Heimskringla - 17.06.1931, Side 3

WINNIPEG 17. JÚNl 1931.
HEIMSKRINGLA
3. BLAÐSÍÐA
einnig góðir menn, þeir Pétur
B. Pétursson (sonur Bjarna sál.
Péturssonar) og Barney Hrút-
ford. Báðir munun þeir hafa
verið stofnendur safnaðarins,
og sá fyr nefndi stýrði stofn-
fundi hans. Forseti safnaðar-
ins er nú Jón Bergman —
áður féhirðir. Þrátt fyrir þess-
ar breytingar munu menn von-
góðir um framtíðina, enda er
safnaðarnefndin skipuð góð-
um mönnum. Auðvitað búast
menn við fjárhagslegum örð-
ugleikum vegna almennra fjár-
hags-vandræða sem stafa af
atvinnuleysi og vondum tímum.
Hin andlega hlið kirkjumála
þess safnaðar gengur vel. Fjör
og líf og áhugi, enda ágætir
kraftar. Söngfl. góður með af-
brygðum. En um hann er ó-
þarft að fjölyrða.
Sunnudaginn 8. feb. s. 1.
héldu ungmenni safnaðarins
guðsþjónustu upp á eigin spít-
ur. Forseti Ung. fél., Finnur
Lindal stjórnaði henni, en
Baldur Johnson (Jónssonar frá
Munkaþverá) flutti ræðuna
og bæn, en ungfrú Margrét
Thórðarson las biblíu-kaflann.
Ungfrú Sigrún Thórðarson
spilaði í kirkjunni og æfði
söngflokkinn. Fór það að öllu
leiti vel fram, og vel var sú
guðsþjónusta sótt. Syndi þessi
athöfn, eins og margt fl. að
Fríkirkjusöfnuður á von á vax-
andi kröftum — kröftum sem
þegar eru svo áberandi hjá
■ungmennum hans, að óvíða1
mun betur.
Frh.
STEINGRÍMUR
THORSTEINSSON
Aldarminning
Ötvarpsræða 19. maí 1931 eftir
ÞorsteÍn Gíslason, ritstj.
Steingrímur Thorsteinsson
skáld á 100 ára afmæli í dag.
Hann dó fyrir tæpum 18 árum,
21. ágúst 1913, liðlega 82 ára
gamall. Fæddur var hann á
Stapa á Snæfellsnesi ,sem þá
var amtmannsisetur Viestfírð-
inga, og var í báðar ættir af
ágætu fólki kominn. Faðir
hans, Bjarni amtmaður Thor-
steinsson, var fyrir margra
hluta sakir einn hinn merkasti
maður hér á landi á sinni tíð,
en móðir hans var Þórunn
dóttir Hannesar biskups Finns-
sonar. Hefir Steingrímur án
efa fengið besta uppeldi. Hann
útskrifaðist úr Latínuskólanum
tvítugur, vorið 1851, “pereats”-
árið og var talinn einn af fors-
prökkunum í mótblæstrínum
gegn Sveinbirni rektor Egils-
syni, svo að til orða kom, að
honum yrði af þeim sökum
hrundið frá prófi, en svo varð
þó ekki. Að ^túdenisprófinu
loknu fór hann til háskólans í
Kaupmannahöfn, og dvaldi síð-
an í Danmörku samfleytt í
rúm 20 ár, án þess að koma
heim til íslands allan þann
tírna . Á þeim árum fékkst
hann við rítstörf og kenslu í
Kaupmannahöfn, og eftir 12
ára veru þar, tók hann 1863
kennarapróf í grísku og latínu.
Nokkur ár var hann styrkþegi
við Árna-Magnússonar safniö.
Hingað heim kom hann 1872,
hafði þá verið settur kennari
við latínuskólann en fékk veit-
ingu fyrir embættinu 1874
Yfírkennari varð hann 1895
og 1905 rektor skólans. Því
embætti gegndi hann fram á
árið 1913 og vann því við skól-
an yfir 40 ár. Hann var á-
gætlega mentaður maður og
víðlesinn, bæði í latneskum og
grískum skáldbókmentum síð-
ari tíma.
