Heimskringla - 21.01.1931, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. JANÚAR, 1930-
Hctmskringla
(.StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Ailar borganir sendist
THE (TIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Utandskrijt til blaðsivj:
Manager THE VIKING PRZSS LTD..
853 Saraent Ave.. Winnivea
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ri'Mjórans:
EDITOR HEIY.SKRINGLA
853 Sargent A je., Winnipeg.
"Heimskringla'’ is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Svrgent Avenue. Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG, 21. JANÚAR, 1930-
LÖGBERGSSPRAUTAN ENN.
Af öllu því pólitíska rausi, er eftir dr.
Sig. Júl. Jóhannesson liggur á síðastliðnu
ári, mun fátt hafa komið mönnum furðu-
legar fyrir sjónir, en póhtíska jólahugleið
ingin, sem eftir hann birtist í síðustu jóla-
hátíðarútgáfu Lögbergs. Valda því ekki
eingöngu gífuyrði hans og staðlausu staf
ir, sem í greininni eru, því slíku hafa
menn annað veifið átt að venjast frá höf-
undinum, heldur jafnframt, eða þó öllu
■öðru fremur nýlunda sú, að kalla einn
hinn gapalegasta pólitíska vaðal, sem
hefnigirnin getur brætt saman um and-
stæðinga sína,- jólaboðskap eða hátíða-
söng, eins og þar er gert. Það hefir víst
aldrei áður verið gert, og oss furðar ekk
ert á, þó lesendur þessara jólahugleiðinga
teldu sér vera alveg nóg boðið með því.
Og árvekni Lögbergs ber auðvitað eigi
síður að virða en höfundar jólahugleið-
inganna fyrir að vaka svona yfir því, að
láta ekki neitt tækifæri sér úr greipum
ganga, að sverta andstæðinga sína. Að
vísu mun ýmsum finnast, sem hófs hefði
mátt gæta í þessu þá stundina, sem hug-
ir manna og tilfinningar voru knýttar
jóla helginni. En það var til of mikils
mælst. Ritstjóranum tókst ekki alveg að
feta í fótspor þess, er freistað var á allan
hátt, en þó án syndar.
Annars ætlaði Heimskringla að leiða
hjá sér að svara þessu skrifi læknisins.
Hún var þess fullviss, að lesendur blað-
anna mundu líta á það að verðleikum
sem pólitískt gjálfur. Þau einu orð, sem
hún átti þá yfir það, var að það væri róg-
bull og markleysa.
En vegna þess, að brígslinu er haldið
áfram í síðasta blaði Lögbergs á leið-
toga conservatíva flokksins, og vitnað er
í þessar jólahugleiðingar læknisins, skulu
þær hér athugaðar að nokkru. Segir
höfundur í inngangi þeirrar greinar:
“Heimskringla minntist nýlega á “róg-
bull” Lögbergs um afturhaldsforingjana
og hefir að líkindum átt við þau vægu
ummæli (undirstrikað af oss), er eg vi|S-
hafði um þá í greinarkorni, sem eg skrif-
aði.”
Já, Heimskringla átti við þau “vægu
ummæli’’. Skulu nokkur þeirra hér sýnd
til þess að lesendur geti sjálfir um dæmt
hve væg þau eru. Til dæmis þetta:
“Yfirleitt má svo að orði komast, að
vonbirta og vellíðan hafi fylgt flestum
stjórnarárum frjálslynda flokksins í Can-
ada, en dauðinn og djöfullinn stjórn hins
flokksins.” (þ. e. conservatíva).
Um framkomu Bennetts á samveldis-
fundinum er þeim orðum farið, að “hún
hafi lýst svo miklum hroka, sjálfsáliti og
ókurteisi, að slíks séu tæpast dæmi”.
Og ennfremur stendur þetta í “jólahug
leiðingum” læknisins: “Með kinnroða og
blygðun fyrir framkomu fulltrúa sinna,
hengir þjóðin höfuð sitt. Jólahelgin er
lítils virt með óefndum loforðum.--------
Jólablessuninni er breytt í bölvun hátolla.
og harðstjórnar. Þjóðinni eru á þessum
jólum gefnir steinar fyrir brauð og högg-
ormar fyrir fisk.------”
Þetta eru nú hin vægu ummæli í jóla-
hugleiðingum læknisins, sem oss fannst
að rógbull mætti fremur heita en hátíða-
söngur, en sem eigi að síður voru birtar í
jólablaði Lögbergs.
