Heimskringla - 21.05.1930, Síða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEXJ, 21. MAÍ, 1930.
i&eímskrittgla
(StofnuB ltSt)
Kemur út d hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
#53 otr S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: #6537
VerS WaSsins er $3.00 irgangurinn borglst
fyrlrfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
8IGFÚS HALLDÓRS frfc Höfnum
Ritstjórl.
Utaniskri/t til blaðsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
#53 Sargent Ave., Winnipeg.
Utaniskrift til ritstj&rans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
#53 Sargent Ave., Winnipeg.
"Helmskringla” is published by
The Viking Press Ltd.
and printed by
THB SERVICE PRINTING CO., LTD.
líi-MSS Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG, 21. MAÍ, 1930.
FISKISAMLAGIÐ
í tilefni af greinum hr. Ármanns Björns-
sonar, frá Winnipegosis, um Fiskisamlagið
og starfsemi þess, getum vér ekki um það
orða bundist, að æskilegast hefði verið,
að stjórn samlagsins hefði frá hyrjun séð
sér fært, að gera við og við opinberlega
grein fyrir starfsemi sinni, líkt og t. d.
Hveiti- og Gripasamlagið. Séu einhver
vandkvæði á rekstrinum, þýðir ekki að
draga von úr viti að skýra frá því, frem-
ur en ef vel gengur, það hlýtur að koma á
daginn, hvort sem er, og öll ástæða til að
-ætla að menn skipi sér,. að öðru jöfnu,
fastara um félagsskapinn, er menn vita
ótvírætt við hvað hann á að stríða, en
hlaupist ekki á brott, undan merkjum, við
fyrstu eða aðra raun.
En því miður verður þess oft vart með-
al vor íslendinga, að menn álíti, að allt
slíkt sé bezt komið í þagnargildi. í»að
spilli fyrir fyrírtækinu, séu misfellurnar
gagnrýndar. Þetta er árelðanlega ekki
rétt athugað. Slæmur kvittur berst fljótt,
og jafnan langbezt að mæta honum opin-
beriega, því ekkert magnar hann eins og
óvissan og getgáturnar og þær auka
margfalt á tortryggnina við það, sem
nokkur sannleiki getur gert, hvernig sem
hann kann að vera. Getur þetta auðveld-
lega leitt til þess, að fyrirtæki, er við
hefði mátt bjarga, hefði glögg vitneskja
um kröggurnar borist hlutaðeigendum
nógu snemma, svo að ráð til styrktar
hefði mátt í tíma taka, falli í rústir fyrir
aldur fram, svo að ekki sé viðreisnar von.
Vér íslendingar erum búnir að fá nóg
af samtökum og stofnunum vor á meðal,
er hruiyð hafa, og í rústunum grafið
miklar eignir margra manna, án þess að
nokkurntíma hafi fullvíst orðið almenn-
ingi hvemig að hafi borið. Þarf ekki
annað en að minna á Sláturfélagið ís-
lenzka hér í Winnipeg og Brandsons
bankann í Norður Dakota, þar sem fjöldi
manna tapaði stórfé, að því er sagt var.
Um slíka atburði myndast ótal kviksög-
ur. Er næsta óskiljanlegt, að menn skiuli
ekki með einbeittum vilja gera gangskör
að því, að grafast algerlega fyrir um það,
hvað hæft er í þeirra, eða sínum eigin
grun. Sé um nokkuð glæpsamlegt að
ræða, er slíkt hendir, þá á þjóðfélagið
heimting á því, að þeir, er þar eiga hlut
að máli, séu látnir sæta fuilri ábyrgð
gerða sinna, samkvæmt tilverknaði, hverj-
ir svo sem þeir kunna að vera, en sé pm
ekkert giæpsamlegt að ræða, af hendi
forstöðu- eða ábyrgðarmanna, þá er slíkt
hendir, þá eiga þeir heimtingu á því, að
þeir séu hreinsaðir af öllum kviksögum
og öllum grun, og ættu sjálfir að láta sér
mest annt um það allra manna, að ná
fullkominni skírslui hjá aJmenningsálit-
inu. En sífelld þögn, von úr viti, unz allt
er um koll farið, eða eitthvert málamynd-
ar yfirklór, þegar svo er komið, lamar og
eitrar svo allt félagslíf, að svo getur far-
ið, árum og jafnvel áratugum saman, að
öll nauðsynleg og heilbrigð viðskiftasam-
tök verði með öllu ómöguleg, af því að
enginn veit hverjum trúa skal, og enginn
þorir öðrum að trúa. Væri ekki sízt
háskalegt fyr‘r oss íslendinga að láta þetta
viðgangast átölu- og aðgerðalaust, í
hvert skiftið á fætur öðru, ef nokkuð væri
til í því, að vér séum öðrum mönnum ó-
félagslyndari og einrænni, eða tregari til
sameiginlegrar einbeitingar að einhverju
marki.
