Heimskringla - 11.06.1930, Qupperneq 3

WINNIPEG, 11. JÚNI, 1930.
HEIMSKRINCLA
27. BLAÐSIÐA
Gestur Pálsson.
Upp úr áramótunum 1889—1890
fer “Prentfélag Heimskringlu” þess
leit við skáldið Gest Pálsson, er þá
var skrifari á skrifstofu landshöfð-
ingja i Reykjavík, að hann kæmi
vest ur og tækist á hendur ritistjóm
hlaðsins. VarB þa|B úr, ap hann
kom vestur 12 júlí 1890. Tók hann
þegar við ritstjórninni, með Eggert
Jóhannssyni fyrst, eða 'til ársloka;
en í ársbyrjun 1891 tekst hann hana
einn á hendur. En hans naut, því
miður, ekki lengi við, því 19. ágúst
1891 andaðist hann á almenna sjúkra-
húsrnu í Winnipeg. Um ritstjórn
hans er hér óþarft að vera langorð-
ur, þvi Gestur Pálsson var orðinn
uppáhald íslenzku þjóðarinnar, og
sérstaklega alþýðunnar, fyrir rit-
störf sín, áður en hann kom að
Heimskringlu. Hafði hann bæði birt
sögur sínar og verið við ritstjórn
“Þjóðólfs” og gefið út blaðið “Suðra”
i 4 ár Einnig flutt hinn ógleyman-
lega fyrirlestur sinn um Reykjavík-
urlífið. Andinn, stefnan og snilldar-
bragurinn var auðvitað sá sami og
i hans fyrri ritverkum, á þvi er hann
reit í Heimskringlu, og mun hún
aetíð telja sér það lán óg sóma, að
hafa notið hans miklu rithæfileika að.
Menntvin sína fékk Gestur Pálsson
á lærðaskólanum í Reykjavík, og
heimspekispróf tók hann árið 1876 í
Kaupmannahöfn. A guðfræSinámi
byrjaði hann í Kaupmannahöfn, en
hvarf þó frá þeirri stefnu. Hann
var tæpra 39 ára gamall er hann
dó.
* • •
Við byrjun 4. árgangs (1890) er
Heimskringla stækkuð, svo að blað-
síðan er einum dálki breiðari en áð-
ur og dálkurinn um þumlungi hærri
(þ. e. 19 þuml.), en verðið er enn
sem áður $2.00. Skrifstofa er að 35
Lombard stræti um tímá, en er svo
flutt að 151 á sama stræti.
Eigendaskifti urðu um þetta leyti
á blaðinu. Hefir þá nýtt hlutafélag
verið myndað, er löggilt var 29.
ágúst 1890, með tólf þúsund dollara
höfuðstól. Heitir félagið “The Heims-
kringla Printing and Publishing Co.”
I stjórn félagsins fyrsta árið eru:
Eggert Jóhannsson (forseti), Eyjólf-
ur Eyjólfsson (vara-forseti), Jón V.
Dalmann, Þorsteinn Pétursson, Þor-
steinn Þórarinsson. Ekki stendur á
blaðinu hver ritstjórinn sé eftir að
Gestur dó, en sá er ritaði það að
mestu leyti frá þeim tíma og upp til
marzmánaðar 1892, var Jón Erlends-
son Eldon, ramislenzkur í rithætti
og þungorður á mótstöðumönnum
sinum.
Hcimskringla og öldin.
Með 10. blaði 4. árgangsins verð-
ur sú breyting á, að annað rit, öld-
in, er út hafði komið 21 eintak af,
var sameinað Heimskringlu. Var
Jón ólafsson ritstjóri Aldarinnar, en
útgqfendurnir: Kristinn Stefánsson
skáld, Magnús Pétursson prentari,
Eiríkur Gíslason, Arni Þórðarson og
fleiri. Þótti sameining þessara blaða
mjög hagkvæm og viðeigandi, því
bæði blöðin störfuðu mjög í sömu átt
í því er þjóðleg málefni Vestur-ls-
lendinga snerti. Fyrsta blað Heims-
kringlu og Aldarinnar kemur út 2.
