Heimskringla - 29.07.1936, Page 4

4. SIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPÐG, 29- JÚLÍ, 1936
©eimskringia
(StofnuC ltlt)
Kamur út i huorjum mtOvikuOotl.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 ot 155 Sargent Ávenue, Winnipet
Talsimi« II 537
Ver8 bUísln* er »3.00 áxgangurinn borgiM
tyrirfram. Allar borganlr sendlat:
THl VIKINO PRESS LTD.
311 viSskift* bréf blaSlnu aSlútandl »endl*t:
Uanager THÆ VIKINO PRKSS LTD.
153 Sargent Áve., Winnipeg
Ritstjórí STEFAN EINARSSOH
Utanáskrift til rítstjórans:
BDITOR HKIUSKRINOLÁ
151 Sargent Áve., Winnépog
"Heimskringla" ia publiatod
and printed by
THK VIKINO PRKSS LTD.
153-155 Sargent Ávenue, Wtnnipeg Man.
Telepdone: M 687
WINNIPEXI, 29. J.ÚLÍ, 1936
UM ÍSLENDINCADAGINN
I.
Þjóðminningardagur íslands hefir hlot-
ið nafnið íslendingadagur hér vestra. —
Hann hefir víðast verið haldinn hátíðleg-
ur 2. ágúst, eða sem næst því- Þegar
vesturferðir stóðu sem hæst, var sá dagur
viðurkendur þjóðminningardagur á ætt
jörðinni. Á þeim degi má heita að fyrsta
sporið væri stigið í sjálfstæðisátt íslenzku
þjóðarinnar; það var árið 1874, er Kristján
IX. Danakonungur færði íslandi stjómar
skrá. Rýmkunin sem með þeirri stjómar
skrá fékst á sambandslögunum, var á-
rangur af starfi Jóns Sigurðssonar for-
seta; flest eða alt, sem í frelsis'áttina hefir
unnist, er bæði beinlínis og óbeinlínis
starfi hans að þakka. Tvö spor, sem
stigin hafa verið í sömu átt siðan (1904
og 1918), eru og bein afleiðing starfs
hans. Að þjóðminningardagurinn væri
því við Jón Sigurösson kendur, eða hald
inn á fæðingardegi hans, hefði verið ofur
eðlilegt. Enda reis upp bæði hér vestra
og heima deila um það mál á sínum tíma.
Ef þjóðin hefði fyr áttað sig á þessu og
hefði séð svo fyrir, að Jón Sigurðsson
hefði komist heim og verið á þjóðhátíð
inni 1874 en það gat hann ekki fátæktar
vegna — hefði meira að segja sent skip
eftir honum — hefðu úrslit málsins um
hvenær þjóðhátíðardagur væri haldinn,
ef til vill, orðið önnur. En íslendingar
hafa stundum verið sparir á þakklætið til
sinna beztu manna. Og í þ§tta sinn að
minsta kosti verður það ekki varið, að sá
þjóðlöstur þeirra varð þeim til fullkom-
innar skammar.
Síðasta sporið til algerðs sjálfstæðis
þjóðarinnar, verður nú stigið 1943. Þar
sem að það er eins og annað er til frelsis
þjóðarinnar horfir, árangur starfs þjóð-
hetjunnar, og þar sem talsverður glund-
roði ríkir nú á ættjörðinni um hvenær
þjóðminningardagurinn skuli haldinn
(hann kvað eins oft haldinn heima 1.
desember nú, í minningu um síðasta
frelsis-sigurinn), væri ekki úr vegi, að
snúa sér að fæðingardegi Jóns Sigurðs-
sonar með hann í framtíðinni. Það hefir
enginn einn .maður, hvorki útlendur né
innlendur, átt meiri þátt í frelsis- og sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar en hann.
9
II.
