Heimskringla - 01.05.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 1. MAÍ, 1929
Tímarit
Þjóöræknisfélags Islendinga
X. ár.
Meöan ég var heima á Islandi las
ég jafnan Tímarit Þjóöræknisfélajgs-
ins mér til mikillar ánægju og heyröi
ætíð talað um það sem eitt hið á-
gætasta rit sem út væri gefið á ís-
lenzka tungu. Kom það mér því
eigi lítið á óvart, að heyra bæðf á
Þjóðræknisþinginu í vetur og annars
staðar það hljóð í strokknum hjá
sumum hér, að rit þetta væri óles-
andi sökum þess, hversu tyrfið það
væri og illa úr garði gert. Ennþá
meir undraði mig á því, að önnur
megin aðfinnslan að ritinu var sú,
að í það vantaði barnasögur, svo
að blessuð æskan týndi ekki móður-
máli sínu! Ekkert er nú í sjálfu
sér nema gott að segja um þessa
miklu umhyggju fyrir börnunum.
En ætla mætti þó að óhætt væri að
bjóða Islendingum í Vesturheimi að
minnsta kosti eitt tímarit, ekki stærra
en Þjóðræknisritið, sem eitthvert
bókmenntalegt gildi hefði, án þess
þeir kveinuðu undan því og fyndu
sér það til, að eigi væri hægt að
nota það fyrir stafrofskver handa
börnum sinum. Þeir, sem skyndi-
lega eru farnir að bera hag yngri
kynslóðarinnar svo mjög fyrir
brjósti, hér vestan hafs, að þeim
finnst að eigi megi skrifa staf, nema
fyrir börn, ættu fyrst að reyna að
kenna börnum sínum að skilja dag-
legt mál og mæla óbjagaða setningu
á íslenzku. Því næst má benda
þeim á, að auðvelt er að fá nóg af
barnabókum heiman frá Islandi og
auk þess flytur vikublaðið Lögberg
stöðugt mikið af ágætum barnasög-
um eins og allir vita og myndi þessi
bókakostur geta fullnægt börnun-
um, ef hagnýtt væri til hlítar, svo
að ekkert barn þyrfti að týna niður
tungu feðra sinna fyrir það, þótt
Tímarit Þjóðræknisfélagsins væri
miðað við hæfi fullorðinna manna.
Einhver maður komst svo að orði
á Þjóðræknisþinginu, eða á þá leið,
að sjaldan heyrðist Tímaritsins get-
iö í blöðum heima og þá sízt að
neinu góðu. Þetta er eigi rétt. Mér
er kunnugt um það, að heima hefir
jafnan verið farið mjög lofsamleg-
um orðum um Tímaritið, nema hvað
ég heyri sagt að Alþýðublaðið í
Reykjavík hafi fundið eitthvað að
greinum í síðasta árgang þess, en
þau ummæli hefi ég ekki séð. Enda
hafa mestmegnis í ritið skrifað
ýmsir vinsælustu og beztu rithöfund-
ar íslendinga bæði vestanhafs og
austan og ritstjóri þess, dr. Rcignv.
Pétursson mun af öllum óhlutdræg-
um mönnum vera talinn sérstaklega
hæfur til þessa starfs, sökum alkunn-
ugs áhuga síns á íslenzkum fræðum
og þekkingar á bókmenntum þjóð-
arinnar að fornu og nýju.. Þótti
mér furðulegt að heyra það á Þjóð-
ræknisþinginu, að talað-var langt er-
indi fyrir því, að dr. Rögnvaldur
léti af ritstjórn, ekki vegna þess að
hann væri eigi manna færastur til
þess, heldur hins, að hann ætti per-
sónulega óvini, sem ekki læsu ritið
vegna þess að hann sæi um útgáfu
þess. Við þetta er fyrst ag fremst
það að athuga, að dr. Rögnvaldur
Pétursson hefir sjálfur skrifað mjög
litið í ritið, svo að það gæti naumast
hafa fælt marga frá því, en það, sem
hann hefir skrifað, er þó eitt hið
merkile'gasta sem í ritinu hefir
birst og hefðu því margir óskað þess
að henn hefði ritað meira. 1 öðru
lagi ætti ekki að mæla jafn auðvirði-
legum smáborgaraanda bót á opinlrer
Hvar sem þú kaup-
ir þa3 og hvenær
sem þú kaupir þa5,
þá geturíu altaf og
algjörlega reitt þig á
Magic Baking
Powder
af því, að þaÖ inni-
heldur ekkert álún,
eía falsefni að nokk
urri tegund
BÚIÐ TILI CAflADA
MACIC
BAKINC
POWDER
hans í Tímaritinu i fyrra: Um orð-
tengdafræði islenzka, mun vera það,
sem einkum er stefnt að, þegar rit-
inu er brugðið urn tvrfni. Er Islend-
ingum nú mjög bru tðið frá því þegar
um mannfundum, heldur blygfiast ! þdr Þ6roddur rúnanleistari, Olaf-
sín fyrjr það, ef slikitr kotungshátt-
ur lifir enn í blóði íslendinga í svo
stóru landi sem Ameríka er.