Hann varð líka einn af helstu
máttarstólpunum, sem báru
uppi skáldbókmentir okkar um
langt skeið, og þar af leið-
andi einn þeirra manna, sem
víðtæk áhrif hafa haft á and-
legt líf þjóðarinnar. Mörg af
ljóðum hans hafa nú um lang-
an aldur verið meðal hins fvr-
sta, sem íslenskir unglingar
hafa lært og sungið, fest í
minni og tekið trygð við. Flest
allir eiga þeir honum að þakka
fleiri eða færri ánægjustundir,
fleiri eða færri fagrar og frjáis
mannlegar hugsanir, sem Ijóð
hans og rit hafa vakið. Lof-
söngvar hans um frelsi, fegurð
og ást, hafa látið eftir sig góð
og göfgandi áhrif. Ádeilukvæði
hans og háðvísur geyma spak-
mæli, sem hafa orðið rótgróin
í minnum manna. Hann vand-
aði alt er han nlét frá sér fara,
vildi ekkert ljótt né óvandað
láta eftir sig liggja. Hann vildi
“bera gullinu vitni", eins og
hann ségir í einu af kvæðum
sínum frá efri árum, vildi máia
‘rósina' en ekki “þrekkinn”,
eins og hann líka segir á öðr-
um stað. En hvorttveggja er
hjá honum ádeila gegn þeirri
listastefnu, sem honum þótti
fara í öfuga átt. Annars var
hann enginn vígamaður eða
stefnuþjarkur í bókmentum.
Hann var þar friðsemdarmað-
ur og prúðmenni, eins og í lífi
sínu og dagfari. Út á við var
hann yfirlætislaus, fáskiftinn
og óáleitinn. En í sínum hóp
var hann gamansamur og hæð-
inn. Hann gat fram til hins
síðasta hlegið dátt að því, sem
skoplegt var, einkum ef það
kom fram í monti og yfirlæti.
Gangi almennra mála fylgdi
hann altaf með áhuga, þótt
hann tæki ekki beinan þátt í
stríðinu um þau. Á Hafnarár-
um sínum var hann eindreginn
fylgismaður Jóns Sigurðssonar,
eins og kvæði hans bera vott
um, og altaf var hann harður
í dómum um þá íslendinga í
Kaupmannahöfn, sem verið
höfðu í andstöðu við Jón igr
urðsson. Þótt hann ílengdist.
í Kaupmannahöfn fram yfir
fertugt, kvæntist danskri konu,
ætti ýmsa góðkunningja meðal
danskra mentamanna og feng-
ist nokkuð við ritstörf á dön-
sbu, þó mátti vel heyra það á
honum, að han nhefir altaf
verið mjög íslenskur í hugsun-
arhætti, og lá honum jafnan
miklu ver orð til þeirra landa
sinna, sem honum fanst hafa
brugðið út af því, heldur en
hinna.
Þegar Steingrímur hefir lok-
ið skólanámi hér heima og fer
utan, er Jón Sigurðsson á
besta skeiði, og er þá að koma
skipulagi og festu á sjálfstjórn-
arkröfur íslendinga. Einmitt
tímamótaárið sjálft þjóðfundar-
sumarið 1851, kemur Steingrím
ur í hóp landa sinna í Kaup-
mannahöfn, þann hóp, sem var
fyrsti vísirinn til þess stjórn-
málaflokks, sem síðar fylkti
sér um Jón Sigurðsson og
kenningar þær, sem hann flutti
um réttarstöðu íslands gegn
Danmörku. Dvalarár Stein-
gríms í Kaupmannahöfn eru
baráttuár Jóns Sigurðssonar,
vakningarárin, þegar hugir
manna hér á landi eru alment
að losna úr læðingi liðinna tíða.