marz 1892, og ritstjórinn er Jón ól •
afsson, hinn þjóðkunni rithöfundur
og skáld. Við þessa sameiningu blað-
anna er sú breyting á útkomunni,
að Heimskringla kemur nú út tvisvar
á viku í sama broti og stærð og áð-
ur. Er hún nú langstærsta islenzka
blaðið, sem út er gefið, árgangurinn
jafnstór og Heimskringla er nú. Verð
hennar er þó ekki hækkað. En ekki
er það stærðin ein, sem Heimskring-
lu gerir þá volduga. Ritstjórn hennar
gerir það eigi síður. Sýndi Jón ól-
afsson þar af sér þá röggsemi, er I
öllum störfum hans voru samfara,
enda var han vafalaust einn af þeim
allra fjölhæfustu andans mönnum,
sem íslenzka þjóðin hefir átt. Hann
var skáld, rithöfundur, ritstjóri, al-
þingismaður, og að minnsta kosti
hvers eins manns maki, að hverju
sem hann gekk. Hann .mun hafa
fyrstur manna hér hafið i opinberu
blaði alvarlega ádeilu á skoðana-
þrengsli í trúmálum. Sál hans þoldi
enga hlekki, hvorki í þeim efnum né
öí^um. Mun flestum það kunnugt
og minnisstætt, er hann 18 ára gam-
all byrjar á að gefa út blað heima,
er svo er vægðarlaust í orðum í garð
Dana út af ófrelsisfjötrunum, er hon-
um fannst þeir halda íslenzku þjóð-
inni í, að hann verður að flýja land
fyrir. Er það skoðun vor, að ekki
aðeins Heimskringla, heldur og Vest-
ur-Islendingar og íslenzka þjóðin öll,
eigi ritstörfum Jóns ólafssonar
óendanlega mikið að þakka.
Heimskringla og öldin koma út
eitt ár. Er þá öldin gerð aftur að
mánaðarriti og kemur út í fjögur ár.
En ritstjóri Heimskringlu er Jón,
þar til 24. marz 1894, að hann fer
alfarinn frá Winnipeg, fyrst til Chi-
cago og síðan til Reyýjavíkur.
Bruninn og afleiðingar hans.
Þó Heimskringla virtist nú komin
á þann rekspöl, að framtíð hennar
væri ekki nein bráð hætta búin, var
þó ekki því að heilsa, að erfiðleikar
hennar væru alilr úr sögunni. A fimta
ári hennar brennur byggingin, er hún
legði þláss í og ferst allt í eldinum
er inni var. Segir dr. Rögnvaldur
Pétursson, í grein sinni “Þjóðræknis-
samtök Islendinga i Vesturheimi”, er
birtist í Tímariti Þjóðræknisfélagsins
II. ár, frá brunanum á þessa leið:
“Vorið 1893, hinn 22. maí, kom upp
eldur í byggingu þeirri, þar sem
prentsmiðja Heimskringlu vaý, og
fórust öll prentáhöld blaðsins og
eignir. 1 eldinum missti Jón ólafs-
son mestallt upplagið af ljóðabók
sinni, er þá var fyrir skömmu gefin
út. Var þetta tilfinanlegur skaði
fyrir alla hlutaðeigendur. Til prent-
smiðjunnar var þó keypt að nýju, en
meðan á því stóð, kom blaðið út í
smærra broti. Við burtför Jóns tók
Eggert Jóhannsson aftur við rit-
stjórn og hélt henni til maímánaðar-
loka árið 1897. En þá var lýst
þrotabúi af ráðsmanni blaðsins, Ein-
ari ólafssyni, og samkvæmt skipun
dómsstólanna allar eignir prentfé-
lagsins boðnar upp til kaups til lúkn-
ingar áföllnum skuldum. Töpuðu nú
hluthafar öllu, sem þeir höfðu lagt í
félagið og ennfremur starfsmenn
blaðsins stórupphæðum í ógoldnum
launum. Þyngst kom þetta niður á
ritstjóranum og prenturunum, er
efna litlir voru og máttu eigi viið að
missa bæði laun og atvinnu.”
Heimskringla endurreist.
Eftir rúma fjóra mánuði er blaðið
endurreist. Gengust tveir menn fyr-
ir þvi. Var annar Einar ólafsson frá
Firði í Mjóafirði, en hinn Björn F.
Walters frá Gili í Svartárdal. Keyptu
þeir útgáfurétt og prentáhöld í fé-
lagi, og kom fyrsta blaðið út 14.
október 1897. Er Einar ölafsson rit-
stjórinn, en Björn ráðsmaður blaðs-
ins. Meðan blaðið kom ekki út,
myndaðist hlutafélág í Dakota, með
það fyrir augum að endurreisa það.
