Heimskringla - 27.02.1935, Page 5

WINNIPEG, 27. FEB. 1935
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
ingar hafa af varðveizlu sam-
bandsins milli þjóðarpartanna
— þá þarf það ekki skýringa
við, að því lengur sem þér hér
vestra eruð íslendingar og viljið
vera það, því lengur er von um,
að einhverjir meðal yðar verði
til þess að augða íslenzkar bók-
mentir.
En það væri undarlegt að
vera staddur í henni Ameríku
og gleyma hinni verklegu hlið
menningarinnar. Nokkur dæmi
munu vera til þess, að menn,
sem dvalið höfðu hér vestan hafs
beittu sér fyrir verklegum fram-
förum af ýmsu tagi, ef þeir
fluttu aftur til íslands eða heim-
sóttu það. Svo mun hafa verið
um fyrstu sláttuvélina á Islandi,
þótt hún blessaðist ekki fyrir fá-
fræði eða handvömm þeirra,
sem með hana fóru.
Og einhver allra fyrsta bif-
reiðin, sem til landsins kom, var
flutt þangað af þrem ungum
mönnum, sem hér höfðu átt
beima um skeið. Um rakstrar-
vélina og skilvinduna er hið
sama að segja.
Ekki er ólíklegt, að áfram-
haldandi kynni geti áorkað
meiru en verið hefir enn, í því
að veita íslenzkum framfara-
mönnum af ýmsu tagi tækifæri
til að læra af ameríkumönnum
bséði starfs og rannsóknarað-
ferðir. Canadasjóðurinn svo-
nefndi ætti að geta gert mun
auðveldara að ná rækilegum og
víðtækum árangri.
Með tilliti til verzlunarmála
ætti ísland ennfremur að geta
haft hag af sambandi við hin
fjarlægu börn sín, enda má
segja, að vér höfum dæmi fyrir
oss, þar sem er hin mikla þátt-
taka Vestur-íslendinga í stofn-
un Eimskipafélags íslands.
Nú er enn verið að hefjast.
handa um fyrirtæki, sem margir
heima vænta mikils af, en það
er korn-myllan í Reykjavík og
sú verzlun, sem við hana verður
tengd, bæði með út- og inn-
fluttan varning.
Eitt er enn ótalið, sem þó er
ekki lítils virði. Það er sú þekk-
ing og það álit á íslenzkri þjóð,
sem skapast við það, að merkir
og göfugir menn vestan hafs
telja sig íslendinga. Eg minnist
þess, hve oft það var áf leiðinni
yfir hafið sem eg var spurður
um ísland og íslenzka þjóð og
varð eg þá var við, að hjá flest-
um sem eg átti tal við, var
þekkingin á landinu, gögnum
þess og gæðum, menningu þess
og andlegum verðmætum harla
bágborin. Eitt þeirra ráða, sem
eg greip til, þegar eg þurfti að
sannfæra einhvern um, að ís-
lendingar væru menningarþjóð,
var það að nefna fræga menn,
sem flestir könnuðust við, og
minna á, að þeir væru af ís-
lenzku bergi brotnir. Stundum
var þetta bezta ráðið. Ókunn-
ugur útlendingur heldur ef til
vill, að þú sért að segja honum
æfintýri ef þú fræðir hann á
því, að Norðurlandaþjóðir 'eigi
íslendingum að þakka sumt það
merkasta, sem þær vita úr sinni
ei^in sögu, að íslendingar hafi
fundið Ameríku, að þeir eigi
háskóla, útvarpsstöð, gufuskip,
bíla, alþýðuskóla o. s. frv., að
maður tali nú ekki um það, að
hægt sé að ná þrítugsaldri á ís-
landi án þess að sjá hafís og
verða ellidauður án þess að
finna svo mikið sem lykt af ís-
birni. En bendir þú á það, að
t. d. Vilhjálmur Stefánsson sé
íslendingur í báðar ættir, er
öðru máli að gegna. Þar er
komið úr æfintýrinu og þjóð-
sögunni og inn í virkileikann.
