Heimskringla - 09.11.1932, Side 6

6 BLAÐSEÐA
HEIiflSKftlrtOLA
WINNIPEG 9. NÓV. 1932.
RobinlfHoo
FLOUR
MJÖLIÐ, SEM BÚIÐ ER TIL ÚR BEZTU
UPPSKERU VESTURLANDSINS.
Skýringar við göguna.
Jón Strand, söguhetjan, er útburður. Fann hann
gamall lögfræðingur og ól hann upp. Veitti honum þá
beztu uppfræðslu í öllum greinum. Jón varð góður
maður og mikilmenni, sem lét ekkert vikja sér frá
því, sem hann áleit réttast og sannast. Hann gerðist
stjórnmálamaður og aðhyltist stefnu verkamanna.
Varð leigtogi þeirra á þingi.
Forsætisráðherrann gerði allskonar tilraunir með
góðu og illu, að fá hann á sitt band. Notaði til þess
hróður dóttur sinnar, er Jón hafði felt ástarhug til, en
er Jón varð að kjósa milli unnustunnar og sannfæring-
ar sinnar, þá lét hann af hendi unnustnna, en hélt
eftlr sannfæringunni. Síðar var hann vélaður til að
undirrita skjöl er gerðu hann stórsekan í augum al-
þýðunnar, ef þau væru opinberuð. Atti svo að nota
skjöl þessi til að sveigja hann að vilja forsætisráðherr-
ans; en það dugði heldur ekki. Jón bar svo mikið
traust til sannleikans að hann var þess fullviss, að
með sannleikan einan fyrir leiðarvísir kæmist hann út
úr ógöngum þeim, er búið var að koma honum i.
Og það varð. Jón vissi aldrei um faðerni sitt, en
sagan dregur föður hans fram á sjónarsviðið i sögu-
lok. Leyndardómurinn um faðerni Jóns og sannleiks-
ást hans, eru sterku þræðimir ,sem renna gegnum
söguna.
1. kapítuli.
Þau sátu að miðdagsverði tvö ein, South-
wold jarl og dóttir hans Cora.
“Hefir þú nokkuð sérstakt viðbundið eftir
miðdaginn í dag?” spurði jarlinn dóttur sína.
“Nei, ekkert sem er áríðandi,” svaraði
hún og brosti blíðlega til föður síns. Var það
bros svo innilegt, að það sýndi glögt hið ást-
úðlega samband milli þeirra feðginanna. “En
hví spyrðu?’’
“Mér er sagt að Jón Strand ætli að halda
stjórnmálaræðu í dag eftir miðdaginn. Mig
vantar að þú farir og hlustir á hann og látir
mig svo heyra álit þitt á honum.”
“Þessi Jón Strand er einn, sem sækir um
kosningu í Austurhéraðinu? Hvaða þýðingu
getur það haft að eg hlusti á hann flytja póli-
tískar ræður?”
"Það er alment talað að hann sé ræðu-
maður með afbrigðum og tali af sannfæring-
arkrafti svo miklum, að hann haldi tilheyr-
endum sfnum alveg hugföngnum. Eg get ekki
komið þy.í við að fara sjálfur og hlusta á hann.”
“Ert þú ennþá að leita eftir leiðtogaefni
— manni, sem er leiðtogi í orðsins fylsta
skilningi. Manni, sem hefir einurð og kjark
að halda sinni skoðun fram tillitslaust til skoð
ana annara manna, eins og þú sagðir fyrir
stuttu?”
“Já, okkur vantar mann, sem hugsar og
starfar í samræmi við það, sem samvizka
hans býður honum að sé heillavænlegast fyrir
landið og þjóðina. Mann, sem lætur sína eigin
hagsmuni koma til greina síðast.”
“Og álítur þú að sá maður muni vera
þessi Jón Strand?’’
“Já, eg hefi von um það. En nú er þér
bezt að búa þig af stað, dóttir mín, svo þú
tapir ekki af ræðunni, ef þú ætlar að gera
þetta fyrir mig,” sagði jarlinn um leið og hann
stóð upp frá miðdegisverðinum og kysti dótt-
ur sína innilega á hægri kinnina.
Cora var mjög ólík samtíðarstúlkum sín-
um í flestu. Hún virtist ekki gefa neinn gaum
að því, sem stúlkur á hennar reki og í henn-
ar stétt voru mest hugfangnar af. Hún helg-
aði föður sínum alt sitt líf; hugsaði með hon-
um, starfaði með honum og fyrir hann. Jarl-
inn sagði að hún væri sá bezti ritari sinn, er
hann hefði nokkru sinni haft, og við hana
talaði hann um öll sfn pólitísku áhugamál.
