Heimskringla - 17.10.1928, Qupperneq 4

4. BLAÐStÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 17. OKT. 192&
Ijeimakrin^la
(IKfaal 18M>
Kfaar at I hTtrJaaa ■ItÍTlkaKad.
EIGRNDUR:
VIKING PRESS, LTD.
8SS af 866 IARGENT AVK. WIR.IIP88
TALSIMI t 8« 687
YarW blaVatna ar 18.98 A.rg&agurlaB barg-
lat fy rlrfr&m. AJIar borg&atr aanglat
THE VIKING PHH»* VTO.
8IGFÚS HALLD6RS frá HSfnum
Wt«tJ4rt.
VlaalaMII ttl blaSalauai
THR VIKIKH PRHKI. MA, B«i
Hlaalakrlll tll rltftl*rmma 1
RDITOR HDI»IKHI8nLL Rai
WINNIPBO, MAIf.
[ 8186
8186
'Helmakrlngla la publlabad by
Tkt Vtklag Prvaa LI4.
and prlntad by
CITY P»IWTllin * PBBLIIHHÍS C8.
858-866 largral A T«.. Wtaalyeg, Haa.
Telnhaati .86 M T
WINNIPEG 10. OKT 1928
ísland
er fyrirsögnin á grein er birtist 5. sept-
ember síðastliðinn í “Canadian Ukrain-
ian,” vibublaði Úkrajnemanna, sem gef-
ið er út hér í Winnipeg. Segir ritstjórinn
svo í formála fyrir greininni:
“Lemberg* Newstar,” málgagn hins
“Kristilega Kirkjufélags í Úkrajne,” hefir
birt greinabálk, ritaðan af fréttaritara
blaðsins sjálfs, um alþjóða bókmennta og
blaðasýninguna, sem nýlega var haldin í
Köln við Rín, á Þýzkalandi. Vér leyfum
o3S að endurprenta eina af þessum fróð-
iegu areinum, og leiða með því lesendum
fyrir sjónir samanburð á hinni litlu ís-
lenzku þjóð og fjörutíu miljóna þjóðinni
í Úkrajne.” >
Þessu næst kemur greinin sjálf, er
herra Jakob P. Kristjárisson útvegaði oss
í enskri þýðingu. Er hún birt hér í ís-
lenzkri þýðingu, að undanskildum kafla,
er fræðir Iesendur blaðsins um lifnaðar-
hætti og stjórnmálasögu Islendinga, þótt
að vísu fari hann rétt með í höfuð-atrið-
um.
* * *
“Og þarna leggur það fram sýnis-
horn blaðamennsku sinnar og bók-
mennta! .............. Ultima Thule,
fátækast allra fátækra, land íss og gróð-
urlausra klappa — “Island” — sem skek-
ið er af hræðilegum eldfjöllum...
Eg trúi ekki mlnum eigin augum —
— sérstaklega af því, að ég sé hvergi
aukatekið orð um hana, (Fjallkonuna), í
sýningarskránni, sem er 400 blaðsíður.
En þama er hún! Þaraa stendur
hún og kynnir sig öllum heimi, í litla snjó-
hvíta herberginu sínu með bláu hliðar-
göngunum. Yfirskriftin er greinileg:
ísland- — Eg hefi á þessu herrans ári 19
28, 102,000 íbúa; höfuðborgin, Reykja-
vík, telur 23,000 íbúa. Eg er óháð kon-
ungsríki, tengt Danmörku með persónu
sambandi. Eg á mér minn eigin há-
skóla, þó nokkra aðra skóla og bókhlöð-
ur og-----60 (sextíu) blöð og jafnmarg-
ar prentsmiðjur.
Þetta—með 102,000 íbúum, og þá eru
smábörnin talin með. Já, hvert einasta
hérað í Galizíu hefir jafn marga, eða
fleiri, íbúa. Og sextíu blöð! Ótrúlegt,
en satt. Deilið þið blaðafjöldanum í
fólkstöluna, og þá sjáið þið hveraig menn
lesa þaraa, og borga auðsjáanlega fyrír
það, því annars myndu ekki þessi sextíu
blöð lifa.
