Heimskringla - 14.11.1928, Blaðsíða 1

Ágætustu nýtízku litunar og fatahreins-
unarstofa i Kanada. Verk unnit5 á 1 degi.
ELLICK AVE., aud SIMCOE STR.
Winnipes —:— Man.
Dept. H
45 ,
XLIII. ÁRGANGUR °'"t>
P/7>} -*
WINNIPEG, MAN., MIÐWKUDAGINN 14. NÓV., 1928
NÚMER 7
FRÉTTI R
CANADA
Þess var getið í síSasta blaöi, a‘ð
^r- J. W. Wilton hefði fengið fáa
aheyrendur, er hann vildi ávarpa kjós-
er>dur í Lansddv-ne utn daginn til
þess að tala á móti D. G. MacKenzie
namuráðherra, þingmannsefni liber.
»la og framsóknarsamsteypunnar.
Betri áheyrn fékk fyrra föstudags-
kveld Mr. W. G. Griggs, frá Gris-
wold fjárgaezluritari liberalflokksins
1 Lansdowne, er hann lýsti yfir því á
kosningafundi konservativa, er sagð-
Ur er hafa verið helmingi f jölmennari
en kosningafundur er Bracken for-
^tisráðherra hélt þar nýlega, að
hann myndi styðja dr. Hicks, þing-
•Oannsefni konservatíva. Kvaðst hann
aBta að svo hefði verið í pottinn bú-
a tilnefningarfundi liberala í Gris-
wold, að enginn liberal þyrfti að
skoða sig bundinn við þá samþykkt
er þar var gerð. Kvaðst hann vera
einn af þeim liberölum, er áliti að
Bokkurinn aetti sér meginreglur, er
e,gi mætti frá vikja, en auðsjáanlega
v irtist Mr. MacKenzie á allt annan
veg—
flutning lengi þar sem fiskihringa-
félögin vitanlega reyndu að hindra
það. En með þv að ná í stærsta
skip stjórnarinnar á Winnipegvatni
fengust allir félagsmenn fluttir, svo að
þeir komast í ver á réttum tíma.
BRETAVELDI
Frá London var simað 6. þ. m..
að Ramsav McDonald, leiðtogi verka
tnannaflokksins hefði lýst því yfir,
að flokkurinn mvndi hafa menn í
kjöri í hverju einasta kjördæmi, þar
sem verkamannafiokkurinn væri að
einhverju ley.ti skipulagður. Aætlar
hann samkvæmt því, að flokkurinn
muni hafa um 600 menn í kjöri. Sagt
✓ '
er að hann og fleiri geri sér von um
að ganga af kosningahólmi með al-
gerðan meirihluta í þinginu, en mjög
telja utanflokksmenn þar það 'hæpið
því liberalar muni einnig sækja nær
allstaðar og kljúfa því atkvæðin gegn
konservatívum.
ERLENDAR FRJETTIR
Frá Ottawa var símað nýlega, að
Hudsonflóabrautinni hefði skilað svo
ve' áfram í sumar, að hún væri held.
Ur a undan áætlun. Hafa þó fen og
f 1 ' 3
'oar þar nyrðra verið jafnvel erf-
iðari viðfangs en búist Var við. Verð-
Ur verkinu haldið fast áfram í vetur,
að sögn Dunnin'gs samgöngumálaráð-
þerra, ef veður leyfa og býst hann
enda við, að teinalagningu verði lok-
1 marzmánuði í vor, ef tiö verður
aðeins sæmilega hagstæð. —
Allmikið jarðlag af olíuflöguleir
hefir fundist um 25 mílur suðvestur
a^ Hudson Bay junation í Sask. á
Porcupine hæðunum, rétt við landa-
lnæri Manitoba. Hafa jarðfræðing
ar félags eins frá Toronto rannsakað
fur>dinn i nokkrar vikur og kveða
þeir a® meiri olía muni vera í þessurn
^■oguleir heldur en líku jarðlagi er
fundist hefir á Pas hæðunum, fyrir
n°rðan Junction þorpið. Olia liefir
aldrei fundist í Sask. svo vinnandi
hafi þótt og lítið í Manitoba.
