Heimskringla - 09.11.1932, Side 2

2 BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 9. NÓV. 1932.
ÞJÓÐTRÚ UM ÁHRIF
SJÁVARFALLA.
Eftir Svein Jónsson.
Það er gömul trú manna að
ljúka eigi við hleðslu eldhús-
strompa, eða reisa þá með út-
falli sjávar, til þess að ekki
reykti í eldhúsinu. Um þetta
las eg í gamalli bók fyrir mörg-
um árum.
Ýmislegt annað stóð þar, svo
sem það, að ef kýr, hestar,
sauðfé og jafnvel menn, flyttu
með aðfalli sjávar t. d. á ann-
an stað, en það hefði vanist,
myndi það ekki strjúka (ekki
leiðast). Þetta geymdist í huga
mínum í mörg ár, en illa gekk
að fá nokkra sönnun, sem ein-
hver vildi trúa.
Einu sinni sem oftar, smíðaði
eg hús hér í bæ. Þegar því var
lokið, tók eg eftir, að í 9 þml.
reykháf voru 13 eldfæri. Það
töldu allir mikið og töldu víst
að ekki mundi “trekkja’’. En
það “trekti’’ nú samt vel. Þá
datt mér í hug að eg hefði lok-
ið við reykháfinn með útfalli.
Eg var oft með þetta og fleira
get sagt að frá því strauk eng- legt: Hvar þetta ætti að lenda. versti gestur. Magnús tjáir þessi
in ær frá mér, og heldur ekki Ekki gerði hann við strompinn sín vandræði gömlum manni
aðrar skepnur. með því að sitja hér. Hann svar þarna á nesinu. Hann svaraði
En eg sá meira í gömlu bók- aði engu, bara tók upp úrið úrjþessu: “Þú hefir víst lokið við
inni’’, hélt hann áfram. “Eg sá
það, að til þess að maður fengi
betra (fastara) skinn, blóð-
minna kjöt (meira blóð), ætti
að skera kindurnar með út-
falli. Þetta hefi eg gert síðan
og reyndist það satt veira. Eg
hafði líka lesið þar, að ef hey-
torf væri skorið og hringað upp
með útfalli, þá þornaði það
fljótara úr því.’’
Mig minnir að Jón segðist
hafa notað þetta ráð, og það
með góðum árangri.
Einu sinni vorum við séra Ól-
aftur prófastur Magnússon í
Arnarbæli og frú hans að tala
um daginn og veginn. Inn í sam
talið komu reykháfamir.
Þau hjón höfðu búið mörg
ár á Sandfelli í Öræfum. Um
reykháfana sagði frúin þetta:
“Við vorum mörg ár búin að
stríða við eldhúsreykháfinn okk
ar og fengum enga bót, bað-
stofan fyltist af kafi þegar
minst varði. Það var ekki gam-
an, en við urðum að sætta okk-
vasa sínum og leit á það. Svo | að tyrfa eldhúsið og setja
lét hann það aftur niður og' strompinn á með aðfalli sjáv-
hreyfði sig ekki. Eg sat og j ar. Nú skaltu fara heim og taka
beið. Hann leit aftur á klukk-1 torfið af eldhúsinu og stromp-
una, og enn aftur. Eg sat og I inn ofan, og láta það aftur á
stilti mig. Loksins stóð hann j með útfalli sjávar, og vittu svo
upp og fór út að eldhússtromp- | hvernig fer.’’ Þetta gerði eg,’’
inum. Og hvað haldið þið að sagði Magnús, “og dugði vel.’’
í huganum, og ræddi um það j ur við það, við vissum engin
við ýmsa menn bæði í gamni
og alvöru.
Flestir eldri menn muna
eftir Jóni Sveinbjörnssyni bónda
í Bíldsfelli. Eg kyntist honum
fyrir tuttugu árum. Þá kom
hann hingað slitinn af erfiði
búskaparins. Hann bjó í húsi,
sem eg þá átti.
