Heimskringla - 03.02.1932, Blaðsíða 4

4. SfÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 3. FEBR. 193?,
Iteímskrjngla
. (StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
- Talsimi: 86 537______
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirlram. Allar borganir sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 3. FEBR. 1932.
Á VfÐ OG DREIF.
(Nokkrar hugleiSingar í sambandi viS
bréfin til Hkr.)
I.
Þegar Heimskringla vakti máls á því
við lesendur sína, að þeir ættu að láta
oftar til sín heyra, en raun er á, var hún
sér þess fullkomlega meðvitandi, að á
meðal íslendinga er til fjöldi hugsandi
manna, sem með öllu er ekki skapraunar-
laust, að sjá aldrei línu frá í blöðunum.
Nú hafa henni borist nokkur bréf, er máls
hafa vakið á ýmsum umhugsunarverðum
málum, sem alment ættu að vera rædd.
Má t. d. benda á bréf þeirra Sigurðar
Jóhannssonar, hins vinsæla aldna skálds,
vestur á Kyrrahafsströnd og Jóhannesar
læknis Pálssonar í Langham, Saskat-
chewan, er hér vestra má með ritfærari
íslendingum telja, sem birst hafa í síð-
ustu biöðum. Auk þess mætti fleiri nefna.
Fyrir bréf þessi er Hkr. þakklát og æskir
að það sé byrjun tii samræðna í blöðun-
um um mál, sem öllum er til gagns og
skemtunar að hugleiða nánar.
íslendingar hafa gaman af að masa
saman. Og þeir eru gleggri á stefnur
mála, en alþýða, sem fædd er í svo stórri
hjörð, að ekki sér út yfir og ógjörn er því
yfirleitt að beita sjóninni í 'fjarlægðir. Af
þessu leiðir ef til vill þrætugirnina sem
við annálum íslendinginn svo oft fyrir!
En hvað er það að harma? Ef ástúðleg-
ustu hjón geta ekki iifað æfina út án
“hjónakrits”, eins og fullyrt er, og hann
er aðeins til að skerpa kærleikann, getur
þá ekki eins verið um “bræðrakrit” ís-
lendinga?
Dr. Helgi Pétursson segir einhvers
staðar, að ef ísland hefði hætt' að gjósa
á vissu jarðtíma-bili, eins og útlit hefði
verið fyrir, hefði það að líkindum aldrei
kamist upp úr sjó. Vér erum ögn hrædd-
ir um, að þessu sé eins varið með íslend-
inginn, að hann myndi í sjó hverfa ef hið
sama henti hann.
II.
Það liggur ef til vill næst Heimskringlu,
að leggja eitthvað til mála þeirra, er bréf-
in til hennar vekja máls á. Skal því á
efni áður áminstra bréfa hér að nokkru
minst.
Bréfi frá Sigurði Jóhannsyni, sem birt
er í þessu blaði, lýkur með spurningu á
þessa leið: “Hvernig á að breyta fyrir-
komuiaginu, svo að af því leiði sem
minstan sársauka?’’
í þessari spurningu felst margt. Með
henni er gengið að því gefnu, að nútíðar
þjóðskipulagi sé svo mjög ábótavant, að
óhæft eða óvirkt megi heita orðið. Og
ber ekki ástandið um allan heim vott um
þetta? Á það er litið sem afleiðingar fyr-
irkomulagsins. Stjórnir ailra landa eru
að reyna að bæta úr því eftir öllum föng-
um. En jafnvel þar sem skórinn kreppir
minst að, gengur lækningin ekki ofvel.
Þess eru nú allir orðnir vísari. Og því
mun spurning bréfritarans vera á margra
vörum. Stjómirnar eru að reyna að afla
mönnum atvinnu, og halda með því á-
fram framleiðslu. En er það ekki að
bera í bakkafullan læk, þegar kreppan
virðist einmitt stafa af ofmikilli framleið-
slu? Vömbirgðir lggja hvarvetna óseld-
ar og eru að rotna vegna þess að ofmikið
hefir verið framleitt. Það er t. d. ekki
tollum Canada stjórnar að kenna, að
framleiðsla landsins selst ekki, þó and-
stæðingar stjórnarinnar sperrist við að
koma mönnum til að trúa því. Salan er
ekki til fyrir hana, vegna þess.að aðrar
þjóðir hafa eins mikla framleiðslu á hönd-
um sér og kaupgeta almennings í þeim
löndum torgar. Framleiðslan er orðinn
þörfinni meiri. Svo ör og auðveld er hún
orðin. Að svo miklu afrekuðu, virtist
jafnvel eðlilegast, að taka sér hreiniega
hvíld frá vinnu og framleiðslu og lifa
glatt meðan verið er að eta alt upp.
