Heimskringla - 03.10.1927, Síða 7

WINNIPEG 3. OKT. 1927.
HEIMSKRIN G L A
7. BLAÐStÐA.
ÁVARP.
(Prh. frá 3 bls.)
Þar kennir og þeirrar ögrandi
kaldhæðni, sem víða einkennir
ljóðbúning hans — einkum
gagnvart vissri tegund kirkju-
legrar guðfræði, er hann grun-
aði um smávegis óvandvirkni.
Þar gefur ennfremur að sjá
hann sem “kraftaskáldið”, er
þorir, engu síður en Hjálmar,
að eigast lög við guð — ef þörf
gerðist sannleikans vegna. Þar
talar hann að lokum — jafnvel
Hjálmari fremur — sem það “á-
kvæðaskáld”, er í trúartrausti
gerhugsaðrar lífsskoðunar, kveð
ur guð sinn, sannleikann, til
valda.
¥ ¥ ¥ '
Og nú er Jþann að hverfa und-
ir huluna þá, er hann aldrei
treysti sér til að greina neitt í
gegnum. Mun hann ekki hafa
talið sig geta neitt um það vit-
að, hvað við sér eða öðrum tæki
á dánardægrum. Og svo skal
virt varfærni hans og einlægni
í þessum málum, að eigi mun
eg, þótt á kveðjustund sé sem
þessari, spá honum til handa
neinum yndisvistarverum ný-
numinna ódáinslanda — hverj-
ar skoðanir sem helzt kunna
að vaka fyrir sjálfum mér í því
efni. Aðeins langar mig til þess
að mega minna á, og helga burt
för Stephans, tvær Ijóðlínur úr
ágætiskvæðinu “Haustlag”. —
Orðin þau líða mér vart úr
minni, síðan eg las þau á síðast
liðnu háusti:
“Eg hef’ brúað yfir grámann .
út í næsta sumars blámann.”
i
í “Haustlagi” ætlast Stephan
vitanlega ekki til þess að hann
sé skilinn svo, að það sé trú ó-
dauðleikatrúarinnar, sem hann
sé að byggja. Er þó sem hon-
um liggi, í því'efni, véfrétt á
vörum. Trúa mín er það, að
ofrauií yrði það mannkyninu
að bera hin köldu haustdægur
harms og skelfingar, ef eigi væri
því kennt og beint ætiað, blekk-
ingarlaust, að brúa yfir gráma
dauðans og hverfleikans, út í
sumarbjáma áframhaldandi, og
þó nýs lífs.
En hversu sem honum varð
litið til umskiftanna miklu, þá
er með.öllu víst um það, að
hann horfði þangað — geig-
Jaust. Hann treysti lífinu, til-
verunni. Og er nú nokkurt
mannsbarn hér viðstatt, er beri
í brjósti nokkurn minnsta ótta
hans vegna? Uggar nokkurn
um afdrifin? Nei, ekki einn!
í dag hvílir trúfræðin sig heima
í ritningunni er dæmisaga af
manni, er boðinn var í hrúð-
kaup, en kom óveizluklæddur.
Menn skilja þetta ýmislega.
Sumir líta svo á — flestir, hygg
eg — að helzti viðhafnarfatn-
aður kristindómsins séu hátíð-
legar og íburðarmiklar játning-
ar. Hitt mun þó sanni nær, að
“veizluklæðin”, er bera skyldi
og skal í brúðkaupi konungsson
arins, séu — velbreytnisiðjan,
góðgirnin og sannfýsin í um-
gengni og umsvifum daglegs
lífs. Vönduðu, vel hirtu dag-
legu fötin — það eru skrúð-
klæði kristinnar trúar. Og svo
hefir Stephan látið um mælt:
“Við hversdagsstörf uni eg á-
hyggjulaust;
mér óhult það sýnist og létt;
og kem svo til dyranna, dauði,
til þín
í daglegu fötunum rétt.
Hversu má mér missýnast um
manngildi og skapgerð annara,
ef eg sé það ekki rétt, að Ste-
phan er genginn til dyra “í dag
legu fötunum rétt”, og þó —
veizluklæddur!
¥ ¥ ¥
Eigi á það við að eg lengi
þetta mál mitt frekar. Aðeins
fá orð að endingu. í minningar
Ijóði eftir móður sína kveður
Stephan meðal annars þetta:
fegurð ykkar, líf og land!”
