Heimskringla - 27.05.1931, Blaðsíða 4

4 BLAÐSJÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG 27. MAÍ 1931.
Ifrctmskríngla
i StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudeoi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
jjj og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86537
Ver8 blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. AUar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Vtanáskrift til blaOsíns:
Manager THE VIKING PRESS LTD..
853 Sargent Avc., Winnipep
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstfórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent A ve., Winnipeg.*
"Helmskringla'' ls published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telepbone: 89 994
WINNIPEG 27. MAÍ 1931.
GULL.
Það er líkt með hinum siðuðu þjóð-
um og mörgum einstaklingum, sem ým-
ist lifa í vellystingum praktuglega eða
lepja dauðann úr krákuskel. En ætíð er
það “hinn þétti leir” — gullið — sem
velmeguninni ræður. Þegar nóg er í
“handraðanum”, fæst flest af því er til
lífsviðurhaldsins þarf. Þegar handraðinn
er tómur og engin ráð til að bæta við
f hann, sverfur ætíð að, jafnvel þó nóg
sé til að bíta og brenna. Þetta sést bezt
af ástandinu þessi síðustu ár. Alt er fljót
andi í mat og öðrum vörutegundum, en
samt ganga menn í miljónatali iðjulaus-
ir og hafa hvorki í sig né á.
Þessu mun nú vera svarað með þvi
að segja, að nóg sé til af peningum, svo
að ekki sé verzlunardeyfðin og vinnu-
leysið því að kenna. Auðvitað er mikið
til af penifigum, en þeir eru svo að segja
allir í höndum nokkurra manna eða
stofnana, og þaðan hefir almenningur
engin ráð til að ná þeim. Einstakir menn
gefa oft stórfé nú á dögum (en þó sjaldn-
ast til þess, sem mest er nauðsynlegt),
en bankar aldrei. Þeir halda því sem
þeir hafa. En móðir förð er gjafmild, full
af gæðum, hefir ætíð verið og svo mun
enn verða. Óhætt mun að reiða sig á
það, að áður en þetta ár og næsta eru
liðin mun hjálpin koma, og það úr þeirri
áttinni er sízt varir.
* * *
Eitt af því er gerði 19. öldina svo afar
farsæla, var það, að á henni fundust
stórar birgðir af gulli, nærri að segja
með vissu millibili. Ástralía og Afríka
lögðu báðar til sinn skerf, en Norður-
Ameríka þó mest. Fyrst Californía 1848,
svo Aiaska og Yukon 1896. í hvert þetta
sinn batnaði ástand hins siðaða^eims
stórkostlega. Verzlun lifnaði, iðnaður
jókst, land hækkaði í verði. Alt var hægt
að gera, því nóg var til af peningum. Því
jafnvægi var á milli eigna og afurða
annars vegar og mælikvarðans — gulls-
ins — hins vegar. En þegar frá leið og
guiiframleiðslan minkaði, sótti aftur í
sama horfið. Meira af gullinu varð “fast’,
í verksmiðjum, járnbrautum og öðrum
eignum, eða réttara sagt í höndum auð-
félaga, sem lánuðu þessum fyrirtækjum
peninga. Auðmagnið óx, en mælikvarð-
inn stóð í stað, þangað til aftur fanst
gull og það jafnvægi, sem því fylgdi.
Þeir menn, sem. komnir voru til vits
og ára fyrir 40 árum síðan, ættu að geta
munað eftir, hvað þá var ástandið líkt
því sem það er nú. Þá voru rúm 40 ár
liðin frá því að gull fanst í Californíu,
og var það því enn komið í stórhrúgur,
því eignir höfðu stórum aukist. En þó
ýmsar góðar námur, svo sem Homestead
náman í Suður-Dakota, sem enn er ein
með beztu námum heimsins, framleiddu
mikið gull, var það orðið langt á eftir,
sem mælikvarði. Menn fundu til þessa,
og var því mikið rætt um (eins og Arth-
ur Henderson er nú byrjaður að tala um
á Englandi), að slá silfur til þess að
bæta upp það, sem vantaði á gullforða
heimsins.
