Heimskringla - 26.10.1932, Qupperneq 4

4 BLAÐStÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 26. OKT. 1932.
Ilieímskríngla
(Stofnu/S 1S86)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirírara. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Helmskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 26. OKT. 1932.
DEILDÍN “FRÓN”.
Þjóðræknisdeildin Frón heldur fyrsta
fund sinn á þessu hausti fimtudags-
kvöldið 27. október n. k. í G. T. húsinu.
Kpsning embættismanna fer fram. En
auk þes sverða skemtanir um hönd
hafðar. T. d. flytur séra Ragnar E. Kvar-
an fyrirlestur. Með hljómleikum verður
einnig skemt.
Fundi Fróns eiga jnenn kost á að sækja
sér að kostnaðarlausu. En þrátt fyrir það,
og eins hitt, að skemtun þar er oft fjöl-
breytt og ávalt hin þjóðlegasta, hefir oss
oft hrosið hugur við hve margir Islend-
ingar eru í þessum bæ, sem hvorki sækja
fundina né heyra til Þjóðræknisdeildinni.
Deildin Frón er félagsskapur, sem hver
einasti íslendingur hér í bæ ætti að
heyra til, og styrkja á hvern þann hátt,
sem auðið er. Ástæður manna fyrir þvf
að skerast úr leik, geta ekki verið aðrar
en algert sinnuleysi um velferð þess, sem
íslenzkt er, eða eitthvað ennþá verra, þó
það fyrra sé nægilega vítavert.
Þjóðræknismál vor Vestur-fslendinga
gefa ekkert tilefni til þess, að vér séum
skiftir um þau. Oss getur af góðum og
gildum ástæðum greint á í trúmálum,
um stjórnmálastefnur og ýms önnur mál.
Þjóðræknismálið getur íslendinga ekki
greint á um. Vér vonum að segja megi
um hvern einasta íslending, að hann unni
þjóðerni sínu, sé þjóðrækinn og æski
einskis fremur, en að geta sýnt það í
reyndinni. Það er mjög erfitt að hugsa
sér nokkurn íslending, hafa aðra skoðun
en þessa á þjóðræknismálinu, ef hann
vill sjálfum sér samþykkur vera.
Það sem til þessa hefir aftrað sam-
vinnu íslendinga í þjóðræknismálinu, er
það, að þá greinir á í öðrum málum. í
því er heimskan falin. Að menn geti unn-
ið sanian að einu máli, sem þeim er sam-
eiginlegt, hvað sem skoðanamun þeirra
líður á öðrum málum, hafa íslenzkir
Goodtemplarar hér þó sýnt fyrir löngu.
f Goodtemplarafélaginu er ekki verið að
fást um, hvaða kirkju eða stjómmála-
flokki að menn heyra til. í starfi þess
félags kemur skoðanamunur í öðrum
málum aldrei til greina . Ef vér værum
ekki eins tornæmir á flest er að félags-
málum lýtur, og raun hefir oft á orðið,
hefði mátt búast við að við hefðum fyrir
nokkru verið búnir að læra í þessu efni,
sem öðrum, þarfa lexíu af Goodtemplur-
um.
Ósk þeirra, sem að málum deildarinn-
ar Frón vinna, er sú, að íslendingar í
þessum bæ fjölmenni á þenna næsta
fund (27. október) og riti sig þar inn í
félagið. Starfið sem félag þetta hefir
með höndum, er svo mikið, að með þeim
litla liðsafla, sem það hefir á að skipa,
getur það ekki nema að litlu leyti, náð
tilgangi sínum, — að minsta kosti
borið saman við það, sem hægt væri að
gera, ef ailan þann fjölda íslendinga, sem
hér er saman kominn á einum stað, brysti
ekki eins herfilega samtök í þjóðræknis-
málinu, og raun hefir á orðið.