Og taki menn það á annað borð
trúanlegt, að heimsfrægur land-
könnuður og vísindamaður sé
íslendingur, geta þeir tæplega
lengur gert sér þær hugmyndir
um þjóðina, að ekkert sé í
hana spunnið. Þó að eg nefni
hér nafn Vilhjálms, bið eg yður
að skilja mig ekki svo, sem eg
telji heimsfræga menn eina
verða hér að gagni. Sérhver
dáðríkur og drenglyndur mað-
ur, sem viðurkennir þjóðerni
sitt, eykur hróður síns gamla
ættlands, svo vítt og svo lengi
sem nafn hans er nefnt.
Auk hinnar óbeinu fræðslu.
um ísl. þjóð, sem þannig veitist,
kemur hin beina fræðsla til sög-
unnar, bæði í útvarpi og blöð-
um og í daglegu lífi og starfi.
En um það er mér ekki unt að
fjölyrða í þetta sinn.
— Það mun nú vera mál til
þess komið, að eg fari að minn-
ast nokkrum orðum á þann
gróða, sem þér sjálf hafið af því
að varðveita þjóðernistilfinn-
ingu yðar og samband við ísl.
menningu. Það mál er nú orð-
ið svo margrætt hér á meðal
yður, að flest hefir sjálfsagt
verið fram tekið sem til greina
getur komið. Eg vil því að-
'eins stikla á nokkrum stórat-
riðum. *
1 fyrsta lagi er íslenzk menn-
ing, bókmentir og saga í fortíð
og nútíð, alment þekkingar-
atriði. Nú er því svo varið, að
vér höfum áhuga á því að veita
æskulýðnum öll þau tækifæri,
sem vér megum, til almennrar
þekkingar. Flestir þurfa að
kljúfa til þess þrítugan hamar
margskonar erfiðleika og telja
það sjaldnast eftir sér. Suman
fróðleik er svo örðugt að kom-
ast yfir, að menn þurfa að
leggja í það margra ára vinnu
að ná sæmilegri undirstöðu. Svo
er t. d. venjulega með þá út-
lendinga, sem vilja nema ís-
lenzka tungu og íslenzk fræði.
En þeir, sem leggja út í slíkt,
iðrast þess ekki, því að öllum
ber saman um, að þar séu ó-
tæmandi mentunarlindir. Eng-
inn vafi er á því, að afkomend-
ur íslendinga sjálfra standa
þarna öllum öðrum betur að
vígi, jafnvel þótt þeir séu upp-
aldir með enskumælandi þjóð.
Stuttur kafli á íslenzku einu
sinni á dag er æfing, sem allir
hafa efni á að veita sér. Og nú
langar mig til að spyrja: Hafa
þeir menn, sem gefst tækifæri
til að mentast um íslenzk efni,
efni á því að hafna því tæki-
færi. Hér í þessu landi eru
menn sagðir all-útsjónarsamir
verzlunarmenn yfirleitt. — Ef
hægt væri að gera íslenzkar
bókmentir og menningu að á-
þreifanlegum gulldölum, mundi
íslendingum þá þykja það bera
vott um mikið verzlunarvit að
fleygja þeim í hund og kött, en
eypa helmingi meiri tíma og
vinnu til að öðlast aðra dali,
| sem ieru engu meiri virði? Nei, |
íslendingum ber að varðveita5
þekkingu sína á íslenzkum efn-;
um, þótt ekki sé nema af því að ;
þeir fá þar mikilsVerða, al-1
menna fræðslu með tiltölulega i
minni fyrirhöfn en aðrir.
Myndalaus myndabók
EFTIR H. C. ANDERSEN
Sig. Júl. Jóhannesson, 'þýddi
Tólfta mynd
Nú ætla eg að gefa þér efni í mynd af
borginni Pompeium”, sagði máninn: “Eg horfði
yfir undirborgina eða neðanjarðargötuna, sem
svo er nefnd.
Þar sjást hin fögru minnismerki fornra
tíma. Á þeim itímum var þar glatt á hjalla.