En þetta er nú ekki allt. Hér eru
bækurnar, sem prentaðar hafa verið í
þessu landi. Og hvílíkar bækur! Eg
stend blátt áfram steini lostinn af undrun
og efa, hvort þetta liggi virkilega eftir
þetta litla ríki í útsænum, þar sem þrír-
fjórðu hlutar landsins eru þaktir jöklum,
og hraunum; afskaplega einmanalegum
eyðimörkum, að sögn þeirra er séð hafa....
Og hve snemma á öldum þessi bók-
menntaframleiðsla hefir átt sér stað!
Og með hvílíkri nákvæmni og um-
hyggju þessi handrit, er sum hafa þegar
verið rituð á tólftu öld, hafa verið geymd
og varðveitt! Varðveitt — þrátt fyrir
hinn hræðilega usla er landið hefir beðið
af gosum 29 eldfjalla, en af þeim gjósa
ennþá sjö, við og við; varðveitt — þrátt
fyrir afskaplegar drepsóttir, eins og t d.
*Lemberg, eða Lwow, er áður til-
heyiði Austurríki, er nú pólsk borg með
hérumbil 220,000 íbúum og liggur
skammt fyrir norðan Dnjesterfljótið---
1402—4, sem deyddi tvo-þriðju hluta í-
búanna, sem ætíð hafa verið fáir, eins og
þessar skýrslur sýna:
Árið 1703 eru íbúarnir 50,444
1766
1786
1902
46,201
38,142
78,489
Og nú í dag hefir landið aðeins 102,
000 íbúa. Byggilegt land nemur aðeins
42,068 ferkílómetrum, miklu minna svæði
en Galizía....”
Hér kemur dálítill kafli, höfuðatriði
úr stjórnmálasögu íslands, sem er öllum
íslenzkum lesendum svo kunn, að óþarfi
er að birta hér En svo heldur greinin á-
fram:
“íslenzk tunga er fornnorska, sem Is-
lendingar hafa geymt og varðveitt frá
þeim breytingum, sem orðið hafa á henni
í sjálfum Noregi. íslenzk þjóðsagnafræði
er mjög gömul og afar merkileg, sérstak-
lega forasögurnar. Dýrmæt handrit
hafa geymst frá 12. öld. Biblían var
þegar prentuð á íslenzka tungu árið 1584,
og það var líka engin smáræðis bók. Hve
ör útbreiðslan var meðal þjóðarinnar,
(þrátt fyrir fátæktina og fámennið), sézt
bezt á því, að fimm áram síðar varð að
prenta nýja útgáfu, og fjölmargar eftir
það. —
— Og þaraa sé ég — það gengur al-
veg yfir mig. Fyrsta almanakið var
prentað 1671 Og sko!---------þarna er
alfræðisbók (sic) íslenzkra skálda frá
árinu 1748,------og það er önnur út-
gáfa!
Og hverjir hafa getað lesið allt þetta
á þessum forau tímum, þegar þjóð þessa
fátæka lands taldi aðeins 50,000 sálir? —
Ja, það er bersýnilegt að einhverjir hafa
lesið; annars hefði ekki verið mögulegt að
framleiða slíkar bókmenntir.
íslenzk blaðamennska hefst sama ár-
ið og okkar eigin — 1848 Blaðið “Þjóð-
ólfur” hélt áfram að koma út þangað til
1919. (Sic). Það er eftirtektarvert,
þetta þolgæði við útgáfuna (fyrsta blað-
ið okkar, “Galizíustjarnan,” fór á höfuðið
eftir fá ár — með þjóð, sem telur margar
miljónir á frjósamasta landi í veröldinni!).
Og þarna sérðu virðulega bundið sýnis-
horn af málgagni íslenzkra kvenna.
