Heimskringla - 26.10.1932, Page 2

2 BLAÐSlÐA
hEIMSKRINGLA
WINNIPEG 26. OKT. 1932.
FRÉTTIR
FRA fSLANDI
frá 23 sepL — 1. október eftir
blöðum aS heiman.
Húsabyggingar í Reykjavík.
í seinasta hefti Tímarits iðn-
aðarmanna er skýrsla frá Sig-
urði Páturssyni byggingafull-
trúa um húsabyggingar í Rvík
árið sem leið. Sést á henni að
bygð hafa verið 122 hús (bæði
steinhús og timburhús) og eru
í þeim 214 íbúðir. Hafa hús
þessi kostað rúmlega 4 miljón-
ir króna. Eru hér ekki taldar
með breytingar á eldri húsum,
skúrabyggingar, girðingar kring
um lóðir o. fl. þ. h., en til alls
slíks var varið miklu fé á árinu.
Ekki er heldur talinn með kostn
aður við byggingu þjóðleikhúss
ins.
* * *
Skæð bráðapest.
Haft er eftir leitarmönnum
í Flóa- og Hreppamanna afrétt-
um, að sauðfjárpestin hafi ver-
ið svo megn, að þeir hafi orð-
ið að skilja eftir á þriðja hundr-
að fjár, sem ýmist lá dautt á
afréttinum eða var skorið á
leiðinni heim til rétta.
* * *
Ný Brúargerð.
í næsta mánuði á að brúa
Skálm í Álftaveri. Flutti Skaft-
fellingur efni í brúna austur á
sandana, en bændur tóku þar
við því og munu nú hafa kom-
ið mestöllu að brúarstaðnum.
* * *
Endurminningar
um Björnstjerne Björnson heitir
bók, sem kemur í bókaverzlan-
ir á morgun. Hún er eftir Karl
Konow en þýdd af Einari Guð- nýlega fengið frá útlöndum. —
mundssyni. Kostnaðarmenn eru Er sagt að hvor þeirra hafi
nokkrir Reykvíkingar. Bókin er kostað á annað hundrað króna
gefin út í tilefni af aldarafmæli
kennari og manna bezt mentað-
ur í rómönskum málum.
* * *
Silfurrefur austur í Skaftafells-
sýslu ?
Þegar gangamenn voru á dög
unum að smala Hafursey og
Selfjall (fjöll á Mýrdalssandi).
sáu þeir ref og telja að það
hafi verið silfurrefur. Hann var
“dökkur á lit, dálítið hvítt skott
ið og á stærð við toött”, segir
í bréfi að austan. — Gangna-
menn komust mjög nærri dýr-
inu og telja engan vafa á að
þetta hafi verið silfurrefur, er
sloppið hafi einhversstaðar út.
Refur hefir annars ekki sést f
Skaftafellssýslu nú um langan
tíma.
* * *
Forvextir lækka.
Bankarnir auglýsa að frá deg
inum í dag lækki forvextir af
víxlum og vextir af lánum um
1 prósent.
Bankavextir hafa haldist hér
óbreyttir síðan í desember ár-
ið 1929. — Hafa forvextir
'.andsbankans, sem kunnugt er
•erið 7J/2% — framlengingar-
gjald /z°/0.
Nú eru forvextir Landsbank-
xns því G/zVo, en framlenging-
irgjald /z % helst hið sama og
verið hefir.
Forvextir Útvegsbankans hafa
verið /z % hærri en í Lands-
bankanum og svo er enn.
Innlánsvöxtum er ekki breytt.
— Verða þeir framvegis eins og
hingað til 4'/2°/o á sparisjóðs-
fé og 5% á innlánsskírteinum
* * *
Tvo rottuhunda
hefir hænsnabúið í Grindavík
Björnsons. í henni eru 6 mynd-
ir, en stærðin er 4 arkir í 8
blaða broti.
* * *
Grasspretta
hefir verið góð um alt land í
Ungfrú Ólöf Árnadóttir,
leikfimiskennari er fyrir stuttu
komin frá Berlín, en þar stund-
aði hún nám síðastliðið ár í
kunnum leikfimisskóla. Lauk
hún þar prófi með hæstu ein-
sumar, þar sem til fréttist. Hefir j kunn, sem gefin hefir verið við
heyfengur víðast orðið góður, i þenna skóla. Aðeins einn nem-
og óvíða hafa hey hrakist að
mun. Hér í austursveitunum
munu nú flestir hafa hirt alt
hey.
