Heimskringla - 07.01.1931, Page 5

WINNIPEG 7. JANCrAR, 1931
HEIMSKRINGLA
5. RLAÐSIÐA
verja nú, geti svo farið, að af
því leiði enn alvarlegri sundr-
ungu og óeirðir á Indlandi. —
Heppileg úrlausn íþessara mála
báðum aðilum til handa er því
vandfundin. En Bretar virðast
þó ennþá gera sér einhverjar
vonir um hana, og mun hið ný-
byrjaða ár leiða í ljós, hvernig
um þetta mál fer, sem óefað má
telja stærsta og þýðingarmesta
málið á liðnu ári, vegna hinna
tveggja ólíku meginstefna, er í
því felast og um er deilt, ásamt
hinum víðtæku áhrifum, er úr-
slitin geta haft og munu víða
hafa í för með sér á þjóðmál
heimsins.
* * •
Hefir nokkuð unnist í friðar-
áttina á árinu 1930? Um það
her mönnum ekki saman. Tveir
niikils metnir menn hafa nýlega
látið til sín heyra um þetta, páf-
inn og Frank B. Kellogg. Eru
báðir þeirra skoðunar, að vafa-
samt sé, að hugir manna séu vit
und hneigðari að friði nú en áð-
ur. Aftur er Arthur Henderson
utanríkismálaráðherra Breta,
hjartsýnni í þessu efni. í ræðu,
nr hann hélt fyrir skömmu síð-
an benti hann á sjö þýðingar-
tnikil spor, sem stígin hefðu ver-
ið á árinu 1930 til tryggingar
friði. Þessi eru sporin: 1. Fund-
urinn í London um takmörkun
sjóhers, er enda batt á sam-
keppni Evrópu og Ameríku í
herskipa útbiinaði, annars veg-
ar, og Ameríku og Asíu (Japan)
hins vegar. 2. Fundurinn í
Haag, er stríðsskaðabótamálinu
réði til lykta og sendi leifar sam-
bandshersins burt úr landshlut-
um Þjóðverja. 3. Hér um bil
aliar Evrópuþjóðirnar og marg-
ar þjóðir utan Evrópu, urðu á-
sáttar með það, að leggja mál
sín undir úrskurð alþjóðadóm-
stólanna. 4. Á milli ríkjanna á
Balkanskaganum tókust sættir.
b. Kína hét að vernda og halda
á friði innan lands. 6. Fundur-
*un um Indlandsmálið, er hefir
Sengið friðsamlegar en nokkur
gatbúist við. 7. Og síðast, hepn-
aðist alþjóða friðarnefndinni,
eftir fjögra ára tilraunir að
^yðja veginn fyrir alþjóða af-
vopnunarfundi, er haldinn verð-
Ur einhverntíma á þessu ný-
byrjaða ári.
Eigi að síður á sér megn óá-
UseSja stað í mörgum hinna yf-
fvunnu ríkja út af illri meðferð
minnihlutans þar, svo sem í Pól-
landi, þrátt fyrir vernd alþjóða-
félagsins. Einnig eru Frakkar
pg sambandsmenn þeirra á meg
^nlandi Evrópu, algerlega mót-
fallnir allri takmörkun á herút-
búnaði, nema alþjóðafélagið her-
væðist og tryggi þeim á þann
bátt frið, sem Bretar og fleiri
Þjóðir tilheyrandi alþjóðafélag-
inu eru eindregið á móti. Er
Þessi framkoma Frakka ekki til
að bæta skap Þjóðverja. Á fundi
alþjóðaráðsins í þessum mán-
nði, hafa Þjóðverjar ákveðið að
feggja fram kvörtun út af með-
ferðinni á Þjóðverjum í Slesíu.
Ófriðarefnin virðast því mörg.
En þrátt fyrir það hefir tekist að
afstýra stríðum á þessu liðna
árí. Og við hvert árið, sem það
heppnast, eflist vonandi friðar-
hugsjónin og trúin á hana, frem
ur en dvínar.
