Heimskringla - 26.10.1932, Blaðsíða 3

WINNIPEG 26. OKT. 1932.
HEIMSKRINCLA
3 BLAÐSflDA.
The Marlborouáh
Helzta Hotel WinnipeÉ-boréar
SJEIISTAKUR MIÖDAGSVEKDI K FYKIK KONUR 40c
Framrelddur á miösvölunum
BEZTI VERZLUNARMANNA MIÐDAGSVERÐUR 1 BÆNUM 60c
Reynið kaffistofuna. — Vér leggjum oss fram til aö standa fyrir
allskonar tækifærisveizlum.
F. J. HALL.ráösmaður.

■------------------------------
Phone 22 835 Phone 25 237
HOTEL CORONA
26 Kooma Wlth Bath
Hot and Cold Water in Every
Room. — $1.50 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Main & Notre Dame East
WINNIPEG, CANADA
talsvert kunnugur dönskum
kveðskap. Um það bera þýð-
ingar hans vott. Af dönskum
skáldum dáðist hann mest að
Jens Baggesen og mun ,hafa
fundið hjá sér nokkurn andleg-
an skyldleika við hann. Annars
stendur Sigurður föstum fót-
um í samtíð sinni á gömlum,
þjóðlegum grundvelli. En nýju
straumanna verður þó nokkuð
vart í kveðskap hans. Hann
yrkir ættjarðarkvæði og nátt-
úrulýsingar, en þau efni heyra
einkum til hinum nýrri kveð-
skap. í kvæðinu “Fjöllin á
Fróni" yrkir hann í sama anda
og Jónas Hallgrímsson, þótt
málfæri og málblær sé þar á
sböku stað fallið í fym&ku.
Hann yrkir þar undir sama
bragarhættinum, semNIónas síð-
ar notar við kvæðið: “Þú stóðst
á tindi Heklu hám’’. Kvæði
Sigurðar er eldra, því það er
prentað aftan við Svoldarrímur,
sem út komu 1833, meðan Sig-
urður var í Grænlandi, en hið
alkunna veizlukvæði Jónasar
er frá 1839. Eg ætla að minn-
ast nokkru nánar á þetta kvæði
Sigurðar. Það byrjar svona:
“Hvað fögur er mín feðra jörð,
Fjallkonan gamla, kend við ísa,
hvar tindar hátt úr hafi rísa,
hvítfölduð teygja jökla börð,
standa und hettum krystals
kláru
sem kempur, er gylta hjálma
báru,
gnapa framyfir gljúpan sjá;
þau geislum hellir sólin á.”
Næstu erindin eru háróman-
tísk fornaldardýrkun. En þar
sem Jónasi verður líkt yrkis-
efni til þess að minna á, að
nú sé “hún Snorrabúð stekk-
ur” o. s. frv., þá segir Sigurður:
“Enn grær á vorri ættarjörð
atorka sönn hjá traustum
hölum,
enn er glaðvært í grænum
dölum,
hvar gæfusæl sér leikur hjörð,
enn sjáum lax og silungs fansa
í silfurelfum ljósum dansa;
fögur er sönglist fugla nóg
um fjörðu, eyjar, dali’ og skóg.’’
Hann segir svo að íslenska
bændaþjóðin líkist enn því, sem
hiin var í fornöld, og endar með
ávarpi til ættjarðarinnar:
“Heill sé þér, kæra feðra frón,
fjöllin þín gegnum eilífð standi,”
o. s. frv.
Ljómandi tilþrif í náttúrulýs-
ingum eru víða innan um kvæði
Sigurðar, einkum þegar hann
kveður ferskeytlur, t. d.:
“Vinda andi’ í vöggu /sefur,
vogar þegja’ og hlýða á;
haf um landið hendur vefur
hvítt og spegilslétt að sjá’’. . . .
