Heimskringla - 25.04.1934, Blaðsíða 6

6. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. APRÍL 1934
Jane Eyre
eftir
CHARLOTTE BRONTE
Kristján Sigurðsson, þýddi
Nú liðu tíu dagar svo, að eg átti ekki tal
við Mrs. Reed, með því að hún var ekki með
fullri rænu og læknir bannaði að vekja henni
óróa með nokkru móti. Þann tíma var eg
samvistum við systumar og reyndi að komast
af við þær. Mikið var fálæti þeirra í fyrstu.
Eliza sat mestallan daginn við sauma, lestur
eða skriftir og talaði varla orð, hvorki við mig
né systur sína. Georgiana lék það, að kjá á
búrfugl sinn og masa við hann endileysu, tím-
unum saman, og lét sem hún vissi ekki, að eg
væri viðstödd. En eg tók það ráð, að láta mig
hvorki skorta verk né gaman, eg hafði með
mér teikninga tólin og þau dugðu mér til
hvors tveggja.
Eg settist vanalega út við glugga, ein
mér, með ritblýastokk og pappírs þellur og
teiknaði það sem þá kom í hugann: útsýn til
sjávar, milli tveggja kletta og skip á siglingu,
seftoppa og mýrabrá og höfuð vatnadísar, með
kórónu af lotus-blómum, á gægjum upp úr
sefinu, álfabarn í spörva hreiðri, undir sveig
hagþyrnis blóma. Einn morguninn datt í mig,
að teikna andlit, en hugsaði ekki fyrir fram,
af hverjum sú mynd ætti að vera. Eg tók
mjúkt ritblý, gerði því breiðan odd og tók
til við teikninguna. Skömmu síðar var komið
á pappírinn breitt enni og framskátt og um-
gerð af þróttugu niðurandliti, svipur þeirrar
umgerðar þótti mér góður, svo mér gekk lið-
ugt, að gera hvern part ásjónunnar fyrir sig,
fyrst miklar augabrýr, undir því svipmikla
enni, því næst nef, sem ekki bar lítið á, beint,
með dálítið flæstum nösum, munn svo, alls
ekki lítinn né með einstrengingssvip og svo
höku, æði mikla, með skarði í; vitaskuld
slepti eg svörtu skeggi og hrafnsvörtu hári,
skúfuðu aftur 'af gagnaugum og liðuðu yfir
enninu. Augun geymdi eg þangað til seinast,
því að sá vandinn var mestur. Eg gaf þeim
mikið ummál og fagurt lögulag, með löngum,
dökkum augnahárum, og víðu, glóandi sjá-
aldri. “Gott er þetta, en ekki sem bezt,” hugs-
aði eg, er eg leit yfir það sem eg hafði gert,
‘‘meiri orku eiga þau sýna,
ef vel á að vera,” og eg sverti skugga, svo bjart-
ara sýndist ljóma, það sem óskuggað var, og
með því móti tókst vel það sem eg ætlaðist til,
á lítilli stundu. Þá blasti við mér ásjóna vinar
míns, og hvað gerði það þá til, að þessar ung-
frúr sneru baki að mér? Eg leit á myndina,
brosti við henni, er hún var honum svo lík,
og var alls hugar fegin.
“Er þessi mynd af manni sem þú þekkir?”
spurði Eliza, hún gekk hjá, svo að eg varð
ekki við vör. Eg svaraði, að þetta væri hug-
arsmíð og stakk myndinni undir hinar; vita-
skuld sagði eg ósatt, myndin var af Mr
Rochester og honum nauðalík. En hvað kom
henni það við, eða nokkrum öðrum en sjálfri
mér. Georgiana kom nú líka að skoða mynd-
irnar. Henni fanst karlmanns myndin ijót, en
hinar voru henni mjög að skapi. Báðar sýnd-
ust hissa, að eg skyldi vera svo leikin í listinni.