Majór Mario de Barnardi, ítalskur
flugmaður, setti nýtt heimsmet í
flugi 30. marz í vor, er hann flaug:
með hraða er svaraði til 3181/2 niílu
á klukkutíma. Nú er hermt frá
London, að O’Avey Grieg lautenant
muni hafa náð 345 mílna hraða með
köflum á æfingarflugi. Ekki verð-
ur þó það met viðurkent, en búist
er við að hann muni sækja flughers.
ráðuneytið um leyfi til að reyna að
setja nýtt met undir umsjá þess.—Með
slíkum hraða mætti fljúga héðan frá
Winnipeg og vestur í Vatnabyggðir
í Sask. á klukkutíma I
Poincare ráðuneytið, sent setið hef-
ir að völdum í Frakklandi síðan 23.
júlí 1926, sagði af sér 6. þ.m., eftir
að sá ágreiningur hafði komið upp
innan ráðuneytisins, af fjórir radi-
cal sócialista ráðherrar lögðu niður
embætti, þeir Albert Sarraut, innan-
ríkisráðherra ; Edward Herriot, upp.
eldismálaráðherra og fyrv. forsætis-
ráðherra; Henri Queille, landbúnaðar
ráðherra og Leon Pernier nýlenduráð
herra.
Kosningin í LansdoV'ne fór svo,
að Mr. G. D. MacKenzie, námuráð-
erra, var kosinn með 268 atkvæða
^Hrihluta. Þykjast báðir aðilar á-
nægðir með kosninguna, samsteypu-
lokkurinn yfir því, að hafa unnið,
en conservativar yfir því, að atkvæða
^unurinn skyldi ekki verða meira, í
essu höfuðvígi Mr. Norris og lib-
erala, og telja að það beri vott um
Þ^o, að kjósendum muni yfirleitt lít.
ast >lla á ráðstöfun stjórnarinnar á
jó—systra fosunum.
Brá La Pas er símað í gær að
Undist hafi við strendur Clearwat.
?r Hake brotin eikja (canoej og tal-
ln sönnun þess, að druknað hefðu í
Vatninu tveir menn, Hjálmar Hjálm-
arsson, 50 ára, og William Anderson,
ara, íslendingar, að minnsta kosti
>nn fyrnefndi. Eigi veit Heims-
ringla frekari deili á þesum mönn-
um.
Mr- Guðmundur Fjelsted frá Gimli
°m fyrir viku norðan frá Winnipeg
tr>i, þar sem hann var við skipu-
agsstarfsemi fyrir fiskisamlagið í
o tóber. Lét hann vel yfir. Kvað
ann alla samlagsmeðlimi vera komna
1 ver. þótt tvísýnt hefði verið um
Eldfjallið Etna í Sikiley gýs nú
sem óðast Renna hraunelfur miklar
niður fjallshlíðarnar og hafa allir i-
búar í mörgurn þorpum, er liggja á
víð og dreif upp um hinar frjósömu
fjallshlíðar, flúið með al’lt lauslegt
fémæti, er þeir gátu með sér haft.
Hefir hraunflóðið þegtir eyfjilagt
nokkur þorp. Svo er hitinn afskap-
legur, að járnbrú á járnbraut, er
vindttr sig upp um hlíðarnar, dignaði
svo að hún féll niður í gilið undan
eigin þunga, er hraunflóðið átti þó
rúm 100 fet eftir til að ná henni. —
Gosið hófst um mánaðarmótin síð-
25. október, andaðist að heim-
ili sínu að Milton húsfreyja Anna
Björnsdóttir Johnson, kona Jakobs
J. Jöhnsons frá Múnkaþverá í Eyja-
firði. Anpa sál. var dóttir séra
Björns heit. Péturssonar frá Hall-
fríðarstöðum og því systir dr. Ölafs
Björnssonar hér í bæ. Anna korú
vestur með foreldrttm sínum og syst-
kinum 1876, giftist Nýja íslandi 26.
nóv. 1878 og hefir búið við Milton
síðan 1882. Hennar verður nánar
getið síðar.
