Heimskringla - 28.12.1932, Side 4

4. SfÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 28. DES. 1932
iticímskrinjila
(Sto/nuO ISSS)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
»53 og «55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537_______
VerS blaSsins er $3.00 ftrgangurinn borgirt
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáOsmaOur TH. PETURSSON
»53 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
«53 Sargent Ave., Winnipeg.
“Helmskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
»53-355 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 28. DES. 1932
ÁRIÐ 1932.
Sú hefir verið venja við áramót, að
gera einhverskonar grafskrift yfir liðna
árið. Er auðvitað ekkert að því að finna,
þegar minningarnar um það eru mönn-
um kærar. En séu þær það ekki, getur
svo farið, að þær verði álíka velkomnar
og útfararræða, sem miklu fleiri syndir
sýndi að hinn látni ætti sér að baki, en
góðverk.
Alment er svo um liðna árið talað, sem
það hafi verið kreppuár. Er því sízt að
neita. En þó hefir það ekki verið kreppu-
ár í öllum skilningi. Það hefir ekki verið
hallærisár. Nægtabrunnar náttúrunnar
hafa verið eins ótæmandi og nokkru
sinni fyr. En samt er kreppa um allan
heim eins augljós og það, að vatn er
vott og eldur heitur.
Á sitt af hverju hefir verið bent sem
orsök kreppunnar. Einn segir hana stafa
af atvinnuleysi, sem orsaki kaupgetu-
leysi; annar af doðasótt í viðskiftalífinu,
sem af tollum stafi; sá þriðji af vélafram-
leiðslu, sem verðfalli olli á eignum og af-
urðum o. s. frv. En sannleikurinn er sá,
að flest eða alt þetta, er afleiðing krepp-
unnar en ekki orsök hennar. Hin eigin-
lega kreppa er fólgin í peningaskorti, —
veltufjárskorti — en engu öðru.
Truflunin, sem orðin er á öllum vana-
legum starfsrekstri í þjóðfélaginu, er
meiri en áður eru dæmi til. Viðskifta- og
athafnalífið hefir verið eins og víxlaður
hestur, sem ekki helst nema fáein skref
á skeiðspori. Það eru auðsæustu afleið-
ingar kreppunnar. Og svo víðtækar hafa
þær orðið, að hvarvetna horfir til vand-
ræða og jafnvel algerðs'úrræðaleysis.
Þjóðfélögin hafa orðið að grípa til
ýmsra óeðlilegra og óheillavænlegra ráða
til að afstýra hörmungum og fári, sem
alt auðvitað hefnir sín fyr eða síðar,
vegna þess að þjóðfélaginu er um megn
að halda því áfram til lengdar.
Þjóðfélagið, eða stjórnir þess, smáar
og stórar, fá því ekki við neitt ráðið,
vegna þess að “afl til þeirra hluta, sem
gera skal’’, er ekki í höndum þeirra, þó
Rússinn og ef til vill fleiri haldi það. —
Peningarnir eru í flestum löndum í hönd-
um stofnana, sem í doðröntum þeim,
sem kallaðar eru stjórnarskrár, eru hafn-
ar upp yfir það að hlíta boði stjórna
eða löggjafar. Þó ótrúlegt kunni að
bykja, að nokkurt það starf sé til í þjóð-
félaginu, er það samt sannleikur um
starfrækslu peningavaldsins. Þó stund-
um hafi verið farið fram á það af stjórn-
um á þjóðþingum, að hafa hendur í hári
með starfrækslunni, að breyta t. d. banka
löggjöfinni, hefir því ekki fyr verið hreyft,
en lögfræðisráðunautar stjórnanna hafa
bent á, að þó þingið samþykki slík lög,
þurfi peningavaldið eða bankarnir ekki
að hegða sér neitt eftir þeim, því þau
ríði í bága við réttindi þeirra í stjórnar-
skránni. Þetta á sér oft og víða stað og
kom fyrir á þingi Canada s.l. vetur.
