Heimskringla - 16.05.1934, Síða 4

Heimskringla - 16.05.1934, Síða 4
4. SIÐA HEIM8KRINGLA WINNIPBG, 16. MAÍ 1934 Hchnakrtttjla (StofnuB llít) Kemur út 4 hverjum miOvOcudegl. Elgendur: THE VIKING PRESS LTD. US 00 855 Sargent Avenue. Winnipeg Talsimi: 88 557______ VerS bl»8slns er $3.00 árgangurinn borgiat fyrlrtnun. AHar borganlr sendJst: the vikinq press ltd. RáOsmaOur TH. PETURSSON 853 Sargent Ave.. Winnipeg Manager THB VIKINO PRESS LTD. 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEPAN EINARSSON Utanáskrift Ul ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINQLA 853 Eargent Ave., Winnipeg. “Helmskringla” is publiahed by and printed by The Viking Press LtA. 853*855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. Telephone: 88 537 I ___________________ WINNIPEG, 16. MAl 1934 STJÓRNMÁLA-MOLAR (Frh. frá síðasta blaði) V. Það er fleira en í fljótu bargði er ætlað, sem til greina kemur, er um kreppuna og stjórnmálin er að ræða. Var það tilgang- urinn með þessum stjórnmálamolum, að reyna að minna á eitthvað af því þó auð- vitað verði það í brotum og sundurlausara en ákjósanlegt hefði verið. í \síðasta blaði var bent á, hvernig stefnur og straumar hugsunar háttarins kæmu þess- um málum við; einnig iðnaður landa, ef alt á undir dutlungum erlendra viðskifta. Skal nú ekki að sinni fjölyrt um það. í stað þess skal minst á stríðið og áhrif þess á áminst mál. Oft hefir því verið haldið fram, að kreppan sé bein afleiðing stríðsins mikla. Er lítill vafi á að svo er. En fyrir því hefir þó ekki verið gerð eins auðsæ grein og æskilegt er. Hefir þó ekkert komið eins í bága við velferð þá, er ríkjandi lýð- ræðisfyrirkomulag gat mannkyninu fært og það stríð. Tökum vér þetta fram af því, að vér ætlum lyðræðisfyirkomulagið enn hið farsælasta til þroska mannkyns- ins og velferðar, ef vel er á haldið og gegn lögmáli þess er ekki eins herfilega brotið og oft er gert. Vér skoðum það þá dýrmætutsu hugsjón, sem mannkynið hefir enn öðlast, ekki sízt vegna þess, að þar er jafnframt menningarþroskanum bygt á siðferðislegum þroska. Hugsjónin er eins alhliða menningarstefna og frekast verður á kosið. En hversvegna hefir það þá ekki bless- ast betur en raun er nú á, mun spurt verða? í einu orði er því þar til að svara, að lýðræðishugsjónin hefir verið svikin. Það hefir faríð með hana eins og kristin- dómshugsjónina. En vill nokkur dæma þá hugsjón af hinum aumlegu aldinum, sem af henni hafa enn sprottið hjá mann- kyninu ? Á hitt er nú aldrei minst, að enda þótt lýðræðið hafi orðið fyrír skakkaföllum víða, sýnir sagan þó að þar sem það hefir náð dýpstum rótum, hefir menningar þroskinn orðið örskreiðari, en annars staðar. Er þar átt við menningar og þroskasögu Bandaríkjanna. Engiu þjóð hefir efnalega og menningarlega stigið önnur eins risaskref og sú unga þjóð, á jafn skömmum tíma. Þó að á það megi nú benda að hún hafi ekki kunnað sér hóf ^ meðlæti sínu, ber því ekki að gJeyma, sem hún hefir með áhrifum sín- um á heiminn haft í mannréttinda-átt. Eins voldug þjóð og Bandaríkjaþjóðin hefði fyrírhafnarlítið getað lagt undir sig allan vesturheim, ef hugsjóna stefna hennar hefði verið sú sama gagnvart þjóðfrelsi og mannréttnidum og ýmsra Evrópu þjóðanna. Frelsið