Heimskringla - 29.07.1936, Síða 5

WINNIPÐG, 29. JtTLl, 1936
HEIMSKRINCLA
legasta. Hitt ætti einnig að vera
hverjum skynberandi manni
augljóst, ef hann aðeins leyfir
sjálfum sér að hugsa, að hún
er ekki 'ábyggileg Iþegar þörf er
á föstum tekjum á hverju ári.
t>að er meðal annars tilfellið
með alla skóla.
En þó þessi tilhögun kirkju-
félagsins viðvíkjandi skólanum
að leggja á hann alla byrðina af
allri fjársönfun væri alls ekki
ákjósnleg, hafði hann samt ýms
hlunnindi af þessu sambandi.
Það voru að minsta kosti all-
margir sem önduðu hlýtt að
honum vegna þess að hann til-
heyrði kirkjufélaginu. 1 flestum
söfnuðum þess stóðu dyr vin-
semdar opnar fyrir forvígis-
menn málsins. Það var einnig
með þessu móti, auðveldara fyr-
ir skólann að hafa ákveðna
stefnu. Hann var lútersk menta-
stofnun. Auk alls þessa var eg,
fyrir mitt leyti, sannfærður um
það, að þetta samband væri eini
mögijfleíkinn f'yrir skólann að
lifa. Sú hugsun að Vestur-ís-
lendingar sem held ættu eða
starfræktu skólann fanst mér
með öllu ómöguleg. Ekki neita
eg því, að eg var stundum nokk-
uð óþolinmóður út af því, hvað
mér fanst fórnfýsin til að
styrkja þetta mál veira of lítil
meðal kirkjufélagsmanna, en
um það var eg ávalt sannfærð- J
ur, að utan kirkjufélagsins yrði
ekkert úr stofuninni.
Eftir 22 ár ákvað kirkjufélagið,
að það gæti ekki gefið okkur
fleiri kirkjuþingssamlþyktir og
yrði því sambandinu slitið milli
þess og skólans. Var þá skóla-
ráðinu falið að sjelja eginina,
með því eina skilyrði að kirkju-
félagið þyrfti aldrei að bera á-
byrgð á neinum skuldum stofh-
unarinnar. Sæmilegur meiri-
hluti þingsins var með þessu-
Hvað skeði þá?
Þá hefst ný saga og hún mjög
markverð. Ekki veit eg neitt um
það, hve löng sú saga verður,
en hvort sem hún verður löng
eða stutt er hún þess verð, að
hver einasti Vestur íslendingur
lesi hana eða heyri.
Þegar skömmu eftir kirkju-
þing í fyrra var mér sagt frá
fundi sem nokkrir menn væru
að halda til að tala um skólann.
Eg fór á fundinn. Margir shkir
fundir voru haldnir á árinu. —
Mikið var rætt um málið og oft
í all-mikilli þoku, en smátt og
smátt fóru sumir mikilsverðir
þættir að skýrast.
Á fyrsta fundinum tók eg
fyrstur til máls. Bað menn, ef
þeir væru nokkuð að hugsa um
áframhald skólans að taka ekk-
ert tillit til þess, að eg þyrfti at-
vinnu. Ennfremur bað eg þá að
horfast í augu við veruleikann,
en gera sér engar ímyndaðar
vonir um framtíð. Eg mælti
ekki orð með áframhaldi, eg
vildi, að þeir gerðu sér engar í-
myndaðar vonir um framtíð. Eg
vildi, að þeir gerðu sér grein
fyrir öllum örðugleikum.
Þrátt fyrir þessa viðvörun var
ákveðið að halda áfram skóla-
árið þetta siem nú er liðið.
Hverjir eru svo þessir menn
sem myn)dað hafa skjaldhorg
skólanum til lífs? Alt skólaráð-
ið fylgdi málinu árið út, og
studdi það af alefli. Þar við
bættust menn, sem ekki voru í
skólaráðinu, sumir þeirra í
kirkjufélaginu og sumir utan
þess. Nokkrir þeirra vorumenn
sem maður ekki vissi til áður að
væru vinveittir skólanum.