Jarlinn var atkvæðamikill meðlimur
stjórnarráðsins og bróðir forsætisráðherrans.
Stjórnin var búin að vera við völd í mörg ár,
og var jarlinum Ijóst, að hugir manna voru
farnir að verða andstæðir stjórninni. Sérstak-
lega var farið að bera mikið á hinni svoköll-
uðu verkamannahugsjón. Sáu forræðismenn
stjórnarinnar því hættu framundan við í hönd
farandi kosningar. Margir létu þá skoðun í
ljós, að stjórnardagar þeirra Southwþlds-
bræðranna væru taldir.
Það varð því eitthvað til bragðs að taka,
eða líða skipbrot á stjórnarskútunni að öðr-
um kosti. Honum kom til hugar, að með
nýjum leiðtoga, er sýndi að hann hefði sér-
staka hæfileika og yfirburði, mætti takast að
stýra frá strandi.
Það var sérstaklega tvent, er ýtti undir
Coru með að hraða ferð sinni að opna svæð-
inu, þar sem fundurinn átti að haldast, og
Jón Strand átti að flytja sína ræðu: Það var
fyrst og fremst skylduræknin við föður sinn,
og í öðru lagi forvitnin á að sjá og heyra
þenna mann, sem faðir hennar gerði sér svo
bjartar vonir um. Þegar Cora nálgaðist fund
arstaðinn, ók hún bíl sínum inn í hliðargötu
og gekk síðan inn í mannþröngina, sem um-
kringdi lítinn upphækkaðan pall, hvar á sátu
tveir menn. Gizkaði hún á að annar þeirra
væri fundarstjórinn, en hinn að sjálfsögðu
Jón Strand. En hvorugan manninn þekti hún.
. Bráðlega reis annar þessara manna úr
sæti sínu og bauð fólkið velkomið. Þakkaði
hann því fyrir að hafa komið þangað til þess
að hlusta á mál þess manns, sem að allra á-
liti, er þektu hann, bæri höfuð og herðar yfir
samtíðarmenn sína, sem ræðusnillingur. —
Varð nú lófaklapp mikið og fagnaðaróp. Þótt-
ist nú Cora ekki vera í neinum vafa um það
lengur, hvor þessara tveggja manna á pallin-
um væri Jón Strand.
Reis nú hinn maðurinn úr sæti sínu. —
Hann var unglegur, karlmannlega bygður og
tigulegur, með góðlegan svip, og skein ein-
beitnin og staðfestan úr hans dökkbrúnu
augum, sem á sama tíma voru rannsakandi
og tindrandi skörp. Hann hneigði sig með
góðlátlegu brosi til fólksins, sem nú klappaði
enn hærra en fyr og hrópaði hver sem hærra
gat: “Þú ert okkar maður!”. í nokkrar mínút-
ur gat ræðumaður ekki hafið mál sitt fyrir
hávaðanum.
“Hann er aðdáanlega myndarlegur mað-
ur,” hugsaði Cora með sjálfri sér, er Jón reis
úr sæti sínu. Og er hann tók til máls, og hún
heyrði hans dynjandi fyrirmannlegu rödd,
fyltist hún einskonar unaðslegri tilfinningu,
er hún hafði aldrei orðið vör við áður. Hafði
hún þó hlustað á marga ræðumenn. Henni
duldist ekki að þarna var sannmentaður mað-
ur af heldri stétt að tala.
Cora starði svo á Jón, að hún sá ekkert
annað í kringum sig. Hún dáðist með sjálfri
sér að þeirri stillingu, sem hann sýndi. Það
var ekki hægt að marka neina geðbreyting
hjá honum frekar en hann væri að tala við
börn á skólabekk. Nú vissi hún samt, að
þarna voru viðstaddir menn af öllum stjórn-
málaflokkum og af öllum stéttum mannfé-
lagsins.
“Þetta er maður — sannur maður,’ hugs-
aði hún, er hann skerpti röddina og sýndi
fram á afstöðu hinna pólitígku andstæðinga
sinna og með hverskonar meðulum þeir ætl-
uðu sér að vinna í hönd farandi kosningar.