vestra hefir verið annað en dráumur eða lýgi. Og að sú þjóð þekki ekki aftur sinn vitjunar tíma og hlutverk, er engin hætta á, þó nú blási andbyri. Vaknaði ekki íslenzk þjóð til meðvitundar um frelsi sitt eftir fullar sex aldir? VI. En nú skal vikið að stríðinu. Flestum þjóðum heimsins hafði um einn eða tvo tugi ára fyrir stríðið farnast búskapurinn þolanlega. Sumar höfðu jafnvel rifið sig áfram eins og sagt er. En með stríðinu tufiaðist sagan. Nýtt búskaparlag var tekið upp, sem háð var því mesta eyði- leggingar-afli fyrir þjóðfélögin, sem hugs- ast getur. öll eðlileg lögmál til velferðar og viðreisnar í iðnaði og viðskiftum þjóða, bæði inn á við og út á við, voru þá brotin. Alt varð að lúta afli tortýmingar- innar — lögmáli stríðsins. í augum almennings datt stríðið á ó- vænt. En þeir sem kunnugir voru því sem að var að gerast á bak við tjöldin væntu þess hvert árið sem var frá 1911. Muna ýmsir eflaust eftir því hér sem ann- ar staðar, að það ár dróg heldur úr við- skiftum og jafnvel atvinnu-möguleikum. Bentu einstöku hagfræðingar á, að það stafaði af því, að flestar stjórþjóðirnar fóru þá að viða að sér öllu því gulli, sem þær gátu. Skuldir þeirra hjá öðrum þjóðum voru innheimtar í gulli, þar sem þess var kostur. Og á gullinu lágu þær eins og ormur. Var bent á, að þetta væri augljós vottur þess að stríð væri í væntr um, því gullið átti að nota til þess, að jafna skuldir erlendis, þegar lán færu að keyra fram úr hófi og stríðsþjóðirnar gætu ekki í vörum greitt aftu'r það sem þær skulduðu. Einnig var gullið ætlað til þess, að gefa út meiri peninga, ef á þyrfti að halda. En þessum viðvörunum var auðvitað enginn gaumur gefin þá af al- menningi landanna, fremur en öðrum góðum bendingum á öllum tímum. Og því þótti fyrsti stríðshvellurinn svo mikl- um tíðindum sæta. Fyrir stríðið var viðskiftahalli landa greiddur í vörum, væri skuldin ekki því hærri. En þá var til gullsins gripið. Allar þjóðir létu sér ant um að vernda láns- traust sitt erlendis. Það gat ávalt komið fyrir, að þær þyrftu á lánum erlendis að halda. Og þau fengust með þeim mun betri kjörum, sem landið skuldaði minna. En eftir að stríðið datt á, mínkaði fram- leiðsla í stríðslöndunum. Og þau hættu að geta greitt skuldir sínar í vörum. Og þá fór víxilgangverð þeirra landa út um þúfur. Utan lands viðskifti voru sem sé með víxilgreiðslu jöfnuð. Ef t. d. maður á Englandi skuldaði manni í Bandaríkjun- um og maður í Bandaríkjunum skuldaði manni á Englandi, innheimtu bankar beggja landanna skuldina og ekkert utan víxlar gengu landanna á milli. Þetta gekk eins og í sögu eins lengi og skuldir land- anna stóðust nokkum veginn á. En þegar skuld annars landsins óx eins og stríðs- þjóðanna hallaðist gangverð víxla svo, að víxil viðskifti við þær þjóðir urðu ómögu- leg. England, sem setið hafði að víxil- viðskiftum heimsins, tapaði þeim þegar eftir fyrsta stríðsárið og þau lentu í hönd- um Bandaríkjamanna. Hlutlausu löndin fóru að kaupa dollara-víxla í stað sterling- víxla. Það voru fyrstu afleiðingar stríðs- ins á heimsviðskifin og stríðsþjóðunum öllum til stór óhags. En þá ætluðu stríðsþjóðimar að reyna að fleyta viðskiftunum á gullinu. En vegna þess, að framleiðsla stríðsþjóðanna rýmaði