Heimskringla - 27.02.1935, Page 2

2. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. FEB. 1935
ÍSLANDS FRÉTTIR
Árið 1934, Stutt yfirlit
Árið, sem nú er nýliðið “í
aldanna skaut” hefir að mörgu
leyti verið óhappa- og harðinda
ár fyrir íslenzku þjóðina. —
Kreppan hefir þjakað og þjáð
atvinnuvegina og þar á ofan
hefir bæzt önnur óáran.
Verzlunin
Verzlunin við útlönd hefir
verið mjög óhagstæð, svo að
verzlunarhalli mun verða með
mesta móti. 1. desember s. 1.
— lengra ná ekki skýslur — var
innflutningurinn orðinn kr. 44,-
689,106,00, en útflutningurinn
kr. 41,251,700,00. — Þó þessar
tölur sýni greiðsluhallann tals-
vert á þriðju miljón, kemur
hann til að vera langtum meiri,
því í þessum skýrslum eru ekki
taldar þær greiðslur til útlanda.
flokks stórfiski hefir verið 78—
85 kr. skpd. eftir því hvaðan
af landinu fiskurinn hefir verið.
I fyrra var verð á samskonar
fiski 74—88 kr. Verðið er hér
reiknað að frádregnu verðjöfn-
unargjaldi, sem er kd. 5,00 á
hvert skpd. Verð á Labrador-
fiski hefir verið að meðaltali kr.
57 og er það hér um bil sama
verð og 2 undanfarin ár.
Síldveiðin var fremur treg
mestan hluta vertíðarinnar. Afli
var þó sæmilegur og nam hann
samkv. lokaskýrslu:
Söltuð síld 87,839 tn.
Matjes síld 71,023 tn.
Kryddsíld 31,455 tn.
Sykursöltuð síld 7,208 tn.
Sérverkuð 19,234 tn.
Samtals 216,760 tn.
Árið 1933 var síldaraflinn
219,000 tn. Bræðslusíld var
töluvert minni í ár eða 686,726
sem ganga í vexti og afborganir, hl., en 751,225 í fyrra. Útflutn-
af erlendum lánum, ferðakostn-
að, námskostnað o. fl., sem alls
mun nema um 7 milj. kr. Að
vísu kemur hér á móti nokkuð
af erlendum lánum, sem tekin
hafa verið til bygginga, en það
haggar ekki þeirri staðreynd,
að vér verðum að greiða fyr eða
síðar hvem eyri af raunveru-
legum greiðsluhalla við útlönd.
Yfir afkomu aðal atvinnuveg-
anna, sjávarútvegsins og land-
búnaðarins, á árinu, er alt ann-
að en bjart.
Sjávarútvegurinn
Fullnaðarskýrslur eru ekki
fyrir hendi um fiskaflann nema
til 1. des., en viðbótin hefir ver-
ið lítil þann mánuð. — 1. des,
var aflinn orðinn 61,574 tonn,
en á sama tíma í fyrra 68,441
tonn fullverkaður fiskur. — Út-
flutningur á fullverkuðum fiski
hefir verið töluvert minni á ár-
inu en undanfarin ár, eða 42,
906 tonn fyrir 17,363 þús kr. En
á sama síma 1933 var útfl. 54,-
604 tonn fyrir 21,757 þús. kr. —
Isfisksalan var aftur töluvert
meiri s. 1. ár. Var útflutnings-
magnið 1. des. 14,845 tonn selt
fyrir 5 milj. 128 þús. kr., en á
sama tíma 1933 var útflutt
10,842 tonn fyrir 2 miljónir 788
þús. kr.
Fiskbirgðir eru meiri í land-
inu nú en tvö undanfarin ár.
Af þurfiski voru til:
1. des. 1934 21,414 tonn
1. des. 1933 17,521 tonn
1. des. 1932 18,992 tonn
Fiskverðið hefir haldist stöð-
ugt og verð á fullverkuðum 1.
ingur síldarmjöls og síldarolíu
hefir líká verið töluvert minni,
eða um 2. milj. kg. minna, hvort
um sig.
