Heimskringla - 10.08.1932, Blaðsíða 4

4 BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
Hcrmskringla
(Sto/nuð t$S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 og S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 36 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgiart
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” ds published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 10. ÁGÚST 1932.
AÐ SKILNAÐI
(Fáein orS flutt í kveSjusamsæti séra
Benjamíns Kristjánssonar og konu hans
s. I. mánudagskvöld af S. E.)
Svo sögð sé hver saga sem hún gengur,
setti það mig hljóðan, er Heimskringlu
barst, fyrir rúmri viku, fréttin um það að
séra Benjamín væri að halda alfarinn
heim til íslands.
Ef til vill hefði mér ekki þurft að koma
fregnin neitt óvænt. Það hafði áður ver-
ið talað um, að séra Benjamín hefði
heimferð í huga. En eg gat aldrei feng-
ið sjálfan sig til a líta á það öðru vísi
en lausafregn. Auðvitað bjó mér það eitt
í huga, er við öll vitum, að af komu séra
Benjamíns hingað, hafði íslenzka þjóðlíf-
inu hér stafað svo margir yiríkir og gróð-
ursælir geislar. Það kom brátt í Ijós eftir
komu hans hingað, að hann var einn af
blómlegustu kvistunum á þjóðlífsmeið-
num okkar. Vegna þess hver eftir sjá
mér var að því, að hann hyrfi úr hópi
okkar, var mér hugsunin um burtför hans
alt annað- en kær, og eg vonaði sífelt, að
hér væri um marklaust hjal að ræða, en
ekki veruleika. En vona knör minn reynd-
ist í því efni valtur, eins og stundum fyr.
Af all-náinni viðkynningu gekk eg þess
ekki dulinn, að hugur séra Benjamíns var
oft heima. Að vísu mun mega segja hið
sama um mörg af okkur, sem fullvaxta
komum að heiman. En oft hefi eg um það
hugsað hvort ísland sé þeim eins mikið
veruleikans land, sem fyrir fleiri tugum
ára eru þaðan komnir, og hinum sem það-
an eru nýkomnir. Við sjáum að vísu öll vell
ina græna á vornóttu heima; við sjáum
lækina hverfast kring um hveldra hlíða
brjóst; og báran kveður eins og áður út
við fjöru sanda í eyrum okkar. En eigi
að síður munum við mörg geta tekið
undir með St. G.: Eg á orðið einhvern-
veginn—ekkert föðurland. Fyrir þeim sem
nýkomnir eru að heiman, er þetta alt eigi
síður Ijóslifandi en okkur. En þeir
eru nánari böndum tengdir þjóðlífinu eins
og það er nú heima, en við. Eða —
Muntu eins feginn faðma að þér
frænda og vina-lið,
getirðu andans-ættarsvip þinn
ekki kannast við? —
eins og St. G. spyr. Þarna skilur eflaust
eitthvað með okkur eldri Vestur-íslend-
ingum og Austurís'lendingum. Með
langdvölinni hér erum við orðnir
þjóðlífi þessa lands bundnari, en þjóð-
lífinu heima. Og eg hygg það ástæð-
una að þeir, sem langvistum hafa
dvalið hér vestra, hafa á seinni árum
komið eins hratt til baka, og þeir fóru
heim. Þeir áttu einhvernveginn orðið
ekkert föðurland.
Þeim, sem nýkomnir eru hingað eða
fyrir þrem-fjórum árum, sem séra Benja-
mín, er ísland veruleikans land, í stað
þess að vera aðeins drauma og hyllinga
land. Það er ennþá í fylsta skilningi
föðurland hans. Þjóðlífið þar er hluti af
honum eða hann af því. Þetta mátti mér
alt ljóst vera, er hann var stundum að
minnast á ísland við mig. Hann talaði
oft þannig um það, að eg hefði auðveld-
lega getað trúað, ef hann hefði ekki verið
giftur, að hann ætti kærustu heima.
þannig liggur honum hugur til íslands.
Það mun hafa verið til þess ætlast,
að eg segði eitthvað af samvinnu okkar
séra Benjamíns við blaðið Heimskringlu.