svo að öllu leyti nema hernaðar vömm, varð sí og æ að gefa út meiri pen- inga á gullið, svo almenn viðskifti heima fyrir ræki ekki upp á sker. Auk þess átti nú gullið einnig að vemda utan lands skuldir stríðsþjóðanna. En þær 'uxu fljótt, er ekkert var greitt af þeim og verð vörunnar sem stríðsþjóðimar urðu að kaupa af hlutlausu þjóðunum, fór auk þess sfhækkandi, eftir því sem gjaldþol stríðsþjóðanna rénaði. Með því að halda stríðinu áfam var því þegar á öðru ári þess auðséð, að alt stefndi til vítis. — Skuldirnar hrúguðust upp fjöllunum hærra og gullið veitti þar ekkert viðnám. Það féll því úr sögunni sem fótur gjald- miðils stríðslandanna. Þar fór sú stoðin undan viðskiftum heimsins og verð þess hefir verið óstöðugt síðan. Og vegna þeirrar óvissu verðsins, kæra aðrar þjóðir sig ekki fremur um það, en hverja aðra algenga erlenda vöm til lukningar skuld- um sínum, og allir vita hvað lítil eftir- spurn er eftir þeim. Gullið virðist ætla að hafa litla þýðingu, sem kjölfesta erlendra viðskifta fyr en þá að skuldajöfnuðhr er aftur kominn á milli þjóða heimsins. England hélt allra stríðsþjóðanna lengst áfram að senda gull til ýmsra landa til þess að halda víxilgangverðinu stöðugu. Rússlandi lánuðu þeir og mikið fé og tóku auk ríkis-gullforðans kora í komhlöðun- um við Svartahafið að veði. Hin óhappa- legu áhlaup á Hellusundsvígin voru gerð til þess að ná í þetta veð eða kora Rúss- ans. Hlutlausar þjóðir græddu offjár á stríð- inu. Stórþjóðimar, sem í stríðinu voru, keyptu þá vörur af smáþjóðunum á hvaða verði sem þær voru fáanlegar fyrir, í stað þess sem þær áður réðu verðinu eða skömtuðu þeim það. Þó smáþjóðiraar létu sér það tækifæri ekki úr greipum ganga, verður þeim ekki láð það. En hvað skeður svo? Að stríðinu loknu og þegar stríðsþjóðimar sjá, að þær muni aldrei geta komist úr skuldum sínum og aldrei geta rétt heimsviðskiftin, víxilgangverðið, aftur við, fara þær að hugsa upp ráð tU þess, að velta einhverju af stríðsskuldunum yfir á hlutlausu þjóð- irnar og láta þær greiða stríðskostnaðinn með sér. Að því hafa allar síðari ára ráð- stafanir stríðsþjóðanna lotið. Fall gjald- eyrismiðilsins á Englandi og víðar var gert í þeirri von, að allar þjóðir mundu frá núgildandi ákvæðum hans víkja og að nýr miðill og lægri yrði alment tekinn upp. Þannig átti að strika út mikið af utanríkisskuldunum. Aðrar stríðs þjóðir hafa lagt, svo að segja, bann á erlend viðskifti og urðu hlutlausar þjóðir auð- vitað að gera það einnig. Þetta og ná- lega alt sem stríðsþjóðirnar hafa gert, hefir haft verðhrun vöru um allan heim í för með sér, viðskifta kreppu og atvinnu- leysi. En alt hefir það verið gert til þess að reyna að velta af sér stríðskostnaðin- um, þó það hafi ekki enn tekist og takist líklegast aldrei, því hann vill nú engin þjóð greiða, eða getur ekki greitt, nema með ógnar löngum tíma, ef bezt lætur. En eins lengi og hann er skuldamegin færður á bókum stríðsþjóðanna, verða samt sem áður viðskifti þeirra við aðrar þjóðir svo óhæg, að þau mega heita sama sem bönnuð. Eins og auðráðið er í stafar yfirstand- andi kreppa ekkert lítið af þessu, eða af stríðinu. En nú kunna menn að segja, hví þá ekki að láta stríðsskuldirnar falla niður? Það getur vafamál