Heimskringla - 11.06.1930, Blaðsíða 6

14. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. JtrNI, 1930.
eignarlandi. Lánin endurborgast
með 3%% vöxtum á 50 árum. Hefir
þegar verið lánað úr þessum sjóði
um 400 þús. kr..
Báðir þessir sjóðir hafa nú geng-
ið inn i hinn nýstofnaða Búnaðar-
banka, og þar við hefir verið bætt
fjórum deildum öðrum, sem væntan-
lega taka bráðlega til starfa. Er
það: Sparisjóðs- og rekstrarlána-
deild, sem annast alla algengustu
bankastarfsemi. Veðdeild, sem lán-
ar gegn veði í fasteignum; Bústofns-
lánadeild, til að veita bændum og öðr-
um, sem kvikfjárrækt stunda, lán
til að auka bústofn sinn og kaupa
jarðyrkjuverkfæri, og loks Lánadeild
smábýla við kaupstaði.
Lögin um Búnaðarbanka Islands,
telja menn að muni fela í sér mögu-
leika til að geta fengið til umráða
45 miljón krónur, auk þeirra almennu
bankaviðskifta, sem sparisjóðs- og
rekstrarlánadeild á að hafa. Má
vænta þess að allt þetta fjármagn
beri góða og ríkulega ávöxtu í sjóði
íslenzkrar moldar, enda er það þegar
búið að gera kraftaverk, umskapa
sveitimar svo að þær eru víða naum-
ast þekkjanlegar frá þvi sem þær
voru fyrir 10 árum síðan.
I>að er svo margt giftusamlegt, sem
verið hefir að gerast í landbúnaðin-
um heima nú í seinni tíð, að oflangt
yrði það upp að telja. Til að greiða
fyrir ræktun landsins voru í fyrra
sett lög um einkasölu á tilbúnum á-
burði, og er með þvi stofnað til skipu-
lags á sölu og innflutningi áburðar-
ins, sem talið er að hafa muni i för
með sér verulega verðlækkun. Á-
burðurinn hefir alltaf verið óhóflega
dýr, og þó hafa menn neyðst til að
kaupa talsvert af honum. Var flutt
inn á síðasta ári yfir V2 milj. króna.
Með þvi að fá áburðinn með sæmilegu
verði, er ennþá stórkostlega greidi
gata fyrir ræktuninni. A siðasta
þingi voru samþykkt lög um skurð-
gröfur, sem ætlast er til að ríkið
kaupi og starfræki, þar sem mikillar
framræslu er þörf og jarðrækt er
framkvæmd í stórum stíl. Yfirleitt
má vænta þess, að sú kynslóð, sem nú
lifir, muni gefa hinni næstu nýtt land,
ræktað land, þar sem hægt er að hag ■
nýta sér vélaafl nútímans, þar sem öll
rányrkja og óræktarbúskapur hverfur
ennfremur innstæða ríkissjóðs Dana
að upphæð 4,700,000 kr. Tókst þann-
ig giftusamlega að ráða fram úr
vandræðunum, og eru nú bankamát
landsins komin í betra horf en
nokkru sinni áður.
Tekjur rikissjóðs voru árið 1923
rúmlega 13.8 milj. kr., en gjöld tæp-
lega 12.3 milj. Tekjuafgangur hef-
ir því verið rúmlega 1% milj. krónur.
Sama ár voru skuldir rikissjóðs IIV2
miljón krónur, og höfðu lækkað um
ca. 700 þús. krónur frá því árinu áð-
ur. Síðastliðið ár urðu tekjumar
stórum meiri. Voru þær áætlaðar
10% milj. kr., en urðu, samkvæmt
bráðabirgðar yfirliti, yfir 16 miljón-
ir. Gjöldin urðu ca. 14.4 milj. króna,
svo tekjuafgangur er talinn um 1
miljón og 700 þús. kr. Ríkisskuldir
hafa vaxið talsvert á árinu sökum
lántöku í Englandi, sem farið hefir
á þennan hátt, og á sama hátt er
ráðgert að hita Landsspitalann og
Stúdentagarðinn, þegar hann kem-
ur upp. Hefir verið borað eftir heitu
vatni kringum laugamar í Reykjavík
í von um að finna nýjar æðar, með
þeim ágæta árangri, að nú fæst þar
helmingi meira vatnsmagn en áður.