Eg bauð þeim að gera mynd af þeim með rit-
blýi og það þektust þær, og sátu fyrir, meðan
eg teiknaði. Eftir það kom Georgiana með
albúmið sitt, að sýna mér, eg hét að gera
mynd í það, með vatnslitum, og þá fór að
liggja betur á henni. Hún stakk uppá, að
koma út og vappa úti á túni, og svo leið ekki
á löngu, að trúnaðar málin komu í talið; hún
virti mig þess, að lýsa dýrðar og dásemdar
vetri, sem hún lifði í London, fyrir tveim
missirum, þeirri aðdáun sem hún hafði vakið,
þeim gaumi sem henni hafði verið gefinn, og
mér var jafnvel gefið í skyn að titluð persóna
hefði verið í hópnum, sem sótti eftir henni.
Síðdegis þann sama dag og um kveldið, var
alið á þessum ávæning, mjúklát orðaskifti
rifjuð upp og kendum sollin atvik og, í stuttu
máli, löng saga sögð af tízkubrögðum hefðar
fólks, mér til uppbyggingar. Þessu tali hélt
hún áfram, dag eftir dag, alla tíð um það
sama — hana sjálfa, ástarsælu hennar og
ástar kvalir. Merkilegt mátti það heita, að
hún vék ekki einu orði að veikindum móður
sinnar, afgangi bróður síns eða þeim vanda,
sem fyrir heimilinu lá. Allar hugsanir hennar
virtust stefna að gampi, sem hún hafði lifað
og skemtunum sem hún hlakkaði til.
Eliza hafði auðsjáanlega ekki tóm til við-
tals. Aldrei hefi eg séð, manneskju hafa eins
mikið að gera og hún virtist hafa; samt var
erfitt, að segja hvað hún gerði, eða réttara
sagt finna árangur af iðju hennar. Snemma
á morgnana lét hún klukku vekja sig með
glamri, en hvað hún hafðist að fjuir morgun-
verð, vissi eg aldrei. Uppfrá þeirri máltíð
skifti hún deginum svo, að hverri stund var
ætluð sín iðja; þrisvar á dag rýndi hún á kver,
sem eg komst fyrir að var tíðabók ensku
kirkjunnar; eg spurði hvað hún fyndi merki-
legt í því riti. “Fyrirsagnir um messugerð,”
svaraði hún. Þrem stundum varði hún til að
sauma, með gullþræði, bekk á hárautt klæði,
álíka stórt og gólfdúk, sem átti að breiða á
altari kirkjunnar í Gateshead, sagði hún.
Tveim stundum eyddi hún til að rita í dagbók
sína, tveim til að grufla í kálgarði og einni til
að rýna á reikninga sína. Hún virtist ekki
þurfa neitt samlæti né umgengni við aðra;
eg held hún hafi verið sæl á sína vísu, —
henni nægði þessi iðjuvani, og henni var ekki
ver við neitt en ef atvik kom fyrir, sem neyddi
hana til að bregða þessum setningi.
Eitt kveldið liðkaðist lítið eitt um málbein-
ið á henni, og þá tjáði hún mér, hversu mikið
henni hefði sviðið framferði Johns og hnignun
heimilis hagsins, en nú sagðist hún hafa stilt
hug sinn og gert ráð sitt. Sínum eignum hefði
rún ráðstafað svo, að óhult væru, og eftir um-
skiftin — það væru engin líkindi til að móður
hennar batnaði, né að hún lægi lengi, sagði
hún rólega — sagðist hún ætla að gera það.
sem henni hefði lengi búið í skapi, leita at-
hvarfs, þar sem reglu bundnar venjur yrðu
sízt truflaðar af hverju sem væri, og reisa
traustar skorður milli sín og léttúðar heimsins.
Eg spurði hvort Georgiana fylgdist með henni.
“Vitaskuld ekki”, Georgiana væri sér ólík
í alla staði og hefði altaf verið. Sér dytti ekki
í hug, að mæðast af umgengninni við hana,
hvað sem í boði væri. Hentugast, að Georgi-
ana færi sína leið.