Allir þessir menn, Vestur-ís-
lendingar af öllum flokkum,
hafa unnið saman á þessum síð-
asta vetri að því að tryggja
skólnum framtíð, og fram að
þessu hefir þetta starf borið
nokkurn árangur. Er því hér
dæmi af því, hvað þeim er unt
að framkvæma þegar þeir sam-
eina krafta sína- Það varð skól-
anum ekki bani að kirkjufélgið
slepti af honum hendi sinni. Guð
sneri því til góðs.
Nú á eg von á því, að einhver
spyrji, hvað er þetta góða sem
komið hefir
tímamótum.
5. SIÐA
Hvatir liggja til grundvallar
í ljós á (þessum ^ öllum framkvæmdum manna?
Eg svara: frábær,Hvert var hreyfiaflið í sálum
árið 1908 varð hann fyrir því var dómgreind hans skýr. Hann
fómfýsi, alvöruþrungin velvild,
drenglyndi af allra fyrstu stærð.
Þetta eru stór orð, en alls ekki
of stór. Eg hefi áður lýst því,
að skólinn hefir átt hina göfug-
ustu vini, en eg hafði talið þá
alla innan lúterska kirkjufélags-
ins, en að menn sem hvergi til-
heyra kirkjulega eða menn sem
teljast andstæðingar kirkjufé-
lagsins færi að hlaupa undir
bagga þegar |þeir, sem áttu að
vera vinir lögðu á flótta hafði
eg fyrir nokkru síðan talið með
öllu óhugsanlegt; en nákvæm-
legá þetta hefir skeð.
Til þess að þetta verði í hug-
um lesendanna leitthvað meira
en almennar staðhæfingar vil
eg skýra frá með fáum orðum
hvað hefir gerst annað en það
sem þegar hefir verið sagt um
að skólinn héldi áfram.
Þá er óhjákvæmilegt að gefa
til kynna, hvernig fjárhagsá-
stand skólans var þegar kirkju-
félagið sagði honum upp vist-
inni.
Það hvíldi á skólanum veð-
skuld við Great West Life félag-
ið. Hún var upphaflega $5,000
en var komin niður í $4,200 eða
eitthvað nálægt því. Félagið
heimtaði borgun eða að minsta
kosti vexti, en ekkert var til
skuldalúkningar. Á endanum
hótaði félagið lögsókn. Fyrir
milligöngu manna í þessum hóp
lækkaði félagið kröfu sína um
$700 ef $3,500 væru greidd
peningum. Það var göfugmann-
legt boð. Skyldu 10 menn fást
til að gefa sína $350 hver? Sex
menn fengust til þe&s þegar í
stað. Dr. Jón Stefánsson, Dr.
Rögnvaldur Pétursson, Dr.
Thorbjörn T'horláksson, Soffan
ías Thorkelsson, Árni Eggerts-
son og W. A. Davidson. Dr. Jón
Stefánsson lánaði í viðhót og
fékk til láns svo að öll skuldin
var greidd. Aðrir lögðu hönd á
þetta sama verk með fjárfram-
lögum: Friðrik Stephenson,
Guðmundur Jónasson, Á. P. Jó-
hannsson. Þetta eru alt Islend-
ingar. Drenglyndi þeirra er það
að þakka að skólinn sér nú
glóru af dagsbirtu.
Önnur þung byrði hvíldi á
skólanum á kirkjuþingi í fyrra
en iþað var um $2,000 skatt-
skuld. Því atriði var svo illa
komið að skólinn var auglýstur
til sölu fyrir þessari skuld. Fjór-
ir menn gáfu sína $100 hver:
A. S. Bardal, Dr. Jón Stefáns-
son, Soffonías Thorkelsson og
Ámi Eggertsson.