Ekki er unnt að segja fyrir um það,
nema að finnast kunni yfirfljótanlegt
vatn til að hita upp alla borgina.
Þá er það rafmagnið á íslandi, er
margir hafa rennt hým auga til og
talið að verða mundi lykillinn að
mestu fjársjóðum þess. Vatnsaflið
er yfjrfljótanlegt til. Talið er að
auðveldlega megi virkja um 4 miljón-
ir hestafla, og er ekki nema örlítill
hluti af því hagnýttur ennþá. Raf-
magnið er alltaf nokkuð dýrt. Þó
hefir verið brotist í að koma upp
vatnsaflsstöðum i einum 9 kaup-
skóla, og presta-, lækna- og laga-
skóla. Þessar tillögur flestar' áttu
þá nokkuð langt í land, en allar kom-
ust þær þó í framkvæmd síðari hluta
aldarinnar, að einhverju leyti, að
undanteknum lagaskóla, er var stofn
aður 1908. Barnafræðslan komst þó
ekki í verulega gott horf fyr en eft-
ir aldamót. Nú eru 50 bamaskólar
1 landinu auk farskóla i öllum sveit-
um. Þá eru og víða unglingaskól-
ar bæði i kaupstöðum og sveitum,
2 bændaskólar, 4 lýðskólar, 3 gagn-
fræðaskólar, 2 lærðir skólar og auk
þess ýmsir sérskólar, svo sem iðn-
skóli, vélfræðaskóli, stýrimanna-
skóli, 2 verzlunarskólar, kennaraskóli
og þrír kvennaskólar.
Loks var Háskóli Islands stofn-
aður á aldarafmæli Jóns Sigurðs-
sonar, 17. júní 1911, og voru þá þrír
embættismannaskólarnir sameinaðir
Steinboginn yfir Fnjóská i S.-Þingeyjarsýslu.
til bankanna.
að innieign landsmanna í sparisjóð-
úr sögunni, en “menningin vex í lundi j um nemur meiru en þessu, eða um
50 miljónum króna, og auk þess hafa
fasteignir bæði ríkis og einstaklinga
margfaldast á fáum árum. Segja
nýrra skóga”. .
Verzlunin.
Einn þátturinn í fjárhagslegri við-
reisn Islands eftir aldamótin, em stór-
bættir verzlunarhættir. Verzlunar-
ánauðin og samgönguleysið átti án
efa drýgstan þátt í því niðurlæging-
ar-ástandi, sem landið var sokkið í
um undanfarandi aldir. Eftir að
verzlunarfrelsi hafði fengist, 1854,
fyrir atbeina og harðfylgi ágætis-
manna, bætti það strax verzlunina að
mun, enda þótt illræmdar danskar
selstöðuverzlanir héldust lengi, því
að landsmenn skorti bæði fé og
mannrænu til að hrifsa verzlunina
í sínar hendur. En eftir að peninga-
verzlanimar voru stofnsettar, Lands-
bankinn 1885, og Islandsbanki 1902,
færðist verzlunin smám saman meir
í hendur landsmanna sjálfra, og hið
foma verzlunarlag tók að breytast,
lánsverzlun að hverfa smám saman.
Fyrir aldamót voru viða stofnuð
“pöntunarfélög”, þar sem nokkrir
bændur slógu saman og pöntuðu
talsverðan vömslatta, og þótti þeim
þá ærinn munur á verðinu og hjá
kaupmönnunum. Upp úr þessuiu
pöntunarfélögum spmttu síðan kaup-
félög með samvinnufélagssniði víðs-
vegar um landið. Hafa þau án efa
á margan hátt stórbætt verzlunina,
beitt sér fyrir vandaðri vömverkun
af hendi landsmanna, bæði með kjöt,
ull o. fl.. Eru þau nú flest i Sam-
bandi íslenzkra samvinnufélaga í
Reykjavík, er nú hefir á sinni hendi
langsamlega mestan hluta af verzl-
unarveltu alls landsins. írtflutning-
ur alls landsins nam árið 1928 rúm-
lega 74 miljónum króna, en aðfluttar
voru vörur fyrir 60 miljónir. Mis-
munur á þessu em um 14 miljónir,
sem útflutningurinn hefir verið hærri
en innflutningurinn. Af þessum út-
fluttu vörum námu sjávarafurðir
68.8 milj. kr. (1927 50.4 milj. kr.),
og landafurðir 8.2 milj kr. (1927 5.8
milj. kr.) — Arið 1900 var útflutn-
ingur 9 milj. kr., en innflutningur ca.