“Kvennablaðinu.” Þarna eru 25 árs-
rit, í fallegu bandi Og enn sérðu, þarna
undir glerlokinu, útgáfur með undur
samlegum myndum! í sannleika — lit
myndir.og hvað litskyggingarnar eru fín-
gerðar! Og hvað frágangurinn á lit-
myndunum er vandvirkur! Þaraa eru
engin villimannleg andlit, eins og finna
má í blöðum sumra þjóða, er telja tugi
miljóna, þar sem þorparaandlit stundum
eiga að tákna engla, t. d. í jólablöðunum
Og þetta er aðeins ein staðreynd af mörg-
um.
Eg stari á öll þessi afrek hinnu litlu
íslenzku þjóðar og get ekki haft augun af
þeim.
Á meðal myndanna eru kynfestu-
andlit kvenna og stúlkna; evrópisk; fall-
eg Klæði þeirra bera vott um fíngerð-
an smekk.
Þaraa er lítil kirkja með torfþaki;
gömul, veðurbarin. Og undursamlegar
eru fjallamyndimar frá þessu ægilega
veldi eldfjallanna, rokstormanna og geys-
iranna. Og þarna------uppdráttur af ís-
landi — gefinn út 1585. Og hann er líka
með litum. Á svo löngu liðnum árum
var þessi litla þjóð þess megnug að gefa
út slíkan uppdrátt!
Eg virði allt þetta fyrir mér aftur og
aftur, og margar ólíkar hugmyndir fljúga
mér í brjóst í þessu íslenzka herbergi ”—
*
Það hljóta líka að fljúga margar
hugsanir í brjóst íslenzkum manni, er les
þetta. Fyrst það, að hér ritar fulltrúi
stórþjóðar, sem þar að auki er gömul
menningarþjóð, auðug af gamalli og nýrri
list. Og næst flýgur manni þá í hug,
að lík ummæli hafa heyrst frá enn eldri
og stærri menningarþjóðum, sérstaklega
>essi síðustu árin, að ísland, fámennt, af-
skekkt og svo hrjóstrugt, sem það er tal
ið, er óneitanlega að kynna sig umheim-
inum, en ekki einungis fáeinum einstakl-
ingum hér og þar, sem merkilega einstætt
menningarland; ekki einungis í foraöld og
nútíð, heldur einnig frá miðbiki sögu
sinnar, einmitt frá niðurlægingar-
tímabili sínu. Langtum fjölmennari
menningarþjóðir furða sig ekki mest á
>ví, hve skammt vér séum á veg komnir,
afnvei í verklegu tilliti, heldur þvert á
móti yfir því hvað mikið hafi tekist að
gera, halda við og — nú á síðustu tím-
að endurbæta.
um
Og manni flýgur það að síðuStu í
hug, að meðal allra þeirra, er nokkur
skilyrði hafa tU þess að vita rétt, finnist
líklega hlutfallslega hvergi eins margir
oö einmitt á Vestur-íslendinga, algerlega
skilningslausir á það hvað hin litla, fá-
tæka íslenzka þjóð hefir afrekað, bæði
fyr og ekki sízt nú. Það eru til menn
hér, og allt of margir, sem hefir ekki ein-
ungis tekist að lesa nákvæmar frásagnir
vestur-íslenzku blaðanna um allt sem
hugsað og framkvæmt er heima á íslandi
heldur jafnvel að fara þangað sjálfir,
dvelja þar nokura tíma, án þess að koma
aftur með nokkurn snefil af hugmynd um
það, að allt hjakki ekki í sama farinu og
fyrir 20—30—40 árum síðan, er þeir sjálf
ir fluttu búferlum vestur um haf Marg-
ir af þessum mönnum bera vitanlega ekk-
ert skyn á það sem hugsað er, hvorki
austan hafs né vestan, svo allur saman-
burður á þeim sviðum, er þeim þar af leið
andi frekar erfiður viðfangs. En þeini
finnst ekkert til um verklegu framkvæmd
irnar heldur, sem vafalaust hafa þó verið
engu síður stórstígar síðustu árin, hvort
sem sporin hafa öll legið á heppilegustu
braut, eða ekki. Þeir sjá einungis að
ísland er fámennt; að þar eru ekki jára-
brautir; ekki hundrað miljóna hákarlar;
engar stórborgir; engar himinsköfur.