ur hvitaskáld og Snorri Sturluson
skrifuðu fyrir alþýðu manna sem mál
vísindum unni, ritgerðir um staf-
fræði, málskrúðsfræði og skáldskap-
armál, henni til skemtunar og um-
hugsunar á vetrarkvelduni, ef þeir fá
ekki þolað slík fræði lengur. Það
er einmitt þessi óvanalegi skilning-
ur og lifandi áhugi, sem íslendingar
hinir fornu höfðu fyrir tnn^u sinni,
Þessi grein Páls og ritgerð sem gerði þá að þeim ritsnillingum,
Þessi tíundi árgangur ritsins
finnst mér þó naumast jafn viðamik-
ill og margir hinna fyrri, en margt
er þar þó af iæsilegum og ágætum
greinunt. Fyrst vil ég nefna grein
Páls Bjarnasonar um Væringja,
Rússa og íslenzk fossanöfn á Rúss-
landi.
I
V.
DE LAVAL RJOMA-SKILVINDA
AÐ HVERS MANNS ÞÖRFUM og EFNUM
“GOLDEN” GERÐIN
Nákvæmustu og afkastamestu rjóma-skilvindur, er nokkru
sinni hafa gerðar verið. Smíðaðar fyrir þá er einungis láta sér
nægja það, sem peningar bezt fá keypt. Sjö stærðir — 200 pd.,
að 1350 pd. mjólkur á kl. stund.
Verð frá $67.50, að $317.50
“UTILITY’’ GERÐIN
Söm að gerð og afköstum og “Golden” vélin, en ekki alveg
eins fíngerð hið ytra; og því lítið eitt ódýrari. Þrjár stærðir —
350 pd. að 750 pd. mjólkur á kl. stund.
Verð frá $84.50, að $112.25
“JUNIOR” GERÐIN
Ný gæðategund af De Laval skilvindum, er fullnægir þörf-
um þess, er minna hefir um sig, og þarf því að gæta að verðinu.
Þrjár stærðir — 150 pd., að 300 pd. mjólkur á kl. stund
Verð /rá $40.00, að $52.50
“EUROPA” GERÐIN
Önnur ný gæðategund af De Laval skilvindutn er sam-
einar afkastasemi og góðgengi við öryggi De Laval vélanna,
gegn lágverði fyrir þá, er takmarkað kaupþol hafa. Fjórar
stærðir — 150 pd. að 400 pd mjólkur á kl. stund.
Verð frá $30.00, að $45.00
Ef bagalegt er að greiða kaupverðið út í hönd, bjóðum
vér allskonar afgjaldsskilmáia, þar á meðal mánaðarborgun, á
öllum þessum vélum.
Segið oss hve margar mjólkurkýr þér eigið; hve mikið þér
getið borgað fyrir rjóma-skilvindu, og hvernig þér viljið helzt
borga hana, og leyfið oss að mæla með De Laval skilvindunni,
að hún fullnægi auðveldlegast nauðsynjum yðar.
THE DE LAVAL COMPANY, LIMITED
WINNIPEG
sem þeir voru og fóstrað hefir skáld-
skapargáfu þeirra og orðkyngi vfm
margfar aldir. Orðtengdafræðin,
sem báðar þessar greinar fjalla uni
er þó skemtilegust og hugðnæmust
allra málvisinda. Hún er töfra-
sproti, sem lýkur upp hnitbjörgum
bókstafanna, svo að þar opnast marg
j víslegar undrahallir mannlegrar
! hugsunar og lifsreynslu gegnum ald-
j irnar. Þeir sem skyggnir eru á
! uppruna orða og margvislegan skyld
! leika þeirra og sambönd, sjá í tung-
unni speglast alla menningarsögu
. kynstofnsins frá alda öðli og hafa
| það á tiifinningunni að hún sé eins-
] konar vaxandi meiður þjóðsálarinn-
ar, “mærðar timbur máli laufgað”
] eins og Egill Skallagrimsson . komst
j að orði, Þess vegna er áhugi fyr-
! ir orðtengdafræði og hverskonar ætt-
j fræði einkenni þeir.rar þjóðar, sem
j gjörhugul er að eðlisfari, en þeir
( sem kappkosta að týna nöfnum lang-
I feðra sinna Og skeyta eigi um hvaða
! orðhrök þeir nota, aðeins ef hægt
er að gera sig skiljanlegan, geta
naumast verið hirðusamir heldur um
] almenna þekkingu né vandaða huigs-
un, sem hvorttveggja er undirstöðu-
atriði eilífrar sáluhjálpar. Eg hefi
lesið greinar Páls Bjarnasonar mér
til mikillar ánægju. Enga þekk-
ingu hefi ég til að dæma um það
i til fullnustu hvort hann muni hafa
! rétt fyrir sér í öllum atriðum. Býst
jafnvel við að getgátur lians marg-.
