Heimskringla - 18.03.1936, Síða 4

4. SÍÐA.
MEIMSKRINGLA
WINNIPBG, 18. MARZ, 1936
Hetmskrhtgla
(StofnuB 188S)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Averme, Winntpeg
Talsimis 86 537
7erC blaðsins er $3.00 árgangurinn borgtot
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
ÖIl vifteklfta bréí blaðinu aðlútandi sendiat:
Manager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift Ul ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winrupeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKIMa PRBSS LTD.
858-856 Sargent Avenue, Wtnnipeo Man.
Telephone: 86 637
WINNIPEG, 18. MARZ, 1936
TÍMARIT
Þjóðræknisfélags Islendinga
XVII ÁR—Winnipeg, Man.
Braut íslenzkra tímarita vestan hafs
hefir reynst grýtt og ill undir fót. í»au
hafa þó nokkur farið hér af stað, tindil-
fætt og svifamjúk, en hafa flest hráðara
en skildi orðið sárfætt og áningu fegin.
Nýútkomið “Tímarit” Þjóðræknisfélags-
ins, sem nú mun komið í hendur flestra
félagsmanna, ber þó ekki á sér nein slík
þreytumörk eða iljasár, þrátt fynr 17 ára
göngu, sem ritið á nú orðið sér að baki
á bókmentamölinni hér vestra. Þegar
íslenzk tímarit ná hér þeim áfanga í fullu
fjöri og við heiðinna heilsu, er ástæða til
að halda þau fædd undir merki ham-
ingju-stjörnu.
Lengi þótti íslendingum það bresta á,
að hér var ekkert veigamikið tímarit.
Með Tímariti Þjóðræknisfélsgsins er að
nokkru úr því bætt. Og samt má segja,
að Islendingar hafi verið fásinna um
“Tímaritið” og h'tinn gaum gefið tilgangi
þess. Ef vér misskiljum það ekki, hlýtur
íhann meðal annars að vera fólginn í því
að ritið verði sem sannastur spegill af
hugsjónalífi Vestur-íslendinga. Það sem
bezt er skrifað og bezt er hér ort, á þar
heima. En í ritið skrifa alt of fáir Vest-
ur-íslendingar enn. Og enginn af þeim
aragrúa, sem vikublöðin knésetja mest,
lætur þar ljós sitt skína. — Ætla mætti
þó, að þeir gætu þar leiðbeint og
bókmenta-umvöndunin stafaði af ein-
hverju öðru en misskildu sjálfsáliti. Á
“Tímaritið” höfum vér ávalt litið sem
nokkurs konar allsherjar bókmenta vett-
vang vor Vestmanna. En auk þess sem
að minna. birtist í því frá Vestur-íslend-
ingum sjálfum en ætla mætti, er það
heldur ekki eins útbreitt og vera ætti til
þess að það nái sem fyllilegast tilgangi
sínum. Það er ekki nóg, að við eigum
gott tímarit. Almenningur þarf að eign-
ast það og lesa. Af því leiddi ekki ein-
ungis áhuga og samtök um alt sem okkur
er sameiginlegt, heldur einnig hitt, að
Tímaritið væri þá hægt að stækka svo
það yrð,i enn voldugra, fjölbreyttara og
fullkomnara. Þjóðræknisfélagið hefir búið
svo í garðinn, að þetta er hægt, ef það
brestur ekki það sem manni finst sjálf-
sagða og sanngjama aðstoð íslendinga í
heild sinni.
Fyrsta ritgerðin í þessum nýútkomna
árgangi, er um Indriða Einarson, elzta
núlifandi leikritaskáld íslendinga. Er hún
skrifuð af dr. Stefáni Einarssyni,
kennara í málfræði við John Hopkins-
háskóla í Bandaríkjunum. Greinin er
alllöng og er bæði fróðleg og skemtileg
lýsing af starfi og æfiferli þessa braut-
ryðjanda leiklistarainnar á íslandi. Er
mikilsvert að eignast yfirlit sem þetta
um þá menn, er á einhverju starfsviði
þjóðarinnar hafa gerst forvígismenn
hennar. Dr. Stefán á þakkir skilið fyrir
grein þessa.