En “íslendingar viljum við allir vera”,
þrátt fyrir alt- Og á þessu sumri, eða
réttara sagt, um næstu helgi, verður ís-
lendingadagur haldinn hér víða um hygð-
ir. Er vonandi að þátttakan í því hátíða-
haldi verði almenn, hvar sem það fer
fram. íslendingadagurinn er ekki nein
algeng samkoma, sem þurfa ætti að lokka
menn til að sækja með kaffi á eftir eða
dansi. Hann er vor helgasta hátíð, þar
sem við komum saman til þess að minn-
ast þess með þjóð vorri, sem til þessa dags
hefir borið hana fram til sigurs í stríði
hennar fyrir tilveru sinni, þroska, sjálf-
stæði og frelsi. Og sögurnar sem frá
þeirri baráttu herma, bregða upp fyrir
sjónum vorum myndum manndóms og
dáða, hreysti og mannvits, er við munum
ekki gleyma, meðan oss rennur íslenzkt
blóð í æðum. Við sækjum ekki íslend-
ingadag til þess að vita hvað við getum
hlaupið hratt á fjórum fótum, eins og
siður er á picnic-um hér. Við komum
á íslendingadag til þess að kynnast betur
og fræðast um arf vorn, íslenzkan og
norrænan þjóðaranda. Þessar hátíðir
ættu því að vera sem fjölsóttastar.
in.
Fyrsta þjóðminningarhátíðin, sem að
höndum ber, er sú, sem haldin verður á
Iðavelli við Hnausa næstkomandi laug-
ardag (1. 'ágúst). Hefir verið sem bezt
til hennar vandað. Ræðumenn þar eru
dr. Thorbergur Thorvaldson, kennari við
háskólann í Saskatoon, dr. Rögnvaldur
Pétursson, séra Sigurður Ólafsson og for-
seti dagsins, dr- S. E. Björnsson. Mæla
þessir ræðumenn með sér sjálí'ir. Að öðru
leyti skal til skemtiskrár dagsins vísað í
auglýsingu nefndarinnar.
Á Iðavelli fer hátíð þessi fram. 1 engri
bygð rekast menn á norrænni örnefni en
í Nýja-íslandi. Um merkingu þessa orðs
mun óvíst, en líklegast taldi dr. Finnur
Jónsson að það merkti “völl, sem endur-
nýjast af sjálium sér” — er sígrænn. t
Völuspá er frá því sagt, að þar hafi æsir
(Borssynir) komið saman einhverntíma
eftir sköpun heims og hátimbrað |®ér
“hörg og hof,” iþ. e. gert sér bústaöi. Þar
var ársæld og friður og gullöld Borssona.
Að nafninu er því engin skömm. En
það bezta er, að Iðavöllur hinn nýi ber
það ef til vill með rentu langt fram yfir
það, sem margur kynni að gera sér í hug.
Þar vex hinn sígræni viður. Og það mun
heldur ekki að öðru leyti um alt ósvipað
með gróðursæld Canada þar og hins forna
Iðavallar.
Stöku sinnum sézt orðið Iðavöllur skrif-
að hér í fleirtölu, en það mun rangt vera-
íslendingadagurinn á Hnausum var um
tíma einn hinn f'jölsóttasti hér vestra.
Gestum geðjaðist að garðinum; að baki
hinum stóra slétta bala, sem er raunar
fleiri ekrur, er skúf-skógarbelti allmikið
með nokkrum fögrum lundum- En í
austur að sjá er Winnipeg-vatn. Það
hefir einhver sagt að vötn, séu sálir hvers
landlags, að í þeim eins og í sálinni
speglist umhverfið í allri sinni fegurð
og tign. Að sjá fjöllin á Fróni speglast í
heiðavötnunum bláu, mun flestum eldri
íslendingum hér ógleymanleg sjón. Með-
fram Winnipegvatni eru að vísu ekki fjöll.
En þar er víða himinhár skógur. Og
spegilmynd hans í vatninu er fögur. En
Winnipegvatn er einnig eitt af stærri
stöðuvötnum. Norður á bakka þess
munu fáir svo hafa komið og rent augum
út yfir það, að ekki hafi um leið speglast
óendanleika-iþráin í hugum þeirra.
Norður á Iðavöll er þess vert að koma
næstkomandi laugardag.
IV.