Svona örlátt og miskunnsamt er þjóð-
félagið við peningavaldið. Það veitir því
í stjórnarskránni ótakmarkað sjálfræði í
rekstri fjármálanna, í þeim rekstri, sem
hagur og heill þjóðfélagsins hvíla öll á.
Peningarnir eru í fylsta máta afl þeirra
hluta, sem gera skal. Án þeirra er ekkert
varanlegt eða víðtækt hægt að gera. —
Þeir eru miðillinn, sem alt er metið eftir
í þjóðfélaginu. Þeir ná til allrar starfsemi
og athafna í því. Þó að einhver eigi svo
eða svo miklar eignir, eru þær honum
ekki til neins, og hann má eins vel gefa
þær allar í burtu, séu þær lítils eða
einskis virði metnar á peningalega vísu.
Dollarinn eða sterlingspundið ,eða frank-
inn, eða markið, eða rúplan, eru drotnar
þjóðfélagsins og undirstaða allrar vorr-
ar siðmenningar. Þó hugsjónamenn,
menningarfrömuðir og prestar, hvar sem
er, séu að reyna að menta alþýðuna og
sýna henni inn í æðri og fegurri heima,
lifa menn aldrei í þeim heimum, meðan
peningavaldið er frjálst að því, að skapa
og byggja upp, að þvi er afkomu manna
snertir, víti á þessari jörð, jafnóð-
um og verið er að reyna að uppræta það
úr sálum manna og lífi.
En er nú peningavaldið, þrátt fyrir
þessi pólitísku einkaréttindi sín í þjóðfé-
laginu, í raunverulegum skilningi orsök
kreppunnar? má búast við að margur
spyrji. Á einhver dæmi þess væri því ekki
úr vegi að benda.
Verðleysi á öllum eignum og afurðum
er nú svo mikið, að það hefir líklegast
aldrei meira verið á þessari öld. Afleið-
ingamar af því eru öllum auðsæjar. Þeg-
ar verð bændavöru er t. d. hátt, vita all-
ir, að velsæld leiðir af því. Þegar það er
lágt, minkar kaupgetan, og menn verða
að fara að spara við sig til þess að geta
lifað. En nú er það verð einnar vöru, sem
ekki hefir lækkað við þessa kreppu, held-
ur hefir þvert á móti hækkað. Það er
verð peninga. Þeir eru nú dýrari heldur
en þeir hafa nokkru' sinni verið síðan
um aldamót.
Hvað leiðir af því? Það væri full á-
stæða til að halda, að af því leiddi gott
árferði fyrir peningavaldið, er umboð hef-
ir þeirrar vöru — peninganna — árgæzka,
svipuð þeirri, er bóndinn átti að fagna,
þegar hveitið var $2.75 mælirinn. Með
háverðið á peningum er þetta liðna ár
að öllum líkindum eitt mesta veltiárið,
sem á er hægt að benda í sögu siðaðra
þjóða — fyrir peningavaldið.
Fyrir þrem árum heyrðum vér eiganda
íbúðarhúss í bænum Winnipeg biðja um
$5,000 fyrir það. Nú er fyrir þessa sömu
$5,000 hægt að kaupa tvö slík hús. Þetta,
ásamt verði allrar vöru nú, er auðsætt
dæmi af háverði peninganna.
En svo spyrja menn: Hvaðan keöiur
kreppan? Hverjir valda henni? Hverjir
skyldu valda henni nema þeir, sem hún
færir hátt verð vöru sinnar og árgæzku?
Bóndinn eða verkamaðurinn, þ. e. alþýð-
an, væri glettilega skyni skroppin, ef hún
færi að skapa kreppuna fyrir alt það,
sem hún nýtur góðs af henni.
Auðvitað ber peningavaldið því við, að
það hafi of lengi lánað út fé til iðju, sem
beri sig ekki, og þess vegna sé eina ráðið
að koma á jöfnuði milli verulegs auðs og
peninga, að taka peninga úr veltu. Og
það er gert með háverðinu á þeim. Þetta
getur vel satt verið. En getur nokkurt
vit verið í því, að efnaleg afkoma þjóð-
félagsins sé háð annari eins stjórn, og
fjármálarekstri peningavaldsins? Ef það
getur ekki með rekstri sínum komið í
veg fyrir aðra eins kreppu og þá, sem nú
stendur yfir, virðist ekki eins ótímabært
og mörgum þykir, að fá öðrum peninga-
ráðin í hendur, t. d. stjórnunum, eins og
mikið hefir verið talað um í seinni tíð.