Fór svo að flestir stjórnmálamenn hins
siðaða heims, voru að meira eða minna
leyti með þessu. Aðeins einn maður stóð
algerlega á móti. Það var Grover Cleve-
land, sem var forseti Bandaríkjanna frá
1892—1896. Hann var vitur maður og
gætinn, og sá manna glöggast, að silfur-
slátta jafnframt gullsláttu, hlyti að leiða
til vandræða fyr eða síðar. Barðist hann
því með hnúum og hnefum móti silfur-
sláttunni, þrátt fyrir það að verzlunará-
stand heimsins færi mjög lítið batnandi
á hans stjórnartíð. Mesta deyfðin var þá
árið 1893.
1896, þegar forsetakosningar fóru fram
í Bandaríkjunum, var ótakmörkuð silfur-
slátta aðal atriðið, sem um var barist.
Á útnefningarþingi Republica í St. Louis
voru menn fyrst á báðum áttum. Það
svo, að þegar Henry Cabot Lodge sena-
tor frá Massachusetts heimtaði að Mark
Hanna, sem mestu réð á þinginu, að
flokkurinn ákvæði afdráttarlaust aó vera
á móti silfursláttu, reiddist Mark Hanna
og sagði Mr. Lodge að fara til fjandans.
En lét þó undan, og var því flokkurinn
og forsetaefni hans, Wm. McKinle-y, al-
gerlega á móti silfursláttu.
Útnefningarþing Demókrata í Chicago
byrjaði eins, því þó að Cleveland forseti
væri eindregið með gullinu, og eins þeir
menn, sem honum fylgdu fastast, voru
þó margir á móti. Þá stóð upp William
Jennings Bryan og hélt sína nafnfrægu
gullkrossræðu. Sagði hann að deyfðar-
ástand heimsins væri því að kenna, að
hann væri negldur á gullkross, og eina
ráðið til að losa hann, væri ótakmörkuð
silfurslátta. Fór hann fram á að 16 únz-
ur af silfri skyldu hafa sama gildi og
ein af gulli (sixteen to one). Bryan var
afar mælskur, enda hreif ræða hans svo
hugi manna, að hann var, þótt lítt væri
þektur áður, gerður að forsetaefni á
þinginu. Og furðu nærri komst hann því
að vinna sigur í kosningunum um haust-
ið, þar sem langmest auðvald Banda-
ríkjanna var á móti honum.
En engu var breytt með peningaslátt-
una, hvorki í Bandaríkjunum né annars-
staðar. Heimurinn var enh negldur 4
gullkrossinn; en þó fór það svo, að eftir
tvö ár fór að minka tal um silfursláttu,
og um 1900 var ekki á það minst. Alt
var þá komið í gott gengi á ný. Nóg af
peningum; verzlun og iðnaður í fullum
blóma. Fasteignir að stíga í verði, og
engan gullkross að finna.
Hver var nú orsökin til alls þessa?
Á meðan verið var að berjast um silf-
ursláttuna í Bandaríkjunum 1896, fanst
gullið í Klondyke. Þaðan streymdi það
næstu árin í hundrað miljóna dollara
tali og dreifðist út um víða veröld, þang-
að til heimurinn var losaður af gullkross
inum með meiru gulli. —
En mennrnir fóru að eins og vana-
lega, þegar forsjónin hjálpar þeim í
vandræðum þeirra, og réttir þeim ein-
hverja stórgjöfina; þeir gleyptu — og
gleymdu — vissu ekki einu sinni að þeir
hefðu tekið við neinu, eða hvað það var,
sem var þeim ‘til hjálpar.