Var búið að semja um skrifstofupláss
í bænum Cavalier fyrir það. En er
hljóðbært varð, að Einar og Bjöm
væru komnir af stað, varð ekkert af
því. Treystu þeir þessum tveimur
mönnum vel fyrir fyrirtækinu, en
það var þeim fyrir mestu að blaðinu
yrði haldið úti. Svo djúptæk voru þá
orðin áhrif blaðsins, að án þess máttj
ekki vera. Er nú Einar ritstjóri blaðs-
ins til vorsins (10. marz 1898). Var
hann prýðisgóðum gáfum gæddur
og þótti fara ritstjórnin vel úr hendi.
Varð hann síðar ,ritstjóri blaðsins
“Baldúr” á Gimli, en frá því starfi
dó hann árið 1907, tregaður af öllum
er kynnst höfðu honum og ritverk-
um hans. Hann var maður djúp<-
hygginn og einlægur og varði skoð-
anir sínar með alvöru og sterkum
rökum. Við burtför hans frá blaðinu,
tekur Björn F. Walters við ritstjóra-
inni og blaðinu sem eigandi þess og
útgefandi, til árgangaloka blaðsins,
I byrjun októbermánaðar 1898. En
þá selur hann Baldvin L. Baldvins-
syni Heimskringlu. Verður frekar á
hans starf minnst i næsta kafla. Um
starf Björns F. Walters við blaðið
hefir verið farið góðum orðum. Var
hann starfsmaður hinn mesti og sá
bæði um ritstjórn og ráðsmennsku
blaðsins einn, og sá því snilldarlega
borgið. Verð Heimskringlu var að-
eins $1.50 eftir endurreisn hennar, en
stærðin var eins og áður.
II. HEIMSKRINGLA A 20. ÖLDINNI
B. L. Baldvinsson.
Eins og minnst var á í síðasta
kafla, verður Baldvin L. Baldvinsson
eigandi, útgefandi og ritstjóri Heims-
kringlu fyrir aldamótin. Heldur hann
blaðinu úti til 24. apríl 1913, eða sem
næst 10 ár. Er það lengri tími en
nokkur einn maður hefir fyr eða síð-
ar gert, enda ef til vill engum öðrum
en þessum eljusama og sívinnandi
manni hent. Með hve miklum efn-
um hann byrjaði er oss ekki kunnugt.
En hitt er vist, að með því að vinna
nótt og nýtan dag að útgáfustarfinu
einn, rita í blaðið að mestu leyti,
halda bækur þess, senda það út, safna
í það auglýsingum, og afla því þar
á ofan fjárstyrks, var fjármálahlið-
inni brátt borgið. Og þrátt fyrir
það, að Baldvin væri fylkisþingmað-
ur í sjö ár um þetta sama leyti,
sinnti hann ritstjórn blaðsins sóma-
samlega, og blaðið varð vinsælt i
hans höndum. Birtist þá ef til vill
meira frá mönnum út í frá af grein-
um og kvæðum í blaðinu, en hjá
nokkrum öðrum ritstjóra þess. Þótt
sumt af því hefði nú ekki mikið bók-
menötagildi, var eigi að síður margt
af því frá hinum pennafærari mönn-
um hér vestra, er hafði ávalt eitt-
hvað til síns 'ágætis. Sjálfur ritaði
Baldvin alþýðlegt mál, var einarður
og hélt sinni skoðun fram, á hverju
sem gekk. Minntist hann þess
stundum í riti, að honum hefði ekki
verið menntunar auðið, og ef hann
bar nokkurn kala í brjósti til ætt-
lands síns, sem sumir báru honum á
brýn, mun það aðallega hafa verið
í sambandi við það, er hann þóttist í
því efni hafa orðið að fara á mis i
æsku. En hvað sem um þetta hefir
verið sagt, er hitt víst, að Baldvin
er nægilega þjóðrækinn til þess, að
vilja ekki« vamm Islendinga vita i
neinu. Það sem hann hefir skoðað
íslenzku þjóðinni til frama, hefir ekki
skort stuðning hans. Og dæmi eru
til þess, að hann hafi verið manna
fyrstur til þess að bera af þeim ó-
verðskuldað níð.
A tið Baldvins við Heimskringlu,
skrifaði Kristján Asgeir Benedikts-
son, sagnaskáld og maður vel að sér
i islenzkum fræðum, allmikið i
Heimskringlu. Var talsvert tillit
tekið til þess, er hann skrifaði, bæði
vegna þeás hve hreint og íslenzkt
mál hann skrifaði, og eins hitt, að
hann sýndi að hann bar góða greind
á efni það, er hann skrifaði um.
