Heimskringla - 16.09.1936, Blaðsíða 4

Heimskringla - 16.09.1936, Blaðsíða 4
HEIM8KRINGLA WINNIPHG, 16. SEPT. 1936 4. StÐA. —r- .. ' ílietmslu'ingla (Sto/nuS 1SS6) Kemur út i hverjum miSvikudegi. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og SSS Sargent Avenue, Winnipeg Talsímie S6 537 Ver8 blaðslns er $3.00 árgangurlrm borgtot fyrlrfram. Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD. 011 viSsklfta bréf blaSinu aðlútandl íendlat: Manager THE VIKING PRESS LTD. 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFAN EINARSSON Utanáskrift til HUtjóran*: EDITOR HEIÍÍSKRINGLA 853 Sargent Ave., Winnipeg "Heimskrlncla” U publlalwd and printed by THE VIKIMG PRESE LTD. 883-855 Sargent Avenue, Winnipeg Maa Telephone: M 8S7 WlNNEPEiG, 16. SEPT. 1936 ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGIÐ, STARF ÞESS O. FL. í einu tímaritinu á íslandi, birtist grein fyrir mörgum árum eftir Björnstjerne Björnson, norska skáldjöfurinn, þar sem hann bregður upp mynd af helztu þjóðum heimsins og meninngarframkvæmdum þeirra með því, að sýna þær á siglingu. Þó undarlegt kunni að þykja, voru það ekki síður skútur smáþjóðanna, sem aug- að heilluðu á siglingunni, en skip stærri þjóðanna. Skáldið mat með öðrum orð- um menninguna eftir eiginlegu verðmæti hennar, en ekki eftir fyrirferðinni á glys- inu, sem utan á hana er hlaðið. Oft mun það hafa sannast á hinum mörgu þjóðarbrotum, sem hér eru sanian komin, að þau hafi ekki verið mæld á sömu stikuna og skáldjöfurinn mælir þjóðirnar með. Hvað eru skip ykkar, smærri þjóðarnna, hjá “Queen Mary” Bretanna og “Normandie” Frakkanna, klingir við. Og því er ekki að neita, að þau verða lítilf jörleg litið á stærðina eina. Og skip Leifs hepna verður heldur ekki stórt hjá þeim. En þó er frægðin um fund Ameríku við það tengd. Skyldi • meira fyrir “Queen Mary” og “Norman- die” nokkurn tíma liggja? Ef færa þyrfti rök að því, að tilvera Þjóðræknisfélags íslendinga í Vesturheimi væri réttmæt, teldum vér þau fólgin í efni greinar skáldsins sem minst er á hér að framan. Menningar-arfur íslendinga v verður aldrei með réttu af þeim hafður. Hann stendur á eins traustum fótum fyrir því, þó hann sé ekki viðurkendur, meðan leita verður að uppruna orða í öðrum tungumálum, þar á meðal ensku, í ísr lenkuna. íslenzkan er ekki eins og þau tungumál, sem líkja má við fuglaklið í bjargi; hún er stofnmál, lykill að m'örgum yngri málum. Þetta er jafn mikill sann- leikur fyrir því, þó þeir Vestur-lslendingar séu til, sem álíta að það deyi hér hvorki góð kýr né góður hestur með íslenzkunni. En það er ekki einungis málið sem í sjálfu sér er ofdýrt til þess, að því sé glat- að. Bókmentirnar, sem á því eru skrif- aðar, eru það einnig. Þær leiða oss eins ljóst og unt er fyrir sjónir lundareinkenni, hugsunarhátt og hetjulíf þjóðar vorrar, hvað'í hana er og hefir verið spunnið og áa hennar, norræna menn. Þær sýna oss með öðrum orðum þjóðararf vorn Vestur- íslendinga. Það var að vísu fundið til þess löngu áður en Þjóðræknisfélagið var stofnað. að brýn þörf væri á einu allsherjar félagi til verndar, meðan kostur