Einu sinni sem oftar var eg
að ferðast um bygðir til að afla
skólanum nokkurs fjár. Eg
kom að bæ og hitti konu. Hún
spurði mig hranalega hvort þeir
í Winnipeg gætu ekki annast
þetta mál. Ekki verður því neit-
að að sumir Winnipeg íslend-
ingar hafa stutt þetta mál með
drengskap.
Eg hefi nefnt aðeins þá sem
gefið hafa fjárupphæðir, en til
eru menn sem hafa styrkt skóla-
málið af eins miklum dreng-
skap, menn sem ár eftir ár,
hafa af fúsu geði lagt fram tíma
og krafta til að vinna skólanum
alt það gagn er þeir máttu.
Það er bráðabirgðar tilhög-
un að skólinn er í höndum
tveggja manna, en þeir eru Soff-
onías Thorkelsson og Friðrik
Stephenson. Þessi tilhögun
bíður eftir nýju skipulagi, sem
kemst í framkvæmd eins fljótt
og ástæður leyfa. En það atriði
Þurfa allir nú að skilja, að
skólinn tilheyrir Vestur-íslend-
ingum án nokkurs tillits til
flokka meðal þeirra. Eins og
nú er komið, er ekkert því til
hindrunar að þeir allir samein-
ist um þetta mál. Góðir menu
hafa gengið á undan með því að
fórna sjálfir. Er til betri leið-
sögn í nokkru máli en þessi?
Knýr það ekki á beztu strengi
sem til eru í sálarlífi yðar, Vest-
ur4slendingar?
böli að missa heilsuna alger-
lega; varð hann máttlaus frá
mitti niður. Gerðist hagur hans,
sem við var að búast, erfiður. —
| Fór þá kona hans vestur á
var
þessara manna? Óeigingjarn-
ara verk hefir tæpast verið unn-
ið meðal Vestur-íslendinga. —•
Ekkert gátu þeir grætt nema
vitnisburð sinnar góðu sam- j Kyrrahafsströnd með börn
vizku. Enginn þeirra hefir nokk- Þeirra! og mun hafa verið svo til
urntíma gert ihina minstu til- æt^ast> aö iSigurður flyttist
raun til að breyta nokkru í > lÞangað vestur á eftir þeim. En
skólanum. Orð dr. Rögnvaldar af Því varð þó ekki, því að
Péturssonar voru sönn orð: —j skömmu seinna dó sonur þeirra,
“Við viljum hjálpa ykkur til að ,sem Haraldur hét, af slysi þar
halda skólanum áfram.” Þau vestræ Var hann kominn ná-
lýsa rétt öllum mönnunum ®em
að þessu unnu.
Án þess að gera nokkra til-
raun tiil að skýra alt sem þeim
var í hug vil eg bæta einu við
þetta sem sagt hefir verið. Eg
held að þeir hafi haft all-næma
tilfinningu fyrir sóma Vestur-
íslendinga. Eg hygg að þeir
hafi litið svo á, áð skólinn hafi
að einhverju leyti orðið íslend-
ingum til sóma og þessvegna
væri ljótt að kasta honum út
eins og dauðu hræi. Ef hann
einhverra hluta vegna gæti ekki
haldið áfram, ætti hann skilið
virðulegri meðferð. Að hann t-
d. rynni inn í kennara embætti
í íslenzkum fræðum við háskóla
Manitoba-fylkis taldi eg engum
vansæmd.
lægt tvítugu og var mjög efni-
legur maður. Dætur tvær, Mar-
grét og Ljótunn, dóu síðar; en
Kristín lifir enn og á heima í
Seattle.
Um nokkur ár var Sigurður
ósjálfbjarga maður og dvaldi
'hann þá til )og frá hjá vinum
sínum og skyldmennum. í Win-
nipeg átti ihann athvarf hjá
þeim Árna Johnson og Guðríði
mágkonu sinni og einnig hjá Ás-
geiri Sveinssyn?. fStundum
dvaldi ,hann úti í Grunnavatns-
bygð, og var hann þar hjá Ingi-
björgu Johnson, mágkonu sinni,
Jónasi heitnum Halldórssyni og
Stefáni Daníelssyni, og ef til vill
hjá fleirum. Um þetta leyti
fór hann að leita sér lækninga
hjá nuddlæknum. Stundaði
séra Oddur Gíslason hann um
Gæði þessara manna við mig ,
persónulega vil eg einnig þakka. tima> og batnaði honum svo, að
af öllu hjarta.