Hann var ekki myrkur í máli eða feiminn, og
rökfærði vel sitt mál. Hún varð sem fyrir
vonbrigðum er hann hafði lokið máli sínu og
settist niður. Hún hefði getað staðið þarna
það sem eftir var af deginum og hlustað á
hann tala. Augu þeirra mættust af hendingu,
og fanst henni sem hann spyrði með augna-
ráði sínu: “Hvernig líkaði þér að heyra ræðu
mína?” Og hún svaraði með sjálfri sér: “Ræð-
an var snild.”
Nú sté annar maður upp á ræðupallinn.
Cora þóttist vita að hann ætlaði að halda ræðu
en henni fanst hana ekkert langa til að heyra
hann tala. Sneri hún því frá ræðupallinum
og ruddi sér veg gegnum mannþröngina. Er
hún kom þangað, sem þeir yztu stóðu, víkur
sér að henni maður, lörfum búinn og óhreinn.
Hefir hann enginn orð heldur grípur hand-
tösku hennar og rýkur af stað inn í mann-
þröngina. Cora hljóðaði eftir hjálp, en sá
strax að eftirför var þýðingarlaus. Rétt í þessu
finnur hún að hönd er lögð mjúklega á öxl
sér.
“Eg skal fara á eftir þorparanum,” heyrði
hún að sagt var á bak við sig. Hún kannað-
ist strax við málróminn. Jón Strand var þarna
kominn.
Hann ruddi sér í gegnum mannþröng,
ýtti fólkinu frá sér með olnbogaskotum til
beggja hliða. Cora fylgdi honum eftir með
augunum eins lengi og hún sá til hans, en
bráðlega hvarf hann henni sjónum inn í þröng
ina. Hún færði sig úr stað. Henni féll illa,
að alli rstörðu á hana eins og eitthvart furðu-
verk. Eftir nokkra stund áleit hún þýðing-
arlaust að bíða lengur eftir komu Jóns. Fór
hún því að bíl sínum og hélt heim til sín.
“Jæja ,dóttir mín?" sagði faðir hennar
er þau voru bæði sezt inni í lestrarsalnum.
“Eg býst við að þér finnist sem þú hafir ver-
ið að elta vilta gæs?’’
“Eg hygg að það hafi verið svanur, en
ekki gæs.” svaraði hún hálf dræmt og hugs-
andi.
Eftir nokkra stund var þeim feðginum
tilkynt að kvöldverður væri tilbúinn, og fóru
þau því inn í borðstofuna. Meðan á máltíð-
inni stóð, skýrði Cora föður sínum frá því,
sem hún hafði séð og heyrt þenna eftirmiðdag
og endaði með því að segja honum frá, er
þorparinn tók handtöskuna og Jón ruddi sér
gegnum mannþröngina á eftir honum. Lýs-
ing á áhlaupi stórrar herdeildar hefði naum-
ast getað verið stórfenglegri, en lýsing Coru
á því, þegar Jón ruddi sér veg gegnum mann-
þröngina á eftir þorparanum, sem tók hand-
tösku hennar.
“Skyldi herra Strand takast að handsama
þorparann?” sagði faðir hennar og lýsti sér
vonleysi í röddinni.
Þjónn kom inn og skýrði
frá því að maður væri kom
inn og vildi fá að tala við
ungfrú Coru. Segðist hann
heita Jón Strand.
“Eg ætla að fara út úr
stofunni,” sagði jarlinn og
stóð upp.
Hún gaf föður sínum
merki um að hún væri því
samþykk.
“Leiddu herra Strand inn,
James,” sagði hún við þjón-
inn, sem sýndi þess engin
merki, hve stórlega hann
furðaði á þessari skipun henn
ar, þar sem hún hafði aldrei
fyr veitt neinum utan sín-
um beztu kunningjum og vinum, viðtal í þess-
ari stofu. Af ásett ráði leit Cora ekki upp
strax og dyrnar opnuðust, og maður gekk inn
í stofuna.
Eg kom með handtöskuna yðar, ungfrú,”
sagði Jón er hann hafði heilsað Coru mjög
alúðlega en á viðeigandi hátt, sem henni alveg
ókunnugur maður.
“Þakka yður mjög vel fyrir. Mér þykir
mikið fyrir, að þér hafið orðið að eyða svo
miklum tíma í þetta. Tími yðar hlýtur að
vera dýrmætur um þessar mundir,’’ sagði
Cora og leit til Jóns, þar sem hann stóð á
gólfinu fyrir framan hana.