væri, íslenzks þjóðararfs hér vestra. En það drógst ótrúlega lengi, að hrinda því í fram- kvæmd. Um þörfina var þó ekki að vill- ast. Stríðsárin og næstu árin eftir það, áttu íslenzkar félagsstofnanir mjög erfitt uppdráttar, efnalega, og svo bættist við það, að félagslegar hreyfingar allra þeirra þjóðflokka, sem ekki voru brezkir, voru litnar óhýru auga. En svipuð alda valt þá yfir öll lönd og til þess var ekki takandi hér fremur en annar staðar. En þrátt fyrir deyfð fyrstu áranna eftir stríðið, skeði þá minnisverður atburður heima á íslandi. 1. desember 1918, var íslandi veitt stjórnarfarslegt sjálfsforæði. Má búast við, að Islendingar hafi fagnað því hvar sem voru. En hvað sem um það er, var hér fjórum mánuðum síðar, eða 25—27 marz 1919, efnt til borgara-fundar af hálfu íslendinga og skemst frá sagt, var Þjóðræknisfélagiíf stofnað. Og þá var nú það félag á legg komið, er máli því var helgað, er búast hafði mátt við, að dýpri rætur ætti í tilfinningum Is- lendinga, en flest önnur mál. Að vera hlýtt til fyrstu átthaga sinna er eðlilegt hverri skepnu. Ef nokkurt félag var hér líklegt til og þess vert að verða aðnjótandi alm’enns og óskifts fylgis íslendinga, var það Þjóðræknisfélagið. En sú von hefir brugðist. Það er sagt, að það séu ástæð- ur til alls. Fyrir vort leyti sjáum vér ekki og munum seint sjá nokkra gilda á- stæðu fyrir þessu. En hvaða hugmyndir sem menn hafa gert sér um starf Þjóðræknisfélagsins, og hvort sem að þeir voru margir eða fáir, sem hinn eiginlega tilgang þess skildu, er það eitt víst, að það voru snemma gerðar mkilar kröfur til þess, jafnvel af þeim, sem aldrei tilheyrðu því, og heldur hafa misjafnlega reynst því. í stað þess að vera fámennur og fátækur félagsskapur, sem 1 hjáverkum sínum hafði sett sér það mark og mið, að hvetja Islendinga til að vernda þjóðerni sitt hér sem lengst og starfa með samtökum að þeirri hugsjón, var oft hins sama af því krafist og vold- ugu ríki með stóran ríkissjóð að bakhjarli. Til dæmis var félaginu á kreppuárunum af mörgum legið á hálsi fyrir það, að útvega ekki hverjum atvinnulausum íslendingi eitthvert starf eða sjá fyrir þeim ella. Þegar þess er gætt, að félagið hefir þær einu tekjur, er fólgnar eru í félaga-gjald- inu, sem er einn dollar, og ágóða af út- þáfu tímaritsins, sem' kroppast nú tals- vert í, þar sem ritið er ókeypis til félaga, og þar sem atvinnulausir munu ennfrem- ur hafa verið tvisvar sinnum eða vel það eins margir og félagsmenn, verður ljóst, hve krafa þessi var ósanngjörn; enda vafasamt hvort hún var í nokkrum misk- unsömum tilgangi fram borin. En svo má búast við að fleiri íslenzkar félagsstofnan- ir hafi orðið fyrir svipuðu. Þeim mun flestum einhverntíma hafa verið brugðið um það, að þær gerðu ekki skyldur sínar af þeim sem vildu þær feigar. Það eru ef til vill fá ísl. félög hér, sem ekki hafa verið skömmuð fyrir það, sem þau hafa ekki gert, eigi síður en það* sem þau hafa gert. Eitt af veigamesta starfi Þjóðræknisfé- lagsins, er útgáfa tímaritsins. Félagið hleypti því af stokkum á fyrsta ári sínu og hefir haldið þvif úti til þessa. Ber