Það er því ekki skorti á framleiðslu að
kenna, að ástandið er eins og það er.
Menningin er, með ölium þeim göllum
sem á henni eru, komin það langt, að
vörubirgðir þarf ekki að óttast. Mann-
kynið er sloppið við þá hættu. En við
hinu hefir ekki eins verið séð, að koma í
veg fyrir, að framleiðslan lendi í fárra
höndum, svo að almenningur má heita
litlu nær, þrátt fyrir framfarirnar á því
sviði. Að vísu er ekki þar með gleymt
þeim auknu þægindum, sem hann hefir
orðið aðnjótandi með fullkomnari iifnað-
arháttum á marga lund, sem af framför
mannkynsins hefir leitt, því það er einn-
ig vegna breyttra lifnaðarhátta, sem
kreppan er tilfinnanlegri, en ella. En það
dregur samt ekki úr ójöfnuði þeim, sem
ríkir, í sambandi við fyrirkomulag fram-
leiðslunnar. Stórframleiðslan er í hönd-
um einstakra manna og þeirra alt of
fárra. Þeir gefa atvinnu við hana eins
lengi og hún selst. En þegar hún ekki
selst, sitja þessir fáu menn að ágóðanum,
en atvinnusækjendur verða útundan. Og
þá verða stjórnirnar eins og nú, að sjá
þeim borgið, með því að taka féð til þess
að láni hjá stórframleiðendum!
Bréfritarinn segir, sem satt er, að
stjórnir ráði ekkert við þetta. Sannleik-
urinn er sá, að þær gera vel að minsta
kosti þar sem alþýðan er yfirleitt mjög
fátæk, ef þær geta með þessu fyrirkomu-
lagi til lengdar bjargað landinu frá gjald-
þroti.
Hins ber auðvitað að geta, að þjóðir
heimsins hafa ekki allar orðið jafnt fyrir
barðinu á kreppunni, sem af þessu fyrir-
komulagi leiðir. Annara þjóða menn
spyrja, hvernig á því standi, að Canada
virðist hafa sloppið svo miklu byllegra
hjá henni, en aðrar þjóðir. Ef svo er,
sem ef til vill er ekki fjarri, enda þótt
hún hafi einnig komið hér við, megum
við það láni okkar þakka, fremur en
nokkru öðru, eða fremur en því, að við
séum ekki sama fyrirkomulaginu háðir
og aðrar þjóðir, þó afleiðingarnar verði
ekki eins alvarlegar.
En hér er ekki um neina sérstaka þjóð
að ræða, heidur þjóðfyrirkomulag í heim-
inum í heild sinni. Og með hverju verð-
ur því breytt til hins betra sérsauka-lítið,
eins og bréfritarinn spyr?
I því efni á eflaust sitt við í hverju
landi. í vestur heimi þar sem lýðsstjórn-
arfyrirkomulagið hefir fest svo djúpar
rætur í hugum manna, virðist auðvelt
með einföldum ráðum og vilja almenn-
ings, að gera þær breytingar á fram-
leiðslu og verzlun, er æskt er eftir. Að
takmarka stórgróðabrall með iögum, er
auðvelt, þegar þessar þjóðir vilja það.
Þjóðeign stærstu og allmennustu fyrir-
tækja, er stefna allra framfaramanna hér.
Og í það horf má heita að hraðan stefni.
Almenningsviljinn virðist feta sig áfram
á framfara brautinni einna fúsast eftir
þessum leiðum og sjá hugsjóna-takmarki
sínu fullnægt með þeim. Og sé um stöð-
ugt áframhald að ræða, er ekki fyrir það
að taka, að komist verði að því farsælu-
takmarki, sem þráð er, í það og það
skiftir, sársauka lítið. Það sem að er, er
ef til vill því einu að kenna, að almenn-
ingur á engar vakandi þjóðfélags eða
samfélags hugsjónir. Hann hugsar oftast
lítið í þá átt og dettur ekki í hug að trúa,
að þær séu honum nokkurt velferðar
spursmál. Afleiðing eða þýðing lýðfrels-
isins, sem haldið er að honum, er honum
óskiljanleg í þeirri merkingu. Það er
heimtað meira og meira, einstaklings
frelsi, en svo kann enginn með það að
fara í þjóðféiagslegum skilningi. Að læra
að fara með lýðfrelsið, er sársauka-laus-
asta leiðin og hin eðliiegasta breyting
til bóta hjá Vestur-heims þjóðunum.