* * *
HeybrUni.
1 Kalmannstungu kviknaði
nýskeð í hlöðu. Er talið að þar
hafi brunnið um 100 hestar af
heyi.
# * *
Slys.
Bogi Halldórsson á Leirdal í
Borgarfjarðarsýslu var nýlega
að skjóta lamb, en svo slysa-
lega tókst til, að kúlan fór í
gegnum höfuðið á lambinu og
f fót Boga. Læknir var sóttur
og náði hann kúlunni úr sár-
inu.
• * *
Kenslubók í ítölsku.
Áhugi á rómönskum málum
ær all mjög að aukast hér á
landi, og er það vel farið, þar
sem fslendingar eiga svo mikil
viðskifti við þær þjóðir. 1 fyrra
kom út kenslubók í spönsku
eftir Þórhall Þorgilsson kenn-
ara, og nú er ný kominn út
kenslubók í ítölsku, eftir sama
andi skólans hafði áður fengið
jafnháa einkunn. Próf það, sem
Ó. Á. tók, er hvorttveggja í senn
fullnaðarpróf í ýmiskonar leik-
fimi og kennarapróf í uppeldis
fræði. Ó. Á. lauk áður stúdents-
prófi hér og heimspekiprófi
með 1. eink., en stundaði því
næst leikfimisnám í Danmörku
og Svíþjóð. Að því búnu stund-
aði hún leikfimiskenslu hér, en
fór svo fyrir liðlega árið til
fulnaðarnáms á skóla þeim í
Berlín, er fyr var nefndur. Ó.
Á. byrjar nú kenslu á ný eftir
mánaðamótin.
* * *
fslendingabygðir á Grænlandi.
Sendiherrafregn í gær herm-
ir, að “Disko”, skip Grænlands-
verzlunarinnar sé komið til
Kaupmannahafnar frá Græn-
landi. Aage Roussell húsameist-
ari skýrir frá því, að þegar graf-
ið var í fomar bæjarrústir í
nánd við Godthaab, hafi margt
markvert fundist. Bæjarrústim-
ar eru við Godthaabsfjörð norð-
austanverðan. fslenzkir land-
námsmenn settust þar að, en
bygð þeirra mun hafa lagst í
höfund. Þórhallur er góður auðn um 1370, að líkindum
Ferðir til ættlandsins
Ódýrar fljótar og þægilegar
MEÐ
Canadian Pacific Steamships
Vikulegar feríir frá Montreal til Glasgow.
Ný og stór eimskip meS rúmmlklum og björtum herbergjum.
Gott fæbi, kurteis þjónusta, hljómléikar, skemtanir og Ieikir.
Vér rábstöfum vegabréfum og öírum skjölum. Landgönguleyfi
fyrir konur og yngri börn, ennfremur trúlofaö fólk.
Þriðja farrými til Reykjavíkur,
aðra leið $98.50 — báðar leiðir $167.00
Penlnjtar aendlr tll allra Mafia 1 verttldlnnl.
Eftir fullkomnum upplýsingum leititS til næsta umboísmann
e?5a skrifið á íslenzku til: —
W. C. CASEY, SteantMhip General Paaaenjrer Agent
372 Maln St., Wlnnlpeg. Man.
vegna árása af hálfu Skræl-
ingja. M. a. fundust í rústun-
um húsmunir, óskemdir að kalla
og bein úr húsdýrum. Gripahús
hafa verið furðu stór og munu
landnámsmenn hafa haft margt
stórgripa. Hið merkasta /sem
fanst, voru lík afkomenda land-
námsmanna. Fundust mörg lík
lítt skemd. Lík þessi munu nú
vera yfir 550 ára gömul. Sum
líkanna eru alklædd. Klæðnaðir
og höfuðbúnaðir eru af þeirri
gerð er tíðkaðist um 1350. —
Beinagrindur þær sem fundist
hafa, eru aðeins 1 m. og 60 cm.
á lengd. Fólk það, er þarna bjó,
hefir verið bjart yfirlitum, ljóst
á hár og hrokkinhært. Fjögur
lík voru flutt til Kaupmanna-
hafnar.