“Nokkur orð um tunglöld og pakta o.
fl.”, er önnur gagnfróðleg grein í Tíma-
ritinu. Höfundur hennar er Sveinn Árna-
son. Er þar frá mörgu sagt um tímatal,
er allir sem fróðleik unna munu telja sér
mat í. Greinin er merkileg, visindalega
skrifuð, en þó svo ljós, að hver meðal-
greindur maður hefir hennar full not. í
svo stuttu máli höfum vér ekki áður séð
eins góða grein gerða fyrir eins mörgu og
þar er gert, af því sem ber fyrir augu
þess, er almanak opnar. Og um það
erum vér í efa, að alþýðumenn annara
þjóða leiki það eftir, að skrifa grein, sem
þess. Það er jafnvel óvíst, að hún yrði
skrifuð eins alþýðlega á nokkru öðru
máli en íslenzku.
I
Þá er grein um “upphaf borgarlegs
hjónabands á íslands.” Er hún skrifuð
af Jóni Pálssyni fyrverandi bankagjald-
kera. Magnús Kristjánsson “mormóni”
og Þuríður Sigurðardóttir heita persón-
urnar, (eða hjónin, því þau voru gift að
mormónskum sið), sem við sögu þá
koma. Var það ekki með sældinni gert,
að fá prestana og yfirvöld íslands til að
samþykkja giftinguna, af því að hún var
ekki eftir kokkabók kirkjunnar á íslandi.
En Magnús bölvaði því að taka aðra trú
til þess, að skoðast giftur konu sinni og
ihafði mál sitt loks fram, með konungs
úrskurði. Það mun erfitt að finna sér
annað skemtilegra til að lesa, en frásögn
Jóns af þessu stappi öllu.
Þá skrifar Steingrímur læknir Matt-
híasson grein um “Risa og skessur fyrr-
um og nú”, bráðskemtilega og fróðlega
um margt. Minnist hann á núlifandi ris-
ana tvo, austan hafs og vestan, Jóhann
Pétursson frá Ingvörum í Svarfaðardal
og Gunnar Erwin Johnson frá Sinclair í
Manitoba. Telur hann stærð þeirra ó-
eðlilega og ætlar að óregluleg efnasam-
ibönd fæðunnar, eða starf meltingafæra
eða kirtla geti valdið þeim óeðlilega vexti.
Fornmenn telur hann yfirleitt hafa verið
minni vexti, en nútíðar íslendinga. Um
Íböm segir hann, að hjá þeim endurtakist
á yngri árum eins og í stuttu ágripi, þró-
unarsaga forfeðra vorra, þeirra villi-
manna- og veiðimannalíf, steinaldar-
menning o. s. frv. Hvað skyldu margir
foreldrar taka þetta með í reikninginn,
er þeir eru að vanda um fyrir “óþektar-
öngunum”? Ætli að þau sjái hlutina á-
valt í ljósi barnsins og hagi hefndinni eft-
ir því? Læknirinn minnist að visu ekki á
uppeldisreglur í þessu sambandi, en um
það væri gaman að heyra eitthvað frá
honum síðar.
Þó ekki væri nú hér á fleira minst, er
það ærið nóg til þess aö sýna, að Tima-
ritið hefir talsvert til brunns að bera. En
þetta er þó ekki nema byrjunin af því,
sem upp mætti telja. “Rödd hrópandans”,
heitir smásaga í ritinu eftir hina kunnu
skáldkonu Guðrúnu Finnsdóttur. I sög-
um sínum verður .Guðrúnu venjulega vel
til fanga um sálarlýsingar. Og svo er í
þessari sögu. Hún er aðeins eitt atvik úr
æfi Vestur-íshlendings, en er þó svo á-
bendandi, að maður fær af því heildar-
mannlýsingu.