Milli þess að Georgiana helti úr skálum
hjarta síns yfir mig, varði hún mestöllum
tíma sínum til að liggja á legubekki, angrast
af því hvað heimilið væri leiðinlegt og óska
þess aftur og aftur, að frænka hennar af
Gibson ættinni, byði henni til borgar. “Það
væri svo miklu betra,” sagði hún, “et hún gæti
verið í burtu einn mánuð eða tvo, þangað til
i, t alt væri búið.” Eg innti hana ekki eftir, hvað
hún ætti við, en eg þóttist skilja, að hún
meinti andlát móður sinnar og dapra jirðar-
för. Yfirieitt lét Eliza ekki meira til sín taka
leti og kvartanir systur sinnar, heldur en hún
gerði hvorki að heyra hana né sjá. En einu
sinni, er hún lagði frá sér reikningana og tók
ísaums klæðið, leysti hún frá skjóðunni og á-
varpaði systur sína þannig:—
“Georgiana, fánýtari hégómaskepnu en
þú ert, hefir aldrei fyr leyft verið að þyngja
jörðina. Þú áttir ekkert með að fæðast, því
að þú notar ekki lífið til neins. Ekki lifir þú
fjTir sjálfa þig, né í þér sjálfri, né með sjálfri
þér, eins og skyni gædd vera á að gera, heldur
gerir þú ekki annað en reyna að festa þinn
vanmátt við krafta einhvers annars; ef ekki
finst neinn viljugur eða viljug til að bæta á
sig að bera eins feitan, linan, losaralegan,
handónýtan byrðar auka, og þú ert, þá ferðu
að væla, að þú sért illa leikin, vanhaldin og
voluð. Það er hvort sem er, að þín tilvera má
til að vera tóm tilbreyting og uppveðrun, ann-
ars er veröldin varðhald, hvorki meira né
minna en dýfliza; það verður að dást að þér,
hugsa uppá þig, láta fagurgalann klingja við
þig, — nótna hljóð máttu til að hafa, dansa
og samkvæmi — ella linast þú og dregst upp
af doða. Er ekki til í þér nein vitskíma til að
gera ráð fyrir sjálfri þér, svo þú verðir óháð
öllum atbeina, allri vil, nema sjálfrar þín?
Taktu'til einn dag, skiftu honum í parta,
ætla hverjum sína sýslan, láttu engar stundir,
ekki tíu mínútur, ekki fimm einu sinni, ónotað-
ar þar í milli; vinn þú hvert starf á sínum
tíma, með tilsettu ráði og varastu að bregða
af því. Þá mun dagurinn líða svo, að þú veizt
ekki að hann sé byrjaður, og þú ekki upp á
neinn kominn til að hjálpa þér til að eyða einu
iðjulausu augnabliki, þarft ekki að leita fé-
lagsskapar við neinn, né viðtals, samúðar, né
vorkunar; í stuttu máli: getur lifað líkt sjálf-
stæðri veru, líkt og manneskja á að gera.
Þetta er fyrsta sinn, sem eg hefi lagt þér ráð,
skal líka verða það síðasta, ef þú tekur það,
þá muntu hvorki þurfa mín við né annara. Ef
þú hafnar því, heldur uppteknum girndar, víls
og vaniðju hætti, þá skaltu taka við eftirköst-
um heimsku þinnar, hversu ill og óþolandi,
sem eru. Þetta segi eg þér afdráttarlaust, og
annað til skaltu fá að heyra, sem þér er bezt
að taka vel eftir, því að eg segi þér það ekki
oftar, en ekki skal eg víkja frá því, alt um
það: Þegar móðir mín er skilin við, iæt eg þig
lönd og leið; frá þeim degi, þegar hennar lík-
kista er borin í jarðhúsið undir Gateshead
kirkju, skulum við skildar að öllu, eins og við
hefðum aldrei hvor aðra þekt. Þú skalt ekki
haida, að eg muni þola þér, að lialda mér niðri
með nokkrum heimtum, rétt vegna þess, að
svo vildi til, að við fæddumst af sömu foreldr-
um. Þó að öllum manneskjum, nema okkur
tveim, væri svift burtu, og við tvær værum
einar eftir á jörðinni, þá myndi eg skilja þig
eftir í hinni gömlu veröld og hverfa til þeirr-
ar nýju, það get eg sagt þér og sagt þér satt.’’
Hér herti hún saman varirnar.