Hugsunarhátturinn er að breyt-
ast, vonirnar að glæðast um
betri tíma framundan og trúin
á landið að festa rætur hjá
almenningi. Þetta er tímabil
föðurlandskvæðanna og frelsis
ljóðanna, meðan stjórnfrelsið er
ófengið, en menn berjast fyrir
því og vænta þess. Forsöng-
varinn, Jónas Hallgrímsson, er
nýfallinn ungur í valinn, en
hin yngri og uppvaxandi skáld
taka við af honum, og í þeim
hópi er Steingrímur Thorsteins
son fremstur í flokki. Ætt-
jarðarkvæðin og frelsisljóðin
eru einn höfuðþátturinn í kveð
skap hans á útivistarárunum
í Kaupmannahöfn. Þau eru
framlag hans til þeirrar bar-
áttu, sem íslenska þjóðin háði
á þeim árum fyrir frelsi sínu.
Og það framlag er stórt. Hvata-
kvæði Steingríms voru bæði
ort af svo heilum hug, að þau
(hrifu menn þegar, og líka af
svo miklu mannviti, að þau
læstu sig föst í minni manna.
Allir dáðust að “Vorhvöt”
Steingríms, og það er efamál.
hvort nokkurt söngljóð hefir
ómað betur í hugum tslend-
inga en hún gerði á sínum
tíma. Hann biður vorgyðjuna,
sem þá er á leið til ættlands
hans, að syngja þar:
“Um þjóðvorið fagra, sem frelsi
vort skal
með fögnuði leiða yfir vengi.
Þá vaxa meiðir, þar vísir er nú.
Svo Verður, ef þjóðin er sjálfri
sér trú.
Vér grátum hið liðna, en grát-
um sem stytst,
svo grátum ei komandi tíma.
Ei sturlun oss gefur þá stund,
sem er mist,
en störfum fyrst liðin er gríma.
Því feðranna dáðleysi’ er barn-
anna böl
og bölvun í nútíð er framtíðar
kvöl.
Það hitti vel í mark á þeim
árum er Steingrímur sagði í
sama kvæðinu:
Og jafnvel úr hlekkjunum sjóða
má sverð
í sannleiks og frelsisins þjón-
ustu gerð.
Kvæðið endar á þessu al-
kunna erindi:
Svo frjáls vertu, móðir, sem
vindur á vog,
sem vötn þín með straumunum
þungu,
sem himins þíns bragandi norð-
ljósa log,
sem ljóðin á skáldanna tungu.
Og aldrei, aldrei bindi þig bönd,
nema bráfjötur ægis um klett-
ótta strönd.
Þetta eru ómarnir frá frelsis-
baráttunni fyrir 1874, en inn í
þá eru fléttuð sígild spakmæli.
Við, sem nú erum komin á hin
efri árin, munum með hve mik-
illi hrifningu þetta kvæði og
fleiri slík voru sungin á æsku-
árum okkar. Steingrímur er á-
hrifríkasta hvataskáldið á tíma-
bilinu fyrir 1874 og um langan
tíma þar á eftir.
Annar meginþátturinn í ljóð^-
gerð Steingríms eru náttúru-
lýsingar hans, og meðal þeirra
eru vorljóðin ekki síst. Þegar
hans var minst hér fyrir 20 ár-
um, á áttræðisafmæli hans, þá
var það af flestum tekið skarp-
ast fram, að hann væri vorsins
skáld. Hannes Hafstein, sem
þá hélt aðalræðuna fyrir hon-
um, segir: “Hann, sem fyrir átta
áratugum fæddist þennan dag,
í vormánuðinum Hörpu, hefir
nú í fulla tvo mannsaldra ver-
ið vorsins, blíðunnar og unað-
arins skáld fyrir þetta land og
þessa þjóð.” — Guðmundur
Magnússon skáld byrjar þá
kvæði til Steingríms svo: “Þér
gaf vorið sín ljóð, þú söngst
vor yfir þjóð, því þig vorgyðj-
an íslenska kaus fyrir son”.