6V2 milj. kr. Hefir útflutningurinn
áttfaldast síðan.
Fjárhagur ríkisins.
Mörgum þótti uggvænlega horfa
fjármál íslenzku þjóðarinnar, þegar
Islandsbanki valt um koll rétt eftir
áramótin. Hafði hann aldrei verið
mjög sterkur og hætt um of fé sínu I
ótrygg fyrirtæki og orðið fyrir hverju
stórtapinu á fætur öðm. Var útlit
fyrir að lánstraust landsins væri í
voða, og fjárhagskreppa fyrir dyr-
um, ef eigi tækist að bjarga bankan-
um við aftur. Stóð á nokkru þaufi
um það, að sumir vildu láta taka
bankann til gjaldþrotaskifta og af-
skrifa hlutafé hans, en aðrir endur-
reisa hann með styrk úr ríkissjóði.
Var loks greitt fram úr þessu með
lögum frá 11. marz 1930, þar sem
stofnaður er trtvegsbanki Islands,
h.f., með 7,500,000 kr. hlutafé, og
Alls munu skuldir við • stöðum landsins, og auk þess á mörg
hundruð sveitabæjum. Fer virkjun
raforkunnar stöðugt vaxandi. Er nú
i ráði að fara að beizla Sogfossana
til notkunar fyrir Reykjavík og nær-
sveitirnar. Sömuleiðis hafa (Skag-
firðingar gert áætlanir um rafveitu
hjá sér, sem áætlað er að kosti rúm-
lega 800 þús. kr., og á að ná yfir allt
innhéraðið út að Tindastól að vest-
an og Hofsstöðum að austan. Loks
útlönd, þegar taldar em saman skuld-
ir rikis, bæja, og einstklinga, nema
rúmum 40 miljónum króna. Þetta er
að vísu talsverður skildingur, en þó
eigi svo ægilegur, þegar þess er gætt.
við hann, og bætt við fjórðu deild-
inni í heimspeki, bókmenntum og
sögu Islands. Kenna nú við háskól-
ann 10 prófessorar og 15 aukakenn-
arar, og hefir hann verið sóttur af
150 stúdentum að meðaltali undan-
farin ár. Hér um bil þriðjungur
stúdenta hefir þó sótt nám sitt til
erlendra háskóla. Fyrr meir var
aldrei neitt farið til náms nema til
Kaupmannahafnar. Nú dvelja flest
má að hagur landsins standi eftir . hefir það komið til mála, að hafist j ir við nám í Þýzkalandi, þar næst
vonum ágætlega.
Iðnaður og ýmsar framkvæmdir.
Arið 1850 lifðu 1.3% Islendinga
af iðnaði, en nú 12%. Stendur þessi
vöxtur iðnaðarmannastéttarinnar í
sambandi við hinar ýmsu fram-
kvæmdir, sem orðið hafa á síðari
árum, við byggingar og fleira. Kaup-
staðimir hafa vaxið svo ört, að
stundum hefir verið hörgull á smið-
um, svo að taka hefir orðið hvem
mann, sem kunnað hefir skammar-
laust að reka nagla. I Reykjavík
einni býr nú rétt um fjórði hluti
þjóðarinnar, eða ca. 26 þús., og fjölg-
ar óðfluga. Voru þar á tveim síð-
astliðnum ámm byggð um 355 hús,
og mörg af þeim stórhýsi, t. d. Lands-
spítalinn, Bamaskólinn nýi, Klepps-
hælið nýja, Elliheimilið, stjómar-
skrifstofuhúsið “Amarhvoll” og Hotel
Borg o. fl. Alls er talið að bygging-
ar þessar hafi kostað um 14 miljón-
ir króna. Þó hefir þetta varla nægt
fyrir fjölguninni í bænum. I öðmm
bæjum, t.d. Akureyri, Siglufirði, Isa-
firði, Hafnarfirði og Vestmannaeyj- \ komst
um hefir einnig verið mjög mikið
byggt siðustu árin, þótt fólksfjölg-
unin sé þar tæpast jafnör. Þessir
kaupstaðir hafa allir til samans um
15 þús. íbúa.