Eg kom nokkrum sinnum til
þeirra hjóna og kyntist þeim
mjög vel. Við Jón töluðum oft
saman, og meðal annars um
sveitabúskapinn. Og var hann
þar vel heima. Hann var talinn
ríkur maður. Umtalið hjá okk-
ur snerist að gömlu bókinni, er
eg áður gat um.
“Eg hefi lesið hana,’’ sagði
hann. Þá hugsaði eg með mér,
að það sakaði ekki þó það væri
reynt sem þar stæði. “Þú getur
nærri, Sveinn,’’ sagði hann,
að eg fékk margar landskuldar-
ær á hverju vori, og þær vildu
strjúka. Það væri því þægilegt
fyrir mig ef að þarna kæmi ráð
ið, nefnilega að flytja þær heim
með aðfalli, eins og í bókinni
stóð. Eg reyndi þetta, og eg
ráð. Einn dag kom hreppstjór-
inn. Eg fór að hita kaffi handa
hcnum. Þá fyltist alt af reyk
Eg var örg og óánægð, og það
þó hreppstjórinn heyrði. Hann
bara hló og hélt að það væri
hægðarleikur að gera við því.
. Eg vissi ekkert, hvert eg ætl- j eg nokkur steinlög ofan á hann
hann hafi gert? Jú, hann bara
tekur strompinn, (tunnuna) aft
ur úr sundinu og lét hana á
strompgatið, alveg eins og hún
áður var, og svo kvaddi hann.
. Eg trúði engu. Eg sá ekki
frekar en vant var eftir kaffinu,
en eg sagði í huga mínum: —
Farðu gráskjóttur fyrir narrið.
En það fór á aðra leið en eg
hugsaði, því kaf (reykur) í
mín hús þar kom aldrei eftir
þetta. Allur galdurinn var að
taka strompinn eða tunnuna
ofan, og láta hana á aftur með
útfalli sjávar.
í sambandi við strompana
hringdi eg í þessu til okkar
mésta og bezta múrara, Kristins
Sigurðssonar, og spurði hann
um, hvort hann hefði heyrt eða
lesið um þetta samband reyk-
háfa og sjávarfalla.
Hann svaraði því litlu.
“En það vil eg þó segja,’’
sagði hann, “að ef eg er beð-
inn að gera við stromp, sem
ekki trekkir, þá vanalega hleð
aði að komast og bað hann að
hraða sér. “Eg kem bráðum,’’
kvað hann. Svo kom hann eftir
fáa daga. Eg fór svo sem að
og geri það ávalt með útfalli
sjávar. Reynslan hefir kent mér
að þetta væri sannleikur.’’
Oft er líka farið til járnsmiðs
hita honum kaffi og bjóst viðjþegar illa trekl(ir, og hann beð-
miklu starfi. Hann byrjaði líka. j inn að hjálpa, t. d. með því að
Fór upp á eldhúsmænirinn og
byrjaði auðvitað að taka stromp
inn ofan, sem var eins og
annar stormpur, botnlaus tunna
— og lét strompinn niður í
sund. Þá var kaffið tilbúið.
Hann drakk það með góðri lyst,
og á honum sáust engin frek-
ari merki vinnubragða. — Dag-
urinn leið og eg beið. óþolin-
móð, að á þessu verki væri nú,
byrjað, því að taka strompinn
ofan, gat eg gert. Svo leið og
beið. Eg gat ekki stilt' mig og
sagði svona við hann í eins
blíðum róm og mér var mögu-
setja “rör” í strompinn eða
skjól á stromp með útfalli, og
Eirík Bjarnason járnsmið. —
Hann sagðist ávalt setja, hvort
heldur að það væri rör eða
skjól ástromp méð útfalli, og
hafi hann þá trú að það hafi
þá þýðingu sem dugi. Þetta seg-
ist hann hafa í fyrstu frá Magn
úsi á Dysjamýri á Álftanesi.