verið, hvort það er ekki orðið um seinan nú. Margar ef ekki flestar þjóðir hafa tekið upp ann að búskaparlag en áður. Þær hafa út úr öllum viðskifta vandræðunum farið að búa þannig, að skifta sem minst hver við aðra. Með því þarf auðvitað að skipu- leggja alt þjóðarstarfið að nýju. Og það verður ekki með sældinni gert, að rífa stoðirnar undan gömlum iðnaðar eða starfsrekstri og reisa annan nýjan upp En hvað sem því líður, er vafasamt hvort utanríkisviðskiftin hafi ekki fengið þann skell við stríðið, að þau verði nokkurn tíma aftur að fullu rétt við. Fhr. ÁLIT FJÖGRA MERKRA KVENNA UM TRÚMÁLIN Ræða eftir G. Árnason Ef dæma skyldi eftir því hversu mikið er ritað um trúmál nú á tímum, mætti ætla að þau væru eitt af mestu áhuga- málum mannanna. Eln svo er þó ekki. Þvert á móti mun áhugi almennings fyrir trúmálum sjaldan eða aldrei hafa verið minni en hann er nú. Önnur viðfangs- efni — vísindaleg og félagsleg — draga hugi manna að sér nú miklu fremur en trúmálin. Hvernig stendur þá á þvi að svona mikið er um þau ritað, þrátt fyrir það að þau eru ekki í fremstu röð almennra á- hugamála? Ástæðan fyrir því er sú, að þrátt fyrir hið almenna áhugaleysi, er margt hugs- andi fólk, bæði karlar og konur, sann- fært um, að mönnum væri gagnlegt — jafnvel nauðsynlegt — að hugsa miklu meira um trúmál en þeir gera. Margir þeir sem hafa þessa sannfæringu vita og viðurkenna, að sú stofnun, sem fer með trúmálin í kristnum löndum, nefnilega kirkjan, er búin að missa mest af sínu fyrra gengi, þeir viðurkenna að hún sé á fallanda fæti og að framtíð hennar sé alveg óviss, nema að hún taki miklum breytingum — breytingum, sem hún er yfirleitt enn að mestu leyti mótíallin. — Mörgum þeim, sem nú rita af einna mestri alvöru um trúmál, er ekkert sér- lega ant um kirkjuna, þeim stendur stuggur af íhaldssemi hennar og skeyting- arleysi um vjindamál nútímans. En það sem þeim er ant um eru viss andleg verð- mæti, sem þeir finna í trúmálunum, og þeir vilja ógjaman sjá þau hverfa burt úr mannlífinu. Þess vegna heyrast nú svo margar raddir um það, að jafnvel þó að kirkjan væri dauðadæmd stofnun, þá samt sé mjög áríðandi að verada á ein- hvem hátt þessi andlegu verðmæti, sem hafa staðið í svo nánu sambandi við trú- mál á liðnum tímum, og sem em, frá vissu sjónarmiði skoðað, í raun og veru kjarni þeirra. í þetta sinn ætla eg að skýra yður frá, hvernig fjórar nafnkendar konur líta á )ett mál. Þær hafa allar látið skoðanir sínar í ljós nýlega í einu af merkustu tímaritunum, sem gefin em út í Bandaríkj- unum. Það eina, sem sagt verður að sé sameiginlegt með þeim öllum er það, að þær tala hver um sig út frá sinni eigin reynslu. Allar rítgerðimar hafa sömu fyrisögn: What Religion Means to Me. Þær tala um trúmálin eins og þeirra eigin sannfæring og viðhorf bjóða þeim að tala, en hvorki frá fræðimannlegu né almennu sjónarmiði. Þessar f jórar konur em: Mary anna — sé gert ljóst og lifandi Pickford, hin fræga hreyfi-j eins og andardráttur þeirra mynda-leikkona; frú Nancy sjálfra.” Astor ,fyrsta konan, sem kosin j Þessi játning leikkonunnar er var á brezka þingið; Pearl Buck, svipuð og játningar margra skáldsagnahöfundur og trúboði þúsunda annara, bæði manna í Kína; og frú Ohiang Kai- og kvenna, mundu