Vér vonum einlæglega að hamingja ís.
lendinga gefi það að Fiskisamlagið komist
heilt á húfi fram úr vandræðum sínum,
sem um langt skeið hefir ekkert leyndar-
mál verið að væru all alvarleg. Ef svo
Eiftusamlega skipast, þá ætti að vera ein-
sætt þaðan af, að nánari samvinna og
gleggri skilningur þurfi að vera á milli
félagsmanna og framkvæmdastjómar, en
verið hefir að þessu.
Islenzkt Bókasafn
Fyrir nokkrum dögum síðan bauð
skólastjóri Jóns Bjarnasonar skólans, sr.
Rúnólfur Marteinsson, nokkrum mönn-
um til þess að skoða bókasafn skólans,
það er að segja íslpnzka hlutann af því.
Hefir sr. Rúnólfur unnið að því í vetur,
í tómstundum sínum, að koma skipulagi
á það, tölusetja bækurnar og skrásetja
þær.
Fyrsti vísirinn til hinnar íslenzku
deildar bókasafnsins var fenginn með
því að festa kaup á bókasafni því, er séra
Eggert heitinn Briem á Höskuldsstöðum
á Skagaströnd hafði látið eftir sig. Var
það að mörgu leyti verðmætt, því séra
Eggert var bóka- og fræðimaður mikill,
eins og þeir frændur fleiri, og mun hafa
keypt flest íslenzk blöð og tímarit, er út
höfðu verið gefin fyrir hans daga og á
meðan hann lifði. Síðan hefir aukist við
safnið á ýnisan hátt, aðallega verið
keyptar til þess bækur, og svo ef til ein-
hverjir gefið skólanum bækur við og við.
Fróðleiksfúsir íslendingar hafa oft til
þess fundið, að ekkert íslenzkt bókasafn
hefir verið til hér í Winnipeg, aðgengilegt
fyrir almenning. Að vísu hefir lengst af
verið eitthvað af íslenzkum bókum til á
alþýðubókasafni bæjarins, Carnegiesafn-
inu, og mun um eitt skeið hafa verið til
þess gefið töluvert af góðum bókum, en
undanfarin ár hefir það verið í hinni
mestiu óhirðu og niðurlægingu, ýmsum
dýrmætum bókum stolið þaðan og aðrar
eyðilagðar, án þess að mikið útlit sé til
þess, að forstöðumenn bókasafnsins hafi
látið sig það miklu skifta, eða haft nokk-
urn verulegan skilning á því, hvílíkt v.erð-
mæti hér var að fara forgörðum. Var
og varla við því að búast, er litið er til
þesss, hve gersneyddir þeir menn, er til
skamms tíma að minnsta kosti veittu
safninu forstöðu, virtust vera öllum nauð-
synlegasta bókmentaskilningi, og þá þess
einnig, hversu lélega var eftir þeim bók-
um litið, er forstöðumennirnir þó voru
læsir á, þar sem hver bókin á fætur ann-
ari var þannig úlleikin, sem hefðu aðeins
forvitnar óvitahendur um þær farið sér
til dægrastyttingar.. Með fjölda sér-
fræðibóka, er prýddar vom myndum,
hafði t. d. verið þannig farið, að sumar
prýðilegustu myndirnar höfðu verið með
öllu rifnar upp úr bókinni, sennilega til
þess að hengjast á veggi í bamastofum,
en krassað ofan í aðrar með stýl eða blý-
anti, til þess sð taka af þeim afrit, einnig
sýnilega fyrir börn, sérstaklega þar sem
um dýra- eða landsla&smyndir var að
ræða.
Er því gott til þess að vita, að opinber
stofnun íslenzk, skuli hafa viðað að sér
slíkiu bókasafni sem því, er Jóns Bjarna.
sonar skólinn á nú í fórum sínum. Að
vísu munu bækur þar sennilega eigi vera
til útláns almenningi, en þó hyggjum vér,
að vel þekktir íslenzkir fræðimenn kynnu
að geta fengið einhvern aðgang að safn-
inu, ef brýna nauðsyn bæri til, unz rætist
hinn langþráði draumur þjóðræknis-
manna, að félag þeirra komi sér upp
byggingu, eða fái sér hentugt húsnæði
fyrir bókasafn sitt, er árlega fer vaxandi.