Ungir menn dönsuðu þar við fríðar og fjörug-
ar meyjar! en sjálfir báru þeir rósadjásn á
höfði sér.
Nú ríkti þar dauða kyrð. Þýzkir hermenn
á mála voru á verði og spiluðu ýmist eða
köstuðu teningum.
Fjöldi feröafólks sem komið hafði yfir
fjöllin, streymdi inn í borgina, og voru með því
leiðsögumenn er skýrðu fyrir því ýmislegt
sem fyrir augun bar.
Menn komu þangað í hópum til þess að
skoða þessa undaborg, sem heita mátti að
risið hefði upp frá dauðum, og eg lýsti þeim
með geislum mínum; við þá birtu gátu þeir
skoðað allskonar fomar menjar. Eg sýndi
þeim förin eftir vagnhjólin á götum sem voru
lagðar hraunhellum. Eg sýndi þeim nöfnin á
dyrunum á húsunum og verzlunarstöðum og
nafnspjöldin sem enn þá sáust hanga yfir dyr-
um ýmsra bygginga.
Þeir sáu skálarnar yfir uppsprettulindum
og gosbrunnana, sem voru alskreytt skeljum
og kúðungum. Eg sýndi þeim alt þetta; þeir
sáu það alt við birtuna frá geislum mínum.
En gosbrunnarnir voru allir þurrir, hvergi
sást ein einasta vatnsbuna; allir krystallstæru
straumarnir horfnir.
Ekki heyrðist heldur nokkur söngur né
hljóðfærasláttur; allir hinir miklu og fagur-
máluðu salir voru þögulir og auðir en varð-
hundurinn steyptur úr málmi stóð þar enn á
verði.
Þetta var staður dauðans og þagnarinnar.
Ekkert rauf hina dauðadjúpu kjnrð nema
Vesúvíus sem söng og syngur sinn eilífa
hrikasöng. Sá söngur er stórskorinn og breyti-
logur. Hvert sérstakt erindi í þeim söng kalla
mennirnir nýtt gos.”
Við fórum inn í musteri ástagyðjunnar,
það er alt bygt úr dýrum marmara, hvítum
eins og nýfallinni mjöll. í musterinu er há-
sæti með altari og fyrir framan það er breiður
stallur. Undurfagrar grátur voru á milli súl-
anna.
Loftið var gagnsætt og blátt og í baksýn
var Vesúvíus kolsvartur en upp úr honum
stóð logandi eldstólpi eins og brennandi furutré.
Reykurinn breiddist út uppi yfir eldstólpann,
og var í næturkyrðinni tilsýndar eins og lauf-
króna á þessu geysistóra tré — en öðruvísi að
því leyti að hún var rauð sem blóð.
Á meðal þeirra, sem þarna voru staddir
var söngkona; fræg og töfrandi. Eg hefi séð
hana fara sigurför um stærstu borgirnar í
Evrópu.
Þegar fólkið nálgaðist söngleikahúsið,
settist það alt á steintröppurnar frammi fyrir
því.
Þarna var kominn þyrping manna á þess-
um blefti eins og átt hafði sér stað fyrir þús-
undum ára.
Tjöldin og leikáhöldin voru þar enn með
öllum ummerkjum; leiktjöldin féllu inn í múr-
vegginn og tvær hvelfingar í fjarsýn; þar sést
sama skrautið sem áður var — náttúran sjálf:
fjöllin á milli Sorento og Amalfi.
Söngkonan fór að gamni sínu upp á forn-
aldar leiksviðið; þar stóð hún og söng.
Helgi staðarins gagntók sál hennar. Mér
datt í hug villihesturinn í Arabíu. Þegar hann
ræður sér ekki fyrir fjöri. Söngkonan var eins
að því er snild og hrifningu snerti.
Eg hlustaöi — hlustaöi hugfanginn og
mér datt í hug hin líðandi móðir þar sem hún
stóð við krossinn á Golgata. Söngurinn leiddi
fram tákn og tilfinningu óumræðilegrar sorg-
ar — óviðjafnanlega sársauka.