Enda er ekki ólíklegt, að þar að komi
fyr eða síðar, að bankar, vátryggingafé-
lög og lánfélög — og með því peninga-
valdið — verði gert að þjóðeign.
Ýmsir hafa nú bent á, að þá mundi
ekki betra taka við, er það vald væri feng
ið stjórnunum í hendur. En sannleikur-
inn er sá, að stjórnir fengju þá fyrst
framkvæmdarvald í hendur. Til þessa er
varla hægt að segja,. að þær hafi haft
það. Þó eru þær kosnar tíl þess að hafa
með höndum framkvæmdir þjóðfélags-
ins. Og þeim er haldið ábyrgðarfullum
fyrír, hvernig rekstur þjóðfélagsins fer.
Á þessum krepputímum eru það stjóm-
irnar, sem fyrir skellinum verða frá sam-
borgurunum í þjóðfélaginu. Þeim er
kreppan að kenna að áliti almennings.
Peningavaldinu hlýtur að vera skemt á
þessum tímum, að sjá alþýðumanninn
velta vöngum og heitast við stjórnirnar
út af þessum krepputímum, sem það hef-
ir sjálft skapað, til þess að tvöfalda gildi
dollarsins í vörzlum þess, en vera sjálft
skoðað saklaust eins og lamb og utan
við alt slíkt.
Hvað sem öðru líður, hefðu stjórnir
geysimiklar tekjur af því, að taka pen-
ingarreksturinn í sínar hendur. Vér yrð-
um ekkert hissa á, þó annara beinna
skatta þyrfti ekki mgð í þjóðfélaginu eft-
ir það. En nú er verið að kreista reksturs-
fé stjómanna út úr almenningi, með sí-
hækkandi sköttum. Og með kostnaðinum
sem af atvinnuleysinu fellur á stjórnirn-
ar, hrekkur það ekki til. Lán þarf stöðugt
að taka. Hvar? Hjá þeim, sem vöm þá
— peningana — hafa, en halda aðgerða-
lausum. Stjórnirnar eru eins og einstak-
lingarnir, ekki aðeins upp á peningavald-
ið komnar, þær mega greiða því þar of-
an í kaupið, þá lánsvexti, sem það segir
þeim að gera svo vel að greiða fyrir ó-
makið.
Hvað leiðir nú af þessu fyrirkomulagi,
eða háttalagi, væri öllu réttara sagt?
Það, að á þessu liðna ári hefir það farið
að grípa huga margra allsterkum tökum,
hvort flestar stjórnir í heiminum, hvort
sem landstjórnir eru eða undirstjómir,
séu ekki að verða gjaldþrota. Og sú spurn
ing er óneitanlega á rökum bygð eins og
nú horfir við. Það lét býsna nærri því
fyrir skemstu, að það sæist í reyndinni
hjá sumum Evrópuþjóðunum.
Fyrir skömmu gaf sambandsstjórn
Canada út peninga, sem lán á landssjóð.
Nam upphæðin 30 miljónum dala. Fyrir
að höndla þetta lán, greiddi stjórnin
bönkunum 1%. Með því er eiginlega lán
þetta tekið með 1 prósent vöxtum, í stað
þess að stjórnin hefir vanalega greitt frá
4 til 5 prósent vexti af lánum. íslending-
ur einn, og stjórnarandstæðihgur, hafði
orð á því, að fallega hefði það sýnt sig
þarna, hvað Bennettstjómin væri með
bankavaldinu, að greiða bönkunum 1%
af þessu fé. Sannleikurinn var sá, að með
þessu tiltæki var stjórnin að svifta bank-
ana 3% að minsta kosti af þeirra vana-
legu vöxtum. En á lánsaðferð þessa er
hér aðeins bent af því, að hún gefur hug-
mynd um, hve þjóðeignarútgáfa rekstur-
fjár landsins, er stjórninni stór hagur. Á
aðferð þessa var auðvitað bent, sem ó-
eðlilega myndun reksturfjár, eða miðils,
en á móti því er nú aftur borið, enda sízt
minni trygging bak við þetta fé — þar
sem landið er bakjarlinn — en bankafé.