vera, ef þær Shek, kona hins nafnkúnna, væru gerðar í fullri einlægni. kristna, kínverska hershöfð- Hún kemur frá manneskju, sem ingja. x 1 ag öllum líkindum hefir haft Mary Pickford segir, að í iftinn tíma til þess að hugsa um æsku hafi sér verið innrættar trúmál, og sem við er að búast gamlar og úreltar trúarhug- ræður hin persónulega reynsla myndir, sem hafi fylt hug sinn hennar miklu um skoðanastefn- með ótta, er hún hafi átt mjög una_ j}n hún sýnir líka, að sá erfitt með að losna við. “Eg sem ejnu Sinnj hefir losað sig hefi , segir hún, enn í huga við heimiskulegar og úreltjax mér glögga mynd af þeim guði, hreddur kemur auga á veruleg sem eg hélt að stjómaði heim- verðmæti, þegar annars vegar inum. Hann var harðneskjuleg- | er aiVarlég viðleitni til þess að uröldungurmeðsíttskegg, semjskilja) aö' f hinni sameiginlegu sat á gullnu hásæti í himnun- reynslu mannanna, sem öll trú- um, og virtist lítið hafa að gera m4i e.ru sprottin upp úr, er eitt- nema að ná í fólk og eink- hvað varanlegt, eitthvað, sem anlega mig til þess að hegna mönnum á mjög mismunandi því fyrir yfirsjónir og syndir. j stigUm vitsmuna og þekkingar Eg bað til hans heitt og innilega er jafn eiginiegt og náttúrlegt. - eg þorði ekki annað, því mér t verið miklu fáorðari var sagt að vanþoknun hans K játni næstu konunnar, væri voðaleg. Mér fanst ohugs- , , . . „ ,, _• i. . 6 ° , fru Astor. Ems og Mary Pick- andi að hann gæti hiálpað mér á „ , . . m ... .f . , _ ford var hun alin upp við gam- nokkum Tlnsamlegan Mtt;, trúar5lioðani þó aíl h;nn ™r « íe!S|h(in ekk| belnU8nls m4 að geta hjálpað, en þó svo nærri þegar hann þurfti að; refsa. Bænir mínar fengu sjaldnast nokkra áheym; en það hélt eg að stafaði af því aði við vorum fátæk og í litlu áliti.” i En eitt var það sem brást I henni og systkinum hennar aldrei, heldur hún áfram að segja, og það var ást móður þeirra. Og eftir því sem kær- skilja, að hún haldi þeim flest- um enn. En alvarlegur heilsu- Ibrestur segir hún að hafi um eitt skeið knúð sig til þess að efast um sumt, sem sér hafi jverið kent um guð — t. d. það að hann væri algóður, þar sem hann þó hefði skapað mennina I vitandi að þeir yrðu að líða I vegna sjúkdóma og annars böls. 1 En þá segist hún hafa verið svo leikshugtakið skyrðist, þurkað- .... _ , „ _ . , , . . , * , , ,, lánsom að kynnast Chnstian íst hm fyrsta guðshugmýnd út 0 . , J. . „ 1 hreyfingunni, og að meira og meira, unz ekkert var eftir af henni. 1 stað hennar Science það hafi ekki aðeins fært sér kom óljós meðvitund um alls- hÓt líkam egra meina* heldur herjar kærleik, og með henni ný'lllta truarleSa vissu, sem um trú á guð. “Þegar eg ]ærði.V tuttugu ára skeið hafi verið ser segir hún, “að orðin “góður” og ometanlegur styrkur, bæði “guð” þýddu upprunalega það emkallfl smu og Þátttöku 1 sama, þá varð mér ljóst, að það, stjornmálum og oðrum opinber- um storfum. væri trú að leita þess góða al- staðar — það væri að leita guðs. Hér er ekki tími til þess að fara út í kenningar Mary Baker Hún leitast við að skýra frá j Ed(Jy og fylgjenda hennar. Að guðshugmynd sinni á þessa leið: | mínu áliti eru þær allar bygðar Guð er alstaðar í öllu, hann er á rangri röksemdafærslu uffi lff, vizka og kærleikur, sem