Mótmælí
Svo sent' kunugt er, hefir á þessu
surnri verið háð, hér vestra, meðal
íslenzkra landnámsmanna og niðja
þeirra, ein hin harðasta orrahríð, er
saga þeirra á enn að hertna. Er til.
efnið sérstaklega merkilegt fyrir þá
sök, að deilan reis út af ntálefni er
frekar mátti búast við að drægi sam-
an en sundraði hugunt manna, því
þótt hér sétt nú alltnargir menn af
íslenzku ltergi brotnir, sem lítt eru
kunnir Islandi og láti sig mál þess
litlu s>kifta, er óhætt að fullyrða, að
enn er þjóðerniskend íslenzkra manna
hér í álfu nógu sterk til þess að fátt
tnyndi þeim kærra en það, að taka
þátt í einni ihinni merkustu minning-
arhátíð er enn hefir verið haldin með
þjóð vorri. Og eigi sízt er misklíð
þessi einkennileg fyrir þá sök hve
smávægilegt atriði varö þar til sund-
urlyndis.
Eg skal taka það fram, að ég er
ekki einn þeirra manna, er taka sér
það nærri, þótt viðsjár nokkrar ger-
ist með mönnum, er andstæðar skoð-
anir hafa. Hefir mér fundist sem
ustu og var þegar tjáð 6. nóvember,
að eignatjón væri orðið geysilega
mikið. F.r sagt að þetta sé hið mesta
Etnugos, er lengi hefir komið, enda
vellur hraunflóðið út úr rtieira en
hundrað “munnum” eða smágígum.
A föstudaginn opnaðist stóreflisgígur
nýr og eyðilagði hraunflóðið úr hon-
um stórþorpið Mascali sjfcnt
hafði um 7,(XK) íbúa, svo að ekki
stóð steinn yfir steini.— Heldur gosið
áfratn með santa tnagni og er þetta
talið mesta gos sem komið hefir úr
Etnu síðan um miðja 17. öld.
BANDARÍKIN
I ræðu sent Calvin Coolidge, hinn
fráfarandi forseti, hélt í Washington
á tíunda afmæli friðarins, fór hann
allhörðum orðum um afstöðu Norð-
tirálfu.þjóðatina gagnvart Bandaríkj-
unum, sem sennilegt er að vekji eft-
irtekt. Kom þar í ljós hve miklum
óróa hinir nvju leynivopna-satnningar
Breta og Frakka, setu, eins og kunn-
ugt er, ttrðu ttppvísir fyrir aðgerðir
Bandaríkskra fréttaritara, hafa vald-
ið í hugum manna um allan heim.
Sýndi forsetinn fram á að Bretar
hefðu nú 68 fyrsta-flokks læitiskip
(cruisers) gegn 40 Bandaríkjameg-
in, og að þeir væru enn að reyna að
bæta við þenna styrk með leynisamn-
ingunt við Frakka. Ennfremur
svaraði hann aðfinnslum Norðurálfu
þjóðanna um stríðsskuldir, og sagði
þær réttmaðtar, þar sem aðrar banda.
þjóðirnar hefðu skift með sér ný-
lendum Þjóðverja, og orðið annara
hlunninda aðnjótandi sem Bandarík-
in fóru varhluta af. Hann gat
þess og, að stríðið hefði kostað þjóð-
ina sem næst eitt hundrað biljónir
dollara, eða helming af því sem allar
eignir þjóðarinnar eru virtar.
Eftir því sem blaðið Minneota
Mascot segir frá á föstudaginn var,
hefir hinn ágæti öldungaráðsmaður
Minnesotaríkis, Henrik Shipstead, er
fylgir verkantanna- og bandamálum
á þingi verið kosinn aftur í öldunga-
ráðið með yfirgnæfandi meirihluta,
er nant á fimtudaginn 265,000 at-
kvæðum og fór sívaxandi eftir því
sem fleiri atkvæði voru talin. —
Shipsitead heyrir til hinum svokall-
aða “óháða fleyg” frjálslyndra öld-
ungaráðsmanna. Af honum er víst,
að tveir aðrir nafnkenndir menn
hafa náð endurkosningu: Robent La
Follette yngri í Wisconsin og Fraz-
ier í N. Dakota.
fátt væri máttugra til viðhalds Ls-
lenzku þjóðerni hér í áltu cn bræðra-
kritur sá, er kent hefir hér löngutn,
enda hefir hann sjaldan náð dýpra en
það, að eigi hefir spillst vinátta þeirra,
er i öndverðum fylkingum hafa stað.