Það hygg eg satt, að Jjóð
Stephans í heild, beri það með
sér, að lífsskoðun hans, guðs-
trú hans á sannleikann, var ná-
tengd eða lýsti sér hið ytra í
trú hans á! lífið og landið — í
norrænni lífsást og landást. -
Langar mig því til að kveðja
hann, hljótt og innilega,, með
orðum er hann sjálfur mælti
eftir látinn vin, sem hann var
ekki alls-ólíkur:
“Leyfir landást,
. langminnugri,
unnusta sinn, Eilífð.”
..Lærðist mér að unna, una,
á að trúa, vona, muna
STEPHAN G. STEPHANSSON.
Frh. frá 5. bls.)
ar hendingar, sem honum höfðu
flogið í hug mitt í striti dags-
ins. Að því loknu tók hann að
yrkja og skrifa, um eitt eða ann
að, eins og það kom honum í
hug, — eins og hann sjálfur
segir:
“Eg — sem gjarnast yrki
Alla- mína bragi
Við augnabliksins nótur
1 dagsins veðurlagi.”
Líkaminn var þreyttur og
þarfnaðist hvíldar, — heimtaði
hvíld, en kappið var óþreytandi
og andinn glaðvakandi og á
flugferð út um heim og geim,
eins og ýms kvæði hans bera
með sér. Eitt dæmi nægir:
“Minn Ijóðgöngull hugur á há-
. norður leið —
Mig hrífur að ættarjörð sinni,
Er vorsólin lýsir um lágnættis-
skeið
Sem Ijóshvel í vitfjarða-mynni,
Þar eyjan vor hjartkæra heit-
kennd við ís
Sem hafmey úr báróttum norð-
ursæ rís.” '
I
Þannig sat hann og orti og
ritaði langt fram yfir miðnætti,
og ekki ósjaldan nóttina út, —
j ekki endur og sinnum aðeins,
heldur nótt eftir nótt, mánuð-
um og enda árum saman. Óg
svo loks þegar hann lagði sig
út af, þá varð hann æðioft and-
vaka og hélt þá áfram að yrkja.
j Hann var andvökunum svo van-
ur, að hann hafði æffniega laus
J blöð og ritblý við hendina, svo
. hann á svipstundu gæti ritað
það, sem honum flaug í hug,
eða svo mikið af því að hann
myndi efnið að morgni.
Nafnið “Andvökur”, er hann
valdi ljóðasafni sínu, er aug-
sýnilega réttnefni. örlög hans
voru, lengst æffnnar, að mega
helzt aldrei sleppa hversdags-
verki úr hendi, en hamremmis
skáld-aflið, sem í honum bjó,
hlaut einhvern veginn að brjót-
ast fram, og það gerði það þá
í næturkyrrðinni, þegar sveit
hans öll svaf og hvíldisf.
Það segir sig sjálft, að
hversu sterkbyggður sem Ste-
phan var, hlaut líkamsafl hans
að gefa sig, ef ekki fengist
lengri hvfldartími. Má því ráða
að líkum, að ástvinir hans hafi
ekki ósjaldan beðið hann að
hægja ferðina og fara gætilega
með heilsu sína og krafta. Óg
þá er nú engan veginn ólíklegt,
að hann hafi! stundum svar-
að einhverju, sem samrýmst
gæti þeirri lífsskoðun, sem
kemur fram í þessum hending-
um:
“Mig varðar það litlu hvort
langt eða skammt
Mér leiðin sé ákvörðuð hér!
En hitt er mér kappsmál að kom
ast þa^ð samt
Sem kraftar og tíð leyfa mér.”
Það að minnsta kosti er auð-
sætt af ávöxtunum, að sjálfur
hefir hann frá upphafi fylgt, og
fylgt stranglega, þeirri kenning
sinni, sem hann í þessum hend-
ingum flytur hverjum þeim er
heyra vill. Án þeirrar fyrir-
settu reglu sinnar hefði hann
ekki orðið það stórmenni, sem
hann varð, á svæðum ljóðagerð-
ar og bókmennta. Og án sams
konar reglu nær enginn mað-
ur nokkru eftirsóknarverðu háJ-
marki í einni eða annari fræði-
grein, á einu eða öðru starfs-
sviði.