* * *
Bjórinn er landplága í Noregi.
í mörg ár hefir bjórinn verið
alfriðaður í Noregi og hefir hon
um fjölgað svo á þessum árum,
að hann er víða orðinn land-
plága. T. d. í Mandalhéraðinu.
Þar hafa bjórarnir gert stór-
skemdir á iaufskógi, sérstaklega
ösp, sem þeir fella til þess að
gera stíflur í ár og byggja sér
bústaði. En stíflur þessar hafa
orðið til þess, að árnar hafa
flætt yfir bakka sína og yfir
engjar og haga. Sumstaðar hafa
bjórarnir grafið undan vegum,
svo að þeir hafa stórskemst.
Veganefndin á Vestur-ögðum
hefir farið fram á það við ráðu-
neytið að mega útrýma bjórun-
um.
* * *
Galdra-Loftur í kgl. leikhúsinu.
Fyrir nokkru var frumsýning
á Galdra-Lofti Jóhanns Sigur-
jónssonar í kgl. leikhúsinu í
Höfn. í sambandi við leiksýn-
ingu þessa rita Hafnarblöðin
talsvert um höfundinn, og þá
einkum um þetta leikrit hans,
sem nú fyrst er sýnt á kgl. leik-
húsinu. Gagnrýnandi Pólitíkur-
innar kemst að þeirri niður-
stöðu, að Galdra-Loftur sé
merkari og stórfenglegri sjón-
leikur en Fjalla-Eyvindur, enda
þótt það leikrit hafi varpað
meiri frægð á h'öfundinn í lif-
anda lífi.
Það mun hafa verið í ráði að
sýna Galdra-Loft á konunglega
ieikhúsinu, skömmu eftir að
leikritið var fullgert. En á því
varð sá dráttur, sem ofbauð
þolinmæði Jóhanns, svo hann
fékk leikritið í hendur leikstjórn
Dagmarleikhússins. En þar fékk
það ekki þá meðferð sem þurfti
til þess að höfundurinn fengi
af því verðskuldaðan heiður.
f þetta sinn leikur Eyvind Jo-
han Svendsen Loft, Anna Borg
leikur Steinunni, Valdimar Möl-
ler leikur Hólaráðsmanninn og
R. Th. Roose leikur Ólaf, en
Karen Nellemose leikur Dísu
Lárus Ingólfsson, hinn ungi
reykvíski málari, sem unnið
hefir um skeið við konunglega
leikhúsið, hefir teiknað búninga
og annan leikútbúnað.
* * *
Marmari,
sjónleikur Guðm. Kamban, verð
ur sýndur í ríkisleikhúsinu
Mainz á Þýzkalandi í nóvember
næstkomandi. Þessi mikli leik-
ur Kambans, eitt hið þungvæg-
asta af skáldritum hans, hefir
ekki áður verið sýndur, enda
dýrt og erfitt að leika hann.
Eins og kunugt er, er leikurinn
sterk ádeila á fangelsin, “þessa
brunabletti á hörundi jarðar-
innar’’, og þarf mikla leikara
til þess að hann njóti sín, og
þroskaða áheyrendur til að
skilja hann. — Verður fróðlegt
að hejrra hvernig leiknum verð-
ur tekið í Þýzkalandi.
SIGURÐUR BREIÐFJÖRD
Fyrirlestur
eftir Þorst. Gíslason
Einu sinni átti séra Jón í
Möðrufelli (þ. e. séra Jón lærði
í Dunhaga) tal við bændur sína
um eitthvað. Líkaði þá Stefáni
á Bringu það svo vel, sem prest-
ur sagði, að hann vildi dáðst að
því og mælti: “Þó aldrei hefðuð
þér satt orð talað, séra Jón
minn, þá sögðuð þér að tarna
satt.”