Þá er æfintýri eftir J. Magnús Bjama-
son, er hann nefnir “Ármann frændi”
skemtilega skrifað.
Nokkrar ritgerðir eru í “Tímaritinu”
er minnast sérstakra manna. Má þar til
nefna grein eftir J. J. Bíldfell, um Wil-
helm H. Paulson. Fór vel á að þess á-
gæta íslendings var minst í Tímaritinu.
Um íslandsvininn prófessor Watson Kirk-
connell skrifar dr. Sig. Júl. Jóhannesson
góða grein, og dr. Richard Beck, um ann-
an íslandsvin, George P. Marsh, er hann
telur brautryðjanda íslenzkra fræða í
Vesturiheimi. Mr. Marsh var fæddur 1801
í Vermont-ríki í Bandaríkjunum; hefir
hann ritað mikið um íslenzkar bókmentir
°g Þýtt nokkuð á ensku. Er vel að slíkir
menn séu kyntir íslendingum.
“Frumbygð og fortíð” heitir góð grein
og athylgisverð eftir O. T. Johnson. Efni
greinarinnar er eiginlega, um það, að ís-
lendingar færist í fang, að þýða á enska
tungu skáldverk St. G. Stephanssonar.
En því nefnir höfundur grein sína “Frum-
bygð og fortíð,” að hér má segja að alt
hafi sprottið upp fortíðarlaust, en frum-
bygð verði aldrei án fortíðar túlkuð eins
og vera ber. Þessvegna sé henni og bezt
lýst hjá St. G., að hann sameini í Ijóðum
sínum fortíðarina frumbygðinni. Góð
grein og íhugunarvert mál.
Kvæði og vísur eru í ritinu eftir þessa:
'Gísla Jónsson, eitt kvæði, Áning, snildar-
lega ort; Pál S. Pálsson, þrjú góð kvæði;
St. G. S. (áður óprentuð kvæði), R.
Beck og Magnús G. Anderson.
Enn má telja grein um “Landnema
minnisvarðan” á Gimli, eftir B. E. John-
son, og “Skrá yfir valin rit á ensku um
íslenzk efni”, er safnað hefir dr. R. Beck;
mjög handhægt yfirlit, er benda þarf á
bækur um íslenzk efni, sem oft kemur
fyrir að hérlendir menn biðja um.
Fremst í ritinu eru myndir af Edward
VIII. Bretakonungi og hinum nýlátna
konungi George V. Ennfremur er í ritinu
fundargerð þjóðræknisþingsins síðast lið-
ið ár.
Hér hefir þá nokkur grein verið gerð
fyrir efni Tímaritsins. Verð þess er $1.00
til þeirra er Þjóðræknisfélaginu heyra
ekki til, en frítt til félagsmanna, af því
að félagsgjaidið er $1.00 fyrir fullorðna.
Þjóðræknistfélagið gefur með öðrum orð-
um ritið fyrir félaga gjaldið, svo það get-
ur ekki heitið útlátasamt að vera þar fé-
lagsmaður. En samt eru þeir margir,
sem enn standa utan félagsins, og bera
ýmsu við, ofmikilli þjóðrækni hjá sjálf-
um sér, ef ekki öðru. En hvað sem um
það er verður nú sem áður í baráttu
Vestur-íslendinga, að gera annaðhvort, að
hefja merkið til sigurs, eða troða þaö
ofan í skítinn!
Ritstjóri “Tímaritsins” er dr. Rögn-
valdur Pétursson; hefir hann annast rit-
stjórnina frá byrjun.
SPÁNN
Á Spáni hefir ekki alt verið með kyrr-
um kjörum undanfarið, fremur en í öðr-
um löndum Evrópu. Er nú og stundum
talað um Spán, sem næsta landið, er
kommúnisma muni hylla. Fýrir því eru
þó ekki taldar líkur af þeim, sem málum
eru þar kunnugir. Það er satt að vinstri-
menn (sósíalistar, íýðræðismenn og kom-
núistar) komust þar til valda með mikl-
um meirihluta atkvæða fyrir skömmu.
