Heimskringla - 09.09.1931, Side 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINLA
WINNIPEG 9. SEPT. 1931.
Hettnakrittgla
StofnuB 18S6)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
$33 og 855 Stvgent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537_________
Ver5 blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrlríram. AUar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH: PETURSSON
Vtan&skri/t til blaBsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskri/t til rilstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
•'Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
883-855 Snrgent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 9. SEPT. 1931.
HEILBRIGÐ ÞJÓÐARSÁL. •
Fréttir hafa borist um það frá Eng-
landi, að menn láti nú ríkissjóðinn sitja
fyrir hverjum eyri, sem þeir geta sparað,
til þess að bjarga landinu úr fjárhags-
kreppunni, sem það er í, þessa stundina.
Hafa einstaklingar tekið þetta upp hjá
sjálfum sér og án þess, að stjórnin hafi
gert nokkra tilraun með að selja ríkis-
skuldabréf. Tillögin nema $5 til $5000
frá hverjum einstaklingi. Og féð streymir
ört inn í ríkissjóðinn á þennan hátt.
Eftir engu munum vér, sem nú er að
gerast, sem ótvíræðari vott ber um heil-
brigða þjóðarsál, en þetta.
Menn taka því yfirleitt ekki með jafn-
aðargeði, er tekju halli verður á reikn-
ingi þjóðar-búsins. Það má miklu frem-
ur segja, að stjórnir, sem tekju halla
tilkynni, standi í sporum lúbarins hunds.
sem keti hefir stolið úr búinu, en ærlegs
húsbónda eða þjóðarfulltrúa. Á ástæðu
fyrir tekjuhalla, er sjaldnast litið nema á
einn veg.
Meðan sá hugsunarháttur ríkir yfirleitt
hjá einstaklingnum, að stjórnir eða full-
trúar þjóðarinnar, séu verstu og skað-
legustu skepnur jarðarinnar, er ekki
mikil von til þess, að þjóðarsálin nái
mikium og því síður fullkomnum þroska.
Um óheilbrigða þjóðarsál virðist oss'
það bera mjög glöggan vott, að í hvert
sjdfti, sem í efnalegar kröggur rekur
fyrir stjórnum, ryðjast einstaklingar inn
í banka ríkisins, og heimta viðstöðulaust
fé það, er þeir eiga í vörzlum ríkisins
geymt. Hefir það oft orðið steinuhætt
þjóðarbúskapnum. Þetta var nýlega gert
* í Þýzkalandi, og á þjóðin nú ekki sízt
í vök að verjast vegna þeirrar skamm-
sýni einstaklinga sinn^.
Á Bretlandi er gersamlega farið gagn-
stætt þessu að ráði sínu. Þegar ein-
staklingarnir eru þess varir, að þjóðin
er að lenda í fjárþröng, afhenda þeir
henni hvem skilding, sem þeir eiga af-
gangs framfærslukostnaði sínum ótil-
kvaddir. og meira að segja án þess að
ráðfæra sig hver við annan um það.
Það hefir verið sagt, að Bretinn sé á-
vait Breti. Hvað sem átt hefir verið
við með því til þessa, lýsir þetta sem á
hefir verið minst svo óskiftum og heil-
brigðum þjóðar-anda, að oss finst því
ekki með öðrum orðum betur lýst en
þeim.
AFSTAÐA FRAKKLANDS.
Það hefir um stund orðið nokkurt hlé
á umræðum í blöðunum um hag Þýzka-
iands. Vær ekki ólíklegt, að margir liti
því svo á, sem fjárhagsmeinsemd þess
væri að fullu læknuð og öllu tjóni af
henni værí afstýrt. En þessu fer mjög
fjarri. Hag landsins er langt frá því að
vera borgið, þrátt fyrir hundrað miljón
dala lánið og' gjaldfrestinn á stríðs-
skuldinni. Og landið er að sæ^ja um
meira lán. En líkurnar eru litlar til, að
það verði veitt. Skal nú hér sagt frá
hvernig á því stendur, eða frá afstöðu
Frakklands í því máli, því Frökkum er
kent um að hafa eyðilagt tilraun Breta
og Bandaríkjamanna, að bjarga Þýzklandi
fjárhagslega með nýrri lánveitingu.
Það má eflaust kynlegt kalla, að Frakk-
land skyldi geta sett þessum tveimur
voldugustu þjóðum heimsins stólinn fyrir
dyrnar með að lána Þýzkalandi fé. En
þó er engin efi á að Frakkar gerðu
það. Hefir þeim enda verið brugðið um
heiftrækni og illmensku af ýmsum fyrir
það. En sannlekurinn er sá, að á ástæð-
ur Frakklands fyrir synjuninni á þessu
nýja þýzka láni, hefir naumast verið
litið með sanngjörnum augum af hálfu
Breta og Bandaríkjamanna.