Skattamálum þjóðarinnar innbyrðis
vita allir hvernig komið er. Þar hefir
bjargið verið klifið svo hátt, að hærra
verður ekki komist, og eins og nú stend-
ur á, er það eitt, sem verst horfir til í
skattamálum. Það er að verið er að reyna
að hækka þá á þeim, sem eitthvað eru
að starfa með fé sínu. Á viðskiftum og
hverjum öðrum starfsrekstri, sem reynt
er að halda við, hvort sem að búnaði eða
annari framleiðslu lýtur, er stöðugt ver-
ið að hækka skatta. Með því er svo
mikið fé úr veltu tekið, að hver viðskifta-
stofnunin af annari og hvert bændabýlið
af öðru legst í eyði. En stofnanir, sem á
peningum liggja eins og ormar á gulli —
eins og peningavaldið nú gerir — og ekki
vill leggja það fram til neins starfs í
þjóðfélaginu, það fé væri mjög tilhlýði-
legt að skatta fyrir því, sem með þarf til
þess að mæta útgjöldum stjórnanna, og
forða þjóðfélaginu frá að sökkva dýpra
en komið er.
í sambandi við viðskiftakreppuna er
vanalega þyrlað upp heilmiklu ryki um
tolla. Hins er ekki gætt, að það er
kaupgetuleysi manna um allan heim, sem
viðskiftalífinu hnekkir. Vörur eru alstað-
ar nægar til. En hvað þýða birgðir af
þeim, þegar fé er ekki til að kaupa þær?
Athafnalífið er nú í dái, af því að fé fæst
ekki til neins. Af því leiðir atvinnuleysið.
Og af atvinnuleysinu leiðir minkandi
kaupgetu. Orsakir kreppunnar verða þann
ig, í hvaða mynd sem afleiðingarnar birt-
ast, ávalt raktar til breytni peningavalds-
ins. —
Miðill allra verðmæta — peningarnir
— er ein dýpsta rótin á þjóðfélagsmeiðin-
um. Þegar hún ber með sér aðra eins rotn
un og á hefir verið bent, er hætt við að
þess verði ekki langt að bíða, að fúi komi
í tréð sjálft.
Vér lofuðumst til í upphafi þessarar
greinar, að minnast ársins liðna. Ef til
vill virðist einhverjum lítið hafa verið að
því gert. En þar sem endurminningar
þess munu flestar vera í þá átt, sem hér
hefir verið rætt um, virðist oss sem vér
höfum ekki neitt á snið gengið við það.
Að vfsu er þetta skuggalegasta og ó-
frýnilegasta mynd þeirra minninga. En í
henni er eigi að síður alvarlegasta minn-
ingin um árið fólgin, og ætti þess vegna
að vera það efnið, sem gaumgæfilegast
væri íhugað á komandi ári, svo að losna
mætti við hana úr minningakeðjunni við
lok þess árs.
Ef vér ættum að nefna nokkuð, sem
gerst hefir á síðastliðnu ári, sem einhver
bætandi áhrif getur haft á tímana fram-
vegis, myndum vér aðeins benda á þrent.
Það fyrsta er uppgjöf skaðabótaskulda
Þýzkalands á síðastliðnu sumri. Annað
er samveldisfundurinn í Ottawa. Og hið
þriðja er kosningaúrslitin í Bandaríkj-
unum. Að þessu upptöldu, munum vér
eigi eftir neinu öðru er í víðtækum skiln-
ingi gæti haft miklar breytingar í för
með sér á ástandið eins og það er nú.