Stjórnarnefnd Fróns hefir ákveðið að
halda fundi tvisvar í mánuði á þessum
vetri. Það verða að minsta kosti 10 ó-
keypis samkomur, og sjá allir, þó ekki
sé af öðru en því, að góðu og þörfu verki
er lagt lið, með því að tilheyra deildinni
Frón.
MERKILEG VfSINDASTOFNUN.
Tvö ár eru nú liðin síðan prófessor
Albert Einstein hreyfði hugmyndinni um
vísindastofnun, sem hefði nokkurskonar
framhaldsstanf annara vísindastofnana
með höndum, eða héldi vísindarannsókn-
um áfram, þar sem háskólar og nútíðar
vísindastofnanir létu staðar numið. Kvað
hann slíka stofnun nauðsynlega vegna
þess, að svo margt rannsóknarefnið væri
oft hætt við, er mest þörfin væri á að
haldið væri áfram. En núverandi fyrir-
komulag vísindarannsókna væri orsök til
þess. Vísindastofnanirnar tilheyrðu vana-
lega vissum skóla, og gætu þess vegna
ekki sökum féleysis haldið uppi rann-
sóknum nema í mesta lagi á einu vissu
sviði. Þetta tefði fyrir og drægi mjög úr
öllu vísindastarfi, og sá böggull fylgdi
því jafnframt, að menn sem hæfastir
væru til að hafa frekari rannsóknir með
höndum, gætu það ekki féleysis og anna
vegna við önnur störf. En með einni ó-
háðri vísindastofnun, sem hvorki væri
skólum né stjórnum háð, væri úr þessu
bætt. Þar gætu hæfustu mennirnir gef-
ið sig óskifta við rannsóknarstarfi því,
er þeir hefðu byrjað á. Annað mikils-
verðasta atriðið væri og það með stofn-
un þessari, að veita þeim nemendum,
sem sérstaklega hefðu sýnt við háskóla-
nám sitt, að þeir væru góðum rannsókn-
arhæfileikum gæddir, tækifæri til þess
að beita gáfu sinni ög þroska hana.
Stofnunin á því, í fáum orðum sagt,
að sjá fyrir því, að rannsóknir haldi taf-
arlaust áfram á sem flestum sviðum vís-
inda, og að ekkert af rannsóknarhæfi-
leikum, sem fram koma hjá háskólanem-
endum, fari forgörðum. Segir Einstein,
sem satt er, að grátlegt sé til þess að
vita, hve mikið af góðum vísindahæfileik-
um hafi á liðnum mannsöldrum orðið að
engu, vegna þess, að enginn kostur gafst
á að beita þeim.
Þó á hugmynd þessa væri fyrst litið
sem fagran draum, er hún nú eigi að
síður að verða að veruleika. Er innan
skamms von á Einstein vestur um haf til
þess að vinna að framkvæmdum henn-
ar. Ætlar hann að gefa fimm mánuði í
ári hverju til starfsins, fýrst til þess að
koma stofnuninni á fætuma, og síðar
við kenslu í reikningsvísindum o. fl. við
hana. En aðal umsjónarmaður hennar
hefir verið nefndur dr. Abraham Flexner,
einn viðurkendasti maður, sem nú er
uppi, fyrir rannsóknir sínar í læknavís-
indum.
En hér er ekki óðslega að neinu farið.
Áður en nokkur reglugerð um fyrirkomu-
lag stofnunarinnar verður samin, ætlar
Einstein fyrst að halda nokkra fyrirlestra
við Princeton háskólann í New Jersey,
meðan hann stendur hér við, og um þær
mundir kalla alla helztu eða viðurkend-
ustu vísindamenn saman til þess að
leggja ráð á, hvernig fyrirkomulagið
skuli vera. En hús fyrir þessa stofnun
er búist við að reisa á komandi ári í
grend við bæinn Princeton í Bandaríkj-
unum, og til starfa er ætlast til að tekið
verði á komandi hausti.