ið, þótt báðir hafi sótt mál sin af
kappi. — Má vera, að kirkjudeildir
vorar hafi bjargað þjóðflokki vorum
frá þeim sálarháska, er vofir yfir ný-
byggjum, þá er þeir eru í því milli-
bilsástandi að hafa slitið rætur úr
heimahögttm og enn eigi skotið þeim
djúpt í erlenda jörð. Það er því
ekki deilan sjálf, eða stríðið sem um
er þráttað, sem mér finnst mestu
ntáli skif.ta, enda er það að minu á-
liti sntávægilegt, heldur bardaga-að-
ferðin. Eg hefi haft trú á því
lengi, að drengskapartilfinning, Is-
lendinga væri þroskaðri en ýmsra
annara þjóða. Hefir m'ér fundist að
vér mundum standa þar skör hærra
Englendingum, sent antiálaðir eru
fvrir “Fair Play.” Því hef ég
hvorki getað eða viljaö komast hjá
þvt, að láta mér blöskra hvaða vopn.
um hefir verið beitt í þessari síð-
ustu og hörðustu sennu Vestur-
Islendinga, enda er mér ekki heitara
en það um hjartarætur, að það hefir
ráðið mestu um hvar ég skipaði ntér
undir merki.
Arásir og aðdróttanir af verstu
tegund hafa dunið á Heimferðar-
neíndinni, frá þvi fyrst að deilan
hófst og orðið persónulegri og fjand-
samlegri eftir því sent fram liðtt
sttmdir. Einkabréf hafa verið birt,
scm innlegg í málið og gistihelgi og
fornvinátta rofin, ef þá yrði höggvið
nær andstæðingum. Kurteislegar
untræður, er að ntálinu hafa lotið,
bréf J. Thorson,’ hafa ekki
fengið að birtast í ntálsgagni sjálf-
boða, án þess að þeim yrði að fylgja
smekklitlar og klaufalegar athuga-
semdir, þótt óhróðursskrif hafi riðið
þar fylgdarlaust frá garði. Al-
mennustu kurteisisreglur hafa verið
brotnar á opinberum funduni, og| lit-
aðar frásagnir bornar á borð fyrir
almenning um það er gerst hefir,
þótt hundruðum manna, er þær sant.
kontur hafa sótt, sé kunnugt ttm það,
er frant hefir farið. Þetta er frant-
ið af hálfu þeirra manna, er eigi
gátu þolað þann blett á íslenzkri
þjóðarsætnd, að þegin væri lítilfjör-
leg fjárveiting er hérlend stjórnarvöld
ihöfðu Islendingum góðfúslega i té
látið. Þessu athæfi vildi ég mót-
niæla, ekki sem flokksmaður neins
eða neinna, heldur sem Islendingur.
Mér hefir fundist framkoma Heim-
fararnefndarinnar stinga þar i stúf,
sem hvítt við svart. Hefir eigi ann-
að gerst í íslenzkum félag:smálum hér
vestra í seinni tíð, er ánægjulegra sé,
en það, hve nefndin hefir staðið
saman, sent einn tnaður, þótt hún sé
skipuð mönnum, sem vitanlegt er,
að ekki eiga satnleið i skoðunum á
öðrum sviðum.
Ekki er þess að dyljast, að ýmsir
þeirra manna er andæft hafa ráð-
stöfunum heintfararnefndarinnar eru
mætir tnenn og mikilsvirtir og vita-
skuld eiga þeir fullan rétt á sínurn
skoðunum, en ég mótmæli aðferð.
inni sem beitt er. íslendingar eiga
verðmæti, sem þeir verða að vernda,
hvað sem öllu dægurþrasi og skoð-
anamun líður, og eitt af þeim er
drenglyndistilfinning þeirra, sem
komin er til vor aftan úr heiðni
og haldist hefir við og þroskast fyrir
áhrif fornbókmennta vorra, sérstak-
lega Islendinga-sagna. Þrent var
það, er mest var metið af heiðnum
forfeðrum vorum: Hreysti, speki og
drengskapur. Er því auðsætt, er
vér litum til þess, er nú er að gerast
með oss, þá er minnast skal hins, er
fyrir þúsund árum gerðisit, hve
skammt hefir miðað á seinagangi
eilifðarinnar á hinum síðasta alda-
tug.