Það sem leggur lækninum þessi vægu
ummæli á tungu, er hatur hans til con-
servatíva vegna hrakfara liberala við
kosningarnar síðastliðið sumar. En nú
er það ekkert ótíður viðburður í stjórn-
málum, að einn flokkur tapar og annar
sigrar. Og vanalega er því tekið karl-
mannlega af flokkinum, sem tapar, og
virðingin hjá honum fyrir vilja kjósenda
engu minni eftir en áður. En þetta verð-
ur þó ekki sagt um liberala eftir síðustu
kosningar. í herbúðum þeim má heita að
verið hafi látluas harmagrátur og gníst-
ran tanna síðan um kosningar, og möglið
og vælið um það, að kjósendur hafi geng-
ið sofandi eða blindir upp að atkvæða-
borðinu, er þjóðin orðin steinþreytt að
hlýða á. Enda sýndu kosningarnar ský-
laust hið gagnstæða. Kjósendur hafa ef
til vill aldrei í sögu þessa lands gengið á-
kveðnari til verks á kosningadaginn, en
í sumar. Þeim duldist ekki, að það varð
að koma í veg fyrir, að liberalar söktu
landinu dýpra en þeir voru búnir að gera
á þeim níu árum, sem þeir höfðu sam-
fleytt verið við völd, ef hér ætti að sjá á
nokkurn tind að fáum árum liðnum. Þeir
höfðu þreifað á þessu og goldið í ótöld-
um svitadropum fyrir það ráðleysi King-
stjórnarinnar. Þess vegna voru- úrslit
kosninganna eins ótvíræð og þau voru.
Og þeim dylst það ekki heldur, að atkvæð
um þeim var ekki á glæ kastað, því að
hag alþýðu hefir ekki fyr í þessu landi af
nokkurri stjórn verið gefinn eins mikill
og alvarlegur gaumur og af núverandi
stjórn. Þeir vita og vel, að harmagrátur
liberala stafar af öðru en því, hvernig um
hag alþýðu fer. Þeir eru bara að gráta
yfir sjálfum sér, en ekki öðrum. Fólki
eru dálítið orðnar kunnar hundakúnstir
hinna smærri spámanna útlifaðra stjórn-
málastefna, og er hætt að taka það al-
varlega, þó þeir lemji lóminn út af hrak-
förum sínum. Að því leyti til mun “jóla-
hugleiðing” læknisins ekki bera hinn
minnsta árangur, og höfundur hennar
hefir aðeins gert sig hlægilegri með henni
en hann var áður fyrir sín pólitísku skrif,
ef á það var bætandi.
Annað atriði í “pólitískum jólahugleið-
ingum’’ læknisins, sem athuga skal, er
vitnisburður “bók þekkingarinnar”!! um
það, að hér hafi góðæri verið, er liberal-
ar sátu að völdum, en dauði og djöfull,
er conservatívar stjórnuðu. Þessi “bók
þekkingarinnar”, er læknirinn á við, er
alfræðibók sú handa börnum upp að tólf
ára aldri, er Grolier útgáfufélagið gaf út
fyrir nokkrum árum. Vitanlega átti ekki
heima í þeirri bók að segja ítarlega póli-
tíska sögu Canada, enda er það ekki gert
og aðeins á merka menn sögunnar minst.