Eg þarf ekki að segja ykkur neitt af því,
að Heimskringla á, við burtför séra Benja
míns, á bak að sjá einum sínum ritfær-
asta manni. Unaðslegra og eðlilegra ís-
lenzkt mál skrifar hér vesta fár eða engi.
Um samvinnu okkar, sem þið vitið ekki,
er mér hjartanlega ljúft að segja, að eg
hefði ekki getað hugsað mér hana ákjós-
anlegri. Er því þó sízt að peita, að á
samvinnuþýðleik hans reyndi ekki, því
einatt leið stutt á milli þess, að eg leitaði
mér fróðleiks hjá honum og bendinga.
En hann tók því kvabbi öllu með jafnað-
argeði síðskeggjaðs kirkju-bldungs, og á-
valt með þeim hlýhug og einstakri alúð,
sem ágætustu drengjum einum er eigin-
leg. Hreinskilnislega sagt, sakna eg séra
Benjamíns ekki aðeins sem samvinnugóðs
manns, heldur jafnframt sem hins við-
kynningarbezta og einlægast í allri
framkomu.
En við þetta samvinnuskraf mitt get e^
ekki svo skilið, að pg minnist ekki um
leið Mrs. Kristjánssonar. Það er yfirleitt
ekki skoðað lúastarf að skrifa vikublöðin
íslenzku. Það ber fátt oftar á góma en
það, hvað blóðlatir ritstjórar séu. En
hvemig sem eg hefi reynt að sannfæra
menn um, að ritstjórar vinni tveggja
manna verk, hefi eg ekki enn rekist á
neinn sem hefir samþykt það nema Mrs.
Kristjánsson. Hún er sú eina sem skilið
hefir, að því sé erfiði og þreyta samfara.
Því hefir hún iðulega sjálf sótt mig til
þess að drekka kaffi — með kleinum að
sjálfsögðu — með þeim hjónum heima
í húsi þeirra, og hefir auk þess skipað
'mér, hvenær sem eg væri þreyttur, að
koma óboðinn og hressa mig á kaffi með
þeim. Eg stæði illa að vígi ,ef eg ætti að
standa ykkur reikningsskil á hve oft eg
hefi notað mér þetta góðvildar — og gest-
risnisboð. En hins má eg geta að eg er
bæði kaffi og kleinu vinur.
En væri nú svona haldið áfram, að
segja frá starfi Mrs. Kristjánssonar í öll-
um greinum, þryti fyr dagur en dæmi.
Það er á allra vitund hvílíkur stólpi hún
hefir verið safnaðarstarfseminni og hve
ótrauð hún hefir lagt krafta sína fram
þar. Það ber að þakka og viðurkenna, þó
slíkt séu smávægileg laun fyrir það.
Fyrir aðal-starfi séra vBenjamíns hér
vestra, preststarfinu, gera þrír prestarnir
sem hér hafa orðið betri grein, en eg get
gert. Hitt vitum við, sem á ræður hans
höfum hlýtt, að unaðslegra mál höfum
vér ekki að jafnaði heyrt flutt, en þær
ræður. Það hafa svo ótal leiftur logað
þar bæði í hugsun, stíl og máli, að okkur
mun það seint úr minni líða. Og ein-
lægnin og sannleiksástin hafa þar átt
óskoruð völd. Það mun með sanni um
séra Benjamín mega segja, að hann hafí
verið o^ verði hvar sem hann er lýginni
og hræsninni háskalegur maður.
Fyrir það sem nú hefir lítillega verið
minst á — og svo miklu fleira, sem ekki
gefst kostur hér að minnast á, mun okkur
minningin um störf séra Benjamíns hér
og dvöl hans lengi verða kær. Okkur
skortir viðeigandi orð að tjá ykkur hjón-
unum tilfinningar okkar á þessari slyln-
aðarstund. En þakklætisskuldin sem við
finnum til að við erum í við ykkur fyrir
dvöl ykkar hér, er eins virkileg og sönn
fyrir því.
nE ósk okkar til ykkar þegar þið komið
á “gamlar stöðvar,” vildi eg helzt segja
með þessum erindum eftir skáldið St. G.;
Er þú kæri, kemur heim
þar kvöldsól lengi á vorin skín,
og að þér fram úr fjallageim
sitt fangið réttir sveitin þín.