Þótt þeir að vísu beri ekkert skyn á hvar
skorturinn er tilfinnanlegastur, þá reka
þeir þó augun í ýmislegt það, sem ísland
skortir á við önnur lönd, en eru star-
blindir gagnvart öllu því sem áunnist
hefir.
Svo ganga þeir um hér vestra og
leggja út af textanum: “Hvera fjandann
eigum við með ísland að gera?”og “Hvaða
gagn höfum við af þessari ........ þjóð-
rækni?” Leynt og ljóst sitja þeir sig
ekki úr færi að pota hníflunum í þá átt-
ina.
HARMKVIÐAN MIKLA
Fyrir nokkru síðan birti hr Jónas
Pálsson grein í Lögbergi, einskonar sátt-
fýsisyfirlýsingu. til heimferðarnefndarinn-
ar. Hvort greinin, “Litið undir löfin”
er hann birtir í síðasta Lögbergi, á rót
sína að rekja til þess, að nefndin hafi
ekki svarað þeirri málaleitan á hæfilegan
hátt, skulum vér láta ósagt. Nefndin á
sjálf til þeirrar syndar að svara. En
það er ef til vHl ekki úr vegi að vér gerum
fáeinar athugasemdir við þessa “lafa”-
grein. Ritstjóri þesa blaðs var ritari
Þjóðræknisfélagáins, er það hafði Ing-
ólfsmálið með höndum. Og þessi grein
er árás á Þjóðræknisfélagið fyrir ráðstöf-
un þess á “Varnarsjóði Ingólfs Ingólfs-
sonar,” sem kallaður hefir verið í dag-
legu tali styttra nafni: Ingólfssjóðurinn
Hr. Pálsson kemur hér fram sem
hinn þefvísasti snuðrari. Bendir fyrir-
sögn greinarinnar ótvírætt til þess, meðal
annars, Honum hefir nú tekist að kom-
ast að því, tveimur eða þremur árum eft-
lr að afgangi varaarsjóðsins var ráðstaf-
að, að meðferð félagsins á sjóðnum hafi
verið einhverskonar kápu hulinn. Til
gangurinn er auðsjáanlega sá, að svifta
þeirri kápu á burt, og fletta ofan af því
sem þar er undir. Auðskilið er á orðum
hans sjálfs, að skynfærin, sem leiddu
hann í þessa snuðrunarferð, hafa þegar
vísað ásjónu hans undir kápulöfin. Næst
náttar hann sig þá eðlilega á þessari kross
ferð við uppsprettuna sjálfa
Sá er eini gallinn á gjöf Njarðar, að
hann hlýtur að hafa farið lafavillt, og það
herfilega. Því það var aldrei minnsta
hula á ráðstöfun sjóðsins. Þjóðræknis-
þingtíðindin voru birt í báðum íslenzku
blöðnnum. Og afgangur varnarsjóðsins
var ekki látinn ganga til Þjóðræknisfél-
agsins fyr en búið var að opinberlega að
veita einstökum, sem öllum gefendum
tækifæri með ríkulegum fresti til þess að
mótmæla því, eða leggja eitthvað til um
það hvað gert skyldi við þenna afgang.
Ekki einn einasti maður af gefendum mót
mælti þessari fyrirhuguðu ráðstöfun,
afnvel ekki hr. Jónas Pálsson; ekki einn
einasti gefandi lagði nokkuð annað til
um ráðstöfunina. Orð herra Pálsson í
lafagreininni: “Taka mætti hér fram,
að þetta” (ráðstöfunin) “var gert í al-
gerðu leyfisleysi þeirra, er féð lögðu
fram,” eru því annaðhvort vísvitandi eða
heimskulegur, rakalaus þvættingur-
“Spámaðurinn Jeremías
gekk fram fyrir fólkið og
sagði” .... var upphafið á
skrítlu, sem gekk víða á ís-
landi, og höfð var eftir smá-
skrítnum karli.