Á seinni ritstjórnarárum Baldvins
hafði hann Gunnlaug Tr. Jónsson sér
til aðstoðar, og síðasta árið, áður en
Baldvin seldi Heimskringlu, annaðist
Gunnlaugur ritstjóm blaðsins einn.
Var hann eyfirzkur að ætt og kom
vestur árið 19081* Allt sem hann rit-
aði, var lipurt og oft fjörugt.
I aprílmánuði 1913 fékk Baldvin
stöðu sem aðstoðar fylkisritari hjá
Manitobastjórninni, og varð hann þá
að láta af ritstjórn Heimskringlu og
hætta þátttöltu í opinberum málum.
Annaðist þá Gunnlaugur ritstjóm-
ina unz Baldvin um haustið seldi
Heimskringlu.
Meðan B. L. Baldvinsson var eig-
andi Heimskringlu, stækkaði hann
blaðið tvisvar; árið 1908, svo að það
var 6 blaðsíður, og var áskriftar-
gjaldið þá einnig sett upp í $2.00
Árið 1911 bætti hann enn tveimur
síðum við stærð þess, og varð blaðið
þá jafnstórt og það nú er. En verði
þess var ekki breytt.
Viking Press Limited.
Fyrsta október 1913 er stofnað
hlutafélag og löggilt með $40,000
höfuðstól, er nefnist “Viking Press,
Limited”. Eru menn í því úr mörg-
um, ef ekki flestum byggðum Islend-
inga hér vestra, og einnig margir f
Winnipeg. Félag þetta kaupir
Heimskringlu og prentáhöld hennar
öll af B. L. Baldvinssyni, og tekur við
útgáfu blaðsins að fullu og öllu með
byrjun nóvembermánaðar 1913. Niu
manna nefnd veitir félaginu forstöðu
og skipa hana fyrsta árið þeir: Mar-
ino H. Hannesson lögfræðingur (for-
seti), Jóseph B. Skaptason (skrifari
og féhirðir), Hannes Pétursson (vara-
forseti). Meðráðamenn: Dr. G. J.
Gíslason, Grand Forks, N. D., Sveinn
Thorvaldson Icelandic River, Skúli
Johnson prófessor, Paul Reykdal,
Lundar, Man., Skúli Hanson, Winni-
peg og Líndal J. Hallgrímsson, Win-
nipeg. Skrifstofa blaðsins var í
byggingu þeirri, er B. L. Baldvinsson
hafði reist yfir það og flutt blaðið í
með júníbyrjun 1904, og er að 727
Sherbrook stræti.
Dr. R. Pétursson ritstjóri.
Eftir þessi eigendaskifti, verður
dr. Rögnvaldur Pétursson ritstjóri
Heimskringlu. Er hann við það starf
til októberloka 1914. Ritstjórnartíð
hans varð skammærri en margur
hefði á kosið, en bót er það í máli,
að hann hefir siðan verið einn af
allra beztu stuðningsmönnum blaðs-
ins. Hefir hann ekki aðeins ritað
meira og minna í blaðið síðan, held-
ur jafnframt borið hita og þunga
fjárhagsbyrðarinnar. — Með rit-
stjórn sinni einkenndi dr. Rögn\ \ld-
ur Pétursson sig á sama hátt og hann
hefir einkennt sig með lífsstarfi sinu
hér vestra. Enginn Islendingur, er
vér minnumst hér vestra, hefir byrj-
að að halda fram áhugamálum sínum
og stefnu, undir eins erfiðum og, OS3
liggur við að segja, óhugsanlegum
kringumstæðum, eins og hann. Það
er eflaust aldrei með sældinni gert
að boða mönnum nýjar skoðanir. En
það reynir fyrst á kappann, er boða
á mönnum nýja trú. Ungmenni, að
nýloknu námi, tekur hann sér þetta
fyrir hendur. Við andstæðinga á
hann að etja, er hér hafa hlotið veg
og virðingu og mannfylgi. Margur
mætti ætla, að ungmennið stæðist
ekki þá hólmgöngu til lengdar. En
hér verður raunin önnur. Merki sitt
ber hann hátt, á hverju sem geng-
ur, og loks til frækilegs sigurs. Er
hér efni í stóra bók að skrifa um, en
ekki skal þó út i það farið hér.