tímarit- ið af öllu, sem hér hefir verið gefið út, að bókmentalegu gildi, eins og gull af eyri. Hefir það nú komið út í seytján ár. Og að grípa nú í að lesa hin fyrri hefti þess, er eigi síður skemtilegt en hin síðari; svo vel hefir verið valið í það, að það verður hverjum góðum Vestur-íslendingi ævar- andi hugðarefni. Rit þetta fá félagar ókeypis og er með því meira en endur- greitt félagsgjaldið. Það má því segja að menn heyri félaginu til endurgjaldslaust. Með ritinu hefir félaginu einnig eflaust orðið meira ágengt í útbreiðsiu máli sínu, sem er þess fyrsta boðorð. Dr. Rögnvald- ur Pétursson hefir verið ritstjóri þess frá byrjun og hefir auk vorra fróðustu og rit- færustu manna, sögu- og ljóðskálda, ávalt lagt ágætan skerf til lesmálsins. Vér mintumst á útbreiðslumál. Auðvitað lýtur aðalstarf Þjóðræknisfélagsins að því, að hvetja íslendinga til að vera samtaka og samhuga um vernd þjóðararfsins. Á fyrstu árum félgsins, var mikið gert að því, að senda menn út um sveitir og flytja þar erindi um hugsjón félagsins. Varð árangurinn víðast sá af því, að Þjóðrækn- isdeildir voru myndaðar, er heyra til aðal- félaginu. Hafa margar þeirra frá því fyrsta og til þessa dags haldið uppi þjóðræknis- starfi, með skemtifundum, starfrækslu ís- lenzkra lestrarfélaga og bamakenslu. Þó manhi finnist nú, að starf þetta hafi ekki ávalt gengið að óskum, hefir það eigi að síður víða borið mjög góðan árangur. i Winnipeg hafa á annað hundrað böm á hverjum vetri um langt skeið notið til- sagnar góðra kennara í íslenzku. Og svo hefir einnig verið út um bygðirnar. í sambandi við bamakenslumálið, er stundum sagt, að það sé ekki til neins og að íslenzkan gleymist börnum jafnóðum. Ekki skal því neita, að hér er við ramman reip að draga. Landsmálið, er auðvitað það málið sem börnum hér verður tamast. En ætti ekki að vera hægt, ef vilja ekk' brestur, að halda einnig við íslenzkunni er börnin læra í þessum íslenzku kenslu- stundum? Það þarf auðvitað að halda málinu við, en er ekki hægt að fá foreldra og einstaklinga til að bera ábyrgð á því, eftir að búið er að kenna málið, að því sé haldið við? Það er ekkert tungumál Iær+ áreynslulaust eða um'hugsunarlaust. — Öllum áhyggjum í því efni verður aldrei á aðra kastað. Annað er og það, að foreldrar vanrækja meira en við hafði mátt búast, að senda börnin á íslenzku skólana. Hér í Winni- peg gætu helmingi fleiri börn notið kenslu árlega, en nú færa sér það í nyt. Slíkt andvaraleysi er óbærilegt af íslenzkum foreldrum. Afar ótítt er, að íslenzkri barnakenslu sé haldið hér uppi af öðrum en deildum Þjóðræknisfélagsins. Það starf má því þjóðræknissamtökunum hér þakka. Og sá áhugi sem hér er ríkjandi fyrir viðhaldi þjóðernis vors, og sem er meiri en að minsta kosti ,fyrir nokkrum' ártum, þó skrítið sé, er áreiðanlega útbreiðslustarfi Þjóðræknisfélagsins einnig að þakka. Meiri og minni þátt í því að vekja áhuga Vestur-íslendinga fyrir Þjóðræknisstarfi, áttu menn heiman af íslandi, sem Þjóð- ræknisfélagið hefir átt meiri og minni hlut að máli um að vestur komu. Er ljúft að geta þeirra góðu gesta, svo sem séra