• • •
Fyrir ættland vort, ísland, var
árið 1930 eflaust eitt merkileg-
asta árið í sögu þess. Þúsund
ára minningarhátíð Alþingis, er
þar var haldin s.l. sumar, hefir
vakið eftirtekt á landinu og þjóð
inni út um allan hinn menntaða
heim. Það hefir aldrei farið
mikið fyrir þekkingu útlendinga
á íslandi. Það munu flestir ís-
lendingar hafa komist að ein-
hverri raun um, er dvalið hafa
erlendis, að alþýða manna þar
hefir ekki liaft mikið í afgangi
mað að þekkja fslending frá
Eskimóa. Og nokkrum sinnum
höfum vér íslendingar orðið að
bíta á jaxlinn út af því skilnings
leysi, sem hetir lýst sér í því,
sem út og suður um þessa álfu j
hiefir verið skriifað um fsland
og íslendinga. í sumar sem leið
urðu þó mikil ef ekki alger
stakkaskifti áþessu. Hver blað-
snepill, jafnvel þeir, sem gefnir
eru út í litkjálka- eða óræktar-
foælum menningarinnar, fluttu
greinarstúfa, af sæmilegu viti
skrifaða, um ísland og menningu
íslenzk'U þjóðarinnar. Virðist af
því mega dæma nokkuð um það,
að áhrif hátíðarinnar hafi verið
mikil út á við. Og inn á við hjá
þjóðinni sjálfri hlýtur hún að
hafa vakið dáð og heilbrigðan
metnað.
En jafnframt öllu því meðlæti
er árið 1930 bar íslenzku þjóð-
inni í skauti sínu, hefir hún orð-
ið á bak að sjá nokkrum ágætis
mönnum. Verða fæstir þeirra
hér taldir. Séra Valdimar Briem
sálmaskáldið mikla, lézt á árinu. i
Með láti hans má segja, að einn |
af ástmörgum íslenzku þjóðar- |
innar, hafi til foldar hnígið. —
Hann átti þau ítök í hjörtum
landsins barna, er aðeins fáum
hlotnast, og minning hans munu
þau geyma með ást og virðingu.
Öðrum manni átti þjóðin einnig
á bak að sjá á árinu, er hún mun
minnast sem eins sinna atorku-
sömustu sona, Klemens Jónsson
ar fyrv. landritara. Var hann
að skrifa sögu Reykjavíkur, er
hann lá banaleguna, og lauk við
hana rétt áður en hann lézt. —
Aðeins eitt dæmi um atorku-
semi og dugnað þessa þjóðholla
sæmdarmanns.
* • *
Eftir ýmsum fleiri viðburðum
munum vér frá liðnu ári, er vert
væri að minnast, svo sem er-
lendum mannalátum, uppgötv-
unum ýmiskonar o. fl. En með
því að það þryti fyri dagur en
dæmi, ef segja ætti nokkuð
verulega frá því, verður hér stað
ar numið að sinni.
Norsk hjón að nafni Mr. og Mrs.
Haakon Overgaard, til heimilis í
Winnipeg, eignuðust son kl. 15 sek-
úndur eftir 12 á nýársnótt. Er það
fyrsta barnið, sem fæðist á árinu
1931, og hlýtur því öll verðlaunin, er
ýms félög hér lofuðu, svo sem mjólk-
ina frá City Dairy, silfurspóninn frá
Dingwall, o. s. frv.
Fishermens Supplies
PRICES REDUCED
LINEN—30-3 — 40-3 — 45-3 and 50-3 — SPECIAL EXTRA DIS-
COUNT 10% off List.
Sea Island Cotton—60-6 and 70-6 in 3% mest—This netting gave
wonderful results on Lake Winnipeg last Winter—SPECIAL NET
CASH PRICE— $2.95 per pound.
Big reductions on Sideline and Seaming Twine.
large stock in vvinnipeg
nets seamed to order.
Write for price list or call and see us.
FISHERMENS SUPPLIES LTD.
132 PRINCESS ST., Cor. William and Princess, Winnipeg.
PHONE 28 071
Athugasemd.