Mánudaginn 3. ágúst verður Islendinga-
dagur Winnipeg-íslendinga haldinn á
Gimli. Nokkur undanfarin ár hefir hátíð-
in verið vel sótt þangað, enda mælir alt
með því, að gestir geti notið þar góðrar
skemtunar. Aðal-ræðumenn hátíðarinn-
ar eru tveir ungir gáfaðir íslendingar, þeir
séra Philip Pétursson og Hjálmar Björns-
son frá Minneapolis. Með stórviðburðum
þess dags er það, að þar verður hátíðar-
kantata Jóns Friðfinnssonar tónskálds
sungin af sama söngfólkinu og áður söng
hana í Winnipeg. Úr því svona stutt er
milli þessara hátíða virðist bera vel í veiði
með að gera eina góða ferð norður og
sækja bæði Hnausa- og Gimli-daginn- —
Margir héðan úr bæ, eru nú á sumarheim-
ilum sínum á Gimli, en þeir sem miður eru
af, hefðu það ekki verra í það skiftið, því
þeir gistu hjá Ný-íslendingum. En hjá
þeim á íslenzk gestrisni heima, eigi hún
það nokkur staðar hér vestra. Hátíðir
þessar eru svo góðar að það er nokkurs
vert fyrir hvern, sem fær því komið við,
að sækja þær.
V.
Bæði vestur á Kyrrahafsströnd og í ís-
lenzku bygðunum í Saskatchewan verða
Íslendingadagar haldnir og ef' til vill víðar,
þó ekki séu ákveðnar fregnir um það
fengnar, þegar þetta er skrifað. En
hvetja vildum vér hvern sem á þess kost,
að sækja þær hátíðir. Minnumst íslands,
sem góðir synir þess, þó örlög valdi, að við
búum því fjarri!
ATVINNULEYSIÐ
Atvinnuleysið er og hefir verið þyngsta
ok þessarar þjóðar. Og það er það eins
fyrir því þó MacKenzie King virðist ekki
vita neitt af því, og neiti jafnvel að hér sé
um nokkurt atvinnuleysi að ræða. Það
er talsvert meira nú en fyrir einu ári. Tala
atvinnulausra hefir hækkað, þrátt fyriv
nokkrar atvinnubætur í verksmiðjuiðnaði
landsins.
En hörmulegastur af öllu er þó hagur
ógiftra atvinnulausra manna. Kingstjóm-
in lofaðist til að loka atvinnubúunum, sem
komið var á fót til þess að afla þeim líf-
vænlegs fæðis, að minsta kosti. Og það
loforð hefir hann efnt. En hagur at-
vinnulausra hefir ekki verið með því bætt-
ur. Hann er mjög mikið verri en áður
Nokkrir hafa að vísu verið settir niður
hjá járnbrautarfélögunum. Og hvað Ot-
tawastjórnin er upp með sér af að hafa
selt þar út! En það sér ekki högg á vatni
og þúsundir voru atvinnulausir eftir sem
áður. Þeir af þeim sem eru í þessu fylki,
éta nú tvær máltíðir á dag, ef máltíðir
skyldi kalla, í matskála stjórnarinnar í
þessum bæ. Og óánægja þeirra vex með
hverjum degi. I þessum bæ, eiga yfir-
völdin í sífeldum erjum við þá. Enda er
fæöið ófullkomið og svo tilbreytingar-
laust, að menn fá leiða á því og ganga
heldur soltnir, en að leggja sér það til
munns til lengdar. Mr. Stubbs lýsti fæð-
inu á þá laið, að það væri oflítið til að
lifa á því, en ofmikið til þess að drepist
yrði úr hungri af því. Læknar sem rann-
sakað liafa fæðið, telja það of einhæft.
En þetta atvinnuleysi er nú verið að
rannsaka, segir King, þegar hert er á hon-
um með að gera eitthvað. • Það verður að
eyða mánuðum, í hundraðasta skifti, til
að telja hvað margir séu atvinnulausir- Á
meöan á þeirri rannsókn stendur, ætti
King vissulega að láta byrja á einhverju
starfi, til að leysa mennina úr prísund-
inni. Ef hann gerir sér von um að rann-
sóknarnefndin sjái einhver ráð að starfi
hennar loknu, mundi hún þá leysa hann
af hólmi og bráðabirgðarstarfi hans að
vera lokið.
King getur reitt sig á það, að hann
fer ekki með eintómu látalæti og blekk-
ingum í kring um atvinnuleysismálið, eins
og hann hefir gert, í það óendanlega.