Nú eru aftur liðin 35 ár. Verðmæti
eigna í heiminum hefir vaxið afskaplega
á þessum árum; en mælikvarðinn — gull
forðinn hefir svo að segja staðið í stað.
Því þó nokku sé framleitt á hverju ári,
þá fer altaf nokkuð forgörðum. Mörgum
miljónum dollara var sökt í stríðinu
mikla, og er það enn á hafsbotni. Nokkru
er altaf varið til smíða, en aðeins slegið
gull, sem er í veltu, er til gagns í verzl-
un. Er það sagt, að í Austurlöndum, sér-
staklega Indlandi, þar sem silfurslátta
er notuð til verzlunar, sé það siður íbú-
anna, að taka það gull, sem þeir ná í,
og láta smíða úr því skartgripi, til að
gefa dætrum sínum í heimanmund. Nú
þó, þetta fólk sé yfirleitt mjög fátækt, og
fáir komist yfir nema mjög lítið, dregur
það sig þó saman meðal þrjú hundruð
mijóna. Er sagt að lítið af því gulli, sem
til Indlands er flutt, komi þaðan aftur.
Það er því ekki að furða, þó,deyfð sé
yfir heiminum sem stendur, og framtíðin
alt annað en björt. Það er talið að tíu
biljón dollara virði af gulli sé nú í veltu,
en rentan af skuldum sé orðin 11 biljón-
ir. Eftir því er ekki nóg gull til að borga
rentur, hvað þá höfuðstól. Engin hjálp
er það, þó bankar séu fullir af peningum.
Þeir liggja á þeim eins og ormur á
gulli, en almenningur gengur allslaus.
Því almenningur fær aldrei annað en
það sem út af flóir peningakistum auð-
valdsins.
Ekkert hjálpar það, að hrúga út bréf-
peningum; það hefir margsannast af
reynslunni, að þeir falla fljótt í verði og
verða einskis virði. Ótakmörkuð silfur-
slátta væri mikið betri, en þó ekki hættu-
laus, því ekki er holt að hafa tvo mæli-
kvarðana.*)
Vissasta hjálpin, er gullframleiðsla, er
nemur biljónum dollara. Það bjargaði
deyfðinni 1896. Og það mun sannast, að
enn er til nóg af gulli, og eins hitt, að
einhverjum verður á það vísað.
*) Markaðsverð silfurs er nú 5c únzan, svo
silfurdollarinn, til þess að hafa fult gildi, ætti
að réttu lagi að vera 20 sinnum stærri en hann
er, eða eins og lítil pottkaka.
RÖK.
Frh.
Forvitinn: Þú sagðir mér síðast frá
hugmyndum manna um myndun og ald-
ur jarðlaganna og lífsins á jörðinni. Og
við vorum komnir að því, að þú ætlaðir
að fara að segja mér eitthvað um, hvern
ig jörðin sjálf hafi orðið til.
Fjölkhnnugur: Já. Og það skal eg
gera. En veiztu það, að það renna upp
í huga mínum öll bílslysin síðastliðna
viku í því sambandi. Jörðin, sem í okkar
augum er óendanlega stór og tilkomu-
mikil, en sem er ekki dropi í úthafi al-
heimsins, varð til fyrir slíka tilviljun sem
bflaárekstur.
Forvitinn:
þínu ?