Auk þess, sem nú hefir verið tal-
ið ,var á árinu 1929 veitt til brúar-
gerða úr ríkissjóði 200 þús. kr., til
bryggjugerða 135 þús. kr., og ríkis
sjóði heimilað að lána til bygginga
360 þús. kr. og ábyrgjast lán til sama
að upphæð 522 þús. kr. Er af þessu
auðsætt, að margt hefir þjóðin haft
fyrir stafni.
Af stórbyggingum út um landið.
sem nýlega hefir verið lokið við, má
nefna vinnuhælið á Litlahrauni, Krist
neshælið og alþýðuskólana á Laugum
og Laugavatni. Yfirleitt em bygg-
ingar mjög vandaðar og rambyggi-
legar heima. Næstum einvörðungu
er byggt úr steinsteypu. Flest ný-
tízkuhús eru með miðstöðvarhitun,
og er einkum brennt kolum og mó.
Menn hafa á síðari tímum fundið
upp á því að leiða inn jarðhita, þar
sem svo hagar til að laugar eða hver-
ir eru í nánd. I Reykholtsdalnum
má heita að hverahitun sé á öðmm
hvomm bæ, og mun Erlendi heitn-
um, bónda á Sturlu-Reykjum, fyrst-
um manna hafa hugkvæmst að nota
þannig jarðhitann, er hann leiddi
hveragufuna inn i bæ sinn árið 1911,
og notaði bæði til upphitunar og
suðu. Síðan hafa ýmsir farið að
dæmi hans, og er nú farið að stilla
svo til, að byggja helzt skóla, sjúkra-
hús og aðrar stórbyggingar í nánd við
laugar eða hveri, svo að hægt sé að
hagnýta sem bezt jarðhitann. Er
Kristneshælið og alþýðuskólamir á
Laugum og Laugarvatni hitaðir upp
yrði handa að byggja aflstöðvar og
leggja raftaugar um allar sveitir Is-
lands, eins og t. d. talsímakerfið, að
minnsta kosti þær þéttbyggðustu,
og mun þetta mál nú vera í undir-
búningi.
Gera má ráð fyrir að stóriðja rísi
upp i landinu jafnframt því að farið
verður að beizla vatnsorkuna. Opn-
ast þá hið þriðja Sesam auðæfanna
fyrir Islendinga, og hygg eg að
hvergi muni þá verða betra að búa
í heimi.
Skólar og andlegt líf.
Nú verður að fara fljótt yfir sögu,
þótt af mestu sé að segja, því að
andlegt líf hefir alltaf verið furðu-
lega mikið með Islendingum, jafnvel
á þeim árum, sem þeir komust næst
því að deyja úr hungri og harðind-
um. Dæmalaus er sú elja, sem þjóð-
in hefir lagt í ýmiskonar bókmennt-
ir , bæði fyrr og síðar, og hygg eg,
að engin þjóð muni eiga nándar
nærri þvi eins mikinn bókakost að til-
tölu. En því verður ekki neitað, að
hálfgildings fátæktar og eymdarblær
yfir andlegu framleiðsluna,
þegar hörmungamar gengu sem
mestar yfir, enda er það ekki að
undra, þegar hvergi sá nokkra von-
arvök og allt lífið varð gersneytt að
fegurð og gleði. Mest var ort and-
laust og flatrímað sálmastagl, sem
voru ekkert annað en sífelldar auð-
mýktarbænir um vemd gegn Tyrkj-
um og andskotanum og öðrum “ó-
mildum” lofts og lagar. Auk þess
voru ortar eilífar rímur, út af bar-
dögum og blóðsúthellingum, og var
sannast að segja miklu meiri sálu-
hjálp að finna í þeim, en sálmunum,
enda þótt bragðdaufar væru margar
hverjar. Þær hafa þó líklegast að
vissu leyti viðhaldið orðkringi manna
og málsmekk. Stöku skáld áttu þó
íslendingar alltaf, jafnvel þegar verst
lét, sem stóðu eins og klettar úr
hafi vesaldómsins, og létu þmmu-
raust sína gjalla út yfir lýðinn.