Það er ekki hægt að segja, að Frakk-
land sé beinlínis andstætt því, að hagur
Þýzkalands sé bættur. Það mun held-
ur fýsa, að Þýzkaland haldi áfram að
vera lýðveldi eins og það hefir verið.
en að kommúnistar eða þjóðernissinn-
ar setjist þar að völdum.. En eigi að
síður eru þeir óánægðir með stefnu
þýzku stjómarinnar. Kveður það stjórn-
ina síðast liðið vor hafa gert viðskifta
samning við Austurríki, sem hafi verið
algert brot á Versalasamningnum. Enn-
stjórnirnar í þessu sambandi sú, að^ fá
því til leiðar komið, að Versalasamning-
arnir séu endurskoðaðir og þeim breytt.
Fyrir þeim vaki með því, að ná aftur í
lönd þau austan megin Þýzkalands, er
það m’Sti í stríðinu. Einnig sé stefna
stjórnarinnar í þessu sambandi sú, að fá
leyfi til að auka herskipastól sinn á borð
við skipastól Frakklands. Og síðast en
ekki sízt, vinni stjórnin að því út á við alt
sem henni sé unt, að smeygja fram af
sér reiðingum með klyfjum og öHlu
saman, að því er stríðsskaðabæturnar
snertir, og greiða ekki túskilding meira
af þeirri skuld. Að uppfyltum öllum
þessum kröfum Þjóðverja- geta þeir auð-
veldlega á þremur til fimm árum boðið
Frakklandi og heiminum upp á engu
ómyndarlegra stríð en þeir gerðu 1914.
Nýtt stórlán til Þýzkalands segja Frakk-
ar miða að uppfyllingu allra þessara
áforma þýzku stjórnarinnar. Með því
séu knýttar þær mægðir frá fjárhags-
legu sjónarmiði talað, milli Þýzka-
lands og annara þjóða, er auðvelt veiti
Þjóðverjum að fá öllu sínu framgengt.
• Þannig líta nú Frakkar á þetta mál.
En eigi að síður hafa þeir ekki á móti
þessu láni til Þýzkalands svo framarlega,
sem Bretar og Bándaríkjamenn vilja
ábirgjast að friðinum sé ekki slitið af
hálfu Þýzkalands. ]Cleð Versala samn-
ingunum sé Frakklandi trygður þessi frið-
ur. Sé þeim samningi ryft eins og Frakk-
ar álíti að gert sé með láninu, séu þeir
að slá vopnin úr sínum eigin höndum,
og leggja Þjóðverjum þau í þess stað
upp í hendur.
Á þessari kröfu Frakka um tryggingu
friðarins, strandaði lánið til Þjóðverja.
Hvað sem til kom og hvort sem
þessar staðhæfingar Frakka hafa við
mikið eða lítið að styðjast, vildu hvorki
Bandaríkin né Bretland verða við þessari
kröfu Frakka um friðar-trygginguna.
Á frest þann er Hoover forseti fór
fram á að veita á skaðabótaskuldunum,
líta Frakkar auðvitað öðrum augum en
England og Bandaríkin. Benda þeir á,
að til samans eigi þessi lönd fé í veltu á
Þýzkalandi er nemi 6 biljónum dala. Af
því eigi Bandaríkin tvo þriðju hluta.
en Bretland einn þriðja. Til verndar og
tryggingar þessu fé hafi Bandaríkin boð-
ist til að veita 250 miljónir dala með
gjaldfrestinum, en ætlist svo til að Frakk-
land, sem ekkert fé á í Þýzkalandi,
sem vernda þarf, veiti 100 miljónir dala
í sama skyni. Efnalega hafi Frakklandi
verið boðnir harðari kostir með þessum
gjaldfresti, en nokkurri annari þjóð. Enn-
fremur hafi ekki verið leitað álits Frakk-
lands um þennan gjaldfrest fyrirfram, og
tillagan um hann hefði komið eins og
þruma úr heiðskýru lofti yfir þjóðina.
Eigi að síður gera Frakkar ekki lítið úr
tilgangi Hoovers, að reyna að koma
Þýzkalandi til bjargar með þessu. En
samt álíta þeir að gjaldfrest-ákvæðið
hafi meðfram verið til þess gert, að
vernda eignir Bandaríkjanna í Þýzka-
landi.