En alt í kring dundu við eins og í fyrri
daga gleðióp og lófaklapp: “Þú hin hamingja-
sama! Þú sem hlotið hefir hina himnesku
gáfu! Dýrð sé þér!” hrópuðu allir einum rómi
Þremur mínútum síðar var leiksviðið autt
— allir horfnir; engir tónar heyrðust lengur
— dauðaþögn -ríkti aftur yfir þessum fomhelga
stað.
Já, fólkið var farið; en rústirnar stóðu
kyrrar og breytingarlausar — og þannig munu
þær verða enn um mörg hundruð ára skeið og
enginn veit hvaB þarna skeði þessa stuttu og
áhrifamiklu stund; enginn veit um hina fögru
söngkona; um unaðsómana sem bárust frá sál
hennar og hið dýrðlega bros, er þeim fylgdi.
Jafnvel hefi eg sjálfur gleymt þessari stund að
miklu leyti.
í öðru lagi ættu þeir, sem
vilja vera góðir kanadiskir borg- ;
arar að sinna íslenzkum fróð-1
leik. Eg geri ráð fyrir því, að
þó að íbúar Canada séu sam-
safn úr flestum löndum heims,
þá líti þeir nú orðið á sig sem
sérstaka þjóðarheild og sú þjóð-
artilfinning hlýtur að eflast með
tímanum og verða rótgróin með
þeim kynslóðum, sem hér alast
upp. Jafnframt því hlýtur að
aukast áhugi á sögu Canada,
uppruna þjóðarinnar og lífsbar-
áttu hennar frá fyrstu tíð. Eg
geri ráð fyrir því, að það þyki
þá einhvers virði að vita um þá
hlutdeild, sem hver kynþáttur
fyrir sig hefir átt í því að byggja
landið og móta menningu þess,
bæði landsins í heild og ein-
stakra fylkja eða héraða. Af
þeim kynþáttum, sem hér er um
að ræða, eru íslendingar vafa-
laust með þeim fámennari. En
eg tel ekki þurfa að færa að því
rök, að þeir sé engu ómerkari
en aðrir eða eigi síður skilið, að
þeirra hlut sé á loft haldið en
annara. Það þarf því blátt á-
fram af canadiskum þjóðemis-
ástæðum að varðveita þekkingu
á íslenzku landnemunum og
varðveita þann menningararf,
sem frá þeim er kominn. En
hverjir munu takast þetta á?
hendur? Er yfirleitt von um,
að þetta verði gert, nema ís-
lendingar annist það sjálfir. Það
er engin hætta á því, að stóru
þjóðirnar, eins og t. d. Englend-
ingar og Frakkar láti sinn hlut
gleymast eða menningaráhrif
sín deyja út . Um slíkt óttast
enginn. Smáþjóðirnar þurfa að
vera betur á verði og leggja
meira á sig.
Loks kem eg að þriðja atrið-
inu, sem eg hafði hugsað mér
að drepa á, og það er þetta:
Enn, sem komið er, er ó-
mögulegt fyrir íslendinga að
dylja þjóðerni sitt og má það út.
Það segir til sín með ýmsum
hætti. Þó að þér séuð cana-
diskir borgarar, verðið þér líka |
að vera íslendingar að svo
miklu leyti sem ættin kemur til
skjalanna. Sá dómur, sem hin
íslenzka þjóð fær sem heild, |
fellur því einnig á hvern ein-
stakling. Skilst mér því, að sá |
maður sem vinnur að aukinni
virðingu fyrir því sem íslenzkt
er og eflir álit á hinni íslenzku
þjóðarheild, hann vinni einnig
fyrir sig og félaga sína í þessu
landi.