“Sólin vöngum hlúir hlý,
hrindir þröngum dvala,
hlíðum löngum einatt í
ymur söngur smala’’..........
"Norður loga ljósin há
loft um bogadregin,
himinvogum iða á
af vindflogum slegin.’’ ....
“Sólin klár á hveli heiða
hvarma gljár við baugunum.
Á sér hár hún er að greiða
upp úr bárulaugunum.’’
Annars er Sigurði tamast að
yrkja um daginn og veginn, um
hversdagslega atburði, helst í
græskulausu gamni eða spaugi.
Allir kannast við vísurnar:
“Komir þú á Grænlands grund’’.
Þær eru enn iðulega kveðnar
af söngmönnum og kvæða-
mönnum hér í Reykjavík, og
spaugið nýtur sín vel í kvæðis-
lokin:
“Hárauð bönd um hár á sér
hreinar vefja píkur.
En þessi litur, því er ver,
þreifanlega svíkur.”
Eg skal hafa yfir nokkrar vís-
ur, teknar til og frá úr kvæð-
um hans:
“Kaldur vetur mæðir mig,
mold og keldur frjósa.
Þá er betra’ að bæla sig
við brjóstin á þér, Rósa.” . . .
“Hér sé guð á góðum bæ;
gestur er á ljóra.
Andsvörin eg engin fæ,
ekki vaknar Þóra.” ....
“Þá óhryggur heimi frá
héðan Siggi gengur,
fjöllin skyggja ekki á
alvalds bygging lengur.” ....
“Þó þú eigir ekki ráð
öll á jörð né hæðum,
flaskan þín er full af náð
og föðurlegum gæðum.’’ ....
“Það er nú það, sem að mér er„
eg óspart skilding farga,
svo herrann sá það hentast mér
að hafa þá ekki’ of marga.” *
Svona mætti lengi halda á-
fram að telja fram vísur eftir
Sigurð, hverja annari fallegri og
snjallari.
Eg hefi ekki tíma til að minn-
ast á rímur hans nema mjög
fljótlega, enda er eg mörgum
þeirra ókunnugri en kvæðun-
um. Þó álít eg, að í Númarím-
um t. d. sé svo margt fagurt og
skáldlegt, að þær eigi veglegt
sæti meðal íslensks kveðskapar,
enda þótt þær séu kveðnar eftir
útlendri sögu og hún sé ekki
fullkomin frá sjónarmiði sagn-
fræðinga. Þær eru kveðnar í
Grænlandi og mansöngvarnir
bera víða vott um heimþrá höf-
undarins. En hann hefir haft
þar gott næði og ekkert glapið
hann. Margir af mansöngvun-
um eru falleg kvæði, og sömu-
leiðis eru margir kaflar sögunn-
ar ágætlega kveðnir. Ávarp
hans til sönggyðjunar í fyrsta
mansöngnum: “Líð þú niður um
ljósa haf” o. s. frv., er mjög
fallegt, t. d.:
“Móðir stefja minna hlý
mjúk og fögur sýnum,
lát mig vefjast innan í
armalögum þínum.” ....
Einnig má minna á mansöng-
inn: “Móðurjörð, hvar maður
fæðist”, sem er viðkvæm endur-
minning um bernskudagana
heima á íslandi. Ein ríman
byrjar á þessari ágætu morgun-
lýsingu:
“Dagsins runnu djasnin góð
dýr um hallir vinda,
morgunsunnu blessað blóð
blæddi’ um fjalla tinda.”
Dýrin víða vaknað fá,
varpa hýði nætur;
grænar hlíðar glóir á,
grösin skríða’ á fætur.’’
*) Þessi vísa er 1 ögmundargetu,
og því að líkindum eftir séra ög-
mund S. Sivertsen. Sbr. ögmundar-
geta, Khðfn, 1832, bls. 53. En þar
er þriðja vísuorðið svo: “En herran
vissi það hentast mér” o. s. frv.
reiðrun anga fuglar frá,
ökta’ um uranga bjarga,
ólarvanga syngja hjá
álma langa’ og marga.”