Samkvæmt skýrslu Gengis-
nefndar er útfl. 1. des. í ár
190,433 tunnur fyrir 4,313 þús.
kr. — á sama tíma 1933 er
útfL 219,928 tunnur fyrir 4,201
þús. kr. — Um 30 þúsund tunn-
ur af matjessíld voru nú fluttar
til Póllands og er það alveg nýr
markaður. Verðið fyrir þessa
síld var um 30 kr. fob. Einn
farmur var seldur til Ameríku,
en þangað hefir áður mjög lítið
verið selt af síld, og fyrir þá
síld mun hafa fengist um 40
kr. fyir tunnu. Verðið bæði á
matjessíld og saltsíld hefir því
verið miklu betra á þessu ári
en í fyrra og nokkur undanfarin
ár.
Er þetta eini “Ijósi punktur”
inn á afurðasölu ársins.
Landbúnaðurinn
Bjami Ásgeirsson alþm. flutti
29. f. m. útvarpserindi um bún-
aðarafkomu á liðna árinu, eftir
þeim gögnum, sem fyrir lágu.
Hafði hann þetta að segja um
af urðasöluna: —
Yfirleitt hefir verð á útflutt-
um landbúnaðarfurðum verið
fallandi frá því í fyrra. Mark-
aðsverð ullar hefir verið 10—
14% lægra en árið 1933. En
framleiðsla ársins er nú að
mestu seld. Sama er að segja
um gæmrnar. Verðlækkun á
þeim er um 15% frá því síð-
asta ár, en seldar eru! þær líka
illar. ,
rt

ht’s
HERMIT
PORT and SHERRY
Veizlu-gesta gæði!
Heimilis-kaupa sparnaður!
og varin, ad auk!
Vín sem boðleg eru hverjum heiðursgesti, en
nægilega kaup-sparandi til almennra heimilis
nota . . . í allri veröldinni sameinar ekkert
Veizlu-Gesta Gæði og Heimiliskaupa Spamað
sem HERMIT PORT eða HERMIT SHERRY
. . . þau geyma í sér konunglegan ávaxtasafa
æðstu vínakranna í Canada . . . vín þessi eru
þrungin hinni sérstöku sprettu-gjöf heima
jarðvegsins, og efnismeiri fyrir sextíu ára æf-
ingu BRIGHT’S . . . og svo er hver dropi tvö-
falt gómsætari sökum þess að hann er VARIN
MEÐ HREINU DRÚGU BRENNIVÍNI.
26 oz. FLASKA . . $ .60
KASSI MEÐ 6 FLÖSKUM 3.00
Sauðfjárslátrun á árinu var
með mesta móti yfir landið,
sökum hinnar óhagstæðu hey-
skaparveðráttu sumarsins víða
á landinu og því lítils heyfengs.
Til útflutnings var saltað um
8000 tunnur alls, sem er ekki
eins mikið og innflutningsleyf-
ið til Noregs á árinu. Þó hafa
ekki enn selzt af því nema um
§ og verð heldur lægra en í
fyrra. Ástæðan fyrir sölutregð-
unni þar, er m. a. sú, að Norð-
menn eru sjálfir famir að salta
kindakjöt til sölu og kemur það
á markaðinn á sama tíma eða
öllu fyr en íslenzka kjötið, og
dregur því úr eftirspurn þess.
Það kjötmagn mun nú vera um
4000 tunnur.
Til útflutnings var fryst um
1550 tonny og er það meira en
nokkru sinni áður. Af því eru nú
seld um 700 tonn, og verðið á
því er um 15 % lægra en síöast-
liðið ár. 500 tonn eru eftir af
innflutningsleyfi okkar til Eng-
lands fyrir 1. ársfjórðung 1935.
Þá eru eftir 350 tonn, sem reynt
verður að selja á Norðurlönd-
um, eftir því sem markaðsá-
stæður leyfa, því að auki þess
freðkjöts, sem hér er talið, eru
miklar birgðir í landinu, sem
ætlaðar eru til innanlandssölu,
og enginn veit enn hvemig unt
verður að koma öllu út.