Á fyrstu árunum eftir að Ste-
phan flutti til Alberta, spurðu
menn oft sjálfa sig hvernig
stæði á því, að svo ramm-ís-
lenzkur Ijóðsnillingur flytti svo
langt frá fjölmennu íslenzku
öyggðunum, þar sem félagslíf
þeirra var þá óðum að þrosk-
ast. Það vill nú einhvern veg-
inn svo til, að eg spurði hann
aldrei út í þetta. En mér finnst
svarið auðfundið. Hann bar þar
fram sína fyrstu fórn á altari
skáldlistarinnar.Hans eigin löng
un, hver sem hún kann að hafa
verið, mátti ekki koma til
greina. Stephan var gleðimað-
ur, ör og fjörugur og æfinlega
tilbúinn að ljá lið sitt og fylgi
öllum þeim málum, sem á einn
eða annan veg miðuðu til að
efla íslenzkt félagslíf, og til að
glæða íslenzkt líf, þar sem það
áður lá annaðtveggja í dái, eða
kalið til skemmda. Það segir
sig sjálft, að gæddur afburða-
hæfileikum eins og hann var, og
ætíð boðinn og búinn að verða
við öllum félagskvöðum, hefði
hann áður en hann vissi af, bor
ist með straumnum langt út úr
stefnunni að því eina takmarki,
sem hann hafði einsett sér að
ná. Vera má og að vaxandi
þrengsli, sem þá voru orðin í
byggð hans, hafi átt nokkurn
þátt í Alberta-förinni, því hon-
um var æfinlega illa við ös og
þrengsli. Hann þoldi engin ó-
þörf höft, engin þvingunarbönd
á einstaklingi, eða á þjóðfélags
heild. Að þrengslin og þau höft
sem þeim vilja fylgja, hafi átt
sinn þátt í úrslitunum. má ráða
af tveimur seinustu erindunum
í kvæðinu “Sumarkvöld í Al-
berta”, sem hann orti skömmu
eftir að vestur kom:
En mér er auðnin þessi
Þúsund sinnum kærri
En þröngbýlið í sveitum,
Þeim auðugri og stærri,
Því svifrúm lífs er þar svo
Þrengt á allar lundir,
Að þriðjungur af mönnum
Er bara troðinn undir.”
“Eg ann þér, vestræn óbyggð,
Láðið lífs og bjargar!
Með landrýmið þitt störa,
Sem rúmar vonir margar,
Því án þín móti þrældóm
Væri hvergi vígi,
Og vesturheimska frelsið
Æfintýr’ og lýgi.”
Stephan var framsóknar-
maður í fyllsta skilningi og dró
engar dulur á það. Fyrir það
fékk hann á sig fæð ýmsra
manna, sem fremur létu stjórn-
ast af tilfinningum og gömlum
siðum, en skynsamlegri hlut-
drægnislausri athugun þeirra
mála er ágreiningi ollu. Sumir,
ef til vill margir af andstæðing-
um hans sáu sig um hönd með
tíð og tíma og reyndust hon-
um staðfastir vinir síðan, án
þess þó að láta af sinni skoð-
un, enda sannast að Stephani
hefði einst víst ekki verið nein
þægð í því. Allt sem hann í
taun réttri fór fram á, var það,
að öll þvingunarbönd væru los-
uð, ef ekki leyst, og að einstak-
lingurinn hefði óskerðan rétt til
að halda sinni- skoðun, sinni
sannfæring, óáreittur og óvítt-
ur, á öllum svæðum, í kirkju-
og trúmálum, engu síður en í
stjórnmálum eða hverju öðru
ágreiningsmáli sem er.
Stundum voru ástæðurnar til
andmæla gegn skoðunum Ste-
phans byggðar á veikum grunni.
Sumar, máske flestar, hvíldu á
misskilningi einum, og aðrar
voru sprottnar af því, að það
er stundum á fárra færi að
fylgja honum eftir á fluginu,
eða að geta greint deili á öllu
því, sem opiö stóð fyrir hans
hvössu sjón. Við því er ekki
að búast. Meðalmaður sér og
skilur flest af því, sem gerist í
grenndinni dag frá degi. En
, J8 ‘nSJora jísXj So jas unqdais
Til Gamla Landsins
um
Jó 1 in og Nýárið
með
Lág FARGJÖLD
AUKALESTIR
ad
SKIPSHLIÐ
yfir desember
„d SKIPSHLIÐ
Frá Winnipeg-
Fara frá Winnipeg 10.00 f. h.
, I SAMBANDI VIÐ
JOLA-SIGLINGAR
23. n6v, — ES Mellta frft
3. <leat — ES Montclare frft
((. dea, — ES MontroNe frft
11. den, — ES Moutnalrn frft
12. dem, — ES Montcalm frft
Montreal — 2.V nftv. tll (íIhkitoh, RelfaNt, Liverpool
St. John — «• dew. til Relfaat, ((Ihnkoh, Livcrpool
St John — 9. ile** tll Relfant, GIhnkoh, Llverpool
St. John —14. den* tll Cohh, C'herbouric, Southampton
St. John — 13. den* tll HelfaMt, Llverpool
I
SVEFNVAGNAR ALLA LEIÐINA SETTIR í SAMBaND VIÐ aUKa-
LESTIRNAR f WINNIPÉG, GANGA FRÁ EDMONTON, CALGARY,
SASKATOON, MOOSE JAW OG REGINA
Clty Tteket Offlce
Gor, Maln Fortace
Pbone 843211-12-13
I
Tlcket Office A. Calder & Co.