En til þess að reyna að koma í veg'fyr-
ir þennan ofvöxt í stórgróðabralli ein-
stakra manna í sambandi við auðs-fram-
leiðslu þjóðanna, er og hefir verið bent á
fleiri leiðir, þó fáar hafi verið reyndar.
Kenning Karl Marx, sem undirstaða er
talinn að nútíðar jafnaðarstefnu, byggir
mjög á þjóðeignafyrirkomulaginu. Kom-
múnisminn á Rússlandi er ekki sama
stefnan þó því sé vanalega haldið fram.
Hann er þjóðeignastefna að vísu, en
gengur svo langt, að öllu lýðræði er mis-
boðið. Því alræði mundu lýðræðis þjóðir
ekki geta unað. Kommúnisminn er lík-
lega meira bygður á kenningum Tol-
stoy’s, en nokkurra annara. Hann hefir
ef til vill sérstaklega búið hugarfar rúss-
nesku þjóðarinnar undir hann. Hann
vissi, að með lýðræði kunni hún ekki að
fara. Fyrir fáum þjóðum í Evrópu mun
svo hafa verið ástatt, og er ekki enn.
Þess vegna er ekki líklegt, að sú stefna
komist víða á í Evrópu, eða annar stað-
ar en á Rússlandi. Stefna Karl Marx
hliðraf miklu meira til við lýðræðið og er
því betur við hæfi vestlægu Evrópuþjóð-
anna en hugsunarhátt hinna anstlægu.
Auk þessa eru til ótal stefnur sem
miða eiga að því að bæta alt böl mann-
anna, en sem erfitt er að skilja og engin
reynzla er fyrir hvernig gefast muni. Það
er jafnvel ekki hægt að segja annað um
stefnu Karl Marx, því hún er ekki á-
kveðnari en það, að fylgismenn hennar
sjálfa greinir aftur og fram á um hana.
Það er aðeins ein jafnaðarstefna, sem
hægt er að segja fyrirfram um hvernig
reynast muni. Hún er svo vel úr garði
ger, að þar er ekki um neitt að villast.
Og hún er framkvæmanleg í öllum grein-
um. Það er einskattskenning Henry
George. Hún upprætir ójöfnuð auðsins
eins og bezt er hægt að hugsa sér. En
samt hefir hún aldrei náð hylli fjöldans
og sízt bændalýðs.
En hér skal nú staðar numið og öðrum
gefið orðið um þetta efni.
III.
A bréf Jóhannesar læknis Pálssonar
skal nú minst nokkrum orðum. Bera
lækninum þakkir fyrir hve vel og ræki-
lega hann minnist list málarans, Hauks
Guðmundssonar. Það orkar ekki tví-
mælis, að það er þarft verk, að draga
athygli íslendinga að honum og starfi
hans. Auk þess getur hvert hlýlegt og
uppörfandi orð, til hans talað, verið hon-
um mikils vert. Um það munu allir og
þar á meðal Heimskringla vera bréfritar-
anum sammála.
En það er annað í þessu sambandi,
sem Heimskringlu þykir ekki úr vegi að
gera athugasemd við. í bréfi læknisins
er svo að orði komist, að ætla mætti að
ýmsir skildu það svo, sem Heimskringla
hefði ekki minst einu orði á komu list-
málarans til Winnipeg fyrir skömmu. Ef
svo hefði verið, væri það ámælisvert. En
Heimskringla viðurkennir ekki að vera
brotleg um þetta. Um leið og listmálar-
inn kom til Winnipeg, birti hún á fyrstu
síðu annarar arkar jólablaðsins nærri
dálkslanga grein um listmálarann og
störf hans eftir Sigurð Júl. lækni Jóhann-
esson. Að listmálarinn hafi jafnvel átt
köldum móttökum að sæta hjá Heims-
kringlu, eins og af bréfi læknisins má
ráða, vitna ef til vill bezt eftirfarandi
ummæli með öðru, sem tekin eru úr grein
Sigurðar læknis og hljóða svo:
Haukur er að áliti margra listdómara einhver
mesti málari, sem islenzka þjóðin á. Málverk
hans eru forkunnar fögur, einkennileg og nátt-
úrleg. Það er enginn skrípabragur né sundur-
, gerðarsnið á þeim. I þeim er sameinaður ram-
islenzkur andi, kraftur, vit og fegurðarsmekkur
við æðsta form og stefnur classiskrar listar
heimsins mestu og bezt þektu málara fyr og
síðar. Hakur hefir unnið að drátt- og málara-
list frá bamdómi, því listaeðli hans kom
snemma í ljós, og jafnframt því sem hann óx á
legg og þroskaðist.”