Það er því, á þessu stigi ó-
kleift að leiða neinar getur að
því, hvert muni verða lokaverð
á útflutningskjöti ársins, en það
er ekki hægt að segja að horf-
urnar séu glæsilegar. —
Önnur tíðindi
Gengi íslenzku krónunnar
hefir alt árið fylgt sterlings-
pundinu og verið skráð í 22,15.
— Gullgildi krónunnar hefir
farið lækkandi. — Miðað við
franska frankann hefir hún fall-
ið úr 52,3 niður í 48,80 gull-
verðs.
Mörg stórtíðindi hafa gerst á
liðna árinu. Má þar helzt nefna
Vatnajökulsgosið, landskjálft-
ana hér við Eyjafjörð og stór-
brimið mikla hér norðanlands í
s. 1. október.
—íslendingur.
* * *
Mannfjöldi í Rvík.
Samkv. bráðabirgðaskýrslu
um niðurstöður manntalsins í
Reykjavík voru í lok síðasta árs
um 32,900 íbúar í bænum. —
Bæjarbúum hefir því fjölgað á
seinasta ári um 1,400 og er
megnið af fjölguninni aðflutt
fólk.
* * *
Ferðafélagið “Academia”
Nýlega hefir verið stofnað
meðal háskólastúdenta ferðafé-
lag að nafni “Academia”. Elr
tilgangur félagsins að halda
uppi gönguferðum, nú fyrst um
sipn í nágrenni Reykjavíkur, en
þegar batnar í veðri eru áætlað-
ar lengri ferðir. Vona stofn-
endur, að félagsskapur þessi
geti orðið til að auka áhuga
stúdenta fyrir útilífi og hvers-
konar íþróttum. —
* * *
Skriðuhlaup á Sólbakka-
verksmiðjuna veldur miklu tjóni
Hrafnseyri, 24. jan.
Síðast liðinn mánudag féllu
skriður úr fjallinu fyrir ofan
Sólbakka í Önundarfirði . Sex
túnskikar í Flateyrarbúi urðu
fyrir mjög miklum skemdum.
Hlaup kom fram úr tveimur
giljum nálægt verksmiðjunni á
Sólbakka og ollu miklum
skemdum. Bílabrú ónýttist, báð-
ir síldarpallamir skemdust og
ræsi fyltist. Insta síldargryfjan
fyltist grjóti og auri. Smiðjan
sligaðist og barst í hana aur og
grjót. Grjótið nær í glugga að
ofanverðu við verksmiðjuna. —
Talsvert af síldarmjöli hefir
skemst.
* * *
Á Siglufirði hverfur sól af
lofti 16. nóvember og sézt ekki
aftur fyrr en 28. janúar. Eru
þar því sólarlausir dagar í rétt-
ar sex vikur.
FRÁ GRÍMSEYINGUM
HINUM FORNU
Eftir Bólu-Hjálmar
(í þjóðsögum Jóns Þorkels-
sonur og víðar eru prentaðar
nokkrar sagnir frá Grímseying-
um, og segir þar að nokkru frá
sömu atburðum og hér er frá
greint. En í þessum þáttum
Bólu-Hjálmars, sem eru prent-
aðir eftir eiginhandarriti hans,
er frásögn um sumt öðruvísi og
að sumu fyllri. Enn eru ó-
prentaðar ýmsar sagnir frá
Grímsey eftir sr. Jón Norðmann
Gísla Konráðsson o. fl., og verða
sumar þeirra biritar síðar í
safni þessu).
Eyja sú liggur í hánorður sex
vikur sjávar undan Þorgeirs-
höfða, er skjagar í sjó fram milli-
um Þorgeirs- og Hvalvatns-
fjarðar í Þingeyjarsýslu. Stend-
ur staðurinn Þönglabakki sunn-
anvert við höfðann. Kallað er
að ganga megi umhverfis
Grímsey á snös hverja fram á
12 tímum. Er hún björgum
hlaðin umhverfis, einkum að
austan, hvar víða er áttrætt og
jafnvel tírætt bjarg. Er þar
fuglasig hið bezta. í Grímsey
var fyrr meir nægtabúr matar,
meðan hinir eldri menn uppi
voru, og brást þar sjaldan afli.