Fjölkunnugur:
Ertu að gera að gamni
Nei, alls ekki. Skoðun
unin. AUar þessar lifandi verur í
þroskast vegna þess, að þessi
eina fruma skiftist í sundur og
getur þannig af sér aðrar frum- I
ur, og þetta heldur svo áfram
koll af kolli, þar til að óteljandi
grúi er til orðinn af þeim. Og
líkami lifandi vera er úr þeim
gerður. í hverjum teningsþuml-
ungi af vöðvum eða beinum í
líkama mannsins er óteljandi
samsafn fruma eða jafnvel
frumuflokka, sem hverjir eru j
öðrum háðir og geta ekki án
annars lifað. Sumir eru frumu-
flokkar þessir smáir, en aðrir
stórir. Þeir eru ýmist þorp með
fáum íbúum, eða ýmist stór-
borgir, þar sem ekki verður
tölu á íbúana komið. En allir
vinna þeir sameiginlega að
í fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hLr»
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjg-
stjörnufræðinga er sú, að jörðin sé hluti því, að efla og færa út ríki sitt. búðum á 50c askjan e a 6 öskjur
af sólinni, og hafi því einu sinni verið alveg eins og góðir þegnar í fyrir $2.50. Pant* má þær beint
áföst henni, en síðar verið rifin í burtu þjóðfélaginu gera, og líkams- fr4 Dodds Medicme Company,
af stjornu er leið átti um þessar sömu þroski allra lifandi vera er af Ltd., Toronto, Ont. og senda
slóðir og sólin var að ferðast um. Sólin þessu sprottinn. Frumur þessar andvirðið þangað. ’
sjálf er auðvitað stjarna, ein af þessum virðast ekki hafa getað lifað — ' -
tveimur biljónum stjarna, sem nú eru út af fyrir sig, og því hafi þær austur s.l. maí, var kveðjusam-
þektar. Allar eru þær á sveimi eins og
fuglar loftsins um geiminn. Sólin ekur
svona 13 mílur á sekúndunni.
Forvitinn: Hvað skeði í raun og veru?
Fjölkunnugur: Einhverntíma fyrir
óralöngu, eða í dögun allra þessara við-
burða svo að segja, þegar sólin, sem þá
var miklu stærri og heitari en hún er nú,
og þá fylgdu engar plánetur eða jarð-
hnettir, var þannig á ferðalagi um him-
invegina, verður vart einhverrar snurðu
á ferðalögum stjarnanna. Önnur stjarna
var smátt og smátt að nálgast sólina.
Það var að vísu ekki hætta á að þær
rækjust beint á, en hún kom nógu nærri
sólinni, til þess að aðdráttarafl hennar
hefði mikil áhrif á sólina. Áhrifin voru
svo mikil, að hún togaði stórar eldtung-
ur út úr yfirborði sólarinnar hér og þar.
Eftir að stjarna þessi var komin framhjá
sólinni, hlýtur yfirborð hennar að hafa
litið út eitthvað líkt og feikna stórt
tannhjól á röndina að sjá.
tekið þetta til bragðs, að sam- sæti sem fríkirkjusöfnuður hélt
eina sig í félög, eins og þegn- heimfarendum í samkomusal
amir í þjóðfélaginu gera. Hlýt- safnaðarins að kvöldi þess 18.
ur vísindamönnunum, sem öllu maí 1930. Af því að sá atburður
þessu eru handgengnir, oft að verður einstakur í sögu þessa
detta margt í hug, þegar þeir bæjar, eins og hann var afleið-
virða fyrir sér stefnur hins ing af öðrum stærri og sögu-
sjálfráða eða hugsandi lífs, og legri viðburði, nefnilega minn-
hins ósjálfráða eða eða hugs- ing 1000 ára Aliþngis íslands
það ár, vil eg geta þess að
nokkru, eins og það hefir ver-
ið bókað í Dug — ekki Dag,
eins og Heimskringla nefnir
mánaðarrit Jóns Trausta, f
nefndu fréttabréfi. Hér fylgir
sú frásögn:
18. maí s.I. kom séra Fr. A.
Friðriksson að austan ásamt
fjölskyldu sinni. Fyrsta verk
unarlausa, sem við köllum.
Forvitinn: En eru ekki fleiri
hliðar á þessu efni, sem skemti-
legt er að virða fyrir sér?
Fjölkunnugur: Jú — og þá
skal eg segja þér þriðju sönnun
ina, sem eg mintist á að til
væri fyrir því, að maðurinn
væri af óæðra lífi kominn, ef
annars er rétt að nota það orð.