Auðmaður einn, L. Bamberger að nafni
í Newark N. J., hefir gefið stofnuninni
5 miljónir dala til að byrja með. Er lík-
legt að fleiri auðmenn út um heim geri
eitthvað svipað, og með því, og arði af
vísindastarfi stofnunarinnar, hafist upp
kostnaðurinn, en ekki með fjárframlagi
frá stjórnum, nema hvað þær af sjálfs-
dáðum vilja, sem einstaklingar, gera.
í stórum stíl verður ekki af stað far-
ið, en nægilega stórum samt til þess, að
þetta verði alhliða rannsóknarstofnun.
Starfsmenn við hana verða aðeins fær-
ustu vísindamenn og háskólanemendur,
sem álit er á sem góðum vísindamanna-
efnum. Áherzla er ekki lögð á að þeir
séu margir, heldur hitt, að þeir séu hæfi-
leikamenn. Og úr Evrópu löndum verða
þeir eigi síður en Vesturálfujmi. Er með
því auðsætt að þetta á að vera alheims-
stofnun, en ekki stofnun neinnar vissr-
ar þjóðar. Verða eflaust námsskeið veitt
þar nemendum frá mörgum helztu
menta stofnunum heimsins, og nemend-
um með því gert fært atí stunda fram-
haldsrannsóknir í þeim greinum, er þeir
hafa lengst komist í við námið í skólun-
um.
Hér er því bæði um skóla og rann-
sóknarstofnun að ræða. Þó í vissum vís-
indagreinum hafi stofnanir af þessu tæi
áður verið til, hafa þær ekki verið eins
alhliða og þessi, og ekki verið eins sjálf-
ráðar og óháðar í starfi sínu, og ætlast
er til að þún verði. Að því leyti til er
hún ný.
Um árangur af starfi þessarar stofn-
unar getur enginn spáð. Árangur vísinda-
legra rannsókna eða uppgötvana, verður
sjaldnast fyrirfram á vog veginn eða til
peninga metinn. En nái eitthvað af starfi
hennar til hagfræði beinlínis, gæti svo
farið að hún ætti eftir að gefa ýmsar
þarflegar upplýsingar í þjóðþrifum, með
nauðsynlegum breytingum á þjóðskipu-
lagi, og á þann hátt bætt heiminn, auk
þess sem hún auðgaði hann að öðrum
vísindum. Þess virðist hvorstveggja mega
vænta, af starfsemi margra heimsins
fremstu vísindamanna, sem þeirra, sem
veita þessari stofnun forstöðu, hvort sem
hún verður með tíð og tíma talin ein
merkilegasta stofnunin, sem mennirnir
hafa lagt grundvöll að, enn sem kom-
ið er, eins og ýmsir halda fram, eða ekki.
UTAN ÚR SVEITUM.
Það er fyrir mér eins og fleirum úr
bæjum, er út um sveitir ferðast, að hug-
urinn hvarflar þangað æði oft fyrst eft-
ir heimkomuna. Þess vegna eru og línur
þessar ritaðar. Þær má því hvorki skoða
sem bygðafréttir, svo nokkru nemi, né
ferðasögu. Þær eru aðeins til þess að
skemta mínum eigin huga við að rifja
upp eitt eða annað er fyrir augu og eyru
bar á ferðalagi mínu nýlega um Argyle-
bygð og Nýja ísland í þarfir þessa blaðs.