Gamansemin eða spaugið,
sem er einn meginþátturinn
kveðskap Sigurðar, kemur vel
fram í mansöngnum, sem byrj
ar svona:
“Á eg að halda áfram lengra
eða hætta
og milli Grænlands köldu kletta
kvæðin láta niður detta? . .
Hér á milli hárra fjalla’ eg
háttu tóna,
heyri því í huldum steina
hundrað raddir fyrir eina.
Ef ég þagna, elfur máske ísum
klæðast,
og fjöllunum mínum líka leiðist
ljóða þegar söngur eyðist.”
En hann segir, að til einskis
sé áð kveða fyrir “stúlkurnar í
selskinnsbrókum”. Öðru máli
væri að gegna, ef kvæðin kæm-
ust heim til íslands; þá mundu
þau gleðja bæði pilta og stúlk-
ur:
“Veit eg, stúlkur yður enn að
óði dragið,
og þá lágt með ykkur segið:
ennþá lifir hann Breiðfjörð
greyið............
Þektir þú hann'? að spyr ein, en
önnur segir:
ójá, grant að öllu tægi,
oft var hann í ferðalagi. ....
Bannast var, að sopinn þótti
Sigga góður;
tallaður var hann kvennamað-
ur,
;n kannske það hafi verið
slaður............
Mikið hann af munni orti máta-
glaður,
skemtilegur, en skjaldan reiður-
skilið á hann þennan heiður.”
Margir hafa áður kunnað
heilræðarímuna, eða ræðu þá.
sem fóstri Núma heldur yfir
honum, þegar hann kveður
hann og Númi leggur á stað til
Rómaborgar. Eg veit ekki, hve
mikið af því, sem þar er sagt,
er úr sögunni tekið, en mér
virðist svo sem Sigurður kveð’
þar frá eigin brjósti:
“Visku og dygð að vinum þér
veldu, systur báðar,
leitaðu, hvað sem forma fer,
fyrst til þeirra ráða......
amingjan býr í hjarta manns
öpp eru ytri gæði;
ygðin ein má huga hans
víla’ og gefa næði..........
iðkvæmniií er vanda-kind,
sik og hvik sem skarið,
eldur bæði sælu’ og synd,
ro sem með er farið.........
Vondum solli flýðu frá,
forðast þá, sem reiðast,
elskaðu góða’ en aumka þá,
afvega sem leiðast.........
Heyrðu snauðra harmaraust,
hamlaðu sjúkra pínum,
vertu öllum aumum traust
eftir kröftum þínum.”
Eg vona, að þetta nægi til að
sýna, að Númarímr eru skáld-
rit, sem fyllilega verðskuldp-
þær vinsældir, sem þeim hlotn-
uðust undir eins og þær urðu
alþjóð kunnar.
hafði tekið þar saman við e
an mann og þau átt barn san
an. Sigurður sótti um skiU'
en vöflur voru á því, hvort hann
fengist, og var hann ófene,!'
þegar Sigurður kvæntist Kri-
stínu. Var hann þá kærður
fyrir tvíkvæni og varð úr því
mikið málaþref, sem endaði með
því, að hann var dæmdur til 27
vandarhögga hýðingar, en var
síðar með konungsbréfi undan-
þegin þeirri refsingu gegn nokk
um fjárútlátum til Hallbjarnar-
eyrar spítala. Ekki tók Sigurð
ur sér þetta nær en það, að
hann orti skopbrag um alt sam-
an, og sýnir það léttlyndi hans.