En hvað ritstjórn hans áhrærir,
kemur það augljóst fram, er lífs-
skoðanir hans hefir allar einkent, en
það eru, samfara lærdómi, óviðjafnan-
legar gáfur. En munurinn á mönn-
um er nú ekki ósjaldan sá, að þetta
hvorttveggja fer ekki saman. I öllu,
sem hann ritar í blaðið, hvort sem
það eru smáfréttir, eða greinir eða
fyrirlestrar, er einkenni hans ávalt
framúrskarandi glöggur skilningur á
lífsstefnum og sönnu menningargildi
þess, er um er að ræða. Framsetn-
ihg hans er og með afbrigðum skörp
og líkingar oft skáldlegar, svo að
efnið verður hrífandi og skemtilegt,
er hann skrifar um. Norrænn er hann
í anda, og kemur það fram í máli
því er hann ritar, þó menntun sína
fengi hann alla hér. 1 ritstjómar-
tíð hans birtust í Heimskringlu hin-
ar bráðskemtilegu ferðalýsingar
hans, er óhætt er að segja um, að
almenningur hafi lesið sér til ómeng-
aðrar ánægju og gleði. Að öllu at-
huguðu, ætlum vér engan ritstjóra
Heimskringlu hafa á borð borið fyrir
lesendur sína veigameira efni en dr.
Rögnvaldur Pétursson gerði þann
tíma, er hann sá um ritstjómina.
4=
i
p§
M
I
i
i
M
i
i
i
S
M
B
M
M
1
M
M
m
1
ARNAÐAR-0SKIR
Hhe Prairie Cities Oil Company, Limited, sendir heilla- og
árnaðaróskir sínum mörgu íslenzku skiftavinum, á þús-
und ára afmæli Alþingis, og langar til að segja um leið,
að Electro-Gasoline og Buffalo Motor Oil séu eins þýðingarmikil fyrir
mótoristana, eins og lýðfrelsis stjórnskiplagið 930 var fyrir mannkynið.
Eftirfylgjandi stöðvar eru reiðubúnar að láta yður í té þjónustu sína
nætur og daga:
Crank Case Service Station, King & Rupert
Station No. 1. Maryland & Portage Ave.; 34 259
“ “ 3. McDermot & Rorie;80 689
“ “ 4. Notre Dame & Maryland; 89 724
“ “ 5. Rupert & King; 88 666
“ “ 6. Stradbrook & Osborne; 44 200
“ “ 7. Main & Stella; 57 777
“ “ 8. ”Strathcona & Portage Ave.; 36 987
“ “ 9. Logan & Bushnell; 80 690
“ “ 10. Main & Alexander Ave.; 25 030
“ “ 11. Ellice & Arlington; 14 228
“ “ 12. Bannatyne Ave. East; 29 215
“ “ 13. Ingersoll & Portage Ave.; 38 312
“ “ 14. Donald & St. Mary’s Ave.; 87 414
“ “ 15. River & Main; 46 744
“ “ 16. Fort & Graham Ave.; 87116 >
17. Fort & Broadway; 87 096
Þessar stöðvar eru hinar fullkomnustu nýtízku “Service Stations’’
í Canada. '
PRAIRIE CITIES OIL COMPANY, LIMITED
PHONE 26 341
Office: Valour Road and Notre Dame Ave.
Phone 28 733

ÞUSUND AR
:><
Á síðastliðnum þúsund árum hafa orðið miklar og
merkilegar breytingar á nálega öllum sviðum, í list, mennt-
un, stjórnarfari, viðskiftum, iðnaði, og hverju sem nöfn-
um tjáir að nefna.
Og öllum þessum breytingum hefir aukin þekking á
skipulagi komið til leiðar. Enda eru allar mannlegar
framfarir á henni byggðar.
Af öllum iðngreinum manna, er akuryrkjan sú elzta
og mesta, en jafnframt sú minnst ræktaða, að því er skipu-
lag snertir. .
Ef framfarir byggjast á skipulagi, þá þarf bóndinn
þess einnig með.
Kornbændur Saskatchewanfylkis hafa fyrir löngu séð,
að þó akuryrkja sé undirstöðuiðnaður, þá veltur útkoma
þess iðnaðar á markaðinum.
Að koma skipulagi á hann fyrir bændur, þýðir sam-
vinnu þeirra á milli, og bezta samvinnufyrirkomulagið, að
því er markaðinn snertir, er pool-fyrirkomulagið.
Sértu bóndi, er hjálpar þinnar þörf. Og þú getur bezt
hjálpað með því að skrifa undir Wheat Pool samning.

Saskatchewan Co-operative Wheat Producers Ltd.
Head Office - Regina, Sask.
SSMÍMÍÍÍWÍÍMwglgga
f