Eg fór í fjár-innkölunarerindum. Sögðu
verkveitendur mínir að þetta yrði reglu-
legur skemtitúr fyrir mig. Auðvitað var
þeim Ijóst að fjár-innköllun er ekkert,
skemtiverk á þessum tímum, og hálfpart-
inn held eg að þeir hafi sagt þetta ein-
göngu til þess að hughreysta mig. Reyndin
hefir nú samt orðið sú, að ferðalagið
varð mér skemtitúr. Eg komst brátt að
raun um það, að íslendingar unna miklu
meira ennþá viðhaldi alls sem íslenzkt
er — og þar á meðal viðhaldi íslenzku
blaðanna — en eg var farinn að gera
mér vonir um. Það hafði svo margt ver-
ið sagt um að dómsdagur íslenzkunnar
væri í nánd, að eg bjóst við að verða
var við einhverja fyrirboða þess í þessari
ferð. Nú er eg sannfærður um að ís-
lenzku bygðirnar eru ákveðnar í því, að
halda uppi íslenzku félagslífi meðan auð-
ið er, og að þær skoða íslenzku blöðin
sterkasta þáttinn í þeirri starfsemi. Er-
indi mínu í þarfir blaðsins var því hið
bezta tekið yfirleitt, og gestrisninni að
öðru leyti ætla eg ekki að reyna til að
lýsa. Hún hefir lengst af fylgt íslend--
ingum og mun gera það. Og eg kann-
ast við hana og met eins fyrir það þótt
mér þætti stundum til hálfgerðra vand-
ræða horfa með það, hvar eg ætti að
láta alt kaffið, sem eg varð að drekka
suma dagana,
Síðan eg kom heim, hefi eg þráfald-
lega verið spurður frétta utan úr þess-
um bygðum. Hvernig er afkoma manna
yfirleitt? Auðvitað er ekki hægt að
segja neitt um afkomu manna af því að
hitta þá sem snöggvast. En um ástandið
yfirleitt er það að segja, að því svipar til
þess, sem er annarstaðar. Kreppan hefir
alstaðar gert vart við sig. Hjá sveitabónd-
anum hefir hún komið fram í verðleysi
búsafurðanna einna tilfinnanlegast. Upp-
skera mun hafa verið vel í meðallagi.
Vöruskortur háir bændum því ekki. En
þegar vörumar eru því sem næst óseljan-
legar vegna lágverðsins á þeim, leiðir af
því peningaleysi. Með búr og hlöður full-
ar af afurðum búsins, stendur bóndinn
peningalaus uppi. Hann sveltur ekki, og
ekkert líkt því, sem betur fer. En eins
margbrotnir og lifnaðarhættir eru nú
orðnir, leiðir ekki litla truflun áf því, að
geta ekki komið afurðunum í peninga.
Þarna kreppir skórinn að bóndanum. —
Hann þarf ekki að kvarta um vinnu-
leysi. Á bæjum, þar sem eg gisti, var
húsverkum sjaldnast lokið fyr en seint
á vökunni, um kl. 11. Og til þess að geta
rabbað dálítið saman, varð að vaka tvo
til þrjá klukkutíma eftir það. En á fætur
var farið eins fyrir því um eða fyrir kl. 6
að morgni. Eg vissi þetta vegna þess að
eg var miklu árvakrari úti í tæru sveita-
loftinu, heldur en hér í bæjarfýlunni, og
fór á fætur með heimilisfólkinu á hvaða
tíma sem var. Þótti eg því býsna árris-
ull fyrir bæjardrjóla, en ekkert lét eg
annað á mér skilja, en að svona fóta-
ferð væri barnsvani minn. Með þessum
vinnuháttum ber bóndinn nú það úr být-
um, að hann fæðir sig, en hvernig hann
fer að veita sér það, sem hann þarf að
kaupa, með afurðir sínar verðlausar,
verður að spyrja annan kunnugri en
mig.
Blómlegri og fegurri bygð en Argyle-
bygðina, mun óvíða að líta. Sakir nátt-
úrufegurðarinnar einnar borgar sig að
heimsækja hana. Og þar sem íslendinga
er þar víðast að hitta, dregur það ekki
úr ánægju manns.
Vikuna, sem eg dvaldi þar, voru þrjár
samkomur haldnar, sem eg sótti. Auk
þess býst eg við að ekki hafi verið til
færri dansa efnt á sama tíma. En þar
kom eg ekkí, enda farinn að
eldast og stirðna. Á yngri ár-
um þótti mér jafnvel gaman að
horfa á kálfa dansa, þegar þeim
var fyrst hleypt út á vorin. —
En tvær af þessum samkomum
voru þakkargerðarsamkomur.