En það er Mtil ástæða til að ætla að þeir
fari, að þeim sigri unnum, að stofna til
byltingar. Það verða hægri menn, sem
henni hleypa af stað verði hún nokkur.
Þegar konungsvaldið hrundi 1931, varð
engin bylting. Það dó af því það var út-
lifað og fullnægði ekki einu sinni hinum
hógværu framfara-kröfum þessarar dáð-
litlu þjóðar. Konungssinnar hafa aldrei
viljað kannast við þetta og af því stafa
óeirðirnar nú á Spáni. Þeir reyndu í á-
gúst 1932, að koma af stað byltingu. Árið
á eftir (1933) viðurkendu þeir lýðveldið
og náðu þá völdum mað aðstoð kaþólsku-
kirkjunnar. En þegar þeir létu það eftir
kaþólskum, að taka prófessor Gil Robles
í stjórnina, mann sein nefndur var annar
Dolfuss, talaði og kom fram sem fascisti
og fór ekkert dult með hollustu sína til
konungsins, þá reis almenningur upp. —
Þessi stjóm svifti borgirnar Madrid og
Barcelona sjálfstjórn til muna, takmark-
ai prentfrelsi blaða, var óhófsöm í fjár-
málum og notaði herlög óspart. Margir í
flokki hægrimanna voru auðvitað á móti
þessu og yfirgáfu flokk sinn. Eru eflaust
sumir þeirra nú í stjórnar flokkinum.
Þannig hafði þessi hægrimannastjóm,
sem, við völd hefir verið á Spánl s. 1. .2
ár, reynst. Þeir höfðu heldur enga á-
kveðna stefnuskrá í kosningunum. En
hana höfðu vinstrimenn góða. Spánn er
fátækt land og þjóðin óframtakssöm.
Tala ólæsra og óskrifandi er há, fátækt
meðal bænda hryllileg, og fjöldi manna
jarðnæðislaus og atvinnulaus og á eigin-
'lega hvergi höfði að að halla. Vinstri-
menn lofuðu bót og betrun í mentam'ál-
um, breytingu á búnaðarmálum, eftirlit
ibanka og atvinnubótum. Með þetta alt í
huga, er engin furða, þó hægristjórnin
tapaði. Stefnuskrá vinstrimanna er, þrátt
fyrir það þó hún sé róttæk, ekki ósvipuð
stefnuskrá Azana, eða fyrstu lýðveldis-
stjórnarinnar á Spáni, ar sögð er að hafa
verið ein sú bezta stjórn, er þar hefir ver-
ið við völd og kom mörgu þarflegu til
leiðar, þó við völd sæti á fyrstu og verstu
árum kreppunnar. — Sterkustu óvinir
vinstrimanna-stjornarinnar er borgara-
herinn og kirkjan. Borgara-herinn (The
Civil Guard) er einkennilegur milliliður
milli lögreglunnar og þjóðlhersins. En
hann er svo öflugur, að hann ræður miklu
um það, hvaða stjóm er við völd. Um
pólitázkar skoðanir hans er aldrei neitt
kunnugt, fyr en á dettur. Vatikanið er og
'áhrifamikið í stjórnmálum Spánar. Við
iborgaraherinn og kirkjuna, er hætt við að
stjórnin á Spáni verði að semja, ef vel á
að fara. Óeirðirnar nú á Spáni eiga ræt-
ur að rekja til þessara andstæðinga
stjórnarinnar. Stjórnin virðist enn sem
komið er hvergi vægja fyrir þeim. En
meðan svo er, mun tæplega um heilt
gróa.
Dómari: Mér finst eg- þekkja yður.
Hvar hefi eg séð yður áður?
Ákærði: Eg var einu sinni að kenna
konu yðar að leika á píanó.
Dómari: Tveggja ára fangelsi.
Hvenig gengur að leika fjórhent? —
Dóttir mín fer náttúrlega úr úr taktinum
við og við?