Sumar einfruma lífverur hans hér var þátttaka hans í
geta lifað út af fyrir sig og án
þess að mynda nokkurn félags-
skap með sér til þess. Þú getur
Forvitinn: Var jörðin þá ein af þess- i þessar lífverur með því að
sækja þér dálítið af vatni í
bolla út í pollinn hjá húsinu
um eldtungum?
Fjölkunnugur: Já. Þessar feikna eld-
tungur voru hvítglóandi, loftkend efni
úr sólinni. Smám saman kældust þær,
og urðu þá til úr þeim átta jarðhnettir
og sum af tunglum þeirra. Ein af þess-
um jarðhnöttum eða plánetum var jörð-
in. Borin saman við sólina er hún eins og
baun hjá fótbolta.
Forvitinn: Var jörðin mikið heitari
en hún er nú, þegar loks fór að koma
fram líf?
Fjölkunnugur: Hún hefir ekki verið
mikið heitari en hún er nú. Það eitt er
víst, að álfurnar hafa þá allar verið
myndaðar, þó þær litu ekki alveg eins
út og þær nú gera. Og úthöfin hafa þá
verið til orðin fyrir miljónum ára. Og, svo
að maður víki aftur að stjörnufræðinni,
þá hafa bæði jörðin og hinar pláneturn-
ar í sólkerfinu allar verið myndaðar út
af fyrir sig, og farið eftir þeim brautum
sem þær nú gera umhverfis sólina. Og
svo vildi þetta til á þessari einmana og
ófrjóu jörð, sem eg lít á sem hin stærstu
undur alls, að líf fæðist eða verður til.
Það var að vísu í fyrstu ekki annað en
örsmáar froðukendar agnir, sem flutu
ofan á pollum eða regnvatni; en það er
eitt það mikilverðasta, sem nokkurntíma
hefir skeð hér.
Forvitinn: Hvernig veiztu að mað-
urinn þróaðist eða varð tH úr þessum
fyrstu undrasmáu gerils- eða frjóögn-
um?
Fjölkunnugur: Að segja að við vitum
þetta eins og tveir o gtveir eru f jórir, eða
að Lindbergh flaug til Parísar 20. maí
1927, væri of mikið sagt. Skýlausar sann-
anir eru ekki fyrir því. Og auðvitað var
enginn viðstaddur til þess að skrifa þetta
niður og segja okkur frá. Sannanirnar,
sem við höfum fyrir þessu, eru eins og
lögfræðingarnir segja stundum um niður
stöður sínar, bygðar á líkum. Við drög-
um ályktanir okkar af þremur sönnun-
um, sem við nú þegar höfum.
Forvitinn: Hverjar eru þessar sann-
anir?
Fjölkunnugur: Hin fyrsta er sú, að
maðurinn þroskast ennþá frá lífveru,
sem ekki er nema ein fruma, eggja-furm-
unni. Og það er ekki maðurinn einn sam
an, sem þannig þroskast. Allar lifandi
verur, dýr og jurtir, gera það einnig.
Forvitinn: Hvernig þá?
Fjölkunnugur: Þar er önnur sönn-
kveðjusamsæti, er Fríkirkju-
söfnuður hélt íslandsförum að
kvöldi sama dags.
fslandsfarar voru þessir: Þor-
geir bóndi Símonarson, Þórir
bóndi Björnsson, Jón smiður
þínu og horfa á og athuga það Jónsson frá Múnkaþverá, Pétur
í smásjánni. Þú munt þá kom- Johnson Skagfirðingur, Mrs.
ast að raun um,, að í vatninu Árnason (fór ekki) og Mrs. M.