Eru þær vanalega haldnar að
uppskeru lokinni. Var önnur
höfð í íslenzku kirkjunni í Glen
boro, en hin að Grund. Er fyrst
hin rausnarlegasta máltíð borin
fram, sem alifuglum hefir ver-
I ið slátrað til, en síðan er úr
matsalnum gengið inn í kirkj-
urnar og fara þar fram ræður
og söngur. Er eg þakklátur
bæði fýrir matinn og skemtun-
ina. Einn af ræðumönnunum,
enskur prestur, talaði mikið
um hungrið og kreppuna. Hefði
ræða hans eflaust fallið í frjóan
jarðveg, ef haldin hefði verið
dálítið eftir að maturinn fór að
sjatna í mönnum, en ekki yfir
þeim eins stútfullum og þeir
voru eftir fuglaverðinn. Séra
Fáfnis stýrði samkomunum og
talaði bæði á ensku og ís-
lenzku, og söng einsöngva, og
þótti fara verk sitt lipurlega
úr hendi. G. J. Oleson forseti
Glenborosafnaðar, hélt á ann-
ari samkomunni ágæta hvatn-
ingarræðu til viðhalds íslenzku
félagslífi. Mælti hann eindregið
með því, að íslenzku blöðin
væru styrkt með því, að kaupa
þau. Mér leið vel.
Þriðja skemtisamkoman var
haldin á Brú. Mun kvenfélag
safnaðarins hafa efnt til henn-
ar. Aðalræðuna þar hélt Mrs.
W. J. Líndal frá Winnipeg.
“Heimilið” minnir mig hún
nefna hana. Var bezti rómur
gerður að máii hennar.
Af skemtanalífi bygðarinnar
þessa einu viku geta menn far-
ið nærri um, hvort mjög dauft
muni vera yfir Argylebúum.
1 foru máli segir:
“Glaður og reifur
skyldi gumna hver
unz sinn bana bíðúr.”
Þrátt fyrir kreppuna, verð-
ur ekki annað séð en að þeir
hafi gert þessi fornu ummæli
að einkunnar orðum sínum.
Ólíklegt þykir mér, að íveru-
hús séu víða út um sveitir betri
en í Argyle. Á einum bæ t. d.
sem eg gisti á, úti í sveitinni
voru öll hús raflýst og heitt og
kalt vatn leitt um alt húsið.
Þar var og bað og ræsting öll
innan húss sem í húsum stór-
bæja. Ljósin voru frá sér.stakri
“plöntu”. En rafljós eru víð-
ast í húsum í bygðinni. Er
orkuvirkjun annað hvort á
heimilunum eða orkan er keypt
af ráfkerfi Manitobafylkis. En
dýr er hún að kaupa hana. í
smáum og stórum húsum í
Glenborobæ, var mér sagt að
hún kostaði frá $3.80 á mánuði
og upp, alt upp að $80. á ári.
Er það mikið fyrir lýsingu ein-
göngu. En svo verður fylkis-
stjórnin að sjá um, að Winni-
peg raffélagið, sem hún kaupir
orku sína hjá, verði ekki í tap-
inu. Verðlækkun á slíku er
hægfara og ólík því sem gerist
með bændavörur.
Kveð eg svo nýja og gamla
kunningja í Argyle-bygð með
þökkum beztu fyrir vinsamleg-
ar viðtökur. Og fyrir mína
hönd og Heimskringlu vil eg
einnig sérstaklega þakka þeim
er aðstoðuðu mig við verk mitt.
svo sem þeim Sigtryggi Sig-
valdasyni á Baldur og G. J
Oleson í Glenboro.
Til Nýja íslands lá leið mín
eftir Argyle-ferðina. Ókunna
stigu gat ekki heitið að eg
væri þá að kanna, því þar ^iefi
eg átt heima í 7 ár, og verið
tíður gestur síðan eg flutti það-
an. Eg er þar svo kunnugur, að
eg óttast mest, ef eg fer eitt-
hvað að skrifa í fréttum það-
an, að eg verði farinn að rífast
í hreppapólitíkinni áður en var-
ir. En fyrir ágætar viðtökur,
bæði fyrir hönd sjálfs mín og
Heimskringlu, ber að þakka.