* * *
Þá gangi ’ún æska að gæta að þér,
úr gili, dæli, laut og runn’,
og þjóti úr mó, að mæta þér
og minna á þið voruð kunn.
ENDURMINNINGAR
Fyrsta bindi Endurminninga Friðriks
Guðmundssonar er nú komið út í sér-
prentun úr Heimskringlu, og er það álit-
leg bók, bæði að stærð og efni. Ekki er
hægt að segja annaðen að það hafi verið
snjallræði, að gefa þessar Endurminn-
ingar út í sérstakri bók. Þær eru einkar
fróðlegar og kasta mjög skýrri birtu á
menn og málefni frá þeim tímum sem
aðeins elztu mönnum er kunnugt um af
reynslu. Þar getur um ýms atvik úr lífi
þjóðkunnugra manna ,sem bæði eru mjög
skemtileg til lesturs og einkar fróðleg og
gefa oft og tíðum upplýsingar um þessa
menn, sem ekki er annar staðar að hafa.
Að eiga aðgang að þeim í bó'k, mun
mörgum reynast handhægt og þægilegt.
Annað sem Enduminningum má til
kosta telja er hve skemtilega þær eru
skrifaðar. Svo langt mál sem þær eru, er
frásagna blærinn ávalt jafn viðfeldinn,
hýr og skemtilegur. Friðrik Guðmunds-
syni lætur vel að rita.
(Frh. á 5. bls.)
MINNI ÍSLANDS
Ræða flutt á fslendingadeginum 1.
ágúst 1932 að Hnausum af
Guðm. dómara Grímssyni.
Herra forseti
Háttvirtu tilheyrendur:
Árið 1882, þegar eg var á fjórða ári,
fluttust foreldrar mínir með flest sín
börn frá íslandi til Ameríku. Eg var
yngstur og hið þrettanda í röðinni og
víst ein höfuð orsökin til þess að þetta
spor var stigið. Eg var of ungur til
þess að muna (eftir ættjörðinni frá þeirri
tíð, en ósjálfrátt fékk eg þó snemma
hugmynd um ísland. Sú hugmynd mun
hafa verið bygð á því sem eg heyrði þá
eldri segja.
Fólk rnitt fluttist hingað vestur, bæði
sökum örðugra kringumstæðna heima
fyrir og svo í landinu sjálfu. Hugurinn
var samt altaf heima. Það hafði dvalið
í marga mannsaldra í Reykholtsdalnum.
Það saknaði fegurðar Borgarfjarðarins.
Elsti bróðir minn var í Latínuskólanum
og mikið var talað um skólann og fræði-
lindir hans. Þar fanst mér sem vera
myndi uppspretta alls menningarlífs á
jörðunni.
Oft sagði faðir minn frá æfintýrum
sínum í göngum og réttum. Svo hlust-
aði eg hugfanginn á frasagnirnar um
álfa og huldufólk.
Snemma var mér kent að lesa á ís-
lenzku. Þá fyltu sögurnar, um hinar
fornu hetjur, huga minp. Landið bygð-
ist fyrir hugskotssjónum mínum hetjum
og skáldum, huldufólki og æfintýra
mögnum. Þegar eg svo sá fáeina inn-
flytjendur er nýkomnir voru frá íslandi,
klæddi eg þetta hugmynda fólk mitt í
búning þeirra.
Mér fanst sem ísland myndi vera mjög
fagurt land, en kalt og örðugt af-
komu, þar sem eg þó eiginlega ætti
heima, en af einhverri harðleikni ör-
laganna væri nokkurskonar útlagi frá,
um stundar sakir. Því þangað var í ung-
dæmi mínu huganum beint. Eg iærði
fljótt að segja “heima á íslandi’’, þó eg
skildi ekki að fullu meiningu þess orða-
tiltækis. Hugmynd mín um ísland var
óskýr og hulin einhverri þoku, saknaðar
og heimþráar er eg tók að erfðum frá
foreldrum mínum. Samt skein í gegn-
um þokuna vonarljós um upplýsingu á
öllu þessu með tímanum.