Skólaráðið hefir skýrt al-
menningi frá ástæðum, og
þörfum þessa máls. Fallegt
þætti mér það að drengskapar-
andi leiðtoganna vermdi sem
flestar sálir með Vestur-lslend
ingum.
Sumwn virðist það ef til vill
Grettistak að gera skólann
skuldlausan, en það er alger-
lega nauðsynlegt ef hann á að
geta haldið áfram. Sex menn
gáfu á einum degi $2,100. Hvað
þá um alla hina sem eiga hlýjar
tilfinningar gagýivart (þessu
máli? Það má til að borga
skattinn og sömuleiði§ verður
að greiða það sem var tekið til
láns. Samskot almennings eru
nú hafin og mörg drengskapar
merki hafa þegar komið í ljós.
Þrjú þúsund dollarar í viðbót
færu langt í því að gera skól-
ann frían við allar skuldir.
Hingað til hefir guð leitt oss,
og undir þessari nýju tilhögun
veit eg að hann vill hinni vest-
ur-íslenzku þjóð eitthvað gott.
Rúnólfur Marteinsson
ÆFIMINNING
SIGURÐUR G. GÍSLASON
Þann 2. maí síðastliðinn and-
aðist að Lundar Sigurður Guð-
,ón Gíslason, bókbindari, eftir
langvarandi heilsuleysi. Sigurð-
ur var fæddur árið 1865 í Kol-
beinsstaðahrepp í Snæfellsness-
og Hnappadalssýslu. Foreldrar
hans hétu Gísli Gottsk'álksson
og Margrét, en föðurnafn henn-
ar er mér ókunnugt. Ellefu ára
gamall kom Sigurður að Eyri í
Flókadal í Borgarfjarðarsýslu
og ólst þar upp eftir það hjá
frænda sínum, er þar bjó. Á
þeim árum stundaði hann alla
venjulega sveitavinnu og var í
veri vetur og vor, eins og altítt
var á þeim tímum- Réri hann
margar vertíðar hjá Guðmundi
bónda Guðmundssyni á Auðn-
um á Vatnsleysuströnd, sem á
þeim tímum var einna me&tur
sjósóknari og aflamaður í ver-
stöðvunum við Faxaflóa sunn-
anverðan. Þótti ekki 'heiglum
hent að róa á hans útvegi. —
Sömuleiðis réri Sigurður marg-
ar ververtíðir á Akranesi.
'Sigurður 'kvæntist Kristínu
Þorsteinsdóttur frá Hæli í
Flókadal og bjuggu þau nokkur
'ár í Mávahlíð í Lundareykja-
dai, unz þau fluttust vestur um
haf skömmu fyrir aldamótin,— j
Settust þau að í Winnipeg og
vann Sigurður þar daglauna-j
\innu og farnaðist vel; enda var
hann dugnaðarmaður mesti. En !
hann fór að geta haft fótavist.
Tók hann sér þá fyrir hendur
að læra bókband, til þess að
geta haft eitthvað að starfa,
þótt kominn væri langt yfir
fertugt og hefði aldrei fyr 'á því
verki snert. Náði hann alveg
furðanlega mikilli leikni í þeirri
iðn; enda var hann enn sem fyr
frábær eljumaður og stundaði
bókbandið af mesta kappi og
lagði sig fram með að vanda1
verkið sem bezt. Hafði hann
oftast nóg að gera, því bækur
bárust til hans bæði frá lestrar-
félögum og einstaklingum. —
Vann hann svo stöðugt við
þessa iðn í meira en tuttugu ár,
nema hvað 'hann varð að fara til
Winnipeg tvisvar sinnum og
dvelja þar til lækninga langan
las mikið íslenzk blöð og tíma-
rit og yfirleitt flestar betri bæk-
ur, sem út komu á íslenzku og
hann náði í. Hann fylgdist vel
með fle&tu á Islandi, einkanlega
stjórnmálum; var það hvor-
tveggja, að hann bar gott skyn
á þau og hafði mjög ákveðnar
skoðanir í þeim; var hann á-
kveðinn fylgjandi framsóknar-
flokksins og iræddi um stjórn-
mál heima eins og hann væri
beinlínis þátttakandi í þeim.