“Komdu með te, James,’’ kallaði hún til
þjónsins.
Jóni fanst eitthvað töfrandi í augnatil-
liti hennar. Hann hafði aldrei séð neitt því-
líkt áður.
“Viljið þér ekki gera svo vel og setja yð-
ur niður og drekka með mér bolla af te, ef
þér hafið fáar mínútur til að spara af tíma
yðar?”
“Þakka yður fyrir. Eg er nú ekki svo
vant við kominn það sem eftir er af degln-
um. Þetta er líka í fyrsta skifti, sem mér
hefir veizt sú ánægja, að vera í návist ung-
frúar af yðar stétt,” sagði Jón um leið og
hann settist niður.
“Þá vona eg að yður finnist ekki návist-
in leiðinleg,” sagði Cora og brosti til hans.
“Nei, þvert á móti er hún mér til .mikill-
ar ánægju,” svaraði hann einlæglega og leit
til hennar. Augu þeirra mættust.- Það var
eins og hvort um sig væri að lesa heila bók er
hrifi huga þeirra. Hún leit undan fyrst.
“Það er gleðilegt að heyra, herra Strand.
Eg varð mjög hrifin af ræðunni yðar í dag.’’
“Eg verð að viðurkenna, að eg varð hálf-
partinn hissa, að sjá yður á fundinum í dag.
Eg þekki yður í sjón, en geri ráð fyrir að þér
hafið aldrei séð mig áður.”
“Eg fór einungis til þess að hlusta á ræðu
yðar. Þó eg sé kona, þá tek eg mkla hlut-
deild í stjórnmálum — og eg vona, að eg skoði
þau mál í eins skýru Ijósi og fólk gerír al-
ment.”
Jón hlustaði á hana með sérstakri eftir-
tekt, en sagði ekkert.
“Ef til vill er það álit ykkar karlmann-
anna, að við konurnar séum ekki færar um
að taka neinn þátt í stjómmálum,” hélt hún
áfram. “Að við getum ekki skilið alla þá
flækju og þreifað okkur áfram eftir öllum
þeim krókaleiðum.” Hún leit til hans spyrj-
andi augnaráði.
“Mitt álit er,” svaraði Jón, “að konunnar
fyrsta og æðsta hlutverk sé að gæta heimil-
isins. Nú, en ef hún hefir tíma afgangs frá
því, þá ræður hún til hvers hún notar hann.”
“Jafn skynsamur maður og þér eruð, get-
ið þér alls ekki haft þá skoðun, að slíkt eigi að
vera konunnar eina hlutverk,” sagði Cora, og
óafvitandi lýsti sér hálfgerð fyrirlitning í rómn-
um. “Eg er ekki að öllu leyti með ótakmörk-
uðum kvenréttindum,” bætti hún við.
“Nei, það veit eg að þér eruð ekki. Til þess
eruð þér of skynsamar — og yndislegar,” sagði
hann. Honum fanst hann hafa sagt of mikið,
að hann hefði ekki átt að bæta við síðustu
orðunum. En svo hefir hún ef til vill ekki tekið
eftir þeim.
Rétt í þessu kom jarlinn inn í stofuna.
Þegar Cora^ hafði gert þá kunnuga, tók hún
eftir því, að Jón breyttist alt í einu. Hann varð
þur á manninn, rödd hans varð köld og óþjál,
svipurinn harður og einbeittur. Þegar jarlinn
þakkaði honum með fögrum orðum fyrir að
hafa brugðið svona fljótt við og náð handtösku
dóttur sinnar af þorparanum, þá kvaðst Jón
ekki hafa gert neitt annað en það, sem hver
og einn mundi hafa gert undirskringumstæð-
unum. Væri því ekki neitt að þakka sér fyrir.
Hann stóð upp, hneigði sig í áttina til Coru
og gerðist ferðbúinn.
“Herra Strand,” sagði Cora. “Eg vona að
þér gerið mér þá ánægju að neita dag-
verðar með mér, þegar hægist um fyrir yður
og þessar kosningar eru afstaðnar; segjum
næstkomandi miðvikudag.”
“Já, í öllum bænum, herra Strand, þér
megið til með að gera það,” sagði jarlinn. “Slá-
ið því nú föstu að koma hingað á miðvikudag-
inn í næstu viku og neyta dagverðar með okk-
ur.”