Um eitt skeið á fyrri hluta 19.
aldar hygg eg að ekkert skáld
hafi verið vinsælla hjá almenn-
ingi hér á landi en Sigurður
Breiðfjörð. Hann var í ljóða-
gerð sinni í fylsta mæli við al-
þýðuskap, eins og það var á
þeim tímum. Hann og nokkrir
samtíðarmenn hans eru síðast-
ir hinna mikilvirku og þjóðkæru
rímnaskálda, sem öldum saman
höfðu kveðið fyrir íslenzku
þjóðina og stytt henni stund-
ir. Og hann mun vera mikil-
virkastur og að mörgu leyti
snjallastur þeirra allra. Eini
maðurinn, sem lagt hefir fyrir
sig rímnakveðskap, svo að
nokkru nemi, eftir daga Sig-
urðar og samtíðarmanna hans,
er Símon Dalaskáld. En þegar
hann kom fram á sjónarsviðið,
var gengi rímnakveðskaparins
mjög fallandi, og það hefir ekki
rétt við síðan.
En Sigurður Breiðfjörð er
ekki aðeins mikilvirkasta og
merkasta rímnaskáld landsins.
Hann er líka þar fyVir utan
merkilegt ljóðaskáld, og mörg
af kvæðum hans og vísum lifa
enn og munu um langan aldur
lifa á vörum íslenzku þjóð-
arinnar.
Sigurður er fæddur 4. mars
1798 í Rifgirðingum, en svo
heita eyjar í Hvammsfjarðar-
mynni og heyra til Breiðaból-
staðarprestakalli á Skógaströnd.
Foreldrar hans hétu Eiríkur
Sigurðsson og Ingibjörg Bjarna-
dóttir, og er ekkert sérlegt frá
þeim að segja. Sigurður mun
hafa alist upp eins og algengt
var á þeim árum um almúga
börn á fremur fátækum heimil
um. Faðir hans hafði verið
greindur maður, en ölgjarn um
of, segir Sighvatur Grímsson
Borgfirðingur. En snemma þótti
bera á óvenjulegum gáfum hjá
Sigurði og komu foreldrar hans
honum því til kenslu til prests
ins á Helgafelli, og var hann
þar við nám í tvo vetur. Vildu
þau setja hann til menta áfram
en gátu ekki sakir efnaskorts
Hann var yngstur af fjórum
börnum þeirra og, að því er Jón
Borgfirðingur segir, hafði hann
þótt nokkuð ódæll og ófyrirleit
inn heima fyrir. En hann var
laghentur og hneigður til smíða
og var þá það ráð upp tekið, að
láta hann læra beykisiðn. Er
sagt, að Bogi Benediktsen versl
unarstjóri í Stykkishólmi, sem
var frændi Sigurðar í móður
ætt, hafi átt hlut að því og með
styrk frá honum hafi Sigurður
siglt til Kaupmannahafnar 16
eða 17 ára gamall. Þar var
hann þrjú ár, tók próf í beykis-
iðn og kom að því loknu heim
settist að á ísafirði og varð þar
beykir og verslunarþjónn.
Þrjár æfisögur Sigurðar eru
til á prenti, en allar ritaðar
löngu eftir dauða hans. Sú
elsta er eftir Jón Borgfirðing og
kom út 1878. Fylgir henni skrá
yfir ritverk Sigurðar bæði prent
uð og óprentuð. Önnur er eftir
Einar skáld Benediktsson og er
framan við Úrvalsrit Sigurðar,
sem Einar vann að og gefin
voru út af Gyldendaísbókaversl-
un í- Kaupm.höfn 1894. Fylgja
þeim skýringar og skrá yfir ó-
prentuð ljóðmæli Sigurðar, eftir
Ólaf Davíðsson frá Hofi. En
)riðja æfisagan er eftir Sighvat
Grímsson Borgfirðing, og er fyr
irlestur, sem hann flutti
málum, drykkfeldur í meira lagi
og fjöllyndur í kvennamálum
Um alt þetta talar hann MÍða í
skopi l kvæðum sínum, og má
vel vera, að vegna þess hafi al-
mannarómurinn gert meira úr anum
öllu þessu en vert var.
Sigurður var á sífeldu flökti,
aldrei til langframa á sama
stað. Eftir að hann kom úr
siglingunni 1818 var hann fyrst
þrjú ár á Vestfjörðum, þar næst
þrjú ár við beykisstörf í Reykja-
vík, þá þrjú ár í Vestmanna-
eyjum við sömu iðju, kvæntist
þar og skildi við konuna. Næstu
tvö árin er hann fyrst í Reykja-
vík og síðan vestur í Breiðafirði,
og á hann þau ár í málavastri
bæði fyrir sig og aðra, og þykir
standa sig vel í þeim sökum.