“Þú máttir vel sneiða hjá þessu rausi,”
svaraði Georgiana. “Allir vita, hvort sem er,
að sínkari skepna en þú, er ekki til, né kald-
lyndari, og eg ætti að fara nærri um þinn
heiftúðuga illvilja til mín. Eg fekk skar.
þefinn af því, þegar þú sveikst okkur, mig og
lávarðinn Edwin Vere. Þú gazt ekki þolað, að
eg kæmist upp fyrir þig, fengi tignarnafn og
viðtöku hjá fólki, þar sem þú hefðir aldrei
þorað að láta sjá framan í þig, og svo fórst þú
á njósn og sagðir eftir, kindin þín, og eyddir
minni gæfu til fulls og alls.” Georgiana tók
upp vasaklút og snýtti sér í heila klukkustund,
en Eliza sat, köld og kærulaus, við sína iðju.
Sumir gera að vísu lítið úr göfugum góð-
vilja, en hér voru tvær manneskjur, önnur
óþolandi harðlynd, hin auðvirðilega bragðlaus,
af því að góðviljann vantaði. Tilfinning er
daufur drykkur, ef vitið vantar, víst er það,
en dæmivit, ótemprað af tilkenning, er svo
beizkur og seigur biti, að flestum manneskjum
er ofraun að renna honum niður.
Einn daginn var hvassviðri og rigning,
Georgiana sofnaði út frá bók, þar sem hún lá
aflöng á hvílubekk, og Eliza fór til kirkju, að
vera viðstödd dýrlings messu, því að hún var
hin strangasta til trúar siða, hvorki illviðri né
annað orkaði á hana til að forsóma 'það sem
hún áleit sínar guðræknis skyldur; hún fór til
kirkju, hvernig sem veðrið var, þrisvar á
hverjum sunnudegi og til allra bænahalda þess
í milli.
Mér datt í hug, að vitja kvenmannsins sem
lá dauðvona uppi á lofti; henni var nú lítið
sinnt, jafnvel af vinnufólkinu, og stúlka sú,
sem var fengin til að stunda hana, skauzt burt
þegar hún gat. Beta, með alla trygðina, kom
stöku sinnum, en mátti ekki vera mikið burtu
frá bömum sínum og heimili. Enginn var hjá
þeirri sjúku, þegar eg kom inn, hún lá í móki,
blýgrá í framan; eg jók eld í hlóðum, hag-
ræddi rúmklæðum og horfði lengi á hana, sem
gat ekki horft á mig, gekk svo út að glugga
og spurði hinnar gömlu spurnar: “Hvert mun
andinn leita, sem nú erfiðar til að losna við
sína jarðnesku íbúð, þegar hann loksins verður
laus?”
En er eg velti fyrir mér þessum leyndar-
dómi, kom mér Helen Burns í hug, og hennar
dánarorð, trú og kenning, að allar vanhama
sálir væru jafnar. Nú rifjaðist upp fyrir mér
rödd hennar, yfirbragð hennar, bleikt og anda-
legt, hið tærða andlit og hinn háleiti svipur,
er hún lá róleg á sínum banabeði og sagði til
þess í hálfum hljóðum, að sig langaði til að
hverfa aftur í hinn himneska föður faðm. Þá
heyrði eg sagt frá rúminu: “Hver er þetta?”
Eg vissi að Mrs. Reed hafði ekki talað orð,
svo dögum skifti. Var hún í afturbata? Eg
gekk að rúmstokknum og sagði:
“Það er eg, Reed frænka.”
“Hver — eg?” var svarið. “Hver ertu?”
Hún leit á mig, eins og hún væri hissa eða
yrði bylt, en með fullri rænu. “Þú ert alveg
ókunnug mér — hvar er Beta?”
“Niðri í koti, frænka.’’
“Frænka? Hver kallar mig frænku? Þú
ert ekki lík Gibsons ættinni. Samt finst mér
eg kannast við þig. Ertu Jane Ejrre?”