I síðasta tölublaði Heimskringlu
birtist grein eftir öldunginn Magnús
Jónsson frá Fjalli, sem hann nefnir
“Lokasenna min”, og af því að efni
greinarinnar snertir aö nokkru mál
það, er eg hefi einna helzt rennt hug-
anum að í nýliðinni tíð, vildi eg fá að
leggja nokkur orð I belg-
Ekki hefi eg hlotið þá ánægju að
kynnast M. J. persónulega, en af þeim
ritum er eg hefi séð eftir hann á liðn-
um árum, gizka eg á að hann muni
vera einn af hinum skýrustu og ment-
uðustu í hópu óbreyttra vestur-ís-
lenzkra manna. Ef orð min kunna,
að brjóta nokkuð í bága við tillögur j
M. J. er það þvi ekki fyrir þá sök, j
að eg beri ekki fulla virðingu fyrir !
skoðunum hans. öðru nær. Það j
stappar nærri að mann langi til þess
að bera virðingu fyrir öllum, sem
hafa nokkrar skoðanir á þeim mál-
um, sem hann hugfjallar (mannfé-
lagsmálunum) — þeir virðast vera
svo fáir. Og er það verkefni þó ná-
lega hið eina, sem okkur, að sinni,
varðar nokkuð um; þvi að í kjölfar
þess kemur, svo að segja fyrirhafn-
arlaust, allt það annað, er við verð-
ur ráðið og til okkar friðar heyrir-
Tillögur M. J. eru i sex liðum og
fjalla allar um ímyndaðar endurbæt-
ur á hinu núverandi fyrirkomulagi —
kapítalismanum — sem allir menn,
háir sem lágir, stynja og sveitast und
ir. Þær sýnast ganga út frá því sem
vísu, að kapítalisminn verði náttúr-
lega að halda áfram, og að hægt muni
vera að endurbæta hann —- tvær kór-
villur, sem meira fylgi hafa hlotið i
heiminum, en öll önnur afglöp, sem
eg þekki til.
Eg hygg að trúin á kapítalismann
stafi aðallega af því, hvað hann er
gamall. Okkur hættir svo við að
dýrka og vegsama allt það, sem gam-
alt er — nema þá helzt menn. Af
þvi að séreignarrétturinn hefir haldist
við frá örófi alda, og aldrei neitt ann
að verið reynt, finnst mönnum hann
hljóti að vera hin neini sanni vegur.
Hann er orðinn nokkurskonar hálf-
heilagt vé eða trúaratriði, sem geng-
ur goðgá næst að tortryggja. Eru
því alilr, sem andæfa, álitnir af flest-
um sem hættulegir æsingamenn eða
heiðingjar-
Heimskulegt væri að neita því, að
það sem gott er, geti orðið gamalt;
til dæmis náttúran, sólin, sannleikur-
inn og lífið. En eins mikil fjarstæða
væri að segja, að eitthvað sé gott
vegna þess að það sé gamalt; svo
sem glæpir, vitleysa, vansæla og
dauði. Hvað mannlega útsjón og at-
hafnir áhrærir, dettur mér i hug að
álíta, að það yngsta sé að líkindum
skárst — annars væru allar breyting-
ar til óbóta og Adam vitrari en Edi-
son.
Einn ávani hugans, sem einna mest
hefir staðið í vegi fyrir öllum fram-
förum, er sá að álykta, að það, sem
lengi hefir varað, verði að sjálfsögðu
að vara lengi framvegis. Hve oft
heyrir maður ekki sagt; “Það hefir
æfinlega verið svo og verður æfin-
lega” ? Ef sú skoðun væri réttmæt,
þá væri ekki til mikils að hugsa um
framfarir. Þá væri ekki árennilegt
að leggja af stað áleiðis að einhverju
takmarki; því eftir því sem lengra
væri gengið, eftir því lengdist leiðin
til áfangastaðarins. Eftir því sem
maður ynni lengur að einhverju marki
eftir því væri meira eftir. Annað, er
hefir stöðuglega farið framhjá at-
hygli manna, er hinn sívaxandi hraði
viðburðanna. Eins og steinninn, er
dettur úr lofti, margfaldar hraðann
eftir því sem á líður, eins fleygir rás
viðburðanna fram ár frá ári. Það
sem fyrir nokkrum öldum síðan þurfti
máske marga mannsaldra til um-
sköpunar, mundi á þessum tímum ske
á svo að segja örskots stund. Ef
menn gætu meira en verið hefir, til-
einkað sér þann sannleika, þá hirfu
að mestu leyti þeir fordómar og sú
vantrú á nálægri framtíð, sem fólk
yfirleitt þjáist af. Þeir færu að
hugsa alvariegar um þær framfarir,
sem stefnt er að, af þeirri eigin-
gjörnu og al-eðlilegu ástæðu, að þeim
hefir þá verið kippt aftur i þeirra eig-
in framtið. Það er einþættur barna-
skapur að ætlast til að nokkur mað-
ur beiti sér fyrir því, sem hann hygg-
ur að muni ekki áhræra sina eigin
hagsæld. Þess vegna eru kærleiks-
kennslu tilraunir kirkna og annara
stofnana einatt svo áhrifalausar. —
Enginn maður, eða verundur, er svo
góður, að hann vilji fórna sjálfum
sér fyrir það, sem fjarlægast er í
tima eða rúmi, og þvi er svo afar
nauðsynlegt að menn skilji nálægð
og hraða þeirra viðburða og hugsjóna,
sem mannkynið hefir, á einhverja
vísu, eygt.