Fleiri orðum ætti ekki að vera nauð-
synlegt að fara um þann misskilning, að
Heimskringla hafi ekki minst á listmál-
arann, eða hafi ekki haft nema klaka
kalda hönd að rétta honum, er hann var
hér síðast á ferð.
Annað sem lækirinn minnist á, er
það, að honum þykir það einkennileg til-
hliðrunar-semi hjá Heimskringlu, að geta
birt skoðanir séra Benjamíns Kristjáns-
sonar og forsætisráðherra R. B. Bennett
hlið við hlið í blaðinu. Hvað hér er átt
við, er ekki gott að segja. Og hvor þess-
ara manna er að dómi læknisins óalandi
og óferjandi vitum vér ekki. Heimskr-
ingla h'tur eflaust á þá báða sem tals-
vert málsmetandi menn, úr því að hún
birtir skoðanir þeirra. En auðvitað geta
ýmsir haft aðra skoðun á því, eins og
Jóhannes lækni virðist hafa. Ef vér
spyrðum liberala t. d. um það, er auðvelt
að ráða í hverju þeir mundu svara. En
spyrji maður há-lúterska um það, gæti
dómurinn orðið annar. Hvorn á að
krossfesta væri því fleirum en Heimskr-
inglu ráðgáta, ef píslarvætti þarf endi-
lega að bíða annars hvors.
Bréfritarinn minnist á tolla-
stefnu. Er því ekki ósennilegt,
að skoðanir hans í því máli
valdi mestu um það, að hann
gerir þessa áminstu athuga-
semd. Um skoðanir Bennetts
er þar ekki að villast. En hverj-
ar skoðanir séra Benjamíns eru
í þeim málum, er oss óljóst. —
Hugsanlegt væri, að þær væru
ekki ósvipaðar og bændastjórn-
arinnar á íslandi. En er allur
munur á skoðun hennar í þeim
málum og skoðun forsætisráð-
herra Canada?
Að vísu er önnur stjórnin
nefnd íhaldsstjórn, en hin fram-
farastjórn. En yannar nokkuð
raunverulegar eni afstaða beggja
þessara stjórna til tollmála,
hvað lítið er að reiða sig á
nöfnin tóm. Við nánari athug-
un gæti einnig svo farið, að
læknirinn yrði þess var, að
sannasta framfarastjórn þessa
lands er einmitt núverandi
stjórn Canada. Vér héldum satt
að segja, að læknirinn hefði
komið auga á það fyrir löngu,
að það þarf meira en að
skreyta sig með nöfnum til
þess, að geta kallast sannur
framfaramaður.
Það er hverju orði sannara,
að vér skiljum hvorki þessar
eða aðrar aðfinslur læknisins
við Heimskringlu. Ef dæma skal
af þeim, ætti Heimskringla
hvorki að flytja orð um stjórn-
mál, trúmál, þjóðræknismál né
jafnvel nokkur önnur félags-
mál. Þá yrði hún fyrst þarft
blað, ef hún ynni öllum slíkum
málum alt það tjón, sem hún
getur!
Að því skal gengið sem vísu,
að menn greini á um trúmál
og stjórnmál, og að menn elti
grátt silfur út af þessu, er svo
algengt, að það virðist naum-
ast tiltökumál hjá íslendingum
fremur en öðrum.
En það er eitt mál, sem ó-
skiljanlegt er með öllu, að all-
ir íslendingar skuli ekki geta
verið sammála um. Og það er
þjóðræknismál Vestur-íslend
inga. Að heyra óhróðri, getsök-
um, slettum og jafnvel allskon-
ar vömmum og skömmum,
dróttað að þeim félagsskap, er
hér hefir verið stofnaður, ís-
lenzkri þjóðrækni til viðhalds
og verndunar, eins lengi og
hægt er og ástæða er til, er
meira en nokkrum ærlegum,
sönnum íslendingi getur skilist.