“Eg veit að eg er langt leidd,” mælti hún
er eg hafði sagt henni til mín, og hvernig á
stóð, “og þá verður það mikið, sem lítið er
meðan heilsan helzt. Er hjúkrunar stúlkan
hér? eða erum við tvær einar?” •
“Jæja, eg hefi tvívegis gert þér rangt til,
og nú sé eg eftir því. Annað er það, að eg
efndi ekki það sem eg lofaði manninum mín-
um, að ala þig upp eins og mitt barn, hitt—”
Hún þagnaði og segir svo, við sjálfa sig: —
“Kannske það geri ekki mikið til né frá. Mér
kann að batna, og að lægja mig fyrir henni er
annað en gaman.”
Hún reyndi að snúa sér í rúminu en gat
sig ekki hreyft, hún breyttist í framan, eins
og hún fyndi mikið til, ef til vill var það und-
anfari andvarpanna.
“Nú, eg má til að ljúka því af. Eilífðin er
framundan mér, það er bezt eg segi henni eins
og er. — Farðu í fatakistuna og sæktu þangað
bréf og lestu.”
Bréfið hljóðaði svo:
“Frú — Vertu svo væn að segja mér
heimilisfang bróðurdóttur minnar, Jane Eyre,
og hvernig henni líður. Eg ætla mér að senda
eftir henni bráðlega. Forsjónin hefir blessað
mína viðleitni til að komast yfir nægileg efni
og með því að eg er ókvæntur og barnlaus, þá
ætla eg að taka hana sem mitt bam væri, og
leiða hana til arfs að því, sem verða kann eftir
af eignum mínum, þegar eg skil við.
John Eyre, Madeira.
Bréfið var, eftir dag og ársetning, þriggja
ára gamalt.
“Af hverju hefir mér ekki verið sagt frá
þessu?” spurði eg.
Hin sjúka var með fullri rænu, þó skamt
ætti dauðans að bíða; hún hefði ekki getað
gleymt mínu framferði, heipt og ofsa, á okkar
seinasta samfundi og þykt það svo mikið, að
hún gat ekki fengið af sér, sa^göi hún, að
hjálpa mér til ríkidæmis. Til þessa sagði hún
með sinni gömlu rögg, en von bráðar mælti
hún: “Færðu mér vatn að drekka! Æ flýttu
þér!”
Eg færði henni svalann og hjálpaði henni
til að dreypa á. “Góða Mrs. Reed,’’ mælti eg,
“hugsaðu ekki um þetta tíðar meir; láttu sem
það hafi aldrei fyrir komið. Forláttu mér þau
heiptar orð. Eg var þá barn, og síðan eru
liðin átta ár eða níu.”
Hún gaf engan gaum því sem eg sagði, en
þegar henni hægði, tók hún svo til máls:
“Eg er að segja þér, að eg gat ekki gleymt
þessu, og eg kom fram hefndum. Eg skrifaði
frænda þínum aftur, að þú hefðir dáið úr
' drepsótt í Lowood. Nú máttu gera sem þér
sýnist, skrifa honum til og koma þessu falsi
upp um mig, rétt eftir þinni vild. Þú varst
til þess borin, finnst mér, að vera mér til
kvalræðis, mínar síðustu lífs stundir óróast af
því, að muna eftir afbroti, sem eg hefði alls
ekki freistast til að drýgja, nema af því, að
þú áttir í hlut.”
“Eg vildi óska, að þú hættir að hugsa um
þetta, frænka, og að þú vildir hugsa gott um
mig og fyrirgefa------”
“Þitt innræti gat eg aldrei skilið, það er
vont,” sagði hún; “að taka með ró og þolin-
mæði í níu ár, hverjum aga, sem þér var
boðinn, og tryllast svo á því tíuUda, er mínum
skilningi ofraun.”
“Mitt innræti er ekki eins vont og þú
heldurð eg er skapstór en ekki hefnigjörn. Oft
langaði mig til að elska þig, þegar eg var
barn, en þú vildir ekki, og nú langar mig til að
sættast við þig, kystu mig, frænka mín.”
Eg færði kinnina að vörum hennar, en
hún vildi ekki koma við hana, sagði að eg
bægði sér með því að halla mér yfir rúmið, og
bað aftur um vatn. Eftir það hagræddi eg
henni, þá voru hendur hennar orðnar kaldar
og augun sljó. Eg sagði:
“Þú mátt gera hvort þú vilt, hata mig eða
elska, en eg fyrirgef þér fullkomlega, bið þú
guð að fyrirgefa þér og friður sé með þér.”