En afleiðingarnar af hruni Þýzkalands,
hefðu þó orðið miklu alvarlegri fyrir
Bretland, en Bandaríkin. Bretar höfðu
lánað Þýzkalandi 253 miljónir dala tii
mjög stutts1 tíma, auk alls annars. Það
lán getur Þýzkaland ekki staðið í skil-
um með og líklegast alls ekki borgað
nema að því sé aðstoð veitt. Fyrir Bret-
land var því mikið í húfi, ef illa færi
í Þýzkalandi.
En hvað var nú í veginum samt sem
áður, að veita Þjóðverjum þetta lán, ef
bæði Bandaríkin og Bretland voru því
fylgjandi. Gátu þau ekki farið sínu fram
hvað sem Frakkland sagði?
Frakkland er efnalega vel stætt land.
Það hafði lánað Bretlandi meira fé til
stutts tíma, en gul] forðinn í Engiands
banka í raun og veru leyfði. Og það heim*
aði því láni til tryggingar nokkuð gull
úr bankanum. Hafði á 10 dögum veríð
sent um 150 miljónir dala í gulli úr
Englandsbanka til Frakklands. Eins og
hagir stóðu á Englandi, nægði það til
þess, að hneggja lánstrausti landsins og
stofna gengi sterlings pundssins í hættu.
Og þegar svo var komið, gat England
auðvitað ekki verið að hugsa um það,
sem fjær var. Það varð að bjarga sín-
um eigin hag, hvað sem hag Þýzkalands
leið. O gþað gerði það með því að taka
lán hjá Frökkum, og Bandaríkjamönn-
um, sem enginn veit hvaða skilyrðum
hefir verið bundið frá Frakka hálfu.
Að hinu leytinu stóð nú svo á, að ekkert
land utan Bretland og Banadríkin virtist
hafa vilja eða getu til að veita Þýzkalandi
lán. En nú er utanríkissamningum Frakk
lands og þessara landa beggja þannig
háttað, að hvorugt getur veitt Þýzkalandi
lán, nema með samþykki Frakklands. En
jafnvel þó þetta komi ekki til kasta Eng-
lands, vegna þess, -að þess eigin fjár-
hagur var þanng orðin, að það gæti. ekki
veitt Þýzkalandi lán,*datt hvorki því né
Bandaríkjunum í hug að rjúfa þann samn
ing við Frakkland.
Af því sem nú hefir verið tekið fram,
eru ástæðurnar fyrir þeim mótþróa, er
Frakkar hafa sýnt í þessu lánveitingar
máli til viðreisnar Þýzkalandi ljósar. Það
eru viss tryggingar-ákvæði í Versala
samnngunum, sem Frakklandi eru veitt,
sem það er einráðið í að vernda, en.
sem það með lánveitingunni skoðar að
verði að engu gerð. Viljaleysi Bret-
lands og Bandaríkjanna á því, að viður-
kenna kröfu Frakklands um tryggingu
friðarins framvegis, verði lánið veitt, er
og ekki ólíklegt að stafi af því, að þau
álíti að sú ábirgð geti orðið þeim dýr-
keypt og að kröfur Frakka séu ekki út í
bláinn gerðar.
En hvað gerir nú Þýzkaland? Er það
reiðubúið, að skfta um stjórnmálastefnu
sína og hætta við alt sitt utanríkismála
brask, ef Frakkar samþykkja lánveit-
inguna? Það er eins með Þjóðverja
sjálfa og Bretland og Bandaríkin, að
þeir eru ekki fúsir til að aðhyllast þessa
kröfu Frakka. En meðan þeir ekki gera
það, er engin von um veitinguna. Frakk-
ar halda Þjóðverjum í herkvíum í því
efni.
Hvað lengi Þýzkaland þolir umsátrið,
er ekki hægt að segja neitt um. Hvað
þar skeður næst, er ennig ráðgáta. Verði
það gjaldþrota, bíða flestar Evrópu þjóð-
irnar tap við það. En verði bylting
þar, og taki nationalistar völdin í sínar
hendur, er út um allan frið. Þá er að
líkindum úti um greiðslu á stríðsskuld-
um. Við öllu þessu getur Frakkland bú-
ist. Verður það þá að líkindum að
fara með hervaldi eftir sínu. Á ástandið
getur því ekki verið að lítast í augum
Frakka- og er þeim sízt láandi þó þeir
hrapi ekki að neinu.