En fyrrum drotnaði þar forn-
eskja römm og hindurvitni. —
Tíðkaðist þar lengi vorvertíðar-
útræði úr landi, einkum af Eyja-
firði. Hélzt það fram á mína
daga til mikilla hagsmuna,
einnig skreiðarferðir á haustum,
sem jafnan voru hættulegar og
leiddu af sér tíðum stórfeldan
mannskaða. Varð og Gríms-
eyingum sjálfum mjög slysa-
gjarnt við ferðir þær fyrrum,
sem heyra má af Tíðavísum
Þorláks Þórarinssonar og víðar.
Annmarki Grímseyjar er frá
fyrnsku vatnslopasýki einslags,
sem flestir þeir menn fá, er þar
staðnæmast og eru ekki inn-
fæddir, utan prestar einir, hvað-
an sem þeir að koma. Er sjúk-
dómur sá allskæður og verður
drepandi, en batnar flestum, er
þeir komast í land til dvalar*).
Sagt er, að á 15. öld síðarla
hafi þar gengið á eyjuna sjóreif-
arar og unnið; illvirki mikil. Er
þá mælt, að þarverandi presitur,
með ráði biskups síns, hafi þá
reglu sett, að syngja aftansöng
í Miðgarðakirkju öll laugardags-
kvöld þaðan í frá, ef ei bönn-
uðu forföll. Hélzt sá siður lengi
síðan, en mun nú af lagður. Var
það trú hinna eldri manna, að
meðan sá söngur héldist við í
brúki, mundi eyjan frí verða
*) Sr. Jón Norðmann segir
m. a. í Gímseyjarlýsing sinni:
“Grímseyjarvatn eður bjúgur og
ákomur um liðamót hefir oft á-
sótt, helzt að vetrartíma, kven-
fólk það, er miklar kyrrsetur
hefir, og einkanlega það, sem úr
landi er komið. Landfólk held-
ur það komi af vatninu í eynni,
en eybyggjar segja það komi af
því, ef borðað sé súrt eyjarkál,
og víst er um það, að miklu
meiri brögð voru að því fyrrum
en nú, enda súrsa menn nú
aldrei eyjarkálið, en fyrrum var
súrkál borðað mata mest. Gríms
eyjarvatni er lýst á þessa leið:
Fyrst kemur stríðugleiki um
liðamót (hnjáliði, úlnliði, hnúa-
liði etc.) og smáfærist út í sin-
arnar. Bólga fer að færast á
liðamótin og holdið um þau fer
að blána. Síðan fara að detta á
sár um liðamótin og verður skál
ofan . í. Sárin eru blárauð og
taka síðan að blásortna, og lík-
aminn allur tekur að verða blá-
hvítur. Veiki þessi færist á
fólk á einu eða tveim' árum og
batnar stundum svo að sumar-
tímanum ,að sárin gróa, og er
þá hörundsliturinn þar, sem sár-
in voru, líkastur ljósbláu klæði
— Varla hefir vart orðið við
veiki þessa síðan um 1830, og
enginn hefir úr henni dáið síðan
1824. Áður var hún að kalla
mátti algeng á eynni.
fyrir áhlaupum illvirkja og
halda sinni fornu bjargarheill.
En mjög voru menn þar fjöl-
kyngi bomir fyrum, en allbú-
sælir og miklir atburðamenn og
sjóliöar. Voru þeir oft bjarg-
vættir landmönnum.
Frá Jóni stólpa
Maður sá bjó lengi í Grímsey,
sem Jón hét. Hann var ríkur
maður af peningum og matar-
birgðum, en miðlungi góðgjarn.
Hann var mikilmenni og fram-
kvæmdamaöur. — Var hann
dreifður við fjölvísi sem margir
fleiri. Eyja sú liggur í norður-
hafi, sex vikur sjávar frá Gríms-
ey, er heitir Kolbeinsey. Var
það fárra færi á þeirri tíð, að
fara þangað. Voru skip flest
svo smá, en eyjan lítil og ekki
auðfundin í reginhafi. En menn
ætluðu, að þangað mundi gæði
mikil að1 sækja, ef tekist hefði.