Hin hugmyndin — jafnaldra sögu
mannkynsins — að hægt sé að milda
eða “reformera” kapítalismann, er
sprottin blátt áfram af andlegri leti
— ef hún er ekki bara misnefni yfxr
hugsunarlausa samþykkt- Flestum
mönnum hættir við að láta fortíðina
hugsa fyrir sig; það er svo miklu
umsvifaminna að játa bara og sam-
þykkja. Hugtök og trúaratriði hafa
líka þenna ávana að steinrenna með
köflum, og liggur þá hugsunin á þeim
sviðum i dvala þangað til eitthvert
óvanalegt tilfelli spyrnir við. Getur
það ástand hent hvern sem er, eins
og raun ber vitni, þvi engin hugsun,
fremur eh annað, hreyfir sig óáreitt
Og nú er kapítalisminn farinn að
koma svo við kaun manna, að sumir
hverjir fá ekki setið kyrrir lengur.
Þeir eru, með öðrum orðum, farnir
að hugsa ,og þá á nú athöfnin ekki
langt í land.
En úrlausnin er ekki breyttur og
epdurbættur kapitalismi; þvi það er
eitt af þvi fáa, sem ómögulegt er að
afreka — enda ekki æskilegt, væri
hann á annað borð rétti vegurinn.
Ef hægt væri að gera stríð mannúð-
leg — eins og margir hátt settir asn-
ar hafa iðulega látið sér um munn
fara — þá er líka hægt að gera kapí-
talismann góðan. Eðlið er nákvæm-
lega hið sama- En öll viðleitni manna
í þá átt að reyna að bæta kapítal-
ismann, af hvað góðum hug sem hún
kann að hafa verið runnin, hefir því
miður orðið einungis til að blinda
menn fyrir hinu virkilega eðli hans
og halda honum við, allt að þessu.
Hvort sem það nú likar betur eða
ver, þá er aðeins ein leið til og hún
er sú, að afnema hann með öllu —
afnema séreignarréttinn. Með þvi er
líka allt fengið í einu, og sporið, þó
stórt virðist, léttara og einfaldara
en hver önnur ein tilgangslaus til-
raun út af fyrir sig.
Mönnum hefir frá alda öðli verið
talin trú um, að fólkið sé of spillt
til að geta lifað saman í sátt og sam-
lyndi undir samvinnufyrirkomulagi.
O jæja! Búum við þá við sátt og
samkomulag núna ? Eigum við úr
svo háum söðli að detta, að það sé
eiginlega nokkuð að hræðast ? Er
hægt að hugsa sér nokkurt fyrirkomu
lag eins dýrslegt og bölvað, eins og
hinar róttæku striðsaðferðir fésýsl-
unnar, sem frá upphafi vega hefir
orðið að rekast í skjóli einvalds og
hernaðar og viðhaldast á yfirtroðsl-
um og blóðsúthellingum. Er hægt að
búast við þvi að menn séu velviljaðir
og samrýmdir, þar sem hver einasta
lífsvon byggist á lýgi, yfirgangi og
svikum. Englar himnanna myndu,
hrapa hver af öðrum, ættu þeir til
lengdar við slíkt ástand að búa. En
það kemur ekki til þess, því enginn
maður er enn svo skyni skroppinn —
þrátt fyrir alla viðleitni kapítalism-
ans að halda fjöldanum í myrkri van-
þekkingarinnar — að hann ætli guð
svo heimskan og þrællyndan að beita |
kapítalismanum í sínu eigin riki.