En þegar bornar eru saman forn-
bókmenntimar og hinar nýju,
sést, að farið hefir jafnan saman í
aðaldráttunum andlegur dugur og
líkamlegur. Og það er fyrst og
fremst andlegur dugur síðari ára,
sem reist hefir þjóðina á legg.
Langt fram á 19. öld var eigin-
lega enginn skóli á Islandi, nema
lærði skólinn, eða latínuskólinn, eins
og hann var nefndur. Var viðfangs-
efni hans aðallega að útskrifa em-
bættismenn og fór mestur tíminn í
fommál og annað grúsk, sem að vísu
var skemtilegt að kunna, en ekki
hneig þó beinlinis að því að vekja
hjá mönnum hugsjónir eða fram-
kvæmdahug. Jón Sigurðsson og
aðrir, sem berjast tóku fyrir fram-
förum landsins um miðja öldina,
vildu láta stofna bamaskóla, bænda-
Danmörku og Frakklandi og nokkrir
á Englandi og Noregi — og örfáir
í öðrum löndum. Er það án efa
hollt íslenzku menntalífi, að stúdent-
amir fari sem víðast og kynnist sem
flestu. Nú er það líka orðin eins-
Laugarvatni í Laugardal. Hafa þess-
ir skólar verið ágæta vel sóttir og
héraðsprýði. Vænta menn þess að
fleiri skólar risi upp af þessu tæi í
náinni framtíð. Er þar jafnhliða
hinum andlegu fræðum lögð stund á
hverskonar íþróttir og líkamsmenn-
ingu, og með hliðsjón til þess hefir
verið seilst til að byggja skólana í
nánd við hveri eða laugar, bæði til
að njóta jarðhitans til hitunar og
til að koma upp sundlaugum i sam-
bandi við skólana. Miðar þetta allt
að þvi að efla llfsgleði og menning-
arbrag hinnar upprennandi kynslóðar.
Of langt mál yrði að fara að tala
hér um íslenzku skáldin og þeirra
snilld. Segja má yfirleitt að annar-
hver maður sé skáldmæltur og leiki
tungan þjóðinni á munni. En þó em
nokkrir, sem bera af um andagift-
ina og reiða hana í stórum stíl fram
á bókamarkaðinn. Flest af því, sem
ort er, er fágað að formi, en mis-
jafnt að kyngi eins og gerist og geng-
ur. En strangari kröfur eru nú
gerðar til skáldskapar en nokkru
sinni áður, enda er sannast að segja
flest af nútíðarskáldskapnum, bor-
inn saman við rímnakveðskapinn,
eins og pell og purpuri i samanburði
við duggarabandssokka og sjóvetl-
inga. Sýnir það glöggt vaxandi feg-
urðartilfinningu þjóðarinnar. Ljóð-
skáldin eru svo mörg, að enginn endi
yrði á að telja þau upp, og skal þeim
því öllum gert jafnhátt undir höfði.
Skáldsagnagerð hefir minna ver-
ið gert að á síðari árum, og þó tals-
vert. Mest hefir borið á raunsæis-
stefnu í skáldskap þessum, allt frá
þvi að þeir Gestur Pálsson og Einar
Hjörleifsson rituðu fyrstu sögur sín-
ar í “Verðandi” 1882. Gestur varð
skammlífur og féll með honum í val-
inn sá maður, sem einna snilldarleg-
ast hefir ritað sögur á Islandi. En
Einari hefir enzt aldur til að rita
margar sögur síðan, og hefir hann
orðið einn hinn vinsælasti skáld-
sagnahöfundur á Islandi. Af sagna-
skáldum, sem haldið hafa i svipað
horf, má nefna séra Jónas Jónasson
prófast á Hrafnagili (1856—1918),
Þorgils Gjallanda (1851—1915), Guð-
mund Friðjónsson (f. 1869), hann er
jafnvígur á Ijóð og sundurlaust mál,
Guðmund Magnússon (1873—1918),
einn hinn afkastamesti skáldsagna-
höfundur, en ekki vandvirkur að sama
skapi, og nú loks Kristínu Sigfús-
dóttur og Guðmund Hagalín, séra
Gunnar Benediktsson og fleiri. Hvar
á að flokka þá rithöfundana Þorberg
Þórðarson og Halldór Kiljan Laxness
verður ekki séð fyrir vist í bili. Þeir
hafa, einkum í seinni tíð ritað sem
vakningaprédikarar jafnaðarstefn-
Af listamönnum hefir verið held-
ur fáskrúðugt allt til skamms tíma.