í næstum fimtán ár var því ísland f
huga mínum, land fegurðarinnar, hetj-
anna, æfintýranna og menningarinnar en
um leið land fátæktar, kulda og erfiðleika
Nú hefi eg á seinustu tveimur árum
haft tvisvar tækifæri til að heimsækja
þetta draumaland mitt. Eg hefi séð það
bæði að sumri og að vetri. Eg hefi séð
landið og fólkið í skrautklæðum Alþingis-
hátíðarinnar og í hversdags búningi hinn-
ar núverandi kreppu. Þokan er horfin
sem huldi það, fyrir hversdagssjónum
vökunnar og veruleikans. Nú er upplýs-
ingin fengin. Held eg þá meira eða minna
af íslandi síðan? Hafa hugmyndir mínar
breyst eða eru þær hinar sömu og áður
Fyrst er þá að athuga hugmynd mína
um fegurð landsins. Hún reyndist rétt
að því að ísland er mjög fagurt land.
En eingin sem ekki hefir séð landið getur
þó eiginlega gert sér rétta hugmynd um
þá fegurð. Og ekki er auðvelt að lýsa
henni. Eg held sú fegurð sé alveg sérstök
og finnist hvergi nema á íslandi. Eg hefi
ferðast nokkuð um Evrópu, Bandaríkin
og Canada. Eg hefi séð hærri fjöll og
stærri fossa. En eg hefi aldrei séð litina
eins gullfallega á fjallshliðunum eða í
foss-úðanum sem þar. Það er lítill skóg-
ur á íslandi. Fjöllin eru þar ekki hulin
dökkum trjám eins og öll önnur stórfjöll
'■em eg hefi séð. Na'kið bergið, loftið og
sólskinið mynda litina á fjallshlíðunum,
sem breytast eftir stundatali dagsins og
veðurlagi. Eg sat við fætur Ingólfs stytt-
unnar á Árnarhóli í Reykjavík og horfði
á Esjuna hinum megin við fjörðin um
sólarlag í júní mánuði. Eftir því sem sól
hallaði breyttust litirnir — rauðir, gulir,
glóandi — bjartir og töfrandi.
Eg ferðaðist um Borgarfjörð að sumri
og að vetri, f sólskini og tunglsljósi. Hvar
sem eg var staddur sá eg Okið í þess
fögru litum. Fjallið var sem gnæfandi
varða til leiðbeinlngar öllu héraðinu og
sýndist alstaðar rétt hjá manni. Eiríks-
jökull glampandi og glóandi sendi út
fegurð sína til að lýsa holtum og dölum.
í fjarlægð lágu Skjaldbreið og fjöllin á
allar síður. Ekki var þetta útsýni síður
yndislegt í tunglsljósinu. Gullinu var að-
eins breytt í silfur. Sér
staklega voru reykirnir upp úr
hverunum ábærilegir í tungls-
ljósinu. Þeir gáfu til kynna
hvar sjóðandi lindir brutust upp
úr eldheitum iðrum jarðar til
þess að milda ískulda jökul
fljótunna.
Eg flaug frá Reykjavík yfir
Faxaflóa, Snæfellsnessýslu,
Breiðafjörð, Barðastrandarsýslu
til ísafjarðar, svo framhjá Horn-
ströndum, dálítið út yfir ís hafið
og til báka yfir Vestfirðina og
Snæfellsjökul. Með mér í þeirri
ferð var Amerikani sem ferðast
hefir um víða veröld. Sagðist
hann að eins einu sinni áður
hafa séð þvílíkt útsýni, en það
var sagði hann; í Himalaya fjöll
unum. Við flugum yfir fiski-
sæla firði, yfir eyjar bókstaflega
þaktar æðarfugli. yfir frjósama
dali, þar sem grænkan á gras-
inu var grænni en á nokkru
grasi öðru, er eg hafði séð.
yfir snjókringd fjöll og jökla.