C. P. R. Statlon 663 Maln St.
I'hone S43216-17 Phone 26313
.... farbréfasalann um fullar upplýsingar.
J. A. Hebert Co,
Provencher Tache
St. Honlface
CANADIAN PACIFIC
gerist á ókomnum árum, og
þarf ekki til þess önnur áhöld
en skuggsjá tímans — orsök og
afleiðingar. Kemur þessi gáfa
greinilega fram í meistara-
kvæðinu: “Við vatnið”, og skýr-
ást máske í seinasta erindinu:
“Eg sit hér fangi flúinn svefni
af,
Mér finnst sem nóttin kalli mig
til vitna:
Hve andi tímans brýzt við hug -
ans haf,
Unz hofin stranda og ríkisfest-
ar slitna,
Á óp og stunur margra hjartna
að hlýða
í hljómi brimsins gegnum rökk-
ur tíða.”
%
(
Þetta frábæra kvæði, í senn
svo blítt, svo fagurt og — svo
hræðilegt, að þau eru fá ís-
lenzku kvæðin, sem komast til
jafns við það, var ort árið 1893.
Tuttugu árum síðar var heim-
urinn fyrirvaralaust lostinn
hrikalegasta stríðinu, sem sög-
ur fara af á semni öldum, stríð-
inu mikla, sem ekki tók enda
fyr en slitnar og margslitnar
voru ríkisfestar um þvera og
endilanga Norðurálfu. Eru ekki
hamfarir náttúruaflanna, sem
Stephan lýsir í kvæðinu, nokk-
urn veginn rétt lýsing á stríð-
inu mikla? En hvað um hofin
—- um kirkjuna? í hvaða til-
gangi er verið að búa til bræð-
ing úr tveimur eða fleiri vold-
ugum kirkjudeildum? Er það
gert í gróðaskyni, eða til að
verjast strandi? Hvernig stend
ur á því að fjölmargir biskupa-
kirkjumenn tala um að leita sér
skjóls undir vængjum róm-
versku kirkjunnar? Hvernig
stendur á því, að síðan stríðinu
mikla lauk, sprettur upp sf-vax-
andi svarmur af allskyns ó-
freskju trúarbrögðum, sem bráð
þroskaðri virðast en nokkur
sveppur úr haug? Bendir þetta
ekki á það, að þó kirkjan, sem
þakklætisvert er, sé ekki enn
hlaupin í strand, þá gangi samt
eitthvað að innan vébanda henn
ar?
Ekkert af þeim atburðum, er
hér hefir verið vikið á, var sýni
legt um það leyti er kvæðið
fyrst kom á prent — ekki fyrri
en fjórðungi aldar síðar. Það
er þess vegna afsakandi þótt
ýmsum ístöðulitlum manneskj-
um og vanaföstum, fyndist
gapalegt, enda goðgá næst, að
gera ráð fyrir að hofin strandi.
En er ekki saga síðustu ára bú-
in að réttlæta þau spádómsorð?
Enginn einn maður hefir
meira aukið veg Vestur-íslend-
inga heima á ættjörð þeirra,
heldur en Stephan. En þó hafa
þeir alltof fáir metið hann og
skáldfrægð hans eins og mátti
ætla, alltof fáir sýnt honum þá
sæmd, sem hann tvímælalaust
verðskuldaði. Þeir eru alltof
margir Vestur-lslendingarnir, er
fremur hafa sýnt Stephani van-
þakklæti og kulda en umburð-
arlyndi og tilhliðrun. Það lætur
nærri að með réttu megi heím-
færa upp á vistar-ár hans hjá
þjóðbræðrum hans í þessu landi,
lýsingu hans af grenitrénu í
kvæðinu “Greniskógurinn”:
“Margur grær sem grenitrén
gusti vetrar strokin:
Starir í botnlaust fúa-fen
Fólks um andann lokin.
Kjálkagulur yfir er
Oddborgara hrokinn.
Upp úr skugga og sagga-svörð
Sífrjó blöðin greinast,
Varmaiaust í vetrarjörð
Vonar-rætur leynast.
Bognar aldrei — brotnar í
Bylnum stóra seinast.”