Að á Sir Wilfred Laurier er þar minnst,
sem eins hinna merkustu stjórnmála-
manna Canada, er ekki nema það sem
sjálfsagt var. Sá maður mun ávalt vera
í hópi þeirra talinn af canadísku þjóð-
inni. Og vér skulum ekkert á móti því
bera, að hann megi í einhverjum skiln-
ingi heita “faðir Vesturlandsins”, þó vér
höfum ekki á það rekist þar. En það er
einnig þar minnst á Sir John A. Macdon-
ald, fyrsta forsætisráðherra Canada,
Manninn, sem barðist fyrir því að ná
Vesturlandinu úr höndum félags, sem ein-
stakra manna eign var. Og til þess að
Vesturlandið byggðist, gekkst stjórn hans
fyrir því að fá járnbraut gerða vestur
yfir þvert landið. Þá tók Vesturlandið
að byggjast. Er nú fjarri því, að þessi
maður, sem að vísu var conservatívi, sé
kallaður faðir Vesturlandsins, sem að
fyrsta og stærsta framfaraspor þess
steig? Oss dettur ekki í hug að gera lít-
ið úr starfi Sir Wilfred Laurier fyrir hönd
Vesturlandsins, fyrir því, þó vér bendum
á þetta. Ean hann kemur eigi að síður
seinna við sögu þess en Sir John A. Mac-
donald. Þessir hlutir eru öllum kunnir.
En er það ekki þeim mun barnalegra, að
vera að fara út í þessa sálma með það
fyrir augum, að gera pólitíska andstæð-
inga auðvirðilega eða jafnvel að þræl-
mennum, eins og gert er í pólitískum jóla-
hugleiðingum læknisins? Heldur hann
að hann snúi nokkrum manni gegn con-
servatívum með því?
í “pólitískum jólahugleiðingum” sín-
um ber læknirinn það ennfremur á borð
fyrir lesendur sína, að conservatívar hafi
gefið auðfélagi, eða C. P. R. járnbrauta-
félaginu 60,000,000 ekrur af landi sem
einhverntíma var reiknað $1 ekran. Hvað
er sannleikurinn í þessu?
Eftir að conservatívar voru búnir að
ná Vesturlandinu úr klóm “prívat” félags
og koma því í hendur þjóðarinnar, þurfti
að leggja járnbraut um það. Og stjórn-
irnar urðu á fyrstu árunum að leggja
fram féð til þeirra. En það fé átti sam-
bandsstjórnin þá ekki til í vörzlum sín-
um. En járnbrautarfélögin vildu ekki
leggja járnbraut um óbyggt land upp á
eigin spýtur. Var því ekki til annara ráða
að grípa, ef Vesturlandið átti að byggj-
ast, en að láta járnbrautarfélagið hafa
þessi lönd fyrir að leggja járnbrautina.
Og þannig stendur nú á þessari gjöf con-
servatíva til járnbrautafélagsins, sem
læknirinn er að tala um. Teljum vér
lagningu þessarar járnbrautar ekki að-
eins hafa verið eitt stærsta þjóðþrifaspor
landsins, heldur valt á henni, að landið
stæði ekki í eyði um óákveðinn tíma,
heldur byggðist hvítum mönnum cana-
diska þjóðfélaginu til framfara og efl-
ingar.
En úr því að læknirinn minnist á gjöf-
ulsemi conservatíva í sambandi við þessa
járnbrautarlagningu Vesturlandsins, skal
á það bent, að liberalar hafa einnig lagt
hér járnbrautir. Það var í stjórnartíð
Lauriers, að Grand Trunk brautin í Aust-
urCanada var byggð. Var kostnaður á
lagning brautarinnar reiknaður út og tal-
inn um $60,000,000. Og um að veita
þetta fé var þjóðin beðin að greiða at-
kvæði. Og svo var byrjað á að leggja
brautina. En þegar henni var lokið,
kostaði hún landið$234,000,000, eða um
það fjórum sinnum meira en áætlað var.
Vildarvinir stjórnarinnar, er verkið höfðu
með höndum, gátu teygt vinnutímann
við hana þetta fram yfir það, sem æfður
verkfræðingur áætlaði kostnaðinn. Og
um veitingu á þessum þrem fjórðu hluta
kastnaðarins greiddi þjóðin aldrei at-
kvæði. Að nokkru leyti var einnig braut
þessi lögð um svæði, er áður höfðu stjórn
arjárnbraut og var því lögð fram með
þeim. Hún hafði ekki sömu þýðingu og
járnbraut Vesturlandsins. Rannsókn var
hafin í þessu máli, er ekkert annað leiddi
auðvitað í ljós en það, að þetta hafi ver-
ið greitt fyrir vinnu við brautina.