Þó hefir alltaf verið talsvert til af
skurðhögum mönnum og silfursmið-
um góðum, og ýmiskonar listvefnað-
ur hefir lengi tíðkast með þjóðinni,
svo sem sjá má af Forngripasafn-
inu í Reykjavík. Einhver fyrsti
málarinn, sem nokkurt orð fór af,
var Sigurður Guðmundsson (1833
1874). Talsverður hópur málara
hefir siðan vaxið upp og jafnvel
vakið athygli á erlendum sýningum.
Þó er myndhöggvarinn Einar Jónsson
stórum frægastur af íslenzkum lista-
mönnum, þegar frá er talinn Albert
Thorvaldsson, sem raunar var ís-
lenzkur í aðra ættina. Asmundur
Sveinsson myndhöggvari hefir einmg
getið sér hinn bezta orðstír í þessari
grein og margir fleiri.
Stofnaður hefir verið menningar-
sjóður til styrktar skáldum og lista-
mönnum, og mun þeim ekki af veita,
því að á lslandi græðir enginn ver-
aldleg auðæfi á list sinni.
Þó að islenzka þjóðin hafi æfin-
lega átt góða fræðimenn og slæðing
af listfengum mönnum einnig, Þ^
hefir þó aldrei verið eins mikill gró-
andi í þessum efnum og einmitt nú.
Hinn andlegi og likamlegi þroski
þjóðarinnar hlýtur alltaf að fara
saman í höfuðdráttunum. Þar sero
land er að blása upp til auðnar af
fátækt og vesaldómi geta engin
skrautblóm listanna dafnað. E>aU
morna og þorna jöfnum höndum-
Þetta tiltölulega mikla lista- °g
menntalíf á Islandi, ber vitnisburð-
inn um hinn óvenjulega gróðrarmátt
í öllu þjóðlífinu.
Islenzkir stúdentar hafa boðaö til
norræns stúdentamóts á Islandi í
sumar í sambandi við hátíðina.
Nokkur slík mót hafa verið haldin
viðsvegar um Norðurlönd undanfar-
andi ár og Islendingar jafnan verið
boðnir til þáttöku í þeim og vakið at-
hygli. Nú hafa þeir margfalt tseki-
færi að kynna sig og landið. Þessi
mót hafa reynst ágætur þáttur í Þv’’
að binda innileg vináttubönd meðal
ungra norrænna menntamanna.
Svo langt mál mætti enn rita uin
þau teikn, sem gerast í andlegu W1
heima á Islandi, svo sem trúmáluin’
stjómmálum, tónlist og fleira,
"að
Fjársafn við Kollafjarðarrétt nálægt Reykjavik
konar hefð, að hver maður, sem lýk-
ur embættisprófi heima, fer utan að
því loknu til andlegrar hressingar
eða frekari lærdómsframa. Til að
styrkja menn til þessa, er varið álit-
legri fúlgu úr Sáttmálasjóði á ári
hverjp. Auk þess hvílir sá skattur
á Eimskipafélagi Islands, að flytja
endurgjaldslaust 60 menntamenn á
ári hverju til útlanda, og heim aft-
ur, eftir því sem menntamálaráð á-
kveður.
Sérstaka athygli má vekja á al-
þýðuskólunum, sem nú eru að fjölga
í sveitunum heima. Hafa um margra
ára skeið verið starfræktir slikir skól-
ar á Hvitárbakka í Borgarfirði og
Eiðum í Fljótsdalshéraði. Nú hafa
nýlega verið byggð reisuleg skólahús
á Laugum í Þingeyjarsýslu og
. unnar og óneitanlega af miklum móði
og postula-andagift.