OTTAWA SAMNINGARNIR
EINSKIS VIRÐI
í bréfi frá vini vorum Guð-
mundi Jónssyni að Vogar, Man.,
sem birt er á öðrum stað í þessu
blaði, er vikið að því, að sam-
veldissamningarnir sem gerðir
voru í Ottawa síðast liðið sum-
ar, séu harla lítils virði fyrir
bændur þessa lands, að minsta
kosti bændur út við Vogar póst-
j hús. Vér búumst við, að um-
mæli þessi eigi ekki að skoðast
! á sandi bygð, enda þótt vér
i komum ekki auga á að hellu- j T fullan aldarfjórðung hafa Dodd
bjarglð Sem þau hvila á, se meguj Vi* bakverk. eiet oe blöðru,
annað en stjórnmálaflokksfylgið
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
ogf hau sén nokknrs konar mör- er stafa frá veikluðum nýrum.
og pau seu noKKurs Konar mor ^ Þær erU( tu gölu j ÖUum lyfjabúg.
fórn sem höfundurinn leggur um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
undirgefnast á altari þess. Flest >TPaat.a Þær tieiut frA
andmæli gegn samningunum, I onto, Ont., og senda andvirðið þang-
: hvort sem fram hafa komið á
sambandsþinginu eða í sumum '
blöðum landsins, hafa af sama kafb sálmabókarinnar íslepzku,
toga verið spunnin. ,sem inniheldur sálmana um
Þegar frá raunverulegu sjón- t syncl °S fyrirgefningu, er í sam-
armiði er í Ottawasamningana j anúurði við hinar gömlu sálma-
litið, sjáum vér ekki hvernig það ! bækur eins og glaðasólskin á.
| getur nokkrum dulist að Canada ■ sumardegi er í samanburði við
' er hagur að þeim. Er Canada blýgrátt þokuloft. í mjög fróð-
t. d. enginn hagur að því, að leSri ritgerð nýútkominni hefir
j geta selt korn sitt, hveiti, húsa- | verið bent á, að þessi eymda-
| við, kopar, ávexti og flestar bún róður íslenzkra sálmaskálda fyr-
i aðar-afurðir tollfrítt á Bret-.ir tveimur til þremur öldum hafi
landi, á sama tíma og aðrar | stafað af báglndum og illri lík-
þjóðir verða að greiða ærin toll anilegri h'ðan þjóðarinnar. Sjálf-
fyrir slíkt? Er það einskisvert, * sagt er mikið til í því, en þess
að hafa eflt viðskiftin einnig að ber líka að gæta. að trúarskoð-
mun, síðan samningarnir voru! ar>irnar, sem kirkjan hélt að
samþyktir, í Ástralíu, Nýja- Sjá-
landi, Suður-Afríku og á ír-
fólki og valdhafarnir í eigin-
gjörnum tilgangi létu sér sér-
landi? Bretland hefir keypt af le?a ant um að menn tryðu,
j hveiti í ár 35 miljónir mæla voru svona, miðuðu fyrst og
meira en árið áður. Nokkrir | fremst að því að innræta mönn-
skipsfarmar af kopar hafa þang | um ömurlegu skoðun, að af
að verið sendir frá Montreal. [ e{gin verðleik væru þeir minna
[ Markaður fyrir húsavið héðan jen ekki neitt. Það er ekki að
j hefir stórum aukist í Englandi,
[ og Bretastjórn hefir skipað svo
| fyrir, að allur viður til húsa-
j gerðar sem á þarf að halda skuli
keyptur frá nýlendunum, aðal-
lega frá Canada (British Col-
umbia). Og tuttugu lesta vagn-
farma af kalkúnum frá Mani-
| tobafylki er nú verið að selja á
I torginu í London og öðrum borg
j um á Englandi. Vér værum
[ ekkert hissa á því, þó eitthvað
| af þeim væri frá bréfritara eða
[ nágrönnum hans út við Vogar
pósthús.
Sannleikurinn er sá, að sala
j canadiskrar vöru í Englandi
| hefir þrefaldast, síðan samning-
[ arnir voru gerðir. Það er þeim
I að þakka að Canada og nýlend-
umar þurfa nú ekki að greiða
j tollinn, sem Bretar lögðu á alla
innflutta vöru og í gildi gekk 15.
nóvember á þessu ári. Ef ekki
hefði verið fyrir Ottawasamn-
ingana, hefði Canada orðið að
greiða þennan toll nú á vörum
sínum í Englandi, sem aðrar
þjóðir.