Eiríkur segir að Magnús hafi
sagt sér, að hann hafi einu
sinni bygt eldhús, og þegar það
var fullgert og farið var að
kveikja upp í því, fyltist alt af
peyk, sem þótti þá eins og ávalt
Bíðið við og
Athugið
það borgar sig
Það borgar sig í ánægju—og
það borgar sig í peningum.
Því Turret Fine Cut er ilmandi
og bragðsætt Virginia tóbak og
sérstakiega fallið til þess að
vefja það upp i ánægjulegar
Cígarettur. Þér getið vafið upp
að minsta kosti 50 cígarettur
úr 20c pakka
ÓKEYITS Chantecler
cígarettu pappir með
hverjum pakka.
í 15e og 20c pökkum
jinnlg i */2 pd. loftheldum
baukum
TURRET
F I N E C U T
Cígarettu Tobak
Eg var einu sinni sem oftar
að tala um áhrif aðfalls og út-
falls sjávar, við mann sem Nói
hét Kristjánsson, Jónssonar í
Fljótsdal. Það var mikið um
talað myndarheimili. Kristján
faðir Nóa bjó í Auraseli. (Það
nafn er víðfrægt fyrir það, að
þar bjó síðasti galdramaður
Rangárvallasýslu, Ögmundur,
en samt var hann talinn af
þeim sem þektu hann vel, vel
kristinn og kirkjurækinn.)
Út af umtali okkar segir Nói:
“Eg man eftir atviki, sem
kom fyrir hjá okkur í Aurasel-
inu, að fjárréttarkampurinn datt
og pabbi sagði okkur strákun-
um að hlaða hann upp aftur
og gerðum við það auðvitað. En
svo kom að því að smalað var
og inn átti að reka í réttina,
en þá sneru þær kindumar, er
næstar voru dyrunum, við, al-
veg eins og þar kæmi einhver á
móti þeim. Það gekk í mesta
stríði að koma fénu í réttina.
En þó hafðist það. En það að eg
man þetta svo vel, er vegna
þess, að pabbi kom til okkar
strákanna og sagði hálf ergi
Iegur. “Þið hafið hlaðið upp
kampinn eða kampana með út-
falli sjávar.” Við satt að segja,
sem fæddir erum og upp aldir
svona langt frá sjó, vissum
varla hvað það var, aðfall og
útfall sjávar, og allra sízt að
það að hlaða réttarkampa með
útfalli sjávar, hefði nokkur á-
hrif á innreksturinn. En hvað
skeði? Pabbi lét okkur rífa
kampana niður aftur, og sagði
okkur til hvenær við ættum að
hlaða þá upp. Auðvitað sjálf-
sagt með aðfalli sjávar.’’
Sama saga, eða sama hugs-
un kom fram hjá bóndanum í
Kílhrauni í Árnessýslu. Eg var
að segja honum um réttarkamp
ana í Auraselinu.
Hann svo sem kom ekki af
neinum fjöllum þó hann heyrði
þetta. Hann sagði:
“Við hlöðum aldrei dyra-
kamba nema með aðfalli sjávar.
Og við rekum aldrei inn í rétt
nema með aðfalli sjávar. Og
við byrjum aldrei að reka rekst
ur nema með aðfalli sjávar.”
“Og hvað á nú það að þýða?’’
spurði eg.
“Það er af því,” segir hann,
“að allar skepnur eru miklu
spakari með aðfalli sjávar.’’
Væri þetta satt, sem ekki er
hægt að rengja, t. d. fremur en
annað, sem áður er sagt í þess-
ari ritgerð, t. d. að allar skepn-
ur séu rólegri og þá líka menn,
með aðfalli sjávar, en útfalli.
Mér datt strax í hug hámerin.
Eg er viss um, að það er
öllum sjómönnum illa við hana.