Þorsteinn Erlingsson byrjar sitt
kvæði með tilvísun í “Vorhvöt”
Steingríms. Og Rögnvaldur
Guðmundsson skólapiltur, sem
einnig orti til hans, byrja
svo: “Á vori ertu fæddur, með
vorið í sál og vorhýra náttúru-
óðinn”. Þetta sýnir, hve vor-
kvæði Steingríms eru rík í
hugum manna, enda eru líka
margar fegurstu lýsingarnar,
sem við eigum af vorprýði og
sumarskrauti íslensku náttúr-
unnar að finna í kvæðum hans.
En kvæðið um Snæfellsjökul
sýnir að hann hefir líka haft
auga fyrir því, sem hart er og
hrikalegt í náttúru landsins,
og það er eitt af helztu kvæð-
um hans.
Þriðja þáttinn í kveðskap St.
má telja háðvísurnar, stuttar
og hnittnar stökur, sem enn
lifa margar á vörum manna.
Rík fegurðartilfinning og hæðni
fara oft saman. Samanburð-
ur á ímyndum fullkomleika og
ófullkomnum virkileika skapar
háð.
Um það leyti sem Steingrím-
ur hverfur aftur til íslands er
ný stefna að ryðja sér til rúms
í skáldskapnum erlendis, og
var það, sem kunnugt er, Georg
Braudes, sem ruddi henni braut
í Danmörku og á Norðurlönd-
um yfirleitt. Hér á landi kem- I
ur hún auðvitað líka fram og
þær kenningar, sem henni
fylgdu. Hin yngri skáld hér,
sem fram komu eftir 1880, töldu
sig til þeirrar stefnu: Gestur
Pálsson, Einar H. Kvaran,
Hannes Hafstein og Þorstelnn
Erlingsson. Ei^ elnkum var
það hér Getsur Pálsson, sem
héit á lofti hinum nýju kenn-
ingum á þessu sviði. Urðu hér
þó aldrei víðtækar deilur um
þetta mál, eins og orðið höfðu
bæði í Danmörku og Noregi,
eða svo áhrifamiklar, að þær
næðu verulega til almennings,
nema helzt milli þeirra Gests
Pálssonar og Matthíasar Joch-
umssonar. Gestur fór altaf
hrósandi orðum um Steingrím,
þegar hann mintist á skáld-
skap hans í riti ,og hann tel-
ur kvæði hans um Snæfells-
jökul eina hina sönnustu og
bestu náttúrulýsingu, sem til sé
í íslensku máli.
En að deilunni, sem nefnd er
hér á undan, er sumstaðar vik-
ið í kvæðum Steingríms á síð-
ari árum, en skýrast í vísun-
um “Valið” á 314, bls. í kvæða
bók hans. Þær eru svona:
Mærum vors á morgni gekk
málarinn um teiginn.
Öðrumegin eygði hann þrekk,
ungrós hinu megin.
Eitthvað frumlegt, eitthvað nýtt
á við tíðarsmekkinn.
Minna rósblóm mat hann frítt,
málaði svo rekkinn.
Á þennan hátt setur hann
fram kenningar hlutsæismanna
um skáld skapinn gagnvart
hugsæissefnunni, sem ríkjandi
var í skáldskapnum á yngri ár-
um hans og hann heldur trygð
við. Hugsunin er þessi: Róm-
antðkin valdi ró/sifnar, t-eaV-
isminn velur þrekkinn, þ. e
skáldskapurinn var áður um
það, sem fagurt er, nú er hann
orðinn um það, sem ljótt er.
Sama er hugsunin í þessari
visu, sem er ort á elliárum hans
og stendur í kvæði um Sigurð
Breiðfjörð, en Steingrímur
hafði miklar mætur á kveðskap
hans:
Sorann tíðrætt ef að um kann
öðrum vera,
það er hverra girnd, sem gera.
Gulli eg helst skal vitni bera.
Steingrímur var ágætur þýð-
ari, bæði á ljóð og laust mál.