eru þúsundir örsmárra lifandi J- Benedictsson. Hr. Jón Veum
vera, dýra eða jurta, sem þú forseti safnaðarins, stýrði sam-
hafðir engan grun um að væru k-‘',nunni og hóf hana með því
til. Auk þessa muntu verða var * skýra frá tilgangi hennar,
örsmárra slímagna, grærra eða °8 sneri svo máli sínu sérstak-
grænna, sem stöðugt breyta le£a til Jóns frá Múnkaþverá-
lögun sinni meðan þú horfir á IVtintist skynsamlegrar og
þær. Þetta eru amöbur. Þær drengilegrar þátttöku hans í
eru aðeins úr einni frumu. Eigi félagsmáJum vorum fyr og síð-
að síður anda þær, eta vaxa og ar- En sérstaklega þess, hve
auka kyn sitt. Þær eru í stuttu
máli lifandi verur.
Forvitinn: Mér virðast þess-
ar þrjár sannanir þínar bera
það þrent Ijóst með sér, að all-
ar lifandi verur séu af frumum
gerðar, að þær hafi allar frá
einni frumu komið upphaflega,
og að verur, sem ekki eru
nema ein fruma geti lifað út
af fyrir sig. En það er eitt, sem
eg skil ekki enn.
heimili þeirra hjóna var til
forna heimili margra stríðandi
margra fátækra unglinga á
menningarbraut þeirra — þá
var heimili þeirra, að mér skilst
í Grand Forks — þegar, allif
fslendingar voru fátækir, og
þeir sem miðluðu öðrum gerðir
það af litlum efnum, en hjört-
um ríkum af mannúð og sam-
hygð, m. fl. og öllu góðu. Jón
feður mannsins?
Meira.
FRÉTTABRÉF FRÁ BLAINE.
Frh. frá 1. bls.
(Múnkur) þakkaði fyrir sig-
Fjölkunnugur: Hvað er það? Rósa CasPer talaði ti]
Forvitinn: Hvernig stendu^ R' afhenti henni um lei
á því að vísindamenn halda að samslí0tasjóðinn, sem þá var
allar lifandi verur hafi orðið til orðinn *800’ en náði seinna alls
af einbi og sömu frumunni? nni 8^5 (aldrei $900, eins og
Með öðrum orðum, á hverju stoð 1 fréttabréfi héðan). Sag "
byggja þeir það, að þessar ör- |st Rósn vel að vanda- Hún hef'
smáu slímagnir í pollunum fyr |r ^a ræðlimannshæfileika, me
ir biljón árum, séu endilega for- oðrum góðum kostum, að segja
mikið f fáum orðum og segja
það fallega. Meðal annars, sem
hún þá sagði, kvað hún engum
myndu fleiri hlýhugir fylgja til
farar þeirrar, en einmitt M. J*
____ B., og markaði það af hinum
Vegna fjarveru minnar s.l. mörgu góðu bréfum, sem sér
sumar voru hér fáar fréttir bók hefðu borist gegnum fjársöfn-
aðar. Mér var sagt, að ekkert u’narstarfsemi sína henni ; td
tnarkvert hefði skeð þann tfma handa. Bréf, sem með tvéim
sem eg var fjarverandi. Allir at undantekningum, hefðu sýnt.
burðir stöðvuðust af sjáltum hve vel konur hefði skilið og
sér. — Enginn fæddist, enginn metið starfsemi M. J. B. í þarf'
hló, enginn klæddist, moldu. Ir mannréttinda, m. fl. of góðu
Enginn fræddi, enginn bjó. Alt til að hafa eftir. M. J. B. þakk-
sem glæddi, bara dó, sagði ein- ar fyrir sig. — Hr. M. G. dohn'
hver galgopinn. En eins og son talaði sérstaklega til sta s
margt galgopahjal, reyndist bróður síns og nágranna Þoris
þetta ósatt. • Björnssonar og hr. Pétur FinnS
Fyrsti atburðurinn, er skeði son til Þorgeirs Símonarsonar-
eftir að áminst fréttabréf fór Honum ætlaði Pétur sérsta