Páll Gttðmnndsson.
Fáein orð um mál
Þjóðræknisfélagsins
Eins og þá mun reka minni til, sem
sátu siðasta þing Þjóðræknisfélags-
ins eða lesið hafa gjörðabók þess,
þá var lagt fyrir stjórnarnefnd fél-
agsins að halda áfram starfi við að
konia upp íslenzku bókasafni, sem
vrði eign félagsins og varðveitt hé:
í Winnipeg. Félagið hafði þegar
varið nokkuru fé til þess að kaupa
visi til safns úr einstaks manns eigu,
og var santin reglugerð um útlán á
l.ókum ef svo mikið bæltis': við á ár-
tnu. að tiltækilegt þætti að hefja
rcglubundin útlán.
Þessi tilraun félagsins til þess að
ta' ðveita íslenzkar b.ekir. sem ann-
ars væri hætta á að d'evfðust og glöt-
uðust með öllu, henr þegar Ixtrið
rokkurn árangur. I'yrir skömmu
síðan tilkynti séra Rttnólfur Marteins
son. varaskrifari félagstrts, að sér
hefði borist bréf frá Citutchbridge,
þar sent Þjóðræknisf6'agintt var gef-
inn kostttr á að eignast bókasafn, er
safnað haíði verið þar i hygðintti.
Fylgdi þeirri gjöf þau uritmæli, að
þess væri óskað, að saftt þetta yrði
þó enn haft til að afnota í byggð-
ittrr, en væri eign félagúnr. Stiorn.
a- nefnd félagsins tók þessu boði vita-
SKulc! með þakklæti.
Þá má ennfremur gbta þess, að Mr.
Baldvin L. IMdvitisson luefir tiáö
tvér, að hann hafi verið beðinn að
skila því til félagsstjórnarinnar. að
Mrs. Steinunn Líndal, ekkjufrú i
Victoria, B. C., hefði ákveðiö að
gefa félaginu allntikinn bókakost. er
itftður hennar hafði safnað og ált.
Er svo frá skýrt, að bækur bessar
séu miög veromætar og sutuar fá-
séðar. Eins og geta má nærri bá
er félagsstjórnin mjög þakkktt ívrir
þessa hófðinglegu og drengilegu
gjöf. Verða gerðár rá'ðstafanir
tnjög bráðlega til þess að fá safn
þetta flutt hingað austur
Þessi dærni, sent hér hafa verið
nefnd, virðast sanna það greinilega,
að ýntsir tnunu sammála Þjóðræknis
félaginu um það, að bókasainsstofn-
un muni vera hið mesta þarfaverk.
En hiitt tttun einnig satt, að öllunt er
þetta ekki eins ljóst og æskilegt
væri. Eg hefi veitt því athygg'li á
ferðalögum um íslenzkar byggðir, að
víða sjást íslenzkar bækur í nokkurri
vanhirðu á heimilum. Stendur þá
oft svo á, að þær hafa átt eldri menn
og konur, sem fallin eru frá, en erf-
ingjar þeirra hafa ekki haft sama á-
huga á því að lesa bækurnar eða
hirða um þær eins og þeir, sem aflað
höfðu og oft metið meira en nokkuð
annað í eign sinni.
Mig langar til þess að leiða at-
hyggli ntanna að því, að þar sem eitt-
hvað líkt er ástatt, eins og hér hefir
verið lýst, þá er það sérstaklega vel
til fundið, að styðja viðleitni Þjóð..
ræknisfélagsins með þvi að senda þvt
bækurnar. Er ekki líklegt að kom-
ist yrði nær vilja upphaflegra sat'n-
enda, með því að selja bækurnar í
hendur félags, sem hefir að mark-
rniði að attka veg tslenzkra manna og
hugsana. Verði þessu sinn.t, þótt
eigi væri nema af litlum hluta þeirra
manna, sem til þess hafa ástæður, þá
er líklegt að eigi liði nema fá ár þar
til hér verði komið upp safn, sem
kornið geti að reglulegum notum.
Þjóðræknisfélaginu vex fiskur unt
hrygg með hverju ári. Það er enn
ekki búið að starfa nema áratug, en
skilningurinn á verkefni þess eykst
r.ú svo að segja með hverjum degi.