Sigurður var allvel hagmælt-
ur og er til stórt vísnasafn eftir
hann. Mætti sumt af því sem
hann orti gjarnan birtast á
prenti, ekki síður en margt ann-
að, sem prentað er. Hann hélt
sér fast við rímnaformið og not-
aði mjög eddukenningar. Er
sumt af því sem hann orti fynd-
ið og skemtilegt, eins og t. d.
bragurinn um heimferðarmálið
fræga; aftur á móti er sumt
raunalegt og ber vott um þann
hulda harm, sem erfið lífskjör1
og sorgaratburðir sköpuðu j
þessum grdinda og skapstóra
manni.
Með Sigurði bókbindara er
fallinn frá góður og mætur ís-
lendingur, viljafastur þrekmað-
ur, sem í rikum mœli átti marga bteírj'ítaMar
beztu kosti íslendingsins, og
líka suma galla hans. Hann var
jarðsunginn af séra Guðm.
Árnasyni í grafrek Lundar bæj-
ar. Margir kunningjar hans
fylgdu honum til grafar-
G. Á.
ÍSLANDS-FRÉTTIR
Konungskorman
Konungshjónin komu hingað
til Akureyrar að morgni þ. 26.
Eftir nokkra dvöl á Skútu-
stöðum var haldið til Lauga og
var gist þar um nóttina.
Á leiðinni til Akureyrar daginn
eftir var staðnæmst í Vagla-
skógi, en klukkan rúml- 12
komu bílarnir til Akureyrar og
bauð þá konungur móttöku-
nefndinni og forsætj/sráðherra
til miðdegisverðar um borð í
skipi sínu. — Kl. 5.30 var sam-
söngur í Nýja Bíó, Geysir og
Kantötukórinn sungu og var
konungi ásamt fylgdarliði boðið
þangað. — Kl. 7 bauð konunguK
móttökunefndinni á Akureyri og
ýmsum borgurum bæjarins til
kvöldverðar í skipi sínu og
þakkaði konungur þar með
ræðu fyrir ágætar móttökur og
kvaðst nú hafa kynst landinu
betur en honum hafði auðnast í
fyrri ferðum sínum. — Um
kvöldið sigldi konungsskipið
burt, heim til Kaupmannahafn-
ar og kvöddu bæjarmenn
konung með níföldu húrrahrópi.
—íslendingur.
* * *
“Ljóminn um nafn
Kristjáns X”
K'höfn 25. júní
Danska fjármálablaðið Fin-
anstidende (ritstjóri C- Thal-
um för konungs
til íslands:
“Kristján X konungur hlýtur
að vera hreykinn er hann kemur
nú til íslands og virðir fyrir sér
framfarirnar, er þar hafa orðið
síðan hann var þar síðast. Yfir
nafni Kristjáns X, er sérstakur
Ijómi í sögu íslendinga, svipað-
ur ljómanum sem er yfir Vik-
toríu tímabilinu í Englandi.”
Síðan Kristján konungur tók
við ríkjum, hefir ísland vaxið
■ ... . . .. - upp úr því, að vera máttvana,
i“l°f„ °f bfSteInf «tt 'Wt land, upp f m
Steinsen á móti þeim með
stuttri ræðu, þegar þau stigu á
land á Torfunesbryggju. _______
Skömmu síðar lagði konungur
og föruneyti hans af stað í bíl-
um austur í Þingeyjarsýslu. —
Var fyrsti viðkomustaður við
Goðafoss en þar tók Karlakór-
inn Geysir á móti konungi með
tfma { - ,söng og Sig. Eggerz ávarpaði
hvert skifti. Átti hann hann með stuttri rægu
heima á Lundar síðustu tutt-
ugu árin og bjó út af fyrir sig.