Jón leit til Coru eins og hann væri að
fullvissa sig um, að þetta væri nú virkilega
ósk hennar, eða hvort hún hefði gert þetta
boð einungis fyrir kurteisissakir. Hvað hann
sá í svip hennar vitum vér ekki, eða hvort
hann sá þar nokkuð. En hann þáði boðið og
kvaðst mundi verða þar næsta miðvikudag.
Að svo mæltu fór hann.
Þegar Jón kom út á gangstéttina, fór
hann að hugsa um það, hvað eiginlega hefði
komið sér til þess að lofa þessu. Þetta fólk
þekti hann ekki neitt. Það teldi sig af tignum
ættum og hátt standandi í félagslífinu. En það
var einmitt sú stétt, sem hann hafði ásett sér
að hafa sem minst mök við, að minsta kosti
þar til sá tími kæmi — ef hann kæmi nokk-
urntíma — að hann fengi vitneskju um, hvaða
stétt mannfélagsins hann sjálfur tilheyrði. —
Hver hann væri. — Hann kallaði á leiguvagn
og ók heim til sín. Hann sökti sér niður í
það að taka saman sína síðustu kosninga-
ræðu, sem hann átti að flytja þá seinna um
kvöldið.
Áður en sá tími var kominn, að fundurinn
skyldi byrja um kvöldið, var hvert sæti f
salnum upptekið, og márgir stóðu, sem ekki
fengu sæti. Þegar Jón gekk inn í salinn, var
honum fagnað með lófaklappi og fagnaðar-
ópi. Er hann hafði lokið máli sínu, fóru
menn að tala saman um það, að lítill efi
mundi á því, að hann ynni þann stærsta sig-
ur, sem nokkur maður hefði nokkru sinni
unnið við kosningar.
Þegar Jón kom heim til sín um nóttina,
sló klukkan tólf. Hann var uppgefinn eftir
dagsverkið, og aldrei hafði honum fundist
stóra framdyrahurðin jafn þung að opna
hana, sem nú í þetta skifti. Er hann kom að
dyrunum, rendi hann augunum sem snöggvast
að koparlitaðri plötu, er á var letrað: “Hr.
York Kobden”, og fyrir neðan: “Hr. Jón
Strand”. Er hann kom inn í ganginn heyrði
hann að kallað var nafn hans, svo hann fór
rakleitt inn í setustofuna. Þar sat aldraður
maður í stórum hægindastól og hvíldi fætur
sína á litlum skemli.
“Hvernig hefir það gengið?” spurði gamli
maðurinn Jón, er hann kom inn í stofuna.
“Eg er ánægður með dagsverkið og hefi
ekki yfir neinu að kvarta,’ ’svaraði Jón blátt
áfram og stillilega.
“Það er gleðilegt að heyra. Þá er sigur-
inn þinn á morgun, og þú hefir stígið fyrsta
sporið. Þau næstu verða þér auðveldari, og
algerður sigur verður þinn að lokum,’ ’sagði
gamli maðurinn glaðlega, og“horaða, föla and-
litið hans ljómaði af ánægju, og hvíta hárið
virtist fá á sig dekkri lit. Hann stóð á fætur
um leið og hann talaði, gekk yfir að skáp þar
í stofunni, og tók þaðan flösku og staup.
“Fóstri minn!” sagði Jón hæglátlega, en
auðheyrt var á röddinni, hvað hann átti við,
og gamli maðurinn skildi það.
“Aðeins eitt staup, Jón minn, og með
því fagna yfir velgengni þinni í dag,” sagði
gamli maðurinn.
“Velgengni og áfengi getur aldrei átt
samleið. Hefir þú brotið loforð þitt, fóstr!
minn?” spurði Jón.
“Já, svo mun vera, en fyrir því hefi eg
góða afsökun. Eg hefi verið í mjög æstu
skapi þessa síðustu daga. í mörg undanfarin
ár hefi eg verið að undirbúa þau leikslok, sem
nú eru í vændum. Þú varst ekki gamall þeg-
ar eg tók eftir þeim hæfileikum hjá þér, sem
nú eru að koma svo bersýnilega í Ijós. Eg
liefi gert alt sem eg hefi getað til þess, að
hlúa að þeim hæfileikum. Eg neitaði mér um
margt, svo þú gætir fengið sem bezta ment-
un og uppfræðslu. Og — nú er eg að upp-
skera það, sem eg hefi sáð. Það er mín gleði
í ellinni.”