Jóni stólpa kom í hug að freista
til að finna eyna og valdi sér
unga menn og hugdjarfa til
ferðar. Hann átti skip gott. —
Var þá komið á sumar fram og
stiltir sjóar og vindar. Hann
tók róðrarleiði og stilliveður frá
Grímsey. En áður hann af stað
færi, gekk hann upp á eyna,
þar sem hún er hæst, og setti
þar upp 20 álna háa stöng og
hengdi þar upp á jafnháa lé-
reftsvoð fannhvíta. Sást þessi
viti alllangt til. Síðan lagði
hann á haf út. Hafði hann jafn-
an augu á vitanum, því veður
var bjart. Þegar vitinn var síð-
ast að hverfa, sáu menn sem
hvítan fugl til Kolbeinseyjar.
Þeir komust með heilu til eyj-
arinnar. Var þar bjarglegt um
að litast. Tóku fuglinn með
höndum hundruðum saman og
ógrynni eggja og fiöur, svo þeir
hlóðu skip sitt að, því er fært
var. Þá var land að sjá sem
þrjár jökulþúfur og vatnaði.
milli. Þeir komust lukkulega
heim og sáu loks voðina hvítu
til leiðarvísis. Þótti ferð sú all-
ábatamikil. Af þessari hvítu
voð er Jón sá kallaður síðan
stólpi.
Þess er getið, að Jón sá ætti
ærið mikla peninga, er hann
hefði lengi safnað með öllum
hætti. En litlu fyrir dauða sinn
gróf hann silfur sitt í jörð á
hala þeim hinum mjóa, er geng-
ur norður úr eyjunni og kallast
eyjarhali. Er hann svo mjór
yzt að ríða má glofvega, og
er þar standberg báðum megin,
en gegnum hann við sjómál nið-
ur er gloppa mikil, svo gegnum
hana mætti smjúga á kænu, ef
það nokkur þyrði ,og þykir þar
allreimt við og ólgusog. Úti á
hala þessum gróf Stólpi silfur
sitt, áður hann deyði. En löngu
síðar var silfur það upp grafið
af eyjarmönnum. Var það heil-
anker, til slegið og járnbent,
með peninga, og var sum sú
mynt allgömul. Vildu þeir helzt
flytja silfur það í land og selja
til smíða. En þau firn fylgdu
fé því, að þeir, er það upp grófu
og fluttu síðan, fóru allir í
sjóinn og fé það gjörvalt, því
Stólpi var mjög illgjarn maður
og fomvís, en aðfaramaður
mikill. Var hann sá þriðji mað-
ur, er á þeim tíðum gerði ferð
til Kolbeinseyjar. Annar var
Grettir prestur af Siglunesi, en
um þann sr. Gretti vitum vér
ekki að segja að svo stöddu
utan það, að hann var einn af
líkmönnum þeim, er sótti lík
Jóns biskups Arasonar og þeirra
feðga suður í Skálholt og flutti
að Hólum norður. Var hann
afarmenni í hvívetna. Þriðji
maður var Bjarni Tómasson.
Var hann á dögum Guðbrands
biskups og segir frá ferð hans
og þeirra bræða í Kolbeinseyj-
aríjóðum*).
Framh.
*) Kolbeinseyjarvísir sr. Jóns
Einarssonar í Stærra-Árskógi
eru prentaðar í Blöndu I, bls.
149. — Sigfús Jónsson hrepp-
stjóri á Laugalandi í Eyjafirði
orti árið 1836 rímu af Kolbeins-
eyjarför Bjama, og er gott
handrit af henni f Lbs, 592, 8°.
H. C. ANDERSEN
Eftir Richard Beck, prófessor
I.
Það er bæði maklegt og
gagnlegt, að minnast merkra
tímamóta í lífi þeirra manna,
sem auðgað hafa menningu
vora að þeim verðmætum, er
mölur og ryð fá ei grandað.