Um langan aldur var eg, eins og j
aðrir, þeirrar skoáunar, að menn |
væru í eðli sínu óeinlægir og vondir. j
Kirkjur, skólar og blöð — málgögn j
kapítalismans — hafa æfinlega ham- ;
ast með þá staðhæfingu, og fæstir
hafa hvöt eða þor til að samsinna í
huga sínum annað en það, sem þeim
er kennt af þeim, sem valdið hafa. — |
En nú er eg að komast á þá skoðun, ;
að menn séu yfirleitt góðir, ef hægt i
væri; betri en englar að minnsta kosti,
því annars gæti ekki nokkur mann-
úðleg hugsun haldist deginum leng- '
ur, í því víti sem við er að búa. Ann-
ars mundu þeir ekki hafa leyft fáein-
um mönnum, þótt fjáðir væru, að
leiða sig á miðsnesinu í biljóna tali
allt fram á þenna dag. Það er nú
meiri kurteisin!
Nei það er ekki mikil hætta á að
mennirnir séu ekki nógu góðir til að
lifa undir betra fyrirkomulagi. Enda
kemur það ekki málinu við. Eigin-
girnin, sem betur fer, er guð náttúr-
unnar, og þegar menn vitkast upp
Framhald á 8. síðu
Páll Jónsson
Dáinn að Wynyard, Sask., 13. sept. 1930.
Það fækkar óSum íslands meiðum,
er okkar fána lyftu hæst;
og veittu hér á vesturleiðum
það vald, er stóð oss hjarta næst.
Sem feður kalli feður heim
við fallin spor á leiðum þeim.
Og þú varst flestum þeirra mestur,
er þekktu íslenzkt hjartalag.
Að vera hjá þér vökugestur,
það var að eignast heilan dag;
og finna skýran fróðleik þinn
sem faðm um dýrsta gimstein sinn.
Þú kunnir lands þíns kosta fræði,
er komumann að garði bar.
Hvert ættarmót og óðal blði,
sem opin bók þér fyrir var.
Þú sýndist kenna svip og lund
og sérhvert grafið ættarpund.
Og þá var ekki síður svali,
er sviða og ama hjartað kveið.
Með þér og kátu vísnavali
að velja glaða stundarleið.
Það var sem brysti burtu allt,
er brjóstið hitti, kalasvalt.
Er lúabrögð og lífsins skærur
í lágum skuggum teygjast nær,
þá glóir sól á sjlfurhærur
með sigurljóma,.vinur kær.
Þitt gleðibragð og göfga traust
og glettni og tryggð í svip og raust.
Eg veit það iáta vinir margir
við vetrar gróna leiðið þitt,
er sóttu til þín beztar bjargir,
þá brotsjór lífsins heimti sitt.
Því væri skyssu orðið að,
var aldrei þitt að fást um það.
Og þínum síðstu þrautastundum
var þrekið sama ins gamla stáls,
sem áður fyr á glímu-grundum,
þú gekkst af hólmi beinn og frjáls.
Því þitt hið góða gróðrarmagn
ei glepjast lét við dauðans agn.
Og nú er ennþá einum færra
í okkar hóp, sem lýsti frá.
og skjöldur klofinn, skarðið stærra
í skiftri fylking okkur hjá.
— En ljósheiðið um landnám hans
er leiðarhvatning framtímans.
T. T. Kalman.
A
NEW TERM
OPENED
Monday, Jan. Sth
In Advance
of the Times
New courses anticipating
the more strenuous business
competition which is develop •
ing, x«re pufesented by our
College in co-operation with
the Cooper Institute.
They are definitely in ad-
vance of any other courses of
commercial instruction ob-
tainable in WTestern Canada.
An enquiry will bring
complete details of subjects
and tuition fees.
ENROLL NOW
DAY and EVENING CLASSES
DOM#JION
BUSINtsPfflUfGE
THE MALL - - - WINNIPEG
Branches in Elmwood and St. James
■ ....................