Mikill hluti þessarar lafa-
greinar, er ljóðrænn harma-
grátur í óbundnu máli yfir
þeim ósköpum, að einhverjir
hafa í kviðlingum lagt nafn Mr
Bergmans við hégóma í sam-
bandi við Ingólfssjóðinn svo-
kallaða. Nei, hvað erum vér
annars að segja, hr. Pálsson
tekur auðvitað upp móðgunina
fyrir hönd Ingólfs, en alls ekki
fyrir hönd Mr. Bergmans. Hr.
Pálsson verður klaksár í rómn-
um eins og náttsvala, og það
fer hneykslunarhrollur um hann
allan, þegar hann hugsar til
þessarar ónærgætni Á þess<u
furðar sig anðvitað enginn.sem
þekkir til þess hvílíka óbeit hr.
J. Pálsson hefir á öllu flimti
um náunga sinn, hversu nær-
gætnum höndum hann fer um
orðstír allra smælingja mann-
félagsins, eða þeirra sem eitt-
hvað frásagnarvert hendir.
Gallinn er aðeins sá, að þessi
ríka meðaumkvunartilfinning
hleypur í gönur með hann,í þetta
skifti að minnsta kosti. Hann
lyftir sér að síðustiu á það flug
í þessari J e.re m í asar k við u
sinni, að hann gefur Ingólfi
Ingólfssyni allan afganginn af
varnarsjóðnum; telur hann “al-
eigu” hans; talar um “rétt lít-
ilmagnans,” og bendir á hvað
gera megi við þenna afgang,hin
um sakfellda til raunaléttis.
Það er vonlegt að hann
hrylli við þessu miskunnarleysi
Þjóðræknisfélagsins, að stinga
aleigu Ingólfs, $882-67 í vasann.
Við hinu hrýs herra Pálsson
auðvitað ekki hugur, að Mr.
Bergman skyldi setja lítUmagn-
anum rúmlega þrisvar sinnum
meira, eða $2,500.00 fyrir ó-
mak sitt, auk ferðakostnaðar.
Eitthvað hefði þó verið hægt að
létta betur undir með ógæfu-
manninuim, þótt honum hefði
nú ekki verið eftirskilin nema
svo sem helmingurinn af
þeirri upphæð, sem ekki er
ólíklegt að Mr. Bergman hefði
gert, ef honum hefði nokkurn-
tíma dottið í haig, að hann ætti
að taka ómakslaun sín hjá lít-
ilmagnanum, en ekki hjá hinu
volduga Þjóðræknisíélagi, eða
hinum fjölmenna gefendahóp
En ef nokkrum dytti í hug
að taka þessa angurværðardellu
hr J. Pálsson alvarlega, þá
má rekja stuttlega tildrög vara
arsjóðsins:
Gamalkunnur óhappamaður
íslenzkur, er ákærður fyrir rán-
morð vestur í Alberta. Þjóð-
ræknisfélaginu berast fregnir
um að maðurinn muni ekki hafa
verið varinn svo sem skyldi, og
áskoranir um að gangast fyrir
því, að hann fái nauðsynlega
vörn. Þjóðræknisfélagið fær
Mr. Bergman til þess og leitar
til almennings um nauðsynlegt
fé til þess að greiða kostnað-
inn Almenningur brást við,
sem kunnugt er, og gaf féð til
þess eins að sjá því borgið, að
því leyti sem í mannlegoi valdi
stóð að hann fengi fullri vörn
fyrir sig komið. Menn gáfu
í sjóðinn til þess að verja sak-
borning, en ekki til þess að ala
önn fyrir honum, hvorki í fang-
elsi né utan þess. Orð hr. J.
P.: “Ingólfur á féð og enginn
annar Honum var það gef-
ið,” eru því ómengað bull.
HVer skyldi líka hafa orðið
að borga brúsann, ef samskot-
in hefðu eigi hrokkið fyrir
kostnaðinum? Auðvitað Þjóð
ræknisfélagið. — Nema þá að
hr. J. P hefði hrærst til með-
aumkvunar og hlaupið undir
baggann!
AV ARP
---til-
Islenskra Fiskimanna í Manitoba
II.