Vesalings þjáða kona! Það var um sein-
an fyrir hana, að reyna að breyta hugarfari
sínu. Hún hafði hatáð mig í lifandi lífi og
með þeim hug varð hún að deyja.
Nú kom hjúkrunar kona og Beta með
henni, eg stóð við í hálfan klukkutíma, í
þeirri von, að eitthvað breyttist til batnaðar,
en ekki varð af því. Það smá dró af henni,
þar til hún vissi ekki til sín og um miðnættið
skildi hún við. Dætur hennar voru ekki við-
staddar og eg ekki heldur. Þær komu og
sögðu mér frá því morguninn eftir, að hennar
helstríði væri lokið. Við Eliza fórum að skoða
líkið, en Georgiana grét hástöfum og sagðist
ekki þora inn. Líkið var lagt til, hinn öflugi
líkami kaldur og kyr og farinn að stirðna, hið
hvassa auga hulið af köldum augnalokum, en
á yfirbragðinu sá enn merki hinnar ósveigjan-
legu sálar. Það lík var mér undarleg og hátíð-
leg sjón að sjá: ekkert milt lagði þaðan, eða
mjúkt, vorkennandi eða vongott, ekkert nema
dapran kvíða fyrir hennar afdrifum — ekki
mínum skaða — og þungan óttahug við slíkan
viðskilnað.
Eliza horfði um stund á foreldri sitt, þegj-
andi, og brá sér hvergi. Svo segir hún:
“Hún hefði getað lifað til hárrar elli, hún
var það hraustbygð; mæða stytti henni aldur.”
Jafnframt sýndust koma kippir í varirnar á
henni; litlu síðar gengum við burt, hvorug
okkar feldi tár.
XXII. Kapituli.
Mr. Rochester gaf mér burtuveru leyfi um
viku tíma, en í mánuð var eg á Gateshead. Eg
ætlaði strax að fara, eftir jarðarförina, en
hætti við af þrábeiðni Georgiönu; móðurbróðir
hennar, Mr. Gibson, kom til að standa fyrir út-
förinni og ráðstafa heimilinu og bauð henni
með sér til Lundúna. Hún sagði að sig hrylti
svo mikið við, að vera ein með systur sinni, af
henni fengi hún hvorki samlæti í raunum
sínum, huggun við kvíða líé aðstoð til að búa
sig til burtfarar, svo að eg bar hennar veik-
lunduðu vílmál og sérgóðu sífranir, eins vel
og eg gat, og dugði henni sem bezt eg mátti,
til að sauma og koma dóti hennar fyrir. Víst
var hún iðjulaus meðan eg vann, og eg hugs-
aði sem svo með sjálfri mér: “öðru vísi skyldi
þessu hagað .frænka, ef við ættum að búa
saman að staðaldri. Eg myndi ekki una því,
að vera altaf sú, er vorkunina legði til. Þinn
skerf af erviðinu skyldi eg fá þér og reka þig
til að Ijúka því, ella láta það óunnið. Sömu-
leiðis myndi eg herða að þér, að geyma í þínu
eigin brjósti þann sífrandi seming, sem lætur í
þér alla tíð, og er mestmegnis uppgerð. Ef
okkar samvera væri ekki svona stutt og ef
ekki stæði svona á, þá skyldirðu finna, að eg
væri alt annað en mjúk og þolinmóð.”
Loksins fylgdi eg Georgíönu úr hlaði; þá
kom að Elizu, að biðja mig viku dvalar. Hún
þyrfti að hafa sig alla við sínar ráðagerðir og
mætti ekki tefja sig frá þeim, sagði hún, enda
væri hún að leggja upp til einhverra ókendra
staða; hún dvaldi alla daga í sínum herbergj-
um, og læsti að sér, fylti ferðaskrín, brendi
skjöl, tæmdi dragkistur og lét engan koma til
sín. Mig bað hún hafa eftirlit með heimilinu,
taka á móti þeim sem komu og svara kúrteisis
bréfum út af fráfallinu.
I