Sigurður var, meðan hann
hafði heilsuna, mjög vel gefinn
maður, bæði til sálar og líkama.
Hann var gervilegur maður,
fríður sýnum og hið mesta
hraustmenni- Gáfur hafði hann
góðar og var vel að sér á ýms-
um sviðum; þaullesinn . í ís-
lendingasögum. Var það hans
mesta skemtun að ræða lum
þessi efni og önnur hugðarefni
sín við kunningja síila.. Eins
og margir aðrir, sem lifa mikið
út af fyrir sig, átti hann að
sumu leyti nokkuð erfitt með
að skiija samtíð sína. Fanst
honum sem mörgu hefði farið
aftur á síðari árum og að taka
í
Var
síðan gengið til hádegisverðar
en þar á eftir haldið til Mývatns.
— Þar sem konungsbílarnir
staðnæmdust til að njóta útsýn-
is yfir sveitina, hafði safnast
saman um 200 manns af sveit-
armönnum og ávarpaði Jón
Gauti Pétursson, bóndi í Gaut-
löndum, konungshjónin og bauð
þau velkomin í sveitina. —
Karlakór Mývetninga, undir
stjórn Jónasar Helgasonar,
bónda á Grænavatni, söng ísl.
þjóðsönginn og danska þjóð- vort og þjóð og er nú að nema
songinn í ísl. þýðingu, en litlar íslenzku, því bráðlega ætlar hún
verða norræn menningarmið-
stöð”.
“Áköf andleg og efnahagsleg
þróun setur svip sinn á landið.”
“Hið unga íslenzka ríki stend-
ur í fremstu röð meðal þeirra
ríkja, sem rísa upp eftir 1919,
til þess að tryggja sér sæti með-
al heimsþjóðanna.”—Mbl.
* * *
Sýning á málverkum frá
íslandi í Vínarborg
Vínarborg í júní
Listakonan Katharine Wallner
hefir nýlega opnað sýningu hér í
borginni á teikningum frá ís-
landi.
/Sýningin, sem hefir verið á-
gætlega sótt, hefir hlotið góða
dóma í Vínarborgarblöðunum
og orðið til þess að vekja at-
hylgli á íslandi og íslendingum.
K. Walner, sem er mikill ís-
landsvinur. veit mikið um land
stúlkur, hvítklæddar, færðu
drotningunni og Caroline Matt-
hilde prinsessu blómvendi.
Hafurshöfði var valinn sem
útsýnisstaður fyrir konung, og
þyrfti fast í strenginn til að Jdáðist hann og fylgdarliðlans
kippa ymsu i lag. En alt um það ' mjög að fegurð sveitarinnar.
til íslands aftur.
Sýning K. Wallner er nú í
“Kunslerhaus”. í haust ætlar
listakonan að opna málverka-
sýningu og sýna m. a. málverk
frá Mývatni, Reykjanes, Hval-
firði, Þingvöllum og víðar.
Special “Coolerator” Offer
$10 Trade-in Allowance
On Your old Ice Box
Eaton’s Budget Plan with a trade-in allow-
ance on your old ioe box as the initial paymeni
makes it easy for you to own a “Coolerator”, the
modem air-conditioned ice refrigerator. Suppose
you choose model J-3, as illustrated here’s how
it works out.
Allowance for your old ice-box—$10.00
"Balance, plus carrying charge in ten monthly
mstallments of $8.15 each.
Of course you’ll want to ask lots of questions
about Coolerator. Come in—we’Il be glad to tell
you about “moist cold,” the elimination of food
odors and its many other improved features.
Coolerator models from $5400 to $225.00
(cash prices).
Ice Cuber at small additional cost.
Hardware Section, Third Floor, Centre
<HT. EATON C°
LIMITED