Síðustu vikurnar hafa fleiri menn
gengið inn í félagið en nokkuru sinni
á'ður á jafnskömmunt tíma. Er mér
sérstaklega ljúft að voitta þakklæti
mitt og samnefndarmanna minna,
sem átt hafa tal við menn í ýmsunt
bygðum ttm þjóðræknismál, fyrir
hve greiöilega þeir hat'a orðið við
tilmælum voruni um að skipa sér
með félag'inu umhverfis þau mál.
Nokkurir ntenn, sent ég hefi átt
tal við utn framtíð veglegs safns
íslettzkra bóka og framtíð annara
íslenzkra nauðsynjamála vor á tneðal,
hafa látið það í ljós við mig, að
þeint virtist ýmislegt Itenda til þess
að verið væri að stofna til alvarlegr-
ar árásar á Þjóðræknisfélagið í
santbandi við hið svonefnda “Ingólfs-
mál.” Eg á einkarhægt með að
skilja óskir þeirra matina, sent ant er
utn þjóð sína hér í landi og finnst
sent nú hafi verið nóg aðgert utn
rifrildi að sinni. En tnig langar til
þess að nota tækiíæriö til þess að
benda þeint á, sent svartsýnir kynntt
að vera. að það er engin ástæða til
þess að láta sér miklast á nokkurn
hátt ofurlítið golukast út af “Ing-
ólfsmálinu.” Það er visulega ekki
stórtíðindi þótt tnaður, sem játar
a'ð hann hafi aldrei lagt neitt til
samskoita þeirra, setn hafin voru til
þess að styrkja Þjóðræknisfélagið í
’Tngólfsmáltnu,” gæri sér það til
gatnans áð ávita félagið fvrir með-
ferð á því fé, sem það hafði verið
styrkt með uinfram nauðsyn. Uppþot
út af þessu efni et því hlægilegra,
sem alls ekki stendur til að þessir
peningar verði hreyfðir á næstunni
úr bankanum, þar setn þeir et ,t _
geytndir. Eg get fullyrt, að nteðan
sú stjórn, sem nú fer með mál fél-
agsins, veitir þvi forstöðu. þá muni
ekki centi raskað þaðan. sem það er.
Og tnér þykir ákaflega sennilegt, að
félagið verði ávalt svo mönnunt
skipað, að þeir velji ekki aðra til að
fara með mál sín á tnilli þinga en
þá, er nokkurn vegin trygging er
fyrir að greiði ekki fé úr vörslutn
sínum á annan veg Vn þann, að þeir
hafi gengið úr skugga tim, að það
væri lögum samkvæmt.
Samtal við menn og kynni af
mönnum í ýmsum íslenzkum bygð-
utn síðustu vikurnar hefir, eins og
getið er hér að frantan, aukið mjög
á bjartsýni stjórnarnefndarinnar á
fraiutíð félagsins. Menn af ólík-
ustu skoðunum um öll önnur efni
hafa gengið t félagið og hafa tjáð
sig hafa löngun til þess að vinna að
því, að unt yrði að láta sem flesta
íslenzka mettn mætast á sameig'inleg-
um vettvangi —hjálpa félaginu til
þes að skipa þeim tnönnum t fylk-
ingu, sem til þess hefðu metnað og
drengskap að vilja auka hróður þjóð
ar sinnar. Fyrir þá sök ber ég hið
fyllsta traust til þess, að ef félags-
nienn flærðu mál Þjóðræiknisfélags-
ins í tal við nágranna sína og kunn-
ingja og hvettu þá til inngöngu, þá
mundi það bera hinn bezta árangur.
Vænti ég að sem flestir félagsmenn
sendi einhverjum úr stjórnarnefnd-
inni sem bráðlegast fregnir um, að
þeir hafi frá slíkutu árangri að skýra.
12 nóventber 1928.
Ragnar E. Kvaran.
Fyrirlestur
um ísland og íslenzk þjóðmál
flytur
séra Benjamín Kristjánsson
þriðjudaginn 20. nóvember, kl.
S.30 e. h., í kirkju Sambandssafn
aðar á horninu á Sargent og
Banning strætum.
Inngangur aðeins 35c.
Fjölmennið!