Ekki dylst mér það, að miklir
örðugleikar eru á því að halda
uppi merki íslenzkrar menning-
ar hér vestra, þó að ýms ráð séu
hinsvegar til, sem koma að all-
miklum notum. Hér hafa verið
að verki bæði einstakir menn,
kirkjufélög og loks Þjóðræknis-
félagið, sem hefir þessa starf-
semi sem aðalmál á stefnuskrá
sinni. Þér hafið kirkjur og
skóla, sem nota íslenzku sem
aðalmál, og satt að segja get eg
ekki annað en undrast, hve vel
flestir þeir unglingar, sem eg
hefi komist í kynni við, tala eða
skilja málið. Þér hafið einnig
kirkjur og skóla, sem nota
ensku, en starfa þó á þjóðleg-
um, íslenzkum grundvelli, að
því leyti, að þau fræða um Is-
land og styrkja samtök og sam-
heldni meðal landa. Mér hefir
verið sagt, að ungt fólk, sem á
örðugt með að fylgjast með
ræðumönnum, sem tala á ís-
lenzku, hlusti m>eð ánægju á
ensk erindi um íslenzk efni. —
Loks hafið þér lagt stund á að
fá menn að heiman til fyrir-
lestrahalds og kirkjulegrar
starfsemi. Bæði það, að menn
af Islandi séu sendir hingað og
vestur-íslenzkir mentamenn fari
námsferðir þangað, ætti að geta
haldið við og aukið kynni á
báða bóga.—íslenzk bókasöfn
og Jestrarfélög, samtök um
blaða og tímaritskaup ætti líka
að vera fremur auðveld leið. Að
lokum langar mig aðeins til að
minnast á eina aðferð, sem eg
tel að gæti blessast, þó mér sé
ekki kunnugt um, að skipulega
hafi verið unnið að henni.
Fyrst í stað, eftir að flutn-
ingum vestur um haf var lokið,
voru það vafalaust bréfaskifti
milli einstakra manna, sem
varðveittu sambandið bezt. —
Dæmi eru líka til þess, að
frændur hafi skrifast á yfir haf-
ið, án þess að hafa nokkurn-
tíma sézt. Sennilega eru bréfa-
skiftin þó stöðugt að verða
strjálli, nema heimförin 1930
hafi átt einhvern þátt í að vekja
þau upp á ný. Eru nú ekki til
neih ráð til þess að glæ§a bréfa-
skiftin? Getur Þjóðræknisfél.
ekki gert neitt sérstakt til þess?
Þjóðræknisfélagið heldur uppi
íslenzku skóla í Winnipeg og
víðsvegar um íslendingabygðir
eru börn og unglingar, sem ver •
ið 'er að kenna eitthvað um ís-
land ýmist á1 íslenzku eða
ensku. Gæti það nú ekki hugs-
ast, að einhver af þessum börn-
um og unglingum hefðu gaman
af að eignast bréf-vini meðal
jafnaldra sinna á íslandi? Lægi
beinast við að senda barnaskól-
um eða gagnfræða- og alþýðu-
skólum nöfn og heimilisfang
þeirra, sem óskuðu eftir bréfa-
skiftum. Væri þá um leið tekið
fram, hvort óskað væri að skrif-
ast á við dreng eða stúlku, á
hvaða aldri og hvar á landinu.
Ennfremur hvort nota mætti
ensku jafnframt íslenzkunni. —
Eg er líka viss um, að prestamir
mundu aðstoða við þetta, ef
þeir væru um það beðnir. Á
þennan hátt gætu böm og ungl-
ingar kynst hvert annars starfi
og áhugamálum. í bréfunum
mætti segja frá daglegu lífi,
ferðasögum, námi og mörgu
fleiru. Þó að ekki yrði vart við
neinn stórfeldan árangur af
þessu, tel eg það þess virði, að
tilraun sé gerð. Það er ómögu-
legt að vita, nema ^líkt sam-
band milli fáeinna manna geti
haft ómetanlega þýðingu, jafn-
vel þó að allur fjöldinn gæfist
upp. Og þessi tilraun kostar
ekki mikið.