UM SUMARHEIMILIÐ
Eins og mörgum mun nú þegar kunn-
ugt gerði Samband Kvenfélaga Sam-
bandskirknanna tilraun til þess, að kotna
á fót sumarheimili fyrir börn á Gimli síð-
astliðið sumar. Margra orsaka vegna
hefir þessi tilraun eigi verið endurtekin í
sumar, en þrátt fyrir það hefir málið eigi
fallið niður. Þeir sem að því stóðu fundu
aðallega til þess, að það var eigi nægilega
undirbúið og svo hitt, að meira fé þurfti
að safna, þar sem starfsemin síðastliðið
sumar tók alt það fé, sem fyrir hendi var.
Á síðasta þingi Sameinaða Kirkjufélagsins
var skipuð nefnd í málið og er 'það hlut-
verk hennar, að vinna að því á allan þann
hátt, sem auðið er. Fól nefndin mér að
rita fáein orð um þetta efni, svo að
það mætti verða almenningi kunnugt því
að nefndin lítur svo á, að ef almenningur
meðal Íslendinga vill sinna fyrirtækinu og
styrkja það þá sé því borgið. í lok hins
síðasta kirkjuþings vors í Winnipeg, var
samkoma haldin til styrktar hinu fyrirhug
aða sumarheimili. Þeirri samkomu stýrði
forstöðukona Sambandsins Mrs. Dr. S. E.
Björnsson frá Árborg, þar flutti hún eftir-
farandi erindi, sem eg leyfi mér að birta
hér. Lít eg svo á, að það útskýri þetta
mál eins mikið og þörf gerist að sinni. —
Mrs- Björnsson mælti á þessa leið:
Háttvirta samkoma:
Mér er 'ánægja að bjóða ykkur öll inni-
lega velkominn á þess samkomu.
Eins og kunnugt er þá er þessi sam-
koma haldin til arðs fyrir sumarheimili ís-
lenzkra barna, sem byrjað var á síðast
liðið isumar á Gimli. Vil eg leyfa mér að
fara fáeinum orðum um þetta starf og
skýra frá þeim árangri, sem orðið hefir af
því. Hefir áður lítillega verið getið um
þetta í íslenzku blöðunum, en ef til vill
má einhverju þar við bæta, ekki sízt af
því þetta er málefni, sem verðskuldar að
því sé haldið vakandi. Við byrjuðum á
framkvæmdum í þessu máli eins og áður
er sagt, á Gimli í sumar sem leið. Voru
ýmsir erfiðleikar á því starfi, eins og við
er að búast, bæði þröngur fjárhagur,
húsakynni léleg og ervitt aðstöðu á ýmsan
hátt. Höfðum við 75 börn á heimilinu,
viku tíma hvert barn meðan heimilið
starfaði, og held eg að þau hafi öll verið
ánægð með dvölina, og hefði langað til að
vera lengur ef hægt hefði verið. En þá
ósk þeirra gátum við, því miður, ekki upp-
fylt vegna plásfeleysis. Hefðum við þá
fegnar viljað verða við þeim tilmælum
barnanna, og er vonandi að úr þessu
kunni að rætast með tímanum. En sú
von verður algerlega að byggjast á vilja
og framtakssemi þess fólts, sem hlut á að
máli. Við sem tókum þetta mál að okkur.
í byrjun, erum vel ánægðar með það, sem
þegar hefir verið gert. En nú er þetta
aðeins ófullkomin byrjun og við viljum
leggja alt kapp á að 'áframhald verði full-
komnara og árangurinn meiri. Til þess
að það geti orðið verður samhygð manna
að vera, ekki aðeins í orði
kveðnu heldur verða menn að
taka höndum saman og vinna
að því af heilum hug. Það
skemmir engan mann, að leggja
lið góðu málefni, og jafnvel þótt
hann taki dálítið nærri sér til
þess- Tómlæti manna er ávalt
þröskuldur í vegi fyrir öllum
velferðarmálum mannfélagsins,
án þess að hafa nokkra verulega
ánægju til brunns að bera fyrir
eigandann. En sem betur fer
eru Islendingar yfirleitt ekki því
marki brendir, og má oftast
treysta þeim þegar um góð mál-
efni er að ræða, að þeir leggi
þeim lið á einn eða annan hátt.