Og líklega er það þess vegna,
að hann fær nú fé í hendur til
laganáms. Hann sigldi til Kaup-
mannahafnar í annað sinn vet-
urinn 1830 og ætlaði þá að taka
próf í dönskum lögum, eins og
títt var í þá daga, og veitti það
rétt til sýslumannaembætta hér
heima. En lítið varð úr lestrin-
um, þegar til Kaupmannahafn-
ar kom, og er örvænt þótti um
próftökuna, gengust kunningj-
ar Sigurðar í Kaupmannahöfn
fyrir því, að hann réðst beykir
við konungsverslunina á Græn-
landi með 300 dala árslaunum,
og átti hann jafnframt að kenna
Grænlendingum hákarlaveiðar.
Jón Borgfirðingur segir, að Sig-
urði hafi ekki verið um Græn-
landsförina og hafi fjárhags-
vandræði og hvatning annara
neytt hann til að takast hana á
hendur. En um laganámið, sem
þá var strandað, og þessa nýju
ráðabreytni, hafi Sigurður ort
vísuna:
í
Reykjavík 1912 fyrir Alþýðu-
fræðslu Stúdentafélagsins. Jón
Borgfirðingur studdist við ó-
prentað æfiágrip eftir Gísla Kon
ráðsson, sem var samtíðarmað-
ur Sigurðar, en töluvert eldri,
og eru æfiatriði Sigurðar þar
itarlegast rakin, en sú bók mun
nú vera mjög fágæt.
Æfisögumar bera þess vott,
að Sigurður þótti lítill stað-
festumaður og átti oftast við
basl og fátækt að búa. Hann
“Jeg skulde lære,
mig indlægge Ære
og Almuen nære
med Sandhedens kæreste Sprog.
Men nu maa jeg være
ved Tran og ved Tjære
og Tængselen bære
og Bödker agere,
mit Skrog”.
Það er í lauslegri þýðingu:
Eg átti að læra, vinna mér heið-
ur og kenna almenningi sann-
leikann. En nú verð eg að fást
við lýsi og tjöru, veifa öxinni og
vera beykir, vesalings eg.
Sigurður kom til Grænlands
17. maí 1831 og var þar nokkuð
á fjórða ár. Kom þá aftur til
Kaupmannahafnar og dvaldi þar
þrjá mánuði, en hvarf svo heim
og settist að í átthögum sínum
við Breiðfjörð. Ekki hafði hon-
um liðið vel í Grænlandi og
hafði hann mikla heimþrá með-
an hann var þar. En hann orti
þar mikið, og orti aldrei betur
en þá.
Hann kom heim hingað
haustið 1834 og var aðalaðsetur
hans næstu árin í Stykkishólmi
hjá Árna Thorlacius kaup-
manni, en annars dvaldi hann
til og frá þar vestra. Hann orti
mikið á þeim árum, og nú var
farið að gefa skáldrit hans út,
eitt eftir annað. Fyrsta rit hans,
sem prentað er, kom út í Kaup-
mannahöfn árið sem hann fór
til Grænlands. Það eru Rímur
af Tistrani og Indíönu, sem
Jónas Hallgrímsson reif niður
í hinum alkunna ritdómi í
Fjölni nokkrum árum síðar.
Sigurður var þá nýlega kominn
heim frá Grænlandi og sam-
kvæmt ritskrá Jóns Borgfirð-
ings hafa þá aðeins verið kom-
in á prent tvö af skáldritum
Sigurðar, Tistransrímur og
Svoldarrímur, sem prentaðar
voru í Viðey 1833. Jónas hefir
að líkindum ekki þekt Svoldar
rímur, þegar hann skrifaði rit-
dóminn. En ritdómur þessi var,
svo sem kunnugt er, herferð
gegn rímnakveðskapnum yfir
höfuð, og þótt mörgum hafi þótt
hann óbilgjarn, að því er Sig-
urð snerti sérstaklega, þá var
íann réttmætur, og vegna þess,
hve ítarlegur hann var og vel úr
garði gerður, hafði hann þau á
NÝRNA VEIKI
Af henin leiöir aö eitur safnast fyrir
i líkamanum sem orsakar óþolandi
gigt í baki, lendum og fótum. Takið
inn Gin PiUs til þess aö bæta njrun
aftur og losast viö eitriö ör likam-
217
PILLS
thetvtj
Æ&nCÍIí
Blanda var talinn óreiðumaður í fjár- hrif, að rímnakveðskapurinn
lagðist smátt og smátt niður.