ar séu hæpnar. En ritgerðirnar J Þann v6? gcnf(ið frá þeirri ritgerð
báðar bera þó vott um að hann er , ^ver sa, sem les hana, öðlast
stórfróður og athugull um þessi efni , skilning á þessu sjálfment-
son. Hann á bæði ritgerð og sögu
í ritinu. Höfðingsháttur í ræðu,
riti og athöfn, er það sem bóndinn á
Sandi ritar nú um og kemst hann
vel frá því að vanda. Guðmundi
fatast aldrei orðfimin, og hann gref-
ur eftir góðgæti íslenzkunnar í forn-
ritin, og leitar anda sínum svölunar
í samneyti við aðra eins goðorðs-
menn norrænunnar og þá Snorra og
Sverri, og veit ég engum hafa orðið
það, nema til blessunar. Guðmund-
ur hefir litla trú á þvi, að höfða-
talan skuli ráða, eða þúfnakollamir,
yfir Herðubreið, Heklu og Hvítserk.
Kippir honum þar í kynið til feðra
sinna sem engann mann þoldu helzt
yfir sér, háan né lágan, en dýrkuðu
þó höfðingsskapinn hvar sem hann
birtist um fram allt. “Sá máttur,
sem orkar því að hefja þjóð frá
iágu stigi á hátt, er höfðingsháttur-
inn í ræðu og riti og höfðingsháttar
í athöfn eru ályktunarorð Guðmund-1
ar. Hefir hann- áður sýnt það
með margvíslegum dæmum, hvernig i
höfðingsskapurinn birtist í gerhygli
og drengskap og sannleiksást og
skín gegnum orð og æði manna. Er
allt erindi hans hið skörulegasta og
uppbyggi’.egt til lesturs Islendingum.
—Sagan: “Þelsokkar Þórunnar” er
eigi efnismikil en jafn valin að orð-
kringi og allt það er Guðmundur
ritar. Hún er ofurlítil skopmynd
af árekstri gainla og nýja tímans.
Þórunn leggur alla sál v náttunnar
og listfengi og alúð handanna í að
tæta sokka handa æskuvinkonu sinni
í kaupstaðnum og gerir sér ferð til að
færa henni þá að gjöf, en slíkur tó-
skapur er þá “fallinn úr móð”
kaupstaðnum og lítils metinn af yngri
kynslóðinni. Þetta verður Þór-
unni, sem eðlilegt er, sárustu von-
brigði, og fer þá á svipaða leið fyr-
ir henni, að hún fær einskis yndis
notið af þvi nýrra, sem æskuvinkon-
an í kaupstaðnum vill veita henni og
kemst hún heim við illan leik mjög
þrekuð á sál og líkama. Auðsjá-
anlega finnur höfundur takmarkanir
beggja aðilja og segir því söguna í
góðlátlegu skopi, en samúð hans er
þó einkum með jjessari hreinhjört-
uðu dóttur dalanna, sem svo innilega
hneykslast á ýmissi grunnýðgi ný-
tízkunnar. Leggur hann henni þó
þá linkind vonarinnar i brjóst að
sokkarnir muni sjálfsagt eiga það
eftir að komast á sýningu og ef til
vill síðar meir á fætur drottningar-
innar. En í þessu birtist sú trú
höfundar að það verk, sem unnið sé,
ekki af hégómaskap og tildri, heldur
fullkominni vináttutryggð og alúð,
eigi skilið hina æðstu viðurkenning
og muni aklrei úr gildi falla i raun
og sannleika.
Þá er grein eftir dr. Stefán Ein-
arsson um Jón Trausta, æíi og verk.