Leiklist er enn ekki komin á hátt
stig heima, en gera má ráð fyrir að
þá hefjist ný öld á því sviði, þegar
þjóðleikhúsið tekur til starfa. Ýmsir
hafa þó reynt við leikritagerð, og
langsamlega snjallastir þeirra eru
þeir Jóhann Sigurjónsson og Guð-
mundur Kamban. Þeir hafa báðir ort
ágæt leikrit, sem sómi er að í heims-
bókmenntunum. Jóhann varð skamm-
lífur, en Guðmundur hefir nú snúið
sér að skáldsagnagerð, og má efa-
laust mikils af honum vænta á því
sviði. Mun hann nú hafa i smíðum
sagnabálk um Brynjólf Sveinsson
biskup, er marga mun fýsa að lesa,
enda virðist hann orðinn mjög gagn-
fróður um þau efni.
heimurinn myndi ekki rúma allar
tt
þær bækur, sem þá yrðu ritaoar •
En hér verður nú að nema staðar að
sinni. Margt er vafalaust skammt
á veg komið, eins og vænta má kjá
fámennri þjóð, en allt er á þroska-
skeiði og lofar miklu, eins og árdagS'
bjarmi yfir fjallabrúnum.
Framtíðarhorfurnar.
Nú hefir verið í fáum dráttum ger®
grein fyrir viðreisn íslenzkrar menn-
ingar og leitast við að sýna hvar þjóð-
in stendur á þúsund ára afmæli Al'
þingis síns.
"Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg?”
spurði Jónas Hallgrímsson íýnr
hundrað árum síðan. Þá var svarið
hiklaust neitandi, því að:
“lyngið á Lögbergi helga
blánar af berjum hvert ár
bömum og hröfnum að léik ”
Og skáldið endar kvæði sitt með
andvarpi yfir þvi, að svona sé feðr-
anna frægð fallin í gleymsku og úá-
En nú hafa þessi tíðindi orðið a
hundrað árum, að þjóðin hefir end-
urreist Alþingi sitt og heimt aftur
allt vald í sínar hendur, og hafist uin
leið úr niðurlægingarástandi trl
meiri frægðar og dáða, en nokkru
sinni áður.
1930 á íslenzka þjóðin þeirri glftu
að fagna, að halda hátíð, frjáls þjóð
í frjálsu landi, auðugri að fé og rílt'
ari að vonum en nokkru sinni fýr'
Menn hafa loksins öðlast almenn-
trúna á landið og framtíðarmögU'
leika þess. Allsstaðar blasir g®ta
þess við augum. Meðan önnur lönd,
sem eru yfirræktuð eða slignð af
stóriðju ,kunna enga bót að ráða A
bölvun atvinnuleysisins, sjá Islend-
ingar ekki fram úr þvi, sem Þeir
þurfa að gera, og einmitt þetta ger'
ir landið að æfintýralandi.
Framtíðarmöguleikárnir eru óþrjdf
andi á öllum sviðum. Islendingar eru
enn ekki nema rúmlega hundrað Þus'
undir manna, en margar miljdnir
munu vafalaust geta lifað góðu 1111
á Islandi. Landið er ónumið ennþá
að mestu leyti. Sjávarútgerðina md
auka næstum því takmarkalaust, á
meðan markað þrýtur ekki, og engar
líkur eru fyrir því í bráð. Ýmiskon-
ar stóriðju mætti koma upp, og Þ^
er það tvísýnn gróðavegur í bili-
þar sem vatnsorkan er svo mikil>
mun hún verða mönnum að minnsta
kosti þægur þjónn til ljósa og hitunar-
Spámenn vísindanna eru teknir að
fullyrða, að innan skamms komist
framleiðsla rafmagns í það horf, að
hún kosti svo sem ekki neitt. Þegar
svo verður komið, mun hver dalur á
Islandi fyllast hvítu ljósi, og hefir Þ^
tekist að yrkja vorbirtuna bæði
orði og sannleika jafnvel 11111
skammdegisnótt þessa heimskauta
lands. Drepið hefir verið hér a