Það getur vel verið að íslenzk-
ur félagsskapur hér vestra sé
ekki mikils verður og eigi ekki
mikla virðingu skilið. En hvað
Þjóðræknsfélagið snertir, erum
vér ekki í vafa um það, að þeir
sem utan við það standa, og sí-
felt kasta að því aur og skami,
eru ísl. til meiri skammar og
háðungar — að ekki sé á nyt-
semina minst — en nokkur
þessi íslenku félagssamtök eru.
Að berjast með hnúum og hnef-
um á móti Þjóðræknisfélaginu,
eins og gert hefir verið hér af
mörgum, er eitt af þeirri boru-
bröttustu ósvífni gegn íslenzka
arfinum, ætt sinni, norrænni
dáð og drengskap, sem fram
hefir ktomið í fari nokkurs
frjálsborins íslendings fyr eða
síðar.
Það -má nú búast við að
lækninum þyki Heimskringla
skrifa langt mál út af litlum
texta, og að bréf hans gefi lítið
tilefni til alls þess, sem hér hefir
verið haldið fram. Það getur nú
satt verð að einhverju leyti. En
vér höfum oft heyrt læknirinn
leggja vel út af litlum texta. —
Hefir oss alls ekki fundist það
neitt aðfinsluvert, heldur þvert
á móti bera vott um greind, að
lesa það stóra og mikils verða
út úr smámununum, og því sem
í flestra augum er lítils vert. En
svo er nú öðru máli að gegna
með blöð.
Annars skiljum vér heldur!
ekki í hinu, þegar verið er að
bregða Heimskringlu um það,
að hún flytji ekkert nema aft-
urhaldskenningar, vegna þess,
hve ofstækisfult pólitískt og
pTDODDS v
KIDNEY
m pills u
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
kirkjulegt flokksblað hún sé.
Heimskringla hefir ekki neitað
einni einustu grein enn birting-
ar, sem sómasamlega hefir ver-
ið gengið frá, vegna skoðana
þeirra, er þar hafa komið fram.
Hún hefir birt grinir frá kom-
múnistum, jafnaðarmönnum,
verkamönnum, bændastefnu-
mönnum, liberölum, conserva-
tívum, trúuðum mönnum og
trúleysingjum, vitrum og óvitr-
um, syndugum og sáluhólpnum
jafnt, sem henni hafa borist.
Stefnu hennar sjálfrar hefir
verið gefið lítið mejra rúm en
annara. En enda þótt þær skoð-
anir brjóti í bága við hennar
skoðanir, eru þær þeim jafn-
réttháar í augum þess, er þær
semur. Hvað getur blaða- og
ritfrelsi lengra gengið?
Hafi ekki Hreimskringla
rýmkað neitt hér vestra um
skoðanafrelsi, þá hefir hún til
lítils lifað.
JÓNAS STURLAUGSSON
Æfiminning.
Mánudaginn, 29. júní síðast-
liðið ár, andaðist bóndinn og
heimilisfaðirinn Jónas Stur-
laugsson, að hemili sínu að
Blaine, Wash. Hann fæddist
að Dönustöðum í Laxárdal,
Dalasýslu, 25. mars, ár 1880.
Foreldrar hans voru hjónin Jón-
as söðlasmiður og bóndi Stur-
lausson, Bjarnasonar, og Ás-
gerður Björnsdóttir yfirsetu-
kona, vel gefin hjón og vel met-
in, Jónas eldri flutti með fjöl-
skyldu sína til Vesturheims árið
1883, í síðasta stóra innflytj-
endahópnum frá íslandi. Farið
var eins og leið lá beint til
Norður-Dakota, og nam Jónas
land skamt frá Akra, þar sem
nú er kallað Svold. Þar ólst
Jónas yngri upp, ásamt systkin-
um sínum fjórum, Láru, er dó
sem ung kona, Ásbirni, Ásgeiri
og Sigurði. Á unga aldri lærði
Jónas rakaraiðn í Minneapolis.
En hugur hans hneigðist jafn-
framt til biiskapar, enda af
góðum bændum kominn. Ár
1909 kvæntist hann eftirlifandi
eiginkonu sinni, Þuríði Jóns-
dóttur, Gíslasonar (sjá Dakota-
sögu Þorstínu Jackson, bls.
394). Er Vatnabygðarlandnám-
ið opnaðist í Saskatchewan,
Canada, hélt hann norður og
nam land suðvestur af Mozart;
keypti jafnframt land norðaust-
ur af Elfros, og vann síðan
bæði að búskap og hárskurði-