Það sem eg heyrði sagt um
hana undir Eyjafjöllum, var alt
annað en gott. — Vanalega ó-
viðráðanleg, sleit alt og purp-
aði, og stundum var sagt að
hún yrði orsök að slysi. Þegar
sá setn var að draga hana, var
búinn að koma henni upp að
borðstokknum, komu hinir til
hjálpar, einn með ífæru, annar
með skipshníf eða hnall, því
að það var bæði að það voru
svo mikil læti í henni,' að ekki
var viðlit að koma henni í fullu
fjöri upp í skipin, sem voru mis-
munandi stór og mismunandi
sterkbygð, og svo var kanske
hætta á að hún bryti skipið.
Þess vegna þótti nauðsynlegt,
að drepa eða lama hana áður.
Fjórir menn voru við þetta
verk, nefnilega að drepa hana..
Einn var með hana á færi sínu,
annar með ífæru, þriðji með
hnall og sá fjórði með hníf (12
til 18 þumlunga langa skips-
sveðju). Það kom líka fyrir,'
þegar hnallmaður ætlaði að slá
í hausinn á hámerinni, að hann
sló í hendi einhvers annars, eða
þá að sá sem var með ífæruna,
rak hana í hendina á næsta
manni, og sama var að segja
um þann er hafði hnífinn.
Eg man að það þótti mikil
hepni að draga hámeri svo, að
ekki yrði eitthvert slys. En svo
var líka talað um að með öðru
sjávarfallinu eða liggjandanum
hreyfði hún sig ekki fremur en
skata.
Lesið hefi^ eg þetta í ritgerð
um sjávarföll:
Til aðgætnis fyrir fiskimenn
vil eg eigi undan fella þessar
smáreynslur.
1. Tekur allur fiskur betur
beitu í sunnan en norðan átt.
2. Betur með aðfalli en út-
falli. þá veiðist og betur lax
og sjávarsilungur, er með að-
falli gengur að landi og upp í
fersk vötn.
3. Aflast betur með stór-
streymi en þá er smástreymi er.
4. Betur seint og snemma
dags, en um miðnætti og miðj-
an dag.
5. Taki eigi fiskur beitu þó
fyrir sé, veit á stórviðri.
Eg minnist þess, að undir
Eyjafjöllum þótti ekki fiskisælt
að byrja fiskiróður um miðjan
daginn, heldur snemma dags
eða seint á degi. Mig minnir
líka að talið væri fiskisælla með
landfalli.
Eg heyrði oft nefnt landfall,
og það var ávalt, að mig minn-
ir, í sambandi við eitthvað ,betra
(betri sjór eða fiskirí). Og eg
held betra veður.
í ritgerð um not af naut-
peningi:
Sú kýr, er fær við nauti með
nýju eða fullu tungli, gengur
skemur með kálf, en kýr sú,
er kelfdist með minkandi
tungli eður smástreymi. —
Þeirrar fyrri meðgöngutími verð
ur rúmar 39 vikur, en hinnar
hér um bil 41 vika.
Þá er athugavert nær myki er
útfært á tún, og á þeim unnið.
Sá mikli sænski búmaður
Boje, vill láta útfæra mykið með
nýju tungli á vortíma. Hann
segir það verði þá miklu drýgra,
feiti betur og vari lengur.
Drýgra verður heyfall ef sleg-
in eru tún með vaxandi tungli,
en þá það er gert með minkandi
tungli. Taðan verður í því fyrra
tilfelli kraftmeiri, en daufari og
visnari í því síðara. Hafi menn
í hyggju að tvíslá tún, á það að
gera í fyrra sinnið eigi seinna
en þá 10 vikur eru af sumri, og
með vaxandi tungli. Háin sprett
ur þá miklu betur.
Mér er sagt að sannanlegt sé
að sjá megi á ýmsum gömlum
byggingum — mannvirkjum, að
kraftur sá, sem þurft hafi til
að byggja þau, sé nú týndur.