Þetta eru þeir búnir að marg-
sanna hér í Vesturheimi.
Eins og okkur var Ijóst í byrj-
un, þá hefir fyrirtæki eins og
þetta æði mikinn kostnað í för
með sér. Og ef það á að verða
framtíðar tækifæri er nauðsyn-
legt að hafa vakndi auga á því
atriði.
í fyrra s,umar höfðum við
samkomu í Wynyard, til arðs
fyrir þetta og aðra samkomu
höfðum við hér í Winnipeg og
höfðum þar saman ofurlitla upp-
hæð til að byrja með. Drýgði
svo Sveinn Thorvaldson þann
sjóð með sinni alkunnu rausn,
og varð þetta til þess, að við
gátum byrjað á fyrirtækinu þeg-
ar í stað. Síðan hafa flest
kvenfélög innan Sambandsins
og fleiri góðir menn bætt við í
þann sjóð.
Eg er persónulega öllum
þakklát, sem hafa lagt þessu
máli liðsyrði og liðsinni í ein-
hverri mynd, og eg vil geta þess
að við árangur þessaarar fyrstu
tilraunir hefir okkur aukist
talsverður áhugi fyrir því að
láta þetta ekki falla niður. —
Hverjar ráðstafanir verða gerð-
ar, viðvíkjndi iframtáðinni, er
mér ekki ljóst. En eg get skýrt
frá því að stjórnarnefndin, á
ekru af landi niður við Hnausa
rétt hjá parkinu, er þar ágætis
baðstöð og geta börnin þar
hindrunarlaust potið frelsisins
og ferska loftsins, og baðað sig
í vatninu í sumarhitanum. Við
getum hugsað okkur hve mikils
virði sumarfrí niður við vatnið
myndi verða börnum, sem alin
eru upp í loftlitlum herbergjum
og sem hvergi hafa leikvöll
nema á brennandi borgarstræt-
um. Ætti það Að vera hvöt
hverjum og einum að hjálpa því
máli áfram. Einnig vil eg skýra
frá því að séra Melan hefir
mikinn áhuga fyrir því að setja
á íslenzku námskeið í sam-
bandi við sumarheimilið. Ætti
það að vera okkur, sem langar
til að halda við íslenzkunni mik-
ið gleðiefni og frá þjóðræknis-
legu sjónarmiði þarft verk.
En eg er þess fullviss að allir
þeir, sem not höfðu af þeim í
fyrra sumar verða fúsir að
leggja því lið. Þetta er sérstakt
fyrirtæki að því leyti, að það
tók til starfa án þess að hafa
nokkurt stofnfé annað en þörf-
ina fyrir það, og örugga trú á
þann velvilja, se/m öll góð við-
leitni nýtur yfirleitt meðal okk-
ar fólks- En þetta tvent er nóg
ef vel er með það farið, og við
sem eldri erum skuldum í raun-
inni æskunni fyrir allar ánægju-
stundir okkar eigin lífs. Ef við
göngum ekki með henni hlið við
hlið, yrði líf okkar eintrjánings-
legt og ánægjusnautt. En með
henni getum við verið örugg því
hún er sjálf framtíðin, sem við
erum að leitast við að gera vel
úr garði. Og með það fyrir aug-
um var þessi starfsemi hafin, að
leitast við að leggja eitthvað til í
)ann framtíðarsjóð með því að
hlúa að okkar efnilega íslenzka
stofni á þennan hátt. Hversu
sú viðleitni tekst er auðvitað
undir atvikum komið, en mál-
efnið er áreiðanlega þess vert,
að því sé gaumur gefinn.”
* * #
Þær gjafir, bæði í munum og
peningum, sem nefndinni hafa
borist í sumar munu verða skrá-
settar og listi birtur yfir þær
þegar tækifæri leyfir. Erum vér
öll, sem hlut eigum að máli,
mjög þakklát þeim, sem hafa
gefið til þessa fyrirtækis. Nú
er það áform okkar að selja
merki til styrktar sumarheimil-
inu á Íslendingadeginum á
Hnausa n. k. Vonum vér að
þá komi í Ijós skilningur á þessu
þarflega íyrirtæki;- skilningur
sem birtist í verkinu. Sá máls-
háttur er sannar að margar
hendur vinni létt verk Ef sem
flestir gefa, þótt eigi sé nema
lítið hver, þá verður með tíman-
um auðið að gefa nokkrum
borgarbörnum tækifæri að
njóta um stund hins heilnæma
sveitalofts og náttúrufegurðar
Nýja íslands.