Ef conservatívar hefðu braut þessa
lagt, erum vér vissir um að læknirinn
hefði kallað þá í meira lagi gjöfula. En
það voru nú ekki þeir, heldur liberalar,
sem hlut áttu að máli, og það verður nú
alltaf dálítið önnur saga hjá lækninum.
Hér hefir nú verið minnst á veigamestu
atriðin í “pólitískum hugleiðingum’’ lækn
isins. Um sannleiksgildi þeirra og sann-
girni geta nú lesendurnir dæmt. Frá
voru sjónarmiði hefir aldrei, svo vér minn
umst, verið skrifaður ósvífnari'pólitískur
leíðari en þær hugleiðingar; og í hátíða-
eða jólaútgáfu nokkurs blaðs, hyggjum
vér að leit muni vera á slíku. Og ef um'
ritstjóri og útgefendur Lögbergs, svo
sem Hjálmar A Bergman og dr. B. J.
Brandson, hafa ekkert við þær að at-
huga í góðu tómi, förum vér að halda
að hinn andlegi óskyldleiki þeirra og
læknisins hafi ekki verið eins mikill og
um eina tíð leit út fxrir að vera.
* * *
SINDUR
1 ritstjórnargrein í Lögbergl eigi
alls fyrir löngu, var svo að orði kom-
ist um ræðu þá, er forsætisráðherra
R. B- Bennett hélt nýlega í Regina,
að í henni kvæði við annan tón en
í kosningaloforðaræðum hans síðast-
liðið sumar. Og sannfærður um at-
hugunargáfu sína í þessu sambandi
skrifar ritstjórinn svo langan leið-
ara um þetta efni. En nú víkur þvi
þó svo einkennilega við með þetta,
að forsætisráðherrann byrjar ein-
mitt ræðu sína í Regina með því,
að lesa upp öll kosningaloforð sín í
sumar, eins og þau voru prentuð í
stefnuskrá conservatíva flokksins und
ir hans leiðsögn, og hann lagði dreng
skap sinn við að framfylgja, ef hann
næði völdum. Og ræða hans í Re-
gina snerist mjög um það, að sýna
fram á, að við þau loforð sin hefði
hann staðið. • Þetta var tæpum fjór-
um mánuðum eftir að hann tók við
völdum, og þótti mjög eftirtektar-
vert, að eftir ekki lengri tima skyldi
með athöfnum stjórnarinnar vera
hægt að sýna, að staðið hefði verið,
jafnvel fram yfir það, sem hægt var
að hugsa sér, við loforð sín. Þetta
er svo sérstakt í stjórnmálasögu
þessa lands, að flest blöð, sem ræð-
unnar minntust á eftir, létu þessa
getið-
Ritstjóri Lögbergs er líklega eini
blaðstjórinn í öllu landinu, sem þetta
fór algerlega fram hjá. Það kvað
við annan tón hjá honum sjálfum, en
öllum öðrum um ræðuna-
-O-
Mundi það vera hægt?
Fyrir nokkrum árum virtist sem
töluverður áhugi væri vaknaður á
meðal Vestur-lslendinga, bæði hér í
Winnipeg og víðar, fyrir sjónleikj-
Komst jafnvel svo langt að til
samkeppni var stofnað hér í borg-
inni, leikfólk “pantað” heiman af
Islandi, o- s- frv.
f síðasta blaði Lögbergs er dr. Sig. Júl.
Jóhannesson að árétta jólalesturinn, með
því að lepja upp frekari óhróðursáburð á
conservatíva flokkinn og helztu menn
hans. Og það sem þar er gert að um-
talsefni, er senna sú, er sum blöð lands-
ins áttu í eða hófu á forsætisráðherra
Canada fyrir ummæli hans á þinginu í
haust út af fréttaburði þeirra. Þannig
stendur á þeirri sennu, að fyrverandi for-
sætisráðherra King, tók til að lesa upp
úr blöðum hingað og þangað að, ýmis-
legt, sem eftir forsætisráðherra var haft.