Er vonandi að sá draumur eigi ekki mjög
langt í land héðanaf.
* * * tV'i -
Fróðlegast var að blaða í tímaritasafn-
inu, og skulu hér talin nokkiu- hin elztu
og helztu. Elzta tímaritiið í þessu ís-
lenzka safni er “Islandske Maanedstiden-
der”, “trykte udi det Kongelige allernaad-
igst priviligerede Nye Bogtrykkerie”, í
Hrappsey, 1774-1776. Fyrsta heftið
byrjar á rltgerð um lausamenn: “Nu höres
der mangfoldige Klager over Lösemæn-
dene. — som oftest nogle friske, egen-
raadige og uregjerlige Mennesker, som
ikke ville tiene for den sedvanlige Kost
og Lön om Aaret hos Bönderne, eller
arbeide andet en at slaa Græs; og derfor
leye sig eenest bort i Höeslætstiden og da
betinge sig af Bonden viss betaling for
hver Dag, og det ikkun i de allerbedste
Varer, saasom Smör, Faar, Vadmel og
andet, som de holde mest Fordeel ved;
og neppe vil de tage Penge. Den ovrige
Tiid roe de ud paa Söen og fisfee for sin
egen Regning”. Hvar eð útleggst: “Nú
er víða kvartað yfir lausamönnum. —
sem oftast eru röskir, einþykkir og óstýri-
látir náungar, sem ekki vilja vinna fyrir
venjulegu fæði og árskaupi hjá bændum,
eða ganga að annari vinnu en slætti, og
leigja því aðeins vinnu sína um heyskap-
artímann, og heimta þá viisst kaup af
bóndanum á degi hverjum, og það ein-
ungis í úrvalsvörum, t. d.. smjöri, sauðfé,
vaðmáli og öðru, er þeir álíta sér hag-
kvæmast; og varla vilja þeir líta við pen-
ingum. Á öðrum tímum árs róa þeir út á
sjóinn og fiska fyrir eigin reikning.” —
Hafa lausamennirnir auðsjáanlega verið
álitnir einskonar bolsjevikar þeirra tíma,
og von að öllum heiðvirðum borgurum og
borgaralegum ritstjórumi stæði stuggur
af þvílíkum mönnum, er bæði vildu sjálf-
ir ráða vinnu sinni og skrúfa upp kaup-
ið, auk þess sem þeir voru þeir gikkir, að
þeir vildu tæplega líta við peningum.
Myndu flestir geta gizkað á, að sú vand-
fýsni hafi af því stafað, að lausamenn hafi
óttast nokkuð tíðar gengissveiflur pen-
inga, og því heldur kosið “úrvalsvörur”,
er skrokknum mátti bezt að haldi koma,
útvortis sem innvortis. En svo mögnuð
fyrirhyggja óbreyttra verkamanna hefir
aldrei verið litin sérlega hýru auga á
hærri stöðum.
Þá eru þar og “Rit þess íslenzka Lær.
dóms-Lista Félags”, prentuð í Kaup-
mannahöfn, fimtán bindi, 1781—1797.
“Minnisverð Tíðindi”, gefin út af Magn-
úsi Stephensen, að Leirárgörðum við
Leirá; 1.—3. bindi, 1795—1808, skrásett
af Magnúsi sjálfum og Finni Magnússyni.
Hefst fyrsta bindið á viðburðasögu þriggja
inndanfarinna ára, er aðallega fjallaj; um
frönsku stjórnarbyltinguna miklu. En í
síðsta bindinu er fyrsta bókin af þýðingu
Jóns Þorlákssonar, Bægisárskálds, á
Paradísarmissi Miltons.
Þá er nokkurt bil, unz vér komum að
“íslenzkum Sagnablöðum” er útgefin voru
að tilhlutan “Hins íslenzka Bókmennta-
félags”, 1816—1826; prentuð í Kaup-
mannahöfn, hjá Hartvig Friderich Popp.