eðli anda °S efnis- En vitan- streyma gegnum tilveruna. Hver. le£a raskar það ekki því sem maður, sem leitast við að verajfrn Astor segir um sína per- sem fullkomnastur maður að sónulegu trúarreynslu. Það er hann getur, leitar guðs. Trúin en8in ástæða til að efast um að er hin andlega aðstaða manns- íafn gáfuð og mentuð kona og ins gagnvart alheiminmn, Fem hnn er seSi ráft frá henni; og hann er hluti af. Hin gömlujekki verður heldur með réttu boðorð, að elska guð og náunga j efasf um, að sú reynsla hafi, sinn, mundu nægja til þess að eins °g hnn seSir. f®rt henni gera mennina sælli en þeir eru, veruleg andleg verðmæti. ef þeir aðeins vildu lifa eftir- Næsta ólík báðum þessum þeim. Og enn vil eg tilfæra orðrétt nokkur orð úr niðurlagi grein- arínnar. játningum er játning þriðju kon- unnar, Pearl Buck. Hún segir að það sé alment viðurkent nú, að kirkjan sé á fallanda fæti, að “LJfið hefir fært mér mikið. yngra fólk aðhyllist hana ekki Eg hefi komist hátt og sokkið lengur og að trúboðsstarfsemi niður í gmnnlaust djúp. Eg hennar sé haldið uppi af hinni þekki erfiðleika, einstæðings-j eldri kynslóð. Gáfaðasta og á- skap, baráttu og vonbrígði; eg hugasamasta fólkið tilheyrir þekki sorgir og hugarkvöl. En ekki kirkjunni, og prestar njóta eg hefi líka hlotið minn skerf sín ekki yfirleitt í ræðustólum af því sem kallað er frægð, vald, j sínum, sökum þess að þeir eru auður og áhrif. Eg lít til baka; að reyna að þóknast tilheyr- lífsreynsla mín er undarleg, endum sínum, sem þó er r fyrír eina manneskju. 1 augum. mestu ástæðulaust, því tilheyr- mínum er það alt saman furðu-1 endumir yfirleitt taka orð legt. En er það hugsanlegt, að prestsins um trúmál gild. Með- vér höfum allir veríð að elta 1 limir kirknanna og fjölda marg- skugga og mýraljós? Höfumjir aðrir, sem ekki eru meðlimir vér mist réttan skilning á verð- þeirra, halda, að trú sé hvergi til mætunum? Höfum vér bæði nema innan vébanda kirknanna. sem einstaklingar og heild lagt áherzluna á ranga hluti? Eg get ekki svarað þessum spumingum, eg vildi óska að eg gæti það. Vér lifum f heimi, sem breytist svo skyndilega að jað er erfitt að finna rétta út- sýn. Hið gamla er horfið og oss er kastað inn í nýjan himin og nýja jörð. Hinar gömlu stoð- ir duga oss ekki lengur, þær hafa brotnað. En á bak við það sem brugðist hefir þreifa menn þó eftir einhverju — þeir þrá trú. Að mínu áliti þurfa þeir fremst af öllu nýja fram- setningu á trúnni, þurfa þess, að því sem er fagurt og gagn- legt í henni sé lyft út úr myrk- En þetta er mjög mikill mis- skilningur. Hvað eftir annað. þegar menn hafa ímyndað sér að þeir hafi náð haldi á trúnni og fangelsað hana, eins og hún kemð; að orði, f trúarbragða- legum stofnunum, hefir hún sloppið úr greipum þeirra — þeir hafa setið eftir yfir dauð- um líkamanum, en andinn hefir flogið burt út á eyðimerkur eða inn í þéttbýli borganna. Og þar hafa aðrir haft hann, án þess að vita það. Nú á tímum er trúin flúin burt úr kirkjun- um en hún er ekki dauð fyrir það. Flest ilt, sem mennirnir hafa aðhafst — ófriður, ofsókn- ir og mótspyrna gegn eðlilegri viði skýringanna og kenning- framsókn, hefir verið gefið

x

Heimskringla

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.