Kennari: Nei, nei, hún hefir ekki enn
ikomist í hann.
VÍSUR EFTIR K. N.
Aldingarðurinn Eden
—Táknmynd
(Skrifað á bakið á mynda-
spjaldi af K. N., Mrs. Jakobínu
Johnson og Einari P. Johnson).
Aldingarðurinn Eden
í öndverðu birtist hér
Þar sérð þú Adam og Evu
og engilinn Lucifer.
Eitt af því óskiljanlega
(Eftirþankar — við nánari at-
hugun á myndinni.)
Hvers átt þú Einar að gjalda
sem æskufegurð ber?
Eg er þó heldur að halda
'Hún halli sér upp að þér.
Við endurskoðun myndarinnar
Saman vinna heili og hendur
Heppnl og forlög blind;
Fyrsta sinn við kvenmann
kendur,
Káinn er, á mynd.
Heimboð til Dr. R. Beck I
(Skrifað á bakið á mynda-
spjaldinu).
í garðinn Adam og Eva
—einkavininn sinn—
Breiða bæði út faðminn,
og bjóða þig velkominn.
iӒiՒ f;i .. .. 1
Inngangur að bréfi I
(Til Jakobínu Johnson skáld-
konu).
A.
Á Frostastöðum í Köldukinn
Kæra Jakobína,
Gegnum eldhúsgluggann minn
Þinn geisla sé eg skína.
B.
Skjálfandi af kulda er sál mín
að sveima
um sólríka Kyrrahafsströndina
að dreyma;
hátt yfir fjöllin hún flýgur 1
vestur,
—Flestum er hvimleiður óboð-
inn gestur.—
Þar þekkir hún fáa og því er nú
miður,
þessvegna hjá þér hún tyllir sér
niður.
Legg hana á dýnu og leys af
henni skóna,
og lát henni hlýna við mat-
reiðslu-stóna,
haltu svo áfram að hekla eður
prjóna!
ÓINNLAGÐUR UPPTÍNINGUR
Það mun hafa verið árið 1921,
að Dr. J. P. Pálsson skrifaði
þjóðræknis-hugvekju í Heims-
kringlu. Ekki man eg nú að
fara með þráð þeirrar ritgerðar,
enda ekki að því stemt hér, held
ur hinu, sem eg man, og er eltt-
hvað á þessa leið:
“Við eigum að slá saman og
senda Guttorm heim til Islands!
Hann hefir altaf langað heim.
En það er ómögulegt við Gutt-
orm að ráða — hann myndi
kalla þetta ölmusu, og hvergi
fara.”
Út af þessari málsgrein Dr.
Pálsons var eftirfylgjandi eirindi
kveðið, og er það nú komlð (er-
indið) á fermingar aldur, og á
nú að fara út í heiminn og sjá
fyrir sér sjálft.
Til Guttorms J. Guttormssonar
“Ölmusa” aldrei til sorgar!
Ætti, né verða má þér.
Ef einhver býðst til og borgar,
Það sem að þjóðinni — ber,‘
— Veist þú hvað vinskapur er.
Hvað sem að eyranu orgar:
Því glöggast í “góðvina” mynni.
Er gullið, sem þú átt þar inni
Hjá honum og þjóðinni þinni.”
Jak. J. Norman
P.S.—Engin skilji orð mín svo,
að eg teljist vera að færa Gutt-
ormi neitt gersemi með þessu
erindi. — Hitt er annað mlál:
Skáldin hafa oft og tíðum,
(eins og við hinir) orðið að
gera sér gott af fleiru en því
allra ibezta.
Jak. J. N.