E. J. Melan
GUÐ SNERI ÞVÍ TIL GÓÐS
Líklegast átti eg nokkurn
þátt í því að Jóns Bjarnasonar
skóli varð til. Nei, eg átti ekki
fyrstu hugmyndina. Fyrst sá
eg minst á það mál, að Vestur-
íslendingar ættu sérstakan
mentaskóla af Frímann B. And-
erson í blaðinu “Leifi”. Hug-
myndina um þessháttar stofnun
undir nafni íslenzka og lúterska
kirkjufélagsins átti séra Jón
Bjarnason. Nokkru fé ihafði
verið safnað til þessa máls, en
iþað er ef til vill, ekki alveg víst,
að þetta hefði nokkurntíma
orðið að framkvæmd, ef ekki
hefði komið frá Þorsteini sál.
Oddson tilboð til kirkjufélagsins
á Mountain í Norður-Dakota
árið 1913 um frítt húsrúm fyrir
svona skóla. Það tilboð var
niðurstaða af samtali milli hans
og mín.
Langt er frá því, að eg sé með
þessu aðhrósa sjálfum mér; því
þetta hefir ekki ávalt verið talið
hrósefni af Vestur-íslendingum.
Frá sjónarmiði sumra Iþeirra er
eg með þessu að kannast við á-
virðing. Málið hefir frá fyrstu
tíð átt mótstöðumenn. Skóla-
stofnunin hefir verið talin ó-
þöff og af sumum jafnvel skað-
leg. Þeir sem fjrrir þessu hafa
barist hafa verið taldir léttir á
metum. , Enga minsta tilraun
ætla eg nú að gera til þess að
mótmæla þessu- Eg vil lofa öll-
um þessum blessuðu sálum að
hafa sínar hugmyndir.
En er Iþað ekki einkennilegt
að skólinn hefir lifað? Hann
hefir nú starfað í 23 ár. Aldrei
virtist það víst frá ári til árs að
hann héldi áfram næsta ár. —
Samt eru árin orðin svoþia
mörg. Það er ekki auðvelt að
neita því að hann er nú 23 ára
gamall. “Ekki verður feigum
forðað”, var sagt af einhverjum
til forna. Skólinn var talinn
bráðfeigur af vestur-íslenzkum
spekingum frá fyrstu tíð. Þessi
göfugmenni voru svo miklu gáf-
aðri en við sem gjarnan vildum
sjá hann lifa. 1 ræðu og riti
voru menn varaðir við þessari
óþörfu eyðslu sem þetta mál út-
heimti. Samt gaf drottinn með
einhverju móti björg á borð.
Kirkjufélagið gaf okkur til-
veru. Það stofnaði skólann
með kirkjuþingsins samþykt og
það endurnærði okkur á kirkju-
þingssamþyktum í 22 ár. í við-
bót við þetta gaf það skólanum
einu sinni $100 til bókasafnsins
og í f'yrra gaf það okkur $400
þegar verið var að kveðja okk-
ur. Ekki er með þessu verið að
lasta kirkjufélagið. Þetta er að-
eins vestur-íblenzk aðferð að
starfrækja mál. Kirkjufélagið
starfrækir elliheimilið Betel, en
ekki veit eg til þess, að nokkurn
tíma hafi verið veitt eitt einasta
cent úr kirkjufélagssjóði til
þeirrar stofnunar- Á þessu meg-
inlandi er þetta ekki vanaleg
aðferð, en svona höfum við það.
Því er heldur ekki að n'eita
að með þessari aðferð, fjálsum
samskotum, hafa Vestur-íslend-
ingar safnað, þegar alt er talið,
feikna upphæð til mesta fjölda
málefna. í mörgum tilfellum
er aðferðin hin allra ákjósan-