Ljóðaþýðingar hans eru engu
minni fyrirferðar ei^ frum-
ortu kvæðin og eru nú að
koma út í heild í tveimur heft-
um á kostnað Axels sonar hans,
en áður hafa þær flestar verið
prentaðar til og frá. Er þetta
prýðilegt safn af úrvalskvæð-
um ýmsra helstu Ijóðskállda
margra þjóða. Mest hefir hann
þýtt af ljóðum eftir Byron lá-
varð, og hafa þær þýðingar
hans komið út áður í sérstakri
bók. En hann hefir einnig
þýtij margt etftir höfuðskáJfí
Þjóðverja: Goethe, Schiller og
Heine. En stærsta ritverk
Steingríms er þýðingin á “Þús-
und og einni nótt”, sem hann
gerði á Kaupmannahafnarár-
um sínum og þar kom þá út^á
kostnað Páls Sveinssonar, en
nú er fyrir nokkru komin út hér
í 2. útgáfu. Annað stærsta
þýðingarverkið er “Æfintýri’
H. C. Andersens, sem hann
vann að á efri árum, og kom
hér út 1904 og 1908 í tveimur
bindum. Hér heima þýddi hann
einpig sorgarleikinn Lear kon-
ungur, eftir Shakespeare, prent
aðan 1878, Robinson Krusoe,
ÞETTA ER HIÐ NAFNTOGAÐA BLUE RIBBON — KEIM
GÓÐA KAFFI — KEMUR f RAUÐUM BAUKUM MED TIL-
HEYRANDI LYKLI — JAFNAN TEKIÐ FRAM YFIR
ANNAÐ ÞEGAR UM GÆÐI ER AD RÆDA.
Blue Ribbon Limited
WINNIPEG :: :: CANADA
Dæmisögur Esops o. m. fleira.
En frá Kaupmannahafnarárun-
um eru, auk 1001 nóttar, þýð-
ingar hans á Pílagrími ástar-
innar, eftir W. Irving, Undína,
eftir M. Fouque og margt fleira,
m. a. ritaði hann að mestu
leyti ársritið “Ný sumargjöf”,
sem Páll Sveinsson gaf út í
nokkur ár í Kaupmannahöfn.
Annars er nú að koma hér út
í Vísi ritgerð eftir Rich. Beck
próf. um þýðingar Steingríms.
En nákvæmasta skrá yfir öll
verk hans er að finna í riti því
sem I. C. Poestion gaf út á
óýsku til minningar um átt-
ræðisafmæli hans. Þar eru
>ýzkar þýðingar á 60 kvæðum
eftir Steingrím, og ítarlega ritað
um skáldskap hans og bók-
mentastarf.
Safn af ljóðmælum Stein-
gríms kom fyrst út 1881. Síðan
komu þau út í 2. útg. aukinni,
hjá Gyldendals bókaverslun í
Kaupmannahöfn 1893. 3. útgáf-
una gaf Sigurður Kristjánsson
út, enn aukna, nokkru fyrir
dauða höfundar, í 400 eintök-
um, og var sú ðtgáfa uppseld
og endurprentuð 1925. Sýnir
>etta best, hve ljóðmæli Stein-
gríms hafa orðið vinsæl hjá
íslensku þjóðinni. — Þingeyska
skáldið, Konráð Vilhjálmss/on
sagði í eftirmælum um Stein-
grím: “Út með annesjum óð
hans söng fiskimaður í fleyi
sínu. Innst í afdal orð hans
kunnu sauðamaður og sel-
stúlka”.
Skáldbróðir Steingríms —
séra Matthías Joohumsson,
segir um hann í eftirmælum:
“Aldrei hefi eg andans manni
innlífaðri orðið. Hitti eg sjald-
an, þótt heimin stykki, sanfl-
göfugri sálu”.