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’»
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
ajúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
Hvað sem neðan við það kann
að verða prjónað, er það aðaL-
efni þessara lína.
Um hag bænda í Nýja ís-
landi getur frásögnin hér að
framan um Argyle að mestu
leyti átt við. Þó búnaðarhættir
kunni að vera að nokkru sitt
hvað, og framleiðsla bóndans f
norðlægari sveitum fylkisins
önnur en í suðurbygðum þess,
eru afurðirnar á báðum stöð-
um jafnt háðar verðfallinu. —
Verðfallið er eins og illveðrin
— það nær yfir alt. Grunur
minn er þó sá, að kvikfjárrækt-
arsveitir séu fult svo búsælar
á þessum krepputímum, og
hveitiræktar bygðirnar. Þær
framleiða meira til heimilis-
notkunar og þurfa því minna
að kaupa að. f peningaleysinu,
er af lágverði afurðanna staf-
ar, getur þetta komið sér vel.
Þó um atvinnuleysi sé sjaldnast
að ræða í sveitum úti, þá er
vinnukrafturinn nokkuð mikill
á ýmsum heimilum, að minsta
kosti á vissum tfma árs. f
Nýja íslandi hagar svo til, að
þar sem vinnukraftar heimilis-
ins eru fullmiklir, .gefst kostur
á að nota þá við atvinnu þá, er
samfara er fiskiveiðunum. —
Enda sögðu ýmsir mér, að at-
vinnuleysi væri ekki í Bifröst-
sveit tilfinnanlegt.
Alvarlegt er þá fyrst ástand-
ið fyrir bóndanum, hvar sem
er f þessu fylki, er hann þarf
að komast yfir peninga til þess
að greiða með skuldir til banka
og lánfélaga. Með lágverðinu á
búsafurðum öllum, er ekki gott
að sjá, hvað amiað en gjaldþrot
liggja fyrir, væri greiðslu kraf-
ist á þessum skuldum. En við
því hefir að nokkru leyti verið
séð með frekari lánsfresti. Og
að því er íslenzka bændur snert
ir, veit eg ekki að hve miklu
leyti að þeir eru þessu ástandi
háðir. Vonandi eru þeir færri.
Einhver riðlun virtist mér
vera á ^sveitamálum í Bifröst.
Einn daginn, sem eg var þar
nyrðra, sagði einn sveitarráðs-
maðurinn af sér. Var ástæðan
sögð sú, að nýja skattvirðingU
ætti að gera í sveitinni. r~'
hvers? Til þess að lækka skatt-
ana? Ný skattvirðing með það
fyrir augum, er réttlát á þess-
um tímum, þar sem eignir hafa
ægilega lækkað í verði. En nú
er ekki áformið að lækka skatt-
virðinguna, heldur að hækka
hana. Virðist það eins ótímabæt
og það getur veríð, þegar bænd
ur fá ekki eínu sinni risið und-
ir þeim sköttum, sem nú eru
lagðir á þá.
Liggur nokkur fiskur þarna
undir stéini? Eg heyrði sagt að
þessi ráðlegging um nýja skatt-
virðingu hefði komið frá fylk-
isstjórninni. Skyldi fylkisstjórn-
in gera ráð fyrir, að verða
þarna húsbóndi innan skams?
Ef svo er, er nýja skattvirðingin
skiljanleg. Með henni ætlar
stjórnin sér að Ieggja nýjan og
varanlegri grundvöll fyrir sig
til að innheimta skatta, og til
þess að geta alrúið og reitt af
bændum, það sem þeir kunna
enn skuldlaust að eiga.
En svona fór það. Nú er eg
ftominn út f hreppspólitíkina, en