Þá er fomkunningi vor margra “Klaust-
urpósturinn”, er Magnús Stephensen gaf
út, fyrst að Beitistöðum, síðan að Við-
eyjarklaustri, 1818—1824. Við hlið hans
er annar gamall kunningi, elzta tímarit
íslenzkt, er enn er við Jíði, og á Norður-
löndum reyndar, ef rétt er munað: “Skírn-
ir”. Á safnið fyrsta árgang hans, 1827.
og óshtinn síðan til ársins 1864. Þá er all-
mik>l glompa, en þó eru þar einnig ár-
gangar fjölmargra undanfarinna ára, og
mumu þar eiigar glompur á vera. Þá er
“Ársrit Bessstaða- og Reykjavíkurskóla”
(Solemnia Scholastica), óslitið frá 1829
—1851. Er þar margvíslegan fróðleik
þeirra daga að finna, enda ágætir menn,
kennarar Bessastaðaskóla er að því stóðu.
Er í fyrsta ársritinu byrjun á þýðingu
Odysseifskviðu, eftir Sveinbjörn Egilsen,
og mun öll þýðingin smám saman hafa
birzt í ritinu.
Þá er “Ármann á Alþingi” gefinn út í
Kaupmannahöfn af þeim .Þorgeiri Guð-
mundssyni og Baldvin (Balduin) Einars-
syni, 1829—1832. “Sunnanpósturinn”
gefinn út að tilhlutan Árna Helgasonar,
stiptprófasts í Görðugi, jan. 1835—nóv.
1838. “Fjölnir” er þar allur. “Ný Fé-
lagsrit” Jóns Sigurðssonar, 22 árgangar,
frá 1841—1862.
Nú fer að fjölga tímaritum og blöð-
um, og útgáfan að færast út um landið.
Þar er “Reykjavíkurpósturinn,” er þeir
gáfu út, Þ. Jónassen, assessor í yfirdómi
og Páll Melsted yjigri, sagnfræðingur, í
Reykjavík, okt. 1846 . ág. 1849. “Flat-
eyar Framfara Stofnfélags Bróflega Fél-
agi”, 1847—1855; Reykjavík og Kaup-
mannahöfn. “Norðurfari” Gísla Bryn-
jólfssonar og Jóns Þórðarssonar, gefinn
út í Kaupmannahöfn, 1849. “Lanztíðindi”
Péturs Péturssonar, síðar biskups, gefin
út í Reykjavík, 1849 - 1851. Og nú hefur
Þjóðólfur göngu sína, árið 1849, og fer
harla myndarlega á stað. Þá kemur
“Bóndi,” búnaðartímarit bænda, ritstjóri
Jakob Guðmundsson, Reykjavík, 1851.
“Ný Tíðindi” séra Magnúsar Grímssonar,
24. des. 1851—16. des. 1852, og áframhald
þeirra, “Ingólfur”, er Sveinbjörn Hall-
grímsson gaf út, 12. jan., 1853 - maí 1855.
Fyrsta blað Norðlendinga, “Norðri”, er
Björn Jónsson gefur út á Akureyri, 1853
- 1858, í árslok. Húnvetningur,” er safnað
var til ritgerbum úr sveitablaði “Búnað-
ar- og LestrarféJagsins í Svínavatns- oS
Bólstaðarhlíðarhreppum,” gefin út á
Akureyri, 1857. “Hirðir” þeirra Jóns
Hjktalíns landlæknis og Halldórs Kr,
Friðrikssonar kennraa er gefinn var út í
Reykjavík, 1857 - 1859, og aðallega sner-
ist um sauðfjárrækt og fjárkláðalækn-
ingar. “lslendingur”, er þeir settu á
stofn Benedikt Sveinsson, Einar Þórðar-
son, Halldór Friðriksson, Jón HjaltaJín,
Jón Pétursson háyfirdómari, er
varð, Páll Melsted sagnfræðing'-
ur og P. Guðmundsson, og gef-
in var út í Reykjavík, 1861—
1865. Ber hann að vonum
mjög merki Benedikts, en ann-
ars rita í hann margir penna-
færir menn. Er ekki ófróðlegt,
meðal annars, að fletta upp á
þeim úrhellis svívirðingum, er
þar eru í té látnar Magnúsi Ei-
ríkssyni, guðfræðing' og ritum
hans. Eru þær ritaðar af svo
æðiséngnu hatri og fólsku,
að alveg gengur fram af
manni, sérstaklega er til þess
er litið hverjir eiga þar hlut
að máli, sumir. — Tímarrita-
lestina látum vér reka “Norð-
anfara” Björns Jónssonar, er
gefinn var út á Akureyri, 1862
- 1863. Því varla þarf að taka
það fram, að flest tímarit ís-
| lenzk frá síðari áratugum eru
þarna í safnimui Bæta má þó
hér við, að þar er 2. og 3. ár-
gangur “Leifs,” er gefinn var
út hér í Winnipeg, 1884 - 1886,
og “Vínland”, gefið út í Minn-
eota, 1902 - 1907, auk kirkju-
leSu tímaritanna, að “Heilmi’’
þó líklega undanteknum.