SYNDIN.
Frh. frá 1. bls.
um sjálfum. Það má til dæmis
nefna Calvin, þennan melting-
arsjúka lögfræðing siðbótartím-
anna, sem tók sér fyrir hendur
að semja guðfræði og stofna
guðsstjórnar-ríki í Genf. Aldrei
hefir meira mannhatur komið í
ljós f nokkrum trúarbrögðum
en þeim, sem Kalvín hendi. Þar
nær kenningin um spillingu og
synd hámarki sínu. Kalvin var
að vísu skarpvitur maður en öll
hans guðfræði var lituð af *lög-
fræðislegum réttlætishugmynd-
um hans aldar, og um þær verð-
ur naumast sagt, að þær hafi
verið auðugar af mildi og mann-
úð.
Með vorri þjóð komst syndar-
meðvitundin á hæsta stig í
sálmakveðskapnum eftir að
þjóðin varð lútersk. Það er
alveg undravert og ótrúlegt,
hverjum ósköpum af eymdar-
væli um sekt og synd sálma-
skáldin gátu komið inn í kveð-
skap sinn. Við fáum enga hug-
mynd um það af þeim sálmum,
sem nú eru um hönd hafðir,
þeir eru gersamlega ólíkir þess-
um gömlu sálmum; jafnvel sá
furða þó að hinum mesta menn-
ingarfrömuði íslands í byrjun
19. aldar, Magnúsi Stephensen,
fyndist þörf á að gefin væri út
ný sálmabók. Og álasið, sem
hann varð fyrir. út af því verki,
stafaði einmitt af því, að hann
vildi koma ofurlítið heilbrigðarl
skoðunum inn í sálmakveðskap-
inn. Menn voru orðnir hinu svo-
vanir að þeim fanst hann vera
að taka eitthvað frá þeim, sem
væri verulega verðmætt.
Nú á tímum er svo komið að
hvað sem líður hinum viðteknu
kenningum kirknanna, sem þær
í' orði kveðnu halda í, er furðu
lítið talað um syndina. Þeir
einu menn, sem tala um synd f
hinum gamla skilningi af nokk-
urri sannfæringu, eru heittrúar-
flokkarnir, sem hafa sára lítil á-
hrif á almennan hugsunarhátt.
Þeir syngja enn um þörfina á
að þvo sig hreinan í blóði
lambsins og um það, hve spill-
ingin og syndin sé voðaleg í
heiminum. Allir aðrir eru hætt-
ir slíku tali. Þegar aðrir menn,
sem telja sig rétttrúaða, tala um
synd og endurlausn, þá er það í
alt öðrum skilningi, og honum
oft svo óákveðnum að naumast
er unt að vita við hvað þeir
eiga. Syndasekt mannsins er
þeim ekki lengur neitt áhuga-
mál og þeir vita að það er ekki
til neins að vera að tala um
slíkt við allan þorra fólks nú á
20. öld, það finnur ekkert berg-
mál í sálum manna.
En er það þá af því að með-
vitund manna um mismun á
góðu og illu, réttu og röngu hafi
sljóvgast? Sjá menn ekki eins
vel nú og þeir gerðu fyrir
nokkrum hundruðum ára að
mannkyninu er ábótavant? Er-
um vér nú að færast nær því
ástandi, sem sagan um synda-
fallið segir frá, að við vitum
ekki um hið illa nema við á ný
étum af skilningstrénu góðs og
ills?
Vitanlega er margt, sem áður
var talið ilt og syndasamlegt,
alls ekki talið það nú. Hug-
myndir manna um rétt og rangt
eru stöðugt að breytast. Lífið
sjálft breytist, siðir og hættir
breytast og skoðanirnar á því
hvað sé rétt og hvað sé rangt
breytast líka. En þó að sumar
syndir hafi fallið úr sögunni,