Við sáum skýin dragast saman
um fjallatindana, við sáum upp-
tök ánna, sem kvísluðust eins
og silfurþræðir undan rótum
jöklanna, þær smá stækkuðu,
og steyptust að lokum í glitrandi
fossinn, niður fjallahliðarnar á
leið til sjávar. Við fórum yfir
Vestfiröina, djúpa, með hrikaleg
fjöll á báðar síður, en inst þar
sem vatnið var tærast og kyrr-
ast sáust kauptúnin friðsæl og
fögur.
Það seinasta sem við sáum
þegar við sigldum frá New
York höfninni í vetur var mynda
styttan “Liberty Enlightening
the World”. Það fyrsta sem
við sáum á íslandi var Vatna-
jökull. Eins og myndastyttan
er merkileg frá manna hendi,
svo er Vatnajökull eitt af hinum
stóru fegurðar afbrigðum nátt-
úrunnar. Hann skein sem hið
skærasta ljós — sýnishorn nátt-
úrufegurðar íslands.
Ætíð á nótt og degi, hvar sem
var á íslandi var sem í loftinu
væri töfrandi afl náttúrufegurð-
arinnar sem greip mann, hylti
mann og fylti mann með undr-
un og aðdáun á kraftaverkum
náttúrunnar.
Draum hugmynd mín um feg-
urð Íslands var bara ekki nógu
dýrðleg. Náttúrfegurðin þar er
alveg ógleymanleg, þeim sem
hana hafa séð.
* * *
Þá er næst að athuga hug-
mynd mína um æfintýra landið
og hetjurnar. Eg hafði oft hugs-
að um þá djörfu og áræðnu
aðalsmenn Noregs, eins og
Skallagrím, sem neituðu að
lúta valdi Haraldaf Hárfagra, en
bygðu ísland. Af þeim voru
komnir “Gissur og Geir, Gunnar,
Héðinn og Njáll.” Svo var lif-
andi í huga mínum huldufólkið
sem dvaldi í hólum og holtum
og lék með fólk eftir vild. Átti
eg nú að fá að sjá þetta hug-
mynda fólk mitt?
Ekki sá eg nú neitt huldu-
fólk en eg get vel trúað, að
töfrandi fegurð náttúrunnar
hafi stundum birst í gerfum sem
líktust fólki og svo komið á
stað álfasögunum.
LiLlar eru nú leifar eftir forn-
hetjurnar. Samt var okkur
sýndur haugur Skallagríms og
Ieifar af búðum á Þingvöllum.
Einnig er margt í forngripa-
safninu sem minnir á þá.
Þó eigi sæi eg fleira, er það
samt ennþá hugmynd mín að
fsland sé æfintýraland. Hér
berjast ís og eldur um yfirráð-
in. Hér heyja náttúruöflin
voldugri og margbreytilegri bar-
áttu en á nokkrum öðrum stað
um víðaveröld. En hetjur nútíð-
arinnar hafa tamið þessi öfl
°g Rota þau í þarfir þjóðarinn-
ar. Upp úr jörðinni kemur
sjálfkrafa sjóðandi vatnið, sem
nú er veitt um bæina til hita
og eldunar, sem notað er til
ræktunar allskonar garðávöxt-
um og blómstrum, árið um
kring. Ofan úr jöklunum koma
árnar með vatnið í fossana, sem
WINNIPEG 10. ÁGÚST 1932.
leggja til aflið, til að snúa verk-
smiðjunum, lýsa bæina og gera.
daglega Jífið bærilegra. Er
það ekki eins mikið æfintýri, a&
taka svona þessi öfl náttúrunn-
ar og nota þau í þjónustu þjóð-
félagsins eins og nokkuð það
sem forfeður vorir gerðu? Þa5
finst mér.
* * *
En draumaland mitt var kalt.
