9 BLB6k Horni Kennedy og Graham. Stnadar elnfðan angna-, eyraa-, ■ ef- ng kverka-ajflkdéma. V« kltta frfl kL 11 IU U l k »K kl. I II t r t. Talsfmli 21 834 Heimilt: 638 McMIlIan Ave. 42 691 Talsfmli 28 889 DR. J. G. SNIDAL TANNLIUKN 1K 614 Nomeraet Block Portagí Av«. WINNIPBU Telephone: 21 613 J. H. Stitt . G. S. Thorz’aldson J. Christopherson, Stitt & Thorvaldson Islenskur lögfrœðingur Lögfr. og málafærslumenn. 845 Somerset Blk. 807 Union Trust Bldg. Winnipeg, Man. IV innipeg. Talsimi: 24 586 Hlh nýja Murphy’s Boston Beanery AfgretSlr Fiab A Chlpa I pökkum tii heimflutnings. — Agsetar mál- títiir. — Einnig molakaffl rg svala- drykklr. — Hrelnlætl elnkunnar- orö vort. 629 SAIIGENT AVE., SIMI 21 906 HEIMSKRINGLA hefir til sölu námsskeið við beztu VERZLUNARSKOLA í borginni með afföllum. Þeir sem vilja hagnýta sér þessi kjörkaup, ættu að finna ráðsmanninn tafarlaust feldur, rosamenni og skilmingamað— ur góður, og fara ýmsar þjóðsögur af þeirri fimi hans. Jens virðist eng— inn tiltakanlegur merkismaður hafa verið, ogTitt fær um að gegna em— bætti sínu, enda leigði hann annan sýslumann, Þorstein Sigurðsson, til þess að gegna með sér, eða öllu heldur fyrir sig öllum embættisverk- um og galt ærna fé fyrir. Svo mik- ið er þó víst, að eftirtektarverðasti atburður í lífi hans var óefað við- skilnaður hans við það. Frásögurn- ar af því eru að vísu búnar að fá á sig greinilegan munnmælakeim, en það virðist þó í öllu verulegu vera ljóst, með hvaða atburðum hann hafi orðið. Hann sagði af sér sýslunni 1739 og fékk lausn. frá henni 1740. Sama ár fór hann í sjóferð, og voru með honum Jón lögsagnari Bjarna— son, stúlka nökkur og 5 menn aðrir. Lá leið þeirra fyrir Berunes og komst ekkert þeirra lifandi til lands. Fanst skipið seinna, og í því 5 menn dauðir, og voru stingir í líki eins þeirra. Höfðu þeir Jens og Jón ver- ið ölvaðir er þeir lögðu á stað og þeiin að líkindum lent í ryskingum sín á milli og við skipverja, en bátn um hvolft við það. Til Jens og Jóns spurðist aldrei síðar, en sú þjóðsaga myndaðist, að Jens hefði komist í erlent skip og til Englands, og til— greinir hún fleiri atvik að þvi. I þessu er auðvitað engin tilhæfa, — það er hugarburður einn. Um lund- arfar og hátterni Jens Wfum kvað séra Grimur Bessason, er lengi var skrifari hjá syni hans: A Skriðuklaustri valdsmann var Wíum fyr á dögum, með korða sundur kauða skar kontra norsku lögum. Kona Jens, en móðir Hans, hét Ingibjörg Jónsdóttir, var hún prests- dóttr frá Hálsi. Voru börnin mörg og kenrur ekkert þeirra hér við sögu að frágengnum Hans, nema Guðný. Hans Wíum var fæddur 1714. — Hannl gékk í /Hjólaskóla, sigldi til Kaupmannahafnar, og var Skrifaður i stúdentatölu þar 1737. Aldrei tók hann próf, og var við nám örskanuna hríð, því 1738 fékk hann veitingu fyrir Vestmannaeyjasýslu (ekki sett- ur, eins og sumstaðar segir). 1739 var hann settur til aðstoðar föður sín um í Suður—Múlasýslu og fékk veit- ingu fyrir henni eftir hann 1741. — Vikið var honum frá um stundarsak- ir iút af Sunnefumálinu, 1751, en fékk embættið aftur 1756. Fékk hann lausn frá embætti 1778 og dó 1788. Hann var tvígiftur og eign- aðist 3 börn. Ef marka mætti skap- gerð manna af rithöndinni, hefir hann verið léttúðugur og laus í sér, því höndin er bæði ófögur og ó— greinileg nema undirskriftin. Heldur virðist og Sunnefumálð bera þess vott. að hann hafi verið með þess— um ókostum. I embættisfærslu sinni virðist hann hafa verið tveggja handa járn, eins og af Sunnefu-t tnálinu má sjá. Oskilamaður um fjár— reiður embættisins virbist hann einn-t ig hafa verið, því stundum er hann að biðjast vægðar um greiðslu af sýslunni, en stundum þurfa vfirboð— arar hans að ganga eftir þeirn með mestu harðneskju, svo varð t. d. Pin— gel amtmaður að gera 1747. Skrif-t stofustörfin sýnast og hafa verið all— lausgyrt, svo að yfirboðarar hans (Frh. á 7. bls.)

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.