Það hefir löngum þótt slæmt
að týna hlutum, og þá ekki síð-
ur margra ára (margra alda)
reynslu. Eða réttara sagt týna
því sem tekið hefir margar aldir
að uppgötva eða sannfæra sig
um, að þetta væri til einhvers
gagns fyrir mannkynið í lífs-
baráttunni.
Mikið af ofanrituðu er áður
ritað eða fundið, en er orðið á
eftir þrjá til fjóra mannsaldra,
týnt, eða þá til hjá aðeins ein-
BÓLGIN LIÐAMÓT
eru aðvörun um þaS, að nýrun
þurfa lækningar með og séu í ólagi.
Veri ðekki að taka út óþarfa kval-
ir. Takið “Gin Pills” við þrautun-
um þangað til nýrun fara að starfa
eðlilega. 219
stökum gömlum bókagrúskur-
um, eða geymt í einhverri bóka-
hillunni, og sem nýji tíðarandinn
álítur einskis nýtt, því að þetta
hefir reynslan kent en ekki
komið frá okkar nýju nýtízku
skólum.
Hjá mér, með að koma þessu
á prent, hefir vakað, fyrst að-
það gleymdist ekki, og þó sér-
staklega ef það gæti orðið til
inhvers gagns.
Aðfall sjávar spakir menn,
gerir menn og skepnur rólegri.
Ef eg væri læknir mundi eg
bæði flytja sjúklinga á spítal-
ann og skera þá upp með að-
falli sjávar.
Það hlýtur að hafa góð á-
hrif ef þeim sjúka leiðist ekki.
Og sjálfsagt er það betra við
uppskurð, að sá sem sker, sé
í spektar ástandi.
Það er margt, sem við ekki
skiljum, t. d. sjómenn standa
hlið við hlið með færið sitt. Hver
fyrir sig með fægðan öngul og
góða beitu, og alt eins, og líkan
áhuga, er virðist. Annar er sí-
dragandi, en hinn verður varla
var.
Svo þekkja allir þenna 'mis-
mun, sem er á geðgóðum og
geðvondum mönnum, viljugum
og lötum. Líka hafa menn tek-
ið eftir, að menn verða misfljótt
gagndrepa, þó saman séu úti
í rigningu og hafi samskonar
verjur (eins klæddir).
Mér hefir líka fundist, að
hús séu mismunandi saggasöm,
án þess að það komi af mis-
munandi frágangi. Flestir kann-
ast við stygga og spaka hesta,
einnig við lata og viljuga.
Að lokum vil eg ráðleggja
öllum að setja fundi, sérstak-
lega pólitíska, með aðfalli sjáv-
ar, og þá ekki síður Alþingi
vort.
Lesb. Mbl.
Kona nokkur var eitt sinn, á-
samt mörgu fólki, komin í sæti
sitt í kirkjunni og beið skrifta.
Segir hún þá lágt við grannkon-
ur sínar, sem hjá henni sátu:
“Hefir ekki komið hjá ykkur
gellir, stúlkur góðar?” Þær
þegja. Hún spyr aftur hins
sama, lítið hærra. Segir þá ein-
hver, til þess að hafa hana af
sér: “Ekki hefir á því borið.”
“Það er þá eins og hjá mér,”
segir hún, “það hefir komið hjá
mér gellir í dagstæða viku, því-
líkur gellir, þvílíkur bölvaður
gellir!” Þetta seinasta sagði hún
svo hátt, að presturinn heyrði
inn í kórinn. En presturinn
var séra Jón í Möðrufelli, og
má nærri geta, hvað honum
hafi verið boðið.
Blanda.
SVEITINN ER RÉTT VIÐ HLIDINA Á YÐUR
SÉUD ÞÉR AÐ FÁ NADSYNJAR YÐAR FRÁ
MODERN
MILK and CREAM
“MODERN” hraði og þjónusta flytja heim að
húsdyrum hjá yður afurðirnar hreinar og fersk-
ar af sveitabúunum.
SÍMI: 201 101
“Þér getið þeytt rjómann en ekki skekið mjólkina”