Þau Kristín og Sigurður
bjuggu á Grímsstöðum á árun-
um 1837—41. Sigurður orti
mikið á þeim árum, en búskap-
urinn gekk miður. Efni þeirra
gengu mjög til þurðar, og 1841
urðu þau að bregða búi. Næsta
ár fluttust þau til Reykjavíkur
og bjuggu þar í mestu fátækt
síðustu fjögur árin, sem Sigurð-
ur lifði. Hann dó í Reykjavík
21. júlí 1846 úr mislingum, sem
þá fóru hér yfir.
Tvo sonu eignuðust þau Sig-
urður og Kristín, sem báðir
voru látnir heita eftir danska
skáldinu Jens Baggesen.
eldri dó á barnsaldri, en Jens
Baggesen yngri náði fullorðins
pér sem
notii)
T I M BUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
BlrgSir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrif8tofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
aldri og fór í siglingar. Geta
þeir, sem skrifað hafa um Sig-
urð, ekki nánara um þennan
son hans. En í skrá yfir rit
Sigurðar má sjá, að hann heflr
gefið út í Kaupmannahöfn 1857
“Gísla rímur Súrssonar” eftir
föður sinn. Stjúpsynir SieurPin-
tveir tóku upp Breiðfjörðsnafn-
ið, urðu myndarmenn og ólu
aldur sinn í átthögum foreldra
sinna.
Bólu-Hjálmar segir í erfiljóð-
um eftir Sigurð:
“Breiðfirðingur allan aldur
angurboða þoldi megn;
heiðnyrðingur heimsins kaldur
hamingjuvoðum stóð í gegn.’’
Og þetta hefir jafnan k^0*'
við um Sigurð; hann hefir verP
talinn olbogabarn hamingjunn-
ar, eða ólánsmaður, og þá eink-
um vitnað í skort hans og bág-
indi síðustu æfiárin í Reykja-
vík, er heilsa hans og vinnuþrek
var farið að bila. En mundi
það mat á láni og óláni vera
alls kostar rétt? Sigurður seg-
ir sjálfur:
verið glaður, þótt skrykkjótt
gengi. Hann var léttlyndur, og
eg hygg, að miklu oftar hafi
það verið létt og hlý gola frá
samúð almennings, sem blés um
voðir hans, en kaldur heiðnyrð-
ingur.
Kveðskapur Sigurðar hefir
haft töluverð áhrif á nýrri tíma
skáld. Páll Ólafsson hefir án
efa mikið af honum lært, og
flestir okkar helstu ferskeytlu-
smiðir. Steingrímur Thorsteins
son, sem ólst upp í nágrenni við
hann, hafði miklar mætur á
kveðskap hans. En fæstir meira
en Þorsteinn heitinn Erlingsson
Hann las rímur hans og kvæði
aftur og aftur, ár eftir ár, og
kunni mikið í þeim. Og hafi
nokkurt eitt skáld öðrum
ur átt þátt í því, að kenna hon-
um braglist, þá er það Sigurður
Breiðfjörð. Þorsteinn minnist
'hans í kvæðinu “Ljósálfar”, er
hann lýsir því, hvernig skamm-
degisdrunginn leggist yfir sig óg
hvað helst megi létta honum.
“Loks á Byron engan yl”, sep'’'-
hann, ‘ekki Njála heldur’’. En
þá grípur hann til rímnanna og
segir:
“þær eru sumar lærðar lítt,
leita skamt til fanga,
en þær klappa undur þýtt
eins o_g börn á vanga.’’ . . . .
“Mörg sú neyð, sem örgust er
og eg kveið í hljóði
síðast leið við söng hjá þér,
Sigurður Breiðfjörð góði.’’ . .
“Álfar bjartir hoppa heim,
húmið svarta farið,
eg á margt að þakka þeim,
þeir hafa hjartað varið.”
Svona minnist eifct af bestu
skáldum síðari tíma gömlu
rímnaskáldanna og sérstaklega
Sigurðar Breiðfjörð.—Lögrétta.
JARÐEITRUN.