Af öðrum íslenzkum bók-
um í safninu má nefna “Þor-
Iáksbiblíu’’ biskups, elztu bók
safnsins, er prentuð er á Hól-
um, 1644. Er hún prýdd nokkr
um myndum og fjölmörgum
skrautskornum og forkunnar
fögrum upphafsstöfum. Þar
eru og “íslenzkir Annálar,” hin
prýðilega útgáfa Árna Magnús-
J sonar safnsins, frá 1847. Ná
þeir yfir árin 803 - 1430, og er
I önnur blaðsíðan á íslenzku, en
I á hinni er latneska þýðingin
i prentuð. Þá er þar oS hin stór-
] fagra útgáfa Gunnlaugs sögu
Ormstungu og Hervarar sögu
og Heiðreks, gefnar út af Árna
Magnússonar safninu, 1775 og
1785, á íslenzku og í latneskri
þýðingu, eins og Annálarntr,
með steinprentuðum myndum í
vandaðasta lagi og ítarlegum
skýringum. Þar er og “Codex
Regius”, (Konungabók Sæ.
mundar Ekidu), útgáfa þeirra
Ludvig Wimmers og Finns
Jónssonar, 1891, með ljósmynd-
um af öllu pergamentshandrit-
inu. En annars er þarna fjöldi
fræði- og skáldrita íslenzkra
frá síðari tímum, sem ómöSu-
legt er hér að telja.
Af’bókum, sem eigi eru gefn-
ar út á íslenzfeu, en snerta þó
ísland mest, má nefna hina
miklu “Ferðalýsingu Ólavíus-
ar”, sem gefin var út í Kaup-
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og liinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjn*
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company.
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið bangað.
mannahöfn, á dönsku, árið
1780. Útgáfu Peringskiölds af
Heimskringlu Snorra Sturlu-
sonar, á latnesku og sænsku,
prentaða í Stokkhólmi 1697, hið
prýðilegasta rit. Er þar ágætt
tækifæri fyrir yngri kynslóð-
ina, að læra í einu sænsku o®
lestur gotnesfes leturs, ef menn
vilja þá ekki heldur nema það
af íslenzkum bókum! Og að
síðustu má minnast á hina
“Sögulegu íslandslýsingu” P-E-
Kristian Kaalunds, Kaupmanna-
höfn, 1871. Væri fróðlegt fyrir
þá er dönskulæsir eru, og til ís-
lands ætla í sumar, að reyna
ícf koma sér vel við skólastjór-
ann, til þess að fá að kynna sér
hana sem bezt, þar sem leið
Elestra mun liggja um fleiri
sögustaði en Þingvelli, heima á
fcslndi.
Menn mega sjá af þessu yfir-
liti, að margra grasa kenn'r í
þessu bókasafni fyrir þá, er
námfúsir eru á íslenzkar bók-
menntir. Og án þess að vér
höfum leyfi til þess að herma
nokkurt loforð upp á skólastjór-
ann, séra Rúnólf Marteinsson
í því efni, þá erum vér þess full-
vissir, að þá, sem brýn nauðsyn
rekur til að leita á náðir þessa
safns, lætur hann ekki með
öilu synjandi frá sér fara, svo
framarlega, sem honum lízt
nokkur kostur á því, að verða
við tilmælum þeirra, séu þau í
hófi fram borin.
Þér fáið virði peninga yðar ef þér kaupið
Buckingham vindlinga. Buckingham vind-
lingar eru kaldir og beztu vindlingaír.ir, er
hægt er að fá; ávalt með sínu upprunalega
töfrandi bragði. Mjúkir og ilmgóðir, svo
allir dást að. Hver vindlingur vekur nýja
ánægjutilfinningu hjá hverjum sem reykir.
Buckingham eru rétt búnir til og geymdir
eins og þarf með frá framleiðslustaðnum til
neytandans, í sérstaklega góðum umbúðum.
Buckingham vindlingar eru óbrigðulir að
efni. Tóbakið, sem þeir erui búnir til úr, er
svo gott, að ofdýrt er til þess að vér getum
látið nokkra miða eða premíur í pakkana.
Þess vegna segjum vér — engir miðar —
allt efni.