Var í einni fréttinni það eftir Bennett
haft, að hann hefði vitnað í verzlunar-
samning milli Canada og Þýzkalands, en
með því að sá samningur er ekki til,
neitaði Bennett að hafa talað um gerðan
verzlunársamning, heldur um viðskifti
landanna. Vék hann jafnframt að því,
að það væri nú ekki ávalt að blöð hefðu
rett eftir eða tulkuðu hugmyndir manna
rétt. Út af þessu fauk í blöðin. Þau
kváðust hafa svo færa fréttaritara, að
þessi ummæli forsætisráðherrans væru
ósanngjörn og ótilhlýðileg. Forsætis-
ráðherra svaraði þeim aldrei og mun ekki
gera. En á þessari synd hans, að hafa
sagt blöðin hafa annað eftir sér, en hann
hefði ætlast til, ætlar dr. Sigurður nú að
halda áfram að gera það númer úr, að
conservatíva flokkinum verði til alvarlegs
álitshnekkis í augum íslendinga er Lög-
berg lesa. O-jæja, verði honum að góðu
sú von sín og áform!
Það er sagt að Heine hafi eitt sinn
komist svo að orði, þegar hann sá um
eitthvert atriði getið í blöðunum, sem
honum þótti miklu varða að hann óttað-
ist nú fyrst fyrir alvöru að það væri ekki
satt, úr því að það væri komið á prent!, . „ ,
Þetta hefir upp aftur og aftur verig haft! m“et k“r'um “m
efttr honum, vegna þesa aS vit þykir í ""“e “ *“ *y“ e*tu *ln* 4
þvi felast. Og allur munur er þó ekki á
meiningu orða hans og Bennetts, sem
canadisku blöðin sum reiddust út af og
Sigurður er byrjaður að þýða þvæluna
um í ritstjórnardálka Lögbergs. Er ekki j En svo kemur annað til greina, og
annað hægt að segja en að efnið sé djúpt, I Það er peningaspursmáiið. Það gæti
og er vonandi að menn verði andríkari ekki komið til mála, að svona flokk-
eftir lesturinn! ! ur sýndi list sina fyrir ekkert I aðra
En hvað gerist nú á því sviði ?
Er sú hreyfing dáin með öllu? Eða
sofandi um tima? Og ef svo er, hve
nær á að vekja hana aftur? Eng-
inn vafi er á því, þó við séum fáir
Islendingar hér vestan hafs, þá höf-
um við nóg fólk, sem skapað er með
eins góðum leikarahæfileikum, eins
og hvort heldur er heima á lslandi
eða hvar sem er. Allur galdurinn
er að finna það fólk, sem ekki er
við búið að sé allt á sama stað. En
ef vakin væri aftur upp sú hreyf-
ing, sem eg gat um hér að ofan,
kæmi fljótt í ljós, hver hefði hæfi-
leika eða listfengi á því sviði og
hver ekki. Þegar fyrst var stofnað
leikfélag í Reykjavík á Islandi, gerð-
ust fjölda margir menn meðlimir
þess, með vissu iðgjaldi á ári, ekki i
þeim tilgangi, margir af þeim, að
ætla sér að gerast leikendur, held-
ur til þess að styrkja listina.
Er það. nú vanhugsun af mér, að
halda, að slíkt félag mundi vera
hægt að mynda meðal vor Vestur-
jslendinga? Eg treysti því fastlega
að fjöldinn af eldra fólki, körlum
og kgnum, séu svo listelsk, að þau
myndu hópast í þann félagsskap, og
ennfremur margt af ungu fólki, sem
vildi reyna sig á listasviðinu. Og með
iðgjaldum félaga fengist dálítið fé lti
undirbúnings til framkvæmda. Nóg
er til af góðum og áhrifamiklum ís-
lenzkum sjónleikjum, og sem stend-
ur að minnsta kosti tveir menn, sem
eru fyrirtaks kennarar í leiklist, og
einn maður, sem eg veit um (geta
verið margir fleiri), sem er sérstak-
lega góður að mála tjöld.