Steingrímur var meðalmaður
á hæð, þreklegur og vel vax-
inn, dökkhærður og dökkbrýnn,
hárprúður til dauðadags og
hærðist seint. — Fríður í and-
liti með örum og miklum svip-
brigðum, og hafði sérlega skær
og fögur augu. “Þegar hann
hélt ræður í samkvæmum, var
hann andríkur með afbrigðum
og einhver látlaus tign yfir
allri framkomunni”, segir séra
Haraldur heitinn Níelsson í rit-
gerð um Steingrím, “og í raun
og veru var hann altaf “aristo-
krat”, þótt hann væri yfirlætis
laus”. \
Ljóðin eru sú grein bók-
mentanna, sem náð hefir sér
mestri fullkomnun á síðari öld-
um. — tslenska þjóðin hefir
lengi verið Ijóðelsk, og ætti
ekki að týna þeim eiginleika,
þótt ný ment og menning riði
hér í garð. Við lestur og söng
ljóða sinna hefir hún hafið
hugann yfir þrautir hinna
myrku alda, og í frelsisbaráttu
á örvandi orð skálda sinna, þar
á meðal ekki sízt þess manns-
ins sem við minnumst í dag.
Lengi lifi minning þjóðskálds
ins Steingríms Thorsteinsson-
ar!
—Lesb. Mbl.
UM VÍÐA VERÖLD
Frh.
FramtíS JafnaSarstefunnar.
Af svipuðum ástæðum og nú
voru greindar, segist Sir James
hafa litla samúð með jafnað-
arstefnunni. Lýðræðið er æsku
lasleiki, jafiVaðarsttefnan ,full-
kominn sjúkdómur. Orsök
jafnaðarstefnunnar er fátækt
og erfiðir tímar. Eg á þó ekki
segir Sir James, við bóklærða
jafnaðarstefnu Karl Marx eða
enskra menntamanna, því hún
hefir varla lengur mikið hag-
nýtt gildi. Eg á við lifandi og
starfandi jafnaðarstefnu þess
manns, sem finnur til þess, að
það er erfitt að lifa, atvinnan
lítil og vill þessvegna skatt-
leggja þá samborgara sfna, sem
heppnari hafa verið en hann.
Eg á við þá tegund jafnaðar-
stefnu, sem blómgast í fátæk-
ustu og. vesælustu hlutum Eng-
lands og þeim hlutum megin-
landsins, sem harðast hafa orð-
ið úti og mest eru aftur úr.
Þessi jafnaðarstefna rýrir auð-
legð þjóðarinnar með því að
gera hana fátæka, ennþá fá-
tækari og með því að lama
framtak og ötult starf. Reynsl-
an sýnir að þessi stefna þrífst
ekki í þjóðfélögum, þar sem
vel gengur. Leiðtogar jafnað-
arstefnunnar tala oft um þá
björtu framtíð, sem stefnan
muni skapa. En hversvegna
segja þeir ekki einnig frá for-
tíð hennar? Vegna þess, að
hún sýnir það, að tilraunir-
heqnar hafa mistekist og að
bkkert jafnaðarmennskuríki
hefir orðið langlíft — sem slíkt.
Orkulindir framtíðarinnar.
Sif James segist því hvorki
trúa á jafnaðarstefnu né lýð-
ræði, þótt hann viti ekki hvers-
konar stjórnskipulag annað
framtíðin beri í skauti sínu.
Þörfin á bættri verzlun, bætt-
um lífskjörum og bættu upp-
eldi er mjög brýn. Menn telja
venjulega svo, að í framtíð-
inni hverfi handavinna fyrir
vélavinnu og rafmagnið rnuni
vinna flest verstu og þyngstu
verkin fyrir mennina, En þetta
er alt undir því komið, segir
Sir James, hvort mannfinum
hepnast að finna einhverjar nýj
ar orkulindir. Kola-, olíu- og
skógaforða heimsins verður
bráðlega brent upp og það er
hugsanlegt, að engin leið finn-
ist til þess að fá annað í stað-
inn, að minsta kosti eru ekki
horfur á slíku nú sem stendur.
Það er því hugsanlegt að mann
kynið verði aftur að fara að
lifa við miklu lakari og erfiðarí
kjör en nú, í miljónir ára, þeg-
ar núverandi orkulindir hafa
þorrið eftir nokkur hundruð
ár. Mennirnir verða ef til vill
að láta sér nægja þann tiltölu-
lega litla kraft, sem vinna
mætti úr ám og fossum, sjáv-
arföllum og vindum.
Það er að vísu satt, að vís-
(Framh. 4 T. síOu.)