Ekki verður um það deilt, að
Hans Christian Andersen, æfin-
týraskáldið danska, sé í tölu
slíkra velgerðarmanna mann-
kynsins. Þeir munu fáir, eldri
sem yngri, meðal menningar-
þjóða heimsins, sem ekki standa
í einhverri skuld við hann. Og
hafi þeir ekki komist í kynni
við hann, eru þeir að því skapi
snauðari.
Annan apríl í ár era hundrað
og þrjátíu ár liðin frá fæðingu
skáldsins. Var þess atburðar
minst með viðeigandi hátíða-
höldum víða um heim, og sér í
lagi heima í fæðingarlandi hans.
En Andersen hefir með æfintýr-
um sínum og sögum lagt undir
sig lönd öll. Og sem æfintýra-
skáld á hann engan sinn líka í
heimsbókmentunum. Hann er
að vísu oft nefndur í sömu and-
ránni og bræðurnir þýsku,
Jakob og Wilhelm Grimm, er
víðfrægir eru fyrir hið mikU
safn sitt af þýskum þjóðsögum
og æfintýmm, sem komu út I
fimm bindum (1812—1822). —
Engu að síður eru æfintýri And-
ersens og sögur harla frábrugð-
in samkonar frásögnum í safni
hinna fyrnefndu. Þeir Grimm-
bræður létu sögurnar halda sér,
bæði að efni og búningi, eins
og þeir höfðu heyrt þær af vör-
um alþýðunnar. Æfintýri And-
ersens og sögur eru hinsvegar,
að miklu leyti skáldskapur hans
sjálfs, ávöxtur hinnar frábæru
snilli-gáfu hans, þó rætur að
þeim liggi víða og hann hafi af
ýmsum lært.
Andersen er lang-víðfrægasti
rithöfundur þjóðar sinnar. —
Merkir danskir bókmentafræð-
ingar hika ekki við að segja, að
æfintýri hans séu eini skerfur
Danmerkur til heimsbókment-
anna. Þetta virðist ef til vill í
fljótu bragði ofmælt, að hér
séu fýrð úr hófi fram áhrif og
frægð annara skálda danskra.
En við nánari athugun kemur
það glögt í ljós, að staðhæfing
þessi er ekki út í hött. Eins og
dr. Paul V. Rub'ow tekur fram í
inngangsorðunum að hinni á-
gætu bók sinni um æfintýri
Andersens, H. C. Andersens
Eventyr, má segja, að þau eigi
öðrum ritum fremur skilið nafn-
ið heimsbókmentir. Þau emí
langt um útbreiddari en önnur
eins meistaraverk og harmleik-
ir Shakespeares eða Faust
Gothes. Æfintýri Andersens
eru löngu orðin sameign hinna
fjarskyldustu þjóða; áhrifavald
hans nær langt út yfir takmörk
Norður- og Vesturálfu, til Kína,
Japan og Indlands. Þetta er
ofur skiljanlegt, þegar litið er
á eðli og efni æfintýranna. Þau
eru ekki bundin við stað eða
stund. Þau eru jafn ný í dag og
í gær. Þau eru — mikill hluti
þeirra að minsta kosti — eigi
fremur dönsk en kínversk. —
Hvort sem sögur þessar hryggja
eða gleðja, vekja þær bergmál í
hugum manna, hvar sem er á
hveli jarðar, því að þær tala til
hinna upprunalegu tilfinninga
mannshjartans. Vanþekking ein
veldur því, að mönnum gleym-
ist það svo oft, að sömu sorgir,
óskir og þrár berjast í brjóstum
jarðar-barna hvar sem er á
bygðu bóli.
Auk þess eiga æfintýri And-
ersens og sögur stærri hóp les-
enda en nokkrar aðrar bók-
mentir. Hann er fyrst og síðast
skáld barnanna. Það mun
sannmæli, að fleira sé barna en
fullorðinna í heiminum; að
minsta kosti hafa allir eitt sinn
börn verið. Andersen talar því
til meiri hluta mannkynsins. Og
æfintýri hans falla í frjóa jörð.
Börnin finna þar saðning æfin-