Nafnið sjálft, — ísland — bar
það með sér. Hafís lá við land
um það leyti sem fólk mitt
fluttist þaðan. Jöklarnir gnæfa
hvarvetna yfir eldfjöllin.
Þegar eg var heima um
Alþingishátíðina, var oft glatt
sólskin. Birtan frá miðnæt-
ursólinni gerði nóttina líka
degi. En hálf kalt og hráslaga-
Iegt var nú samt stundum. Þeg-
ar við fórum heim um miðjan
vetur bjóst eg við snjó og kulda
og dimmviðri. En fyrsta morg- *
uninn í Reykjavík, 9. febrúar
skein sólin inn um gluggan af
heiðum himni kl. 9. um morgun-
inn og vakti okkur.
Þær sjö vikur sem við dvöld-
um í Reykjavík í febrúar og
marz mánuði frysti aðeins tvo
daga en snjór féll aðeins einu
sinni. Við sáum fólk synda úti
undir beru loftiN Við týndum
blóm á túnum. Á leið til Þing-
valla varð bíllin fastur í leir-
bleytu á veginum. Við fórum
í bíl yfir Hellisheiði austur f
Flóa og upp um Borgarfjorð,
að Reykholti. Okkur var sagt
að þetta væri óvenjulega góð
vetrartíð, og kviðið var fyrir
vorkuldum og frosti. Samt
sýnir þetta að á fslandi er engin
vetrar veðrátta eftir okkar
mælikvarða. Það eru engar
frost hörkur líkar þeim sem við
eigum að venjast hér. Snjór
fellur og hráslaga veður koma,
en veðrátta’ er jafnari hvað hita
og kulda snertir, en hjá okkur,
og veldur Golfstraumurinn því,
er veðurfari stjórnar.
* * *
Mikil var mér ánægja að
finna að hugmynd mín um fá-
tækt og erfiðleika íslands var .
ekki rétt. Einhver fótur hefm
nú líklega verið fyrir henni
samt eftir ástandi því að dæma
sem mun hafa átt sér stað þeg-
ar foreldrar mínir fluttu vestur.
Um Alþin.gishátíðina heyrði eg
aldraða Vestur-íslendinga, sem
mundu vel eftir íslandi frp, ung-
dæmi sínu, segja, að ef þeir
hefðu haft hugmýnd um þær
framfarir sem orðið hafa á ís-
landi á þessum seinustu 60 ár-
um, hefðu þeir aldrei flutt vest-
ur. Aðal atvinni^vegunum hefir
farið fram. f stað þess að róið
var á sjó í opnum bátum er nú
veitt á nýtízku togurum. Flug-
vélar eru stundum notaðar til
að leita að hvar fiskurinn ligg-
ur fyrir í stæðstum torfum. Með
þráðlausu firðtali er svo togur-
unum leiðbeint þangað. Þeir
hlaða svo skipin með nýjustu
tækjum — leggja fiskin í kassa
svo hann ekki merjist eða
skemmist í flutningi, geyma
hann svo í kælurúmi þar til á
markaðinn kemur. íslenzkur
ferskur fiskur gengur oft sem
verðlaunavara á Englandi. Þá
er fiskurinn líka þurkaður og
saltaður með nýjustu aðferð*
um eftir því hvar á að selja
hann.
Þá er landbúnaðurinn. Nú
eru túnin slétt með vélum. f
staðinn fyrir orf og Ijá eru nú
notaðar sláttuvélar og önnur
nútíðar vinnutæki til heyskap-
ar. Eg sá við Reykjavík hið
best útbúna mjólkurbú sem eg
hefi nokkurn tíma séð. Smjör-
gerðar hús eru víða, og góð.
Suðurlands undirlendið virðist
vera ágætlega fallið til naut-
griparæktar og er nú verið að
þurka það. Þegar það verður
hagnýtt, eins og land er hag-
nýtt í Evrópu, færir það mikið
út búnað landsins. Sauðfé er
enn rekið á fjöll og er það
mun þægilegri aðferð en hér
er viðhöfð. Svo eru ullar verk-
I