Eg ætlaðist til aft fyrirsögnin á.
grein minni er út kom í Heimskringlu
þann 26. september s. 1. væri eins og
að ofan er ritað, en ekki eins og
hún var þar prenituð. Ennfremur
er i téðri grein önnur yfirsjón, sem
ég vil nú leiðrétta, n. 1. tölurnar i
dæminu um verðið á fiskinum sem '
fiskaður var á Winnipegosis, sam-
kvæmt leyfi sem stjórnin veitir yfir
haust-vertíðina, eða einna miljón
punda. Þar er sagt að 1,000,000 pd.
seld á 14}4c gjöri $1,450,000.00 en á
að vera $145,000.00. Kostnaður á
l)4c á pd. geri $150,000.00, en á að
vera 15,000.00, og fiskimönnum horg'
að $500,000.00, á að vera $50,000.00,
og gróði félaganna $800,000.00, á
að vera $80,000.00. Þessa yfirsjón
sáu náttúrlega allir, semi kunna nokk-
uð að reikna, en þeir sem hafa verið
að setja út á alla og allt, sem vér
félagsmenn erum nú að igera, gripu
vitanlega þetta atriði sér til inntekta
gegn okkur félagsmönnum. Eg vil
ennfremur geta þess, að mér hefir
verið bent á, að of lítið sé álagd með
kostnaðinn 1 yíc, til þess að gefa
kaupmönnunum fyllilega sinn kostn-
að og verður því, eftir að leiðrétt-
ingarnar á tölunum eru gerðar.
meiri og betri upplýsingar gefnar á
kostnaðinum, dæmið þannig:
CTJ H *—*
»-►* » 8 O
5- 3 P Oi
i ■ri
Q 3 3 3
3 P Q&
*• o P
Ln i-ti
n P'
P'
3 3 3 3 O- P'
CL i.

vj
o
■Vt
l\>
Ln
O
S
4-
U\
-P
Ln
Menn ættu ekki að sitja sig
úr færi að sækja söngsamkom-
uraar í Riverton og Árborg, nú
á fimtudaginn og föstudaginn.
Þeitta sýnir það sem ég var að
sanna með grein minni, að gróðí
félaganna. verði ekki einungis eins
mikill og alh það sem fiskimaður-
inn fengi fyrir alla sína fyrirhöfn, •
kostnað og kaup, heldur 2 centuin
meira á hvert pund og á þessarí
upphæð, $20,000.00 meira en horgun
til fiskimannsins. Eg vona því að
þér fiskimenn, látið ekki gabba eða
ginna yður á neinu þessu líku. En
brúkið yðar góða íslenzka vit og
dómgreind í þvi að igerast sem fyrst
rrneðlimir i þessu félagi yðar, yður
sjálfum til blessunnar og öðrum til
uppbyggingar og eftirdæmis. • Komið
allir.
“Og kviðið þið engu, og komið þið
þá,
Sem lcyrrir og tvíráðir standið;
Því djarfmannlegt áræði er eldstólpi
sá,
Sem eyðimörk harðstjóranns leiddi
okkur frá
Og guð, sem mun gefa okkur land-
ið.”
Þ. E.
Þér fiskimenn megið ennfremur
muna, og minnast þess ætið, að þetta
eru útlend auðfélög, sem eru að þessu
við ykkur, en ekki kanadisk. I>essa
vöru, sem þið eruð að framleiða fyr-
ir þessi útlendu auðfélög, taka þau
til Bandaríkjanna, og selja hann þar
fyrir enn hærra verð og taka enn á
ný sinn gróða fyrir sömu vöruna
þar syðra.
Félagsskapur vor er til þess stofn-
aður, að þetta viðgangist ekki þann-
ig í komandi tíð. Starfsmenn yðar
munú leggja það fram, sem þeim er
framast möigúlegt, að þér en ekki út-
lend auðfélög, fáið að njóta þeirra
gæða, sem hér liggja fyrir og þér
eigið. Yður til fróðleiks vil ég
setja hér fram, það sem fiskað var
á Winnipegosis vatni síðastíiðlinn
vetur og haustið 1927.