Mál þetta, er ekki að neinu
leyti ítarlegt og auk þess er
yður það engin nýjung, sem eg
hefi sagt. En eg bið yður að
taka orð mín sem vott þess, að
á íslandi sé enn munað eftir
börnunum, sem fyrir síðustu
aldamót hurfu þaðan út í rökk-
ur fjarlægðarinnar, og afkom-
endum þeirra. Eg gleðst af því
að hafa fengið tækifæri til að
koma hingað vestur til að kynn-
ast íslenzkri menningu hér um
slóðir. Eg þykist mega taka
boð mitt og annara Íslendinga
hingað sem tákn þess, að meðal
yðar ríki sá skilningur, að
þannig sé sambandi íslendinga
vestan hafs og austan bezt far-
ið, að þar sé um ofurlítið meira
að ræða en óljósar, rökkurkend-
ar minnarg, ofnár draumblæju
fjarlægðarinnar í tíma og rúmi.
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Ernpire Sash & Door
CO., LTD.
BlrgBir: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrlfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
GENGUR f ÞJÓNUSTU
NEW YORK LIFE
J. W. Jóhannson
Jónas Walter ^óhannson, er
sonur merkishjónánna Ásmund-
ar P. Jóhannssonar bygginga-
meistara og frá Sigríðar Jó-
hannsson, sem fyrir skömmu er
látin.
Walter, eins og vinir hans al-
ment kalla hann, er fæddur í
Winnipeg þann 26. dag júní-
mánaðar árið 1901. Að loknu
barnaskólanámi innritaðist Wal-
ter við Jóns Bjarnasonar skóla
og útskrifaðist þaðán 1920 með
góðum vitnisburði. Gekk hann
því næst á Success verzlunar-
skólann og lauk þar prófi 1922,
Litlu síðar tók hann að gefa sig
við kornverzlun á kornmiðlara-
höllinni í iWnnipeg og rak þann
starfa fram til skamms tíma.
Hann er kvæntur Kristínu
Thorvarðson og eiga þau eina
dóttur barna.
Nú alveg nýverið hefir Walter
gengið í þjónustu New York
lífsábyrgðarfélagsins, sem ís-
lendingum er að góðu kunnugt
í háa herrans tíð. Gera má ráð
fyrir að starf hans verði þannig
vaxið að hann eigi allmikil mök
við íslendinga; hann er góður
og trúr íslepdingur og befir
tekið drjúgan þátt í íslenzkum
mannfélagsmálum. Walter er
vinsæll maður og ábyggilegur
sem hann á kyn til.
DAUÐIR ÖKUMENN
Litlu eftir áramótin síðustu
lagði að í Póllandi með níst-
ings hörkur og frost. í Warsjá
voru lagðir inn á sjúkrahús einn
dag 700 menn og konur, er öll
hafði kalið meira og minna. Og
svo var kuldinn bitur, að víða
um borgina voru kyntir koks-
ofnar á götum úti fótgangandi
fólki til bjargar.
í litlum bæ nærri höfuðborg-
inni, sáu íbúarnir sleða koma
akandi utan af sléttunni og inn
í bæinn. Á honum sátu tveir
menn, karlmaður og kona. Þau
sátu óhreyfanleg og hesturinn,
sem dró sleðann, hélt áfram um
götur þorpsins.
En er betur var að góð voru
bæði dáin, frosin til bana á
leiðinni.
Kept verður um Hockey verð-
launa “horn” Þjóðræknisfélags-
insi dagana 8 og 9 marz næst-
komandi. Leikirnir fara fram í
Selkirk. Sex flokkar taka þátt
í mótinu, 3 frá Winnipeg, Fálk-
ar, Pla-Mor og Cardinals, 1 frá
Árborg, 1 frá Selkir, og 1 frá
Gimli. Greinilegar verður frá
þessu skýrt í næsta blaði.
Frá því nú og til apríl 20. n.
k. fást keyptir á vægu verði,
skápar, Chesterfield, rokkur.
ýmsir húsmunir: borð, stólar,
kambar, ýms verkfæri (smíða-
tól) fónógraf, taflborð, að—
575 Home St., Winnipeg.
G. Magnússon
* * *
Á Þjóðræknisþinginu er
staddur séra B. Theódore Sig-
urðsson frá Selkirk, flytur hann
ræðu síðast þingkvöld á skemt-
un sem þá verður haldin, að
afloknum þingstörfum.