Víst eru seinustu setningarn-
ar í seinasta erindinu nokkurn-
veginn rétt lýsing á Stephani,
— að minnsta kosti verður hon-
un; ekki betur lýst í svo fáum
orðum. Hann gugnaði aldrei, á
hverju sem gekk, hversu oft
sem hann þurfti, eins og greni-
tréð, að “berja frost úr fagur-
lims fingri og liðamótum”. Nei,
kjarkur hans, kapp hans og
þrek bilaði aldrei. Hann lét
hvorki “unglegt bar .... lim
né lit” fyr en hann hneig í byln-
um stóra seinast.
Það væri veglegt verk fyrir
þá, sem hæfileika hafa til, að
þýða eitthvað 'af úrvalsljóðum
Stephans á enska tungu. Með
því væri honum sýndur verð-
skuldaður sómi, hérlendri þjóð
gerður ómetanlega mikill greiði,
og jafnframt aukinn vegur ís-
lenzks þjóðernis að miklum
mun.
Víst ætti það að vera vinum
hans ljúft verk, að gera það sem
í þeirra valdi stendur til að út-
breiða þekkingu á honum og
skáldverkum hans, og að gera
fólki skiljanlegt, einkum upp-
vaxandi kynslóðinni, hvað mikla
þýðingu verk lians hafa fyrir
þjóðina.
Það er á fárra færi auðvitað
að þýða ljóð hans á ensku, eða
önnur tungumál, en það er á
fjölmargra færi að skýra þau
fyrir okkar þjóðar fólki. Sá ak-
ur hefir til þessa lítt verið yrkt
ur, og er hann þó vel þess verð-
ur, — tiltölulega stór og jarð-
vegurinn engu síður frjóvsamuri
en í samskonar akri hjá öðr-
um þjóðum.
Það var sagt um stórskáld
Breta, Robert Browning, að það
væri ekki fyrir aðra en iðjuleys-
ingja að bisa við að skilja það
sem hann segði í Ijóðum sín-
um, og það álit varð svo rót-
gróið að hann naut ekki almenn
ingshylli fyr en eftir að hann
var lagstur við hlið Chaucers
í Westminster Abbey (1889).
En síðan hafa honum græðst
hundrað ef ekki þúsund vinir
fyrir hvern einn sem hann átti
í lifanda lífi.
Eg get þessa eina dæmis, —
því mörg eru til, — í þeim til-
gangi að sýna að Stephan er
ekki sá eini af stórskáldum
heimsins, sem átt hefir við mót-
spyrnu að stríða alla æfi, óg til
þess einnig að sýna, að þær
mótspyrnur smáhverfa eftir að
lík skáldsins er orpið jörðu.
Sé það rétt og satt, að ein-
hver töluverður hluti af fólki
okkar skilji ekki ljóð Stephans
til hlítar, væri þá ekki velgern-
ingur fyrir þá vini hans, sem
svo eru settir og hæfileika hafa
til, að þýða vafasetningar í
ljóðum hans, svo þeir fái skilið
og lært að meta, sem til þessa
hafa annaðtveggja ekki séð ljóð
hans, eða ekki treyst sér til þess
að lesa þau.
Með því móti að útbreiða
þekkingu og skilning á verk-
um hans, og með því eina mótr,
geta vinir hans hér í landi sýnt
honum lítinn þakklætisvott fyr-
ir samferðina. Þau voru fá og
smá blómin, sem þeir stráðu á
lífsleið hans. Því brýnni þá
þörfin að bæta upp fyrir ára
hirðuleysi, með því að færa
honum sívaxandi fjölda af vin-
um og meðhaldsmönnum. Og
þau blóm myndi hann sjálfur
kjósa, fremur öllum jarðarblóm-
um.
Svq enda eg þessi lauslegir,
“þankabrot” með eftirfylgjandi
kveðjuorðum frá Stephani sjálf-
um — tvö síðustu erindin úr
kvæðinu: “Við verkalok”:
“Því hjarta mitt er fullt af hvíld
og fögnuð’,
Af frið’ mín sál.
Þá finst mér aðeins yndi, blíða„
fegurð
Sé alheimsmál,
Að allir hlutir biðji bænum mín-
um
Og blessi ipig,
Við nætur gæzku-hjartað jörð
og himinn
Að hvíli sig.
En þegar hinzt er allur dagur
úti
Og upp gerð skil,
Og hvað ?em kaupið veröld
kann að virða,
Sem vann eg til:
í slíkri ró eg kysi mér að kveða
Eins klökkan brag,
Og rétta heimi að síðstu sátt-
arhendi
Um sólarlag.”
Eggert Jóhannsson
Vancouver, B. C.
24. sept. 1927.