Það má sjá bæði af kvæðum
Sigurðar og óprentaðri ritgerð
eftir hann, sem er svar upp á
ritdóminn, að hann hefir tekið
sér nærri þá útreið, sem hann
fékk þar, og vafalaust er það
einnig rétt, sem sagt hefir ver-
ið, að mörgum öðrum hafi þótt
hann hart leikinn. Sigurður
var einmitt um þetta leyti að ná
almennum vinsældum fyrir kveð
skap sinn. Það sést á því, hve
mikið er prentað eftir hann á
þeim árum. Hann orti rímur
sínar eftir sem áður og almenn-
ingur tók fegins hendi við þeim.
En áhrif ritdóms Jónasar komu
þannig fram, að yngri mennimir
hættu smátt og smátt að yrkja
rímur, kveðskapurinn breyttist
og Ijóð Jónasar urðu einkum
fyrirmynd yngri kynslóðarinnar.
Það er eftirtektar vert, þegar
um er að ræða bókagerð þeirra
tíma, hverjir gefa út rit Sigurð-
ar og hvar þau eru út gefin. Að
Tistransrímum eru þrír kostn-
aðarmenn: Teitur Finnbogason
dýralæknir, Halldór Þórðarson
gjörtlari og Helgi Helgason
prentari. Helgi prentari gefur
einnig út Svoldarrímur. Núma-
rímur gefur Ólafur M. Stephen-
sen sekreteri út í Viðey 1835.
Jómsvíkingarímur og rímur af
Fertram og Plató gefur
prentari út í Viðey 1836. Fyrri
Ljóðasmámuni Sigurðar gefa
þeir út kaupmennirnir í Stykk-
ishólmi Árni Thorlacius og
Brynjólfur Benediktsen í Kaup-
m.höfn 1836. “Frá Grænlandi”,
sem er lýsing á landinu og frá-
sögn um vem Sigurðar þar,
eina ritið, sem til er eftir hann
í lausu máli, gaf Brynjólfur
Benediktsen út í Kaupmanna-
höfn 1836. En Konráð Gíslason
hafði, að sögn, ritað það um og
breytt mjög á því málfærinu.
Rímur af Aristómenes og Gorgl
gefur Árni Thorlacius út í Kaup-
mannahöfn 1836. Síðari Ljóða-
smámunina gefur Helgi prentari
út í Viðey 1839. Rímur af
Valdimar og Sveini gefur Þor-
steinn Jónsson stúdent og síðar
kaupmaður út í Viðey 1842.
Rímur af Líkafróni gefur Björn
Pálsson hreppstjóri út í Viðey
1843. Þessar bækur voru komn-
ar út að Sigurði lifandi. EftiT'
andlát hans komu út margir
rímnaflokkar hans, áður óprent-
aðir, og var það einkum Jón
Borgfirðingur, sem lét sér ant
um útkomu þeirra. Páll Sveins-
son bókaútgefandi í Kaupm.-
höfn gaf þar út 1862 “Nokkra
smákveðlinga” eftir Sigurð. Síð-
ustu útgáfur af ritum Sigurðar
eru: Úrvalsritin, sem áður eru
nefnd Ljóðasmámunir, sem
Sigurður Erlendsson umferða-
bóksali gaf út í 2. útgáfu f
Reykjavík 1911 og 1912, og svo
Númarímur, sem Skúli Thor-
oddsen gaf út. Og eitthvað
fleira mun hafa komið út af
rímum Sigurðar á síðari árum.
Kveðskapur Sigurðar ber
mjög með sér einkenni þess
tíma, sem hann verður til á.
Sigurður er rúmum 11 árum
yngri en Bjarni Thorarensen og
9—10 árum eldri en Jónas
Hallgrímsson. Þeir nýju straum-
ar, sem eru að koma fram í ís-
lenskum kveðskap á þessum ár-
um, ná ekki Sigurði nema að
litlu leyti. Hann er alþýðunnar
barn og kveður eins og hún vill
íeyra. Þó hefir hann verið