Eg hætti að rekja æfiferil
Sigurðar, er hann var nýlega
komin heim frá Grænlandi og
rit hans fóru að koma út eitt
eftir annað. Hann var þá á
besta aldri, liðlega hálffertugur.
Hann kvæntist í annað sinn 7.
janúar 1837 og gekk að eiga
efnaða ekkju, sem bjó á Gríms-
stöðum í Breiðuvík á Snæfells-
nesi, Kristínu að nafni Hluga
dóttur. En fyrri kona hans
Sigríður Filippusdóttir, var þá
enn á lífi í Vestmannaeyjum,
Eg er mæðumaður,
meir en satt er það;
margt vill ama að,
en er þó oftast glaður.’’
Þessi vísa er líka eftir hann:
Oft eru skáldin auðnuslió,
af því fara sögur,
en gaman er að geta þó
gert ferskeyttar bögur.’’
Það er rétt, að hann nær
ekki metorðum, völdum né auði
hér í lífinu, og sömuleiðis mun
það líka vera rétt, að hann
lifði að síðustu við fullkominn
skort, og er leitt til þess að vita.
En á hitt er líka að líta, að
hann lifði alla æfi sína fyrir það
eitt, sem honum sjálfum var
dýrmætast, fyrir kveðskapinn.
Og fyrir hann náði Sigurður al-
mennri viðurkenningu og vin-
sældum. En var það ekki ein-
mitt þetta, sem hann sóttist eft-
ir og mat mest? Það er óvíst
að valdamennirnir og auðmenn-
irnir, sem lifðu samtíða honum,
hafi margir verið ánægðari með
hlutskifti sitt en hann, og fæst-
ir þeirra hafa látið eftir sig
verk, sem orðið hafa langlífari
en verk Sigurðar. Hann se<r’’'
í einum af rímnamansöngvurú
sínum:
“Kvæðin eg af sulti syng
svo eg fái staup og bita.”
En slík ummæli mega menn
ekki taka of alvarlega. Hann
valdi sér þetta hlutskifti sjálf-
ur og hefir líklega, eins og seg-
(Nýlega birtist grein sú, er
hér fer á eftir, í dagbók danska
stórblaðsins Politiken. Höfund-
urinn er Carl Vett, forstjóri.
Mér fanst greinin verð athyglis
okkar íslendinga og afréði því
að snúa henni á íslenzku.
S. Halldórs frá Höfnum.)
♦ * *
Megin spurningin í þessari
krepputíð er: Hvar má sparnaði
við koma? Á undanförnum 30
—40 árum höfum vér í Dan-
mörk litlu árlega hér um bil Yi
miljón smálesta af tilbúnum á-
burði, sem svarar rúmum 100
miljón krónum. Fyrr varð þessa
atriðis ekki vart á reikningum
vorum. Það liggur því við garð
að íhuga, hvort þar megi ekki
sparnaði við koma. Áðpr en vér
tókum að nota tilbúinn áburð,
gáfu jarðir minna af sér, en
þeim, er þá tíð muna, finst
brauðið hafa verið gómsætara
og næringarmeira. Munntamari
voru einnig ætirætur og græn-
meti. Eðlilegt, heilsugefandi
Ijúffengisbragð fortíðarinnar
reynir nútíðin að bæta oss með
slunginni og heilsuspillandi
matgerðarlist.
Þá má spyrja: Höfum vér
orðið að gjalda afhroð menn-
ingargildis og græða með auk-
inni eftirtekju?
Áður en við gerum þessu við-
fangsefni frekari skil, verður
oss að skiljast að þjóðfélags-
hagirir í sveitum eru nú mjög
á aðra lund en áður en vér tók-
um að nota tilbúinn áburð.