Með þetta allt í huga, sýnist þessi
hugmynd ekki vera óframkvæman-
leg. Og eg er viss um, að ef svona
I félag væri stofnað, fyndist nógu
leiksviði; og væri því hægt að stofna
flokk, sem kallaður væri leikflokkur
Islendinga í Vesturheimi, eða eitt-
hvað þvíumlíkt-
í fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
hönd, annað en vanþakklæti Qg jafn
vel ónot, að eg ekki hafi stærri orð-
Nei, ef við viljum að þetta nái tak-
markinu (ef það kemst á fót), þá
verðum við að borga þessu fólki eins
vel og hægt er. Og til þess að fá
fé til þess, er eina ráðið að sýna
leikina á tveimur málum, ensku og
islenzku. Við höfum í okkar hópi
bæði karl og konu, frú Jakobínu
Johnson og Pál Bjamason, sem hvort
fyrir sig eru meistarar í að snúa
íslenzkum ljóðum á enska tungu.
Mundu þau ekki vera það líka við
að snúa leikjum? Flestir vita hve
mikla sigurför “Fjalla-Eyvindur”
hefir farið um hinn menntaða heim;
og eg vil fullyrða að við eigum á-
hrifameiri leikrit á íslenzku en hann.
Eg var í Reykjavík veturinn 1908
(ef mig minnir rétt), þegar nýja
“Nýársnótt” Indriða Einarssonar var
leikin í fyrsta sinn. Og hvernig hald
ið þið að hún hafi verið sótt í bæ,
sem þá mun hafa talið um 12—15
þúsund? Hún var leikin 18 kvöld
hvert eftir annað, og húsið var jafn
fullt síðasta kvöldið sem hið fyrsta-
Þetta veit eg að er satt, þvi eg hafði
þá æru að vera dyravörður við leik-
húsið, svo eg vissi þetta vel. Svo
sem mánuði siðar varð einhver stanz
á nýjum leik, svo leikendur gripu til
“Nýársnóttar” aftur og þá var hún
sýnd með sama húsfylli í sjö kvöld.
Hvernig myndi nú svona leikur ganga
í stórborg eins og Winnipeg? Eg er
viss um mörg hundruð dollara inn-
tektir, og ætti það að hjálpa til að
borga leikurum. En svo er annað,
sem íslenzkir sjónleikir myndu gera,
ef farið væri að sýna þá iðulega, en
það er að kynna líf og háttu heima-
þjóðarinnar, sem sannarlega er eng-
in vanþörf á. Því þó Alþingishótíð-
in hafi opnað augu margra fyrir því,
að Islendingar séu menn, þá er mik-
ið ógert á því sviði að kynna Island
og Islendinga eins og vera ber.
Þetta, sem segir hér, er ekki nema
eins og beinagrind, sem vantar alla
vöðva og taugar; en eg vona að það
veki áhuga hjá einhverjum, með eða
móti því, að þetta sé framkvæman-
legt. Og víst væri gaman að þetta
mál eða málleysa kæmi til umtals
á næsta þjóðræknisþingi, því engum
stendur nær að reyna þetta (ef
það yrði framkvæmt) en Þjóðrækn-
isfélaginu. En sérlega gott væri
það, ef eg fengi að heyra frá ein-
hverjum (ef hann er nokkur til), er
væri á sömu skoðun og eg með að
þetta væri gerandi, og jafnframt að
það væri þarflegt- Eg tek líka vel
upp, ef einhver getur með rökum
sýnt, að þetta sé meiningarlaus og
óframkvæmanleg heimska, því eg á-
Ht mig sjálfan ekki neinn speking,
svo eg ætlast ekki til að aðrir geri
það; en eg hefi gaman af tali og
skrifum mér hyggnari manna, um
hvaða mál sem er. Þögnin er verst.
Guðjón S. Friðriksson.
I ritstjómargrein í síðasta blaí
um áfengiskaup Canada, varð s
prentvilla, að þar stendur að kauj:
in hafi numið tveim miljónum dah
en átti að vera 200 miljónum. Orí
ið hundrað féll út.