Frakkar greiddu þjóðverjum eða Rúss-
um alla stríðsskuld sína eftir stríðið
1870 innan eins árs. Þeir greiddu þeim
eina biljón dollara í gulli og létu Þjóð-
verjum sömuleiðis í hendur Alsace-Lor-
raine-héruðin. Þetta var ákaflega mik-
ið fé á þeim tímum og stríðsskuldin bæði
há og hart á eftir henni gengið. Frakkar
hafa ýms að minnast í sambandi
við öll þessi þýzku mál, sem aðrir hafa
ekki, svo þó að þeir líti öðrum augum
á þau, en margir gera, er það ef til vill
ekkert óeðlilegt.
DÖGUN.
Sjá árroðans volduga eld
í austri á tindunum ljóma,
heyr vorguðsins hásöngva hljóma,
því heljar-öfl grimm skulu feld.
Og sindrandi sólgeislaher
hann sveipar burt hreggskýjatjöldum,
og nóttinni er vikið frá völdum,
en vorgróðans sigurinn er.
Og daggperluð grösin á grund
þau glitra í þögulli lotning
og tilbiðja dagljóssins drottning.
Nú er dásamleg, töfrandi stund.
Og hærra á himininn rís
hinn heiti og sólbjarti dagur.
svo leftrandi, Ijómandi fagur.
Sjá, ljósinu’ er sigurinn vís.
Þorsteinn Halldórsson.
—Iðunn.
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. Guðmundsson.
Skömmu fyrir miðjan vetur-
inn kom loks það fyrir sem þrý-
sti hlutaðeigendum til að gera
einhvern enda á þetta svívirði-
lega samkomulag, og fá réttláta
og sanngjarna niðurstöðu á
þessi miskliðarmál. Þegar við í
eitt skifti á miðdeg komum út í
borðstofuna þá var eins og
þykk þóma væri í stofunni, en
úti var kalt veður, og hafði
auðsjáanlega rokið mjög upp
af heitum réttum á borðunum.
-- -
DODD’S vl
pKIDNEYJ
&.PILLS.A
A°der TRrí 7c r
^heumaTLí
í fullan aldarfjóðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
en margir skolapiltar gripu ,
„ . „. ,, ,, viðurkenndu meðul við bak-
strax fynr nefm og hlupu ut
en aðrir fóru að grenslast eftir
hvað á borðum væri, en það var
soðinn fiskur á stórum leir-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
föttum, og mikið af honum. j Þær eru suIu 1 öllum lyfja-
Fiskistykkin heldu sér ekki, en búðum á 50c askjan eða 6
voru einsog grautur. Það var i °skjur fyrir $2.50. Panta má
mikil og óþægileg lykt af þess- ^ær heint frá Dodds Medicine
j um fiski á meðan hann var Company, Ltd.. Toronto, Ont.,
| heitur, en það var ekkert mjög j °S senda andvirðið þangað.
vont bragð að honum, og nú | —........ ■. —
stóð svo á að skólastjóri átti
j að borða með okkur þenna dag.
svo mikið seinna og það í öll-
, . ., um myndum, svo eg efast um
I Hann var þarna komm og for / ’ °
o A /-v I t lrii« vi ii Iit n n ri t wi n A nn hnti
að borða og sagði að fiskurinn
væri góður, en þá fór fjandinn
í spilið. Piltar gengu allir burt,
og tóku sumir með sér nokkuð
að nokkur núlifandi maður hafi
persónulega lært að þekkja hann
betur eða jafnvel eins vel og
eg. Það er þá fyrir vitsmuna-
af fiski til að sýna hinum kenn- , skort minn ef eS hef ekki margt
urunum og frú Hjaltalní og allir satt af honum að seSja áður
höfðu sömu söguna að segja, en eS le&g frá mér Pennann-
að þetta væri ekki forsvaran- En nú seSÍ eS ekki annað en
legur matur nema skólastjóri, sem matarmálið áhrærir.
hann lét sig ekki. Nú höfðu pilt Séra Arnljótur varð soknar-
ar fund með sér, vildu sumir að prestur minn vorið 1890, þá 69
við gengjum allir úr skólanum ara gamall, hann var því 69
en aðrir vildu að við kysum ara gamall þegar hann steig af
þriggja manna nefnd sem gengi baki á hlaðinu á Möðruvöllum
fjrrir amtmann inn á Akureyri til þess að koma í veg fyrir að
að tjá honum alla málavexti og piltarnir gengju úr skólanum á
var það samþykt af meirihluta. miðjum vetri, og það öðru ári
Þessir nefndarmenn fóru strax skólans, sem auðsjáanlega
um kvöldið inn á Akureyri og þýddi það, að skólinn hefði tap-
tók amtmaður okkar málstað að tiltrú í mörg ár, og því
vel til greina, og ráðlagði að; orðið einstökum mönnum og
við skildum hafa sáttafund f þjóðinni að mikið minna liði
máli þessu og vanda vel til
hans, fá mikilsvirtann óvilhall-
ann mann með okkur til að
en ætlast var til.