Áður var nánara samband
ir í vísunni hér á undan, oftast milli jarðyrkjumannsins og jarð-
arinnar, sem hann nytjaði. —
Bóndinn og óðal feðra hans
voru sem eitt, og með hverri
kynslóð þroskaðist hárnæmið
á náttúruna og öfl hennar. —
Arfsagnir frá föður til sonar„
bættu raunvætti á raunvætti
ofan, öld eftir öld. Hið harðúð-
uga bólfestuhaft tjóðraði bónd-
ann við fæðingarból hans. En
heilbrigður gróandi var bæði í
jörð og jarðyrkjumanni. Nú
hafa menn jarðakaup, er þeir
sjá sér hag í því. En hin forna
samrýni við náttúruna á hverf-
anda hveli.
Við vélræna jarðyrkju hefir
bóndinn helzt úr hinu nána sam
bandi við náttúruna og arfleifð
sína og um leið týnt hárnæmi
sínu á hana ,og hrekst nú fyrir
skiftandi vísindakenningum, veit
hvorki upp né niður, svo hann
hefir ekkert hald annað en hið
fjárhagslega, eða spuminguna:
Hvernig fæ eg, með sem öflug-
astri rækt, hæsta vexti af þeim
höfuðstól, er eg hefi bundið í
ábúðarjörð minni?
Hagfræðingar eru teknir að
rísa gegn vígorðinu um hlífð-
arlausa ræktun, sem hefir leitt
menn til þess að leggja aðal-
áherzluna á framleiðslumagn-
ið, án þess að gefa nægilegan
gaum að gæðunum. Þegar öll
kurl koma til grafar, ríður
vandamálið um framfærslu
mannkynsins nú á tímum á
gæðum landbúnaðarafurðanna.
Viðunanleg úrlausn þess kem-
ur oss öllum öllu framar idð,
bví heilbrigði vor og vellíðan er
stórkostlega komin undir viður-
væri voru.
Eftir því sem notkun tilbú-
ins áburðar fer vaxandi, verða
stórmylnurnar í Evrópu jafnt
og þétt að auka við sig korni
frá þeim löndum, sem ekki nota
hann, til þess að geta fram-
leitt Ijúffengt brauð. Stórar
þýzkar mylnur verða að blanda
heimakornið með meira en
helmingi af amerísku hveiti, til
þess að framleiða nýtilegt mjöl,
og barnamjöl, er áður var fram-
leitt af afurðum úr landinu
sjálfu, er nú notað rúmenskt
hveiti. Mjöl úr óblönduðu þýzku
hveiti verður að bæta með efna-
blöndu, til þess að það verði
bökunartækt. Á Þýzkalandi, þar
sem tilbúinn áburður hefir mest
verið notaður, eru menn farn-
ir að nota nýjar aðferðir, af því
að gæðum korntegundanna fer
sí-hnignandi.
Þetta er engin furða. Ekki
liggur neinn vafi á því, að efna
bland það, sem er'í tilbúnum
áburði, örvar geysilega jurta-
gróðurinn og knýr hann, sem
með svipum, til hamslausrar
ofgrósku og óeðlilegs eftirtekju
auka. En lítum vér á jörðina
sem lífsheild — og að mörgu
svara hræringar hennar til líf-
■ ænnar veru — má ætla að hún
sé svipuðum lögum háð og aðr-
ar lífsverur. Vér vitum af eig-
in reynslu að eitur er örvandi
í smáskömtum. En vér vitum
líka, að ef vér örfum oss um
of, fylgir deyfð, sem endað get-
ur með sljófgun og stytt oss
aldur fyrir stundir fram.
Hefðum vér einungis gefið
jörðinni eitt staup, með því að
strá eða döggva hana með hæfi
legum hressilyfjum, svo að á-
hrifin yrði eigi meiri en sem
jafngildir þeim áhrifum, er eitt
eða tvö staup hafa á mannleg-
an líkama, þá þyrfti engum
andmælum að hreyfa. En vér
höfum farið svo að sem líkja
má við nauðungarmötun, sem
stundum er beitt við fanga er
svelta slg, en er þó frábrugðin
Frh. á 7. bls.