Dr. Stefán Einarsson er ungur
menntamaður, nýlega útskrifaður
frá háskólanum í Reykjavík. Stund-
aði hann siðan hljóðfræðirannsóknir
og hljóðmælingar við háskóla í
Helsingfors og reit doktors ritgerð
á þýzku er hann nefndi: Bcitragc
cur Phonctik dcr islandischcn Sþrachc,
sem hann varði við háskólann í
Osló 1927. Bauðst honum siðan
embætti í þessum fræðum við John
Hopkins University í Baltimore.
Maryland, þar sem hann er nú. —
Ri gerð hans um Jón Trausta er
mjög hófsamlega og sanngjarnjlega
rituð. Rekur hann æfi skáldsins og
þroska hans stig af stigi og sýnir
fram á kosti hans og galla með ljós
utn og óhlutdrægum rökum. Er
::3SWEti:3s»-
“WHITE SEAL’
Bruggað af æfðustu bruggurum úr úrvals malti
og humli. — Eins og bjórinn sem þú varst
vanur að drekkav
BEZTI BJÓR í KANADA
TIL HEIMILISNOTA A JOLUNUM
Fluttur beint til leyfishafa gegn pöntun
Biðjið um hann á bjórstofunum
Sími 81 178, — 81 17C
KIEWEL BREWINí;
CO.,LTD.
St Boniface, Man
w
ÞJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
KAU PIÐ A F
The Empire Sash and Deor
COMPANY LIMITED
öirgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. Gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
Peningar
PENINCAR LÁNAÐIR
út á
B0LÖND OG BÆJAREIGNIR
iLeitið upplýsinga hjá agentum í ykkar
bygðarlagi eða á aöal skrifstofu félagsins _
í lánsdeildinni.
THE GREAT WEST LIFE ASSURANCE CO.,
LTD..
1 Winnipeg, Manitoba, Canada
LUMBER
THE McARTHUR LUMBER & FUEL CO.. LTD.
Winnipeg — Manitoba
ROBIN HOOD MJÖLIÐ KEM-
UR AF YÐAR EIGIN VfÐ-
FRÆGU HVEITI EKRUM.
RobinHood
FIjOUR
ÁBYGGILEC PENINGA TRYGGING f HVERJUM POKA
og ættu þær að geta vakið athygli
manna á því hvílíkur æfintýraheim-
ur orðtengdafræðin er. Auk þess
eru ritgerðirnar skrifaðar á sérstak-
lega vönduðu máli. En það, sem
orðið gæti til að spilla fyrir þeim og
líka er talsverður Ijóður á, er það
hve höf. verður það oft á, að hnýta
i aðra málfræðinga fyrir verlj þeirra.
Er honum til dæmis skuldlaust að
velja dr. Finni Jónssyni hæðiyrði,
manni sem stórmiklu og merkilegu
verki hefir afkastað í þágu nor-
rænna fræða. Og má hver hljóta
nokkurn lofstír af verki sínu, þótt
aðrir séu eigi lastaðir um leið.
Þá kemur Guðmundur Friðjóns-
aða og vinsæla sagnaskáldi.
Steingrinnir Matthíasson læknir á
Akureyri skrifar um barnasjúkdóma
og barnadauða fyrrum og nú og or-
sakir hans, grein sem heitir “B.arna-
morðingjar.” Steingrimur hefir
erft það af skáldgáfu föður síns að
rita manna liprast og fjörugast mál
og getur hann jafnvel sagt frá hin-
um hryllilegustu og óhugðnæmustu
efnum’ i hreinasta æfintýrastíl. Kem-
ur hann jafnan víða við og hefir
ýmislegt í gamni, en hefir þó oftast
nær alvarlegt erindi að flvtja. Skýr-
ir læknirinn frá þeirri gleðilegu stað
reynd að frá um miðja síðastliðna
(Frh. á 3. síöu)
í SUMAR feWj FRIINU
NIÐUR SETTAR
SKEMTI-FERÐ I R
FARBRJEF TIL SÖLU
FRÁ 15. MAÍ til 30. SEPT.
GILl) TIL
31. OKTÓBER 1929
Austur Kanada T/l Kyrrahafsstrandar
SkemtlstaSa á Atlanzhafsströnd Seíald Lak"' asía^’fræg;
skemtistat5i í fjöllunum á leiö-
inni.
Til Alaska
UAaösleg tilbreyting á fertia- ÆUntýralandsIns nyrSra
íagtnu eystra. T11 Vesturstranda
Vancouver-
Handan yfir haf . ,
_ Yndlsleg 5 daga ferS me®
Tll Bretlands etia Evropu Vestur ströndlnni.
inni, Quebec eöa Ontario
Til Vatnanna Miklu
'UjnaÖsleg tilb
laginu eystra.
Leitið upplýsinga hjá farbréfasölum
Camdian Pacífíc