GEFANDI BÓKASAFNS
handia Stúdentagarðinum
Vestur-íslendingar hafa oft
sýnt, að þeim er hlýtt til heima-
landsins, og lagt drjúgan hlut
til, þegar þurft hefir að koma
Þjóðþrifamálum hér heima í
framkvæmd. Stúdentagarður-
inn er eitt af þeim fyrirtækjum,
sem landar vestan hafs hafa
styrkt. Ásmundur P. Jóhann-
son gaf eitt herbergi á Garði í
sumar sem leið. Séra Jóhann
Pétur Sólmundsson arfleiddi
Garð að merku bókasafni sínu,
og eru bækujrnar nú komnar
hingað heim fyrir ágæta for-
göngu Ófeigs J. Ófeigssonar
læknis.
Bókasafnið kom hingað fyrir
jólin. Er það hátt á þriðja
hundrað bindi og eru margar
góðar bækur þar á meðal. —
Mætti t. d. nefna Encydopædia
Brittanica í 29 bindum, Library
of the Worlds Best Literature í
46 bindum, Ritgerðasafn eftir
merka höfunda, 15 bindi, A
Library of Poetical Literature,
32 bindi, Universal Classios Lib-
rary, 20 bindi, o. m. fl. Er
þetta svo merk gjöf, að vert er
að minnast gefandans. Hefir
frú Anna, seinni kona séra Jó-
hanns, ritað stutt æfiágrip
hans, og birtist það hér:
Séra Jóhann P. Sólmundsson
var fæddur 28. sept. 1872 að
Kvígstöðum í Andakílshreppi í
Borgarfirði. Foreldrar hans
voru Sólmundur Símonarson og
Guðrún Aradóttir. Sólmundur
átti nafn og ætt að rekja
til Brennu-Kára, en í annan
stað var hann komlnn af
hinni svokölluðu Ásgarðsætt
í Grímsnesi. Guðrún Aradóttir,
Jónssonar, Arasonar í Guðrún-
arkoti á Akranesi, átti að baki
sér þessi'tvö nöfn alla leið til
Jóns biskups Arasonar, en móð-
ir hennar var Margrét Bryn-
jólfsdóttir, náfrænka Teits dýra
læknis Finnbogasonar.
Fyrstu 10 ár æfi sinnar dvaldi
Jóhann hjá foreldrum siínum á
ýmsum stöðum í Borgarfirðin-
um. Var hann strax óvenjú
Ibráðþroska að gáfum og hugs-
unarthætti, en ekki að sama
skapi að líkamshreysti. Þessi
vanheilsa var þess valdandi, að
hann sneri sér að bókum í stað
barnaleika, sér til dægradvalar.
Þegar svo foreldrar hans fluttu
til Reykjavíkur, 1883, var hann
búinn að lesa flest af því, sem
til var í héraðinu: Eddu, ís-
lendingasögur, Fornaldarsögur,
Noregskonungasögur, ógrynni
öll af rímum og kvæðum og
guðsorðabókum. Strax á þess-
um unga aldri féll honum bezt
að hjarta Passíusálmarnir (sem
hann kunni alla), Edda og ís-
lendingasögurnar. ;Sér á því
að það komu snemma í ljós þeir
tveir eðlisþættir sem, öðru
fremur, einkendu hann, alt fram
í andlátið — trúhneigðin og
þjóðernismeðvitundin.
I Reykjavík var Jóhann í
barnaskólanum veturinn ’84—
’85 og útskrifaðist um vorið
með hæstu einkunn, sem sögur
fóru af. Gat skólastjóri þeSs,
að slík einkunn hefði aldrei
komið fyrir í sinni kenslutíð og
hann byggist ekki við að sjá
það aftur. Það hafði verið sið-
ur við burtfararpróf að gefa því
barni, sem hæst stóð, annað-
hort Biblíuna eða Pílagrímsför-
ina, eftir Bunyan. Að þessu
sinni kom kennurum og skóla-
stjóra samani um að bregða út
af vana þessum. Tóku þeir til
greina gáfur, málsnild og skáld-
skaparhneigð drengsins og
völdu honum Ijóðabók Jónasar
Hallgrímssonar, þá nýlega út-
komna.
Næstu tvo vetur var Jóhann
á Latínuskólanum, en um sum-
arið 1888 fluttist hann með for-