Enginn maður sem eg hef
séð hefir strax fyrsta skifti,
reyna að sættast á málið með krafist af mér jafnmikillar eftir
viðunandi kjörum. Ekki man . tektar, og séra Arnljótur. Hann
eg hvert amtmaður ráðlagði var mikill á velli, um 6 fet á
okkur hver maður væri hæf- i ræð og svaraði sér vel á allann
astur til þessa verks, en við vöxt, framúrskaranpi vel til
sjálfir afréðum að fá séra Arn- fara hreinn og fínlegur, þaö
Ijót Ólafsson á Bægisá en það var því eitt það fyrsta sem eg
var maðurinn sem við fengum rak mig á að annaðhvort væri
fyrir okkar hönd til þess að fá j mikið á hann logið um óhrein
viðunandi niðurstöðu á þetta afskifti í ýmsum greinum, eða
matarmál. þá að gamli málshátturinn,
---------- allt er hreinum hreint, sannað-
Nokkrum dögum áður en ist ekki á honum, því tandur-
sáttafundurinn var ákveðinn þá hreinni og fægðari, hafði eg
gerðum við skólapiltar tvo menn engann annan séð. Hann var
ur okkar hópi á fund þeirra j íftig farinn að hærast og hafði
Thoroddsens bræðra, til þess
að finna það glögt út hvar þeir
stæðu í þessu máli þó við áð-
ur grunuðum að þeir væru
okkar megin, enda voru þeir
þá ekkert dulir yfir því að þeim
þætti að við vera beittir rang-
: indum, og var Þorvaldur sér-
I staklega ákveðnn með okkur,
| og bauð að ljá okkur reiðhest-
fjarska mikið nokkurnveginn
svart skegg, það var klofið á
miðri hökunni og var því eins
og tveir vængir sem lögðust
ofan á brjóstin, og þegar hann
sat og talaði óáreittur, þá tólc
hann þessa skeggvængi sinn
í hvora hönd, sneri lítið eitt
upp á þá og strauk þeim ofanf
brjóstvasana á frakkanum sín-
inn sinn handa þeim sem send- j um> en þar höfðu þeir þó engan
ur yrði til séra Arnljóts og var frið þvf hann þurfti hvað eftir
það með þökkum þegið. Til annað að kast höfðinu afturá-
Þeirrar ferðar var kosinn Björn bak, og staðfesti þá um leið
Björnsson frá Mýrum í Skrið- með vingjarnlegu brosi það sem
dal. Hann hafði verið mikið hann hafði sagt. Allur var svip
á Hallormsstað hjá séra Sigurði ur hans tilkomumikill, og fyrst
Gunnarssyni. Það var greind- af öllu auðséð, að hann var
ur maður og framúrskarandi hvergi hlutalaus og hvað þaö
einbeittur og ákveðinn. Svo J var auðséð á hverju þeir flösk-
upprann þessi mikli dagur og uðu sem flest íllt höfðu um
Björn frá Mýrum kom með hann að segja. Það væri rangt
séra Arnljót í Möðruvelli að á- að segja að augu hans skytu
líðnum degi. Fæztir af okkur
höfðu séð séra Arnljót áður,
og það held eg að okkur hafi
öllum orðið starsýnt á hann.
því allir könnuðust við nafnið,
flestir höfðu lesið Auðfræðina
og heyrt margt um manninn
talað og árlega lesið meira og
minna eftir hann í blöðunum.
Ekki hef eg vald til að segja
neitt um annara álit en eg er
allur af vilja gerður til þess j
að lýsa þv# hvernig mér kom
hann fyrir sjónir, og það því j
fremur sem það átti fyrir mérj
að liggja að kinnast honum
! eldingum, það gerðu þau aldrei,
ekki þó hann, væri reiður en
þá litu þau út einsog lúin, en
blæbrygði á augunum voru
honum meðeiginleg og mátti
því oft fara nærri um það hvað
hann legði tTl málanna áður en
hann skýrði frá því með orð-
um. Ilessi svipbrygði þóttu
hrekkjaleg en það sannfærðist
maður fljótlega um að hjá hon-
um lýstu blæbrygði augnanna
mest yfirvegun og sl^lnfrngi
samfara léttum glettum. Enn-
ið var hátt og mikil hofmanna-
vík uppá höfuðið frá gagn aug-