Kjartans Helgasonar, dr. Ágústs Bjarna- sonar, Einars H. Kvarans og Árna Páls- sonar. Það virðist sem með fáu sé eins vakinn áhugi fyrir Þjóðræknisstarfi hér, sem komu manna að heiman. Þessvegna hefir Þjóðræknisfélagið og síðan lagt drög fyrir, að íslendingar að heiman er ferð hafa átt vestur um haf, kæmu hingað og flyttu hér fyrirlestra. Þannig stóð á komu próf. Sig. Norclals og Ásg. Ásgeirssonar fyrv. forsætisráðherra íil Canada. Er vonandi að Þjóðræknisfélagið láti ekkert tækifæri ónotað til að fá hingað slíka gesti sem oftast. Aðrir sem hér hefa unnið afarmikið út- breiðslustarf með fyirrlestrahöldum, eru dr. R. Pétursson, séra J. A. Sigurðsson, séra G. Árnason, Jón J. Bíldfell, séra R. E. Kvaran og séra Albert Kristjánsson og ótal fleiri. Með erindum fluttum bæði á fundum þjóðræknisdeildanna, eða með samkomum hefir og mikið þjóðræknis- starf verið unnið. En þó að barnakenslumálið og út- breiðslumál Þjóðræknisfélagsins væru og séu aðalmál þess, hafa á síðari árum hrúgast verkefni á Þjóðræknisfélagið. Það má svo að orði kveða, að hér sé varla vakið máls á nokkru máli, sem íslendinga snertir sem heild, að framkvæmdir þess séu ekki faldar Þjóðræknisfélaginu. — Traustið, sem Þjóðræknisfélagið þannig nýtur bæði inn á við og út á við, er orðið feikna mikið. Eitt af hinu umfangsmesta starfi Þjóð- ræknisfélagsins, að minsta kosti eitt árið, var að sjá um ferðina heim 1930. Þó steinar væru þá lagðir í veg þess, fórst félaginu^það, sem annað, vel úr hendi. Það gerði hina beztu grein fyrir því starfi að ferðinni lokinni, birti nöfn og tölu heimfarenda er á vegum þess fóru, skýrsl- 'ur yfir fjármálin og alt smátt og stórt, er ferðinni kom við. Voru um 4000 krónur í sjóði, að ferð lokinni og var háskóla ís- lands gefið það fé. Mátti hið bezta við það una. Þá varð Þjóðræknisfélagið til þess að koma málinu um gjöf Canada til fslands árið 1930 í viðunandi framkvæmd að lokum. Hafði gengið í eintómu vafstri með það mál áður en Þjóðræknisfélagið tók það að sér. Sambandsþingið hafði veitt, samkvæmt þingtíðindunum $2,500 gjöf til íslands. En að öðru leyti var gjöfinni óráðstafað og á sjálfri hátíðinni var engin gjöf af hálfu Canada framborin, þó flest eða öll önnur lönd færðu ,því eitt- hvað til minja eða viðurkenningar. Þjóð- ræknisfélagið sá að við þetta mátti ekki sitja. Canada, sem fleiri íslendingar búa í en nokkuru öðru landi, að íslandi sjálfu undanskildu, varð að sýna íslandi ein- hvern áþreifanlegan viðurkenningarvott. Og endir þess máls varð sá, að nemenda- sambandi var komið á við ísland. Sjóður. inn sem Canada gaf til þessa nam $25,000 í stað $2500, sem með 5% vöxtum nægir fyrir einn nemanda á ári heiman af ís- landi við einhvern háskóla þessa lands. Mega aðilarnir, Canada, ísland og Vestur- íslendingar, betur en áður við þessi mála- lok una. Framh. svertingjanna, og jafnvel guð- last. Forsætisráðherra Hepburn í Ontario bannaði að myndin yrði sýnd í fylkinu og færði sem ástæðu, að hún gerði ódauðleika trúna hlægilega, (“ridiculed the belief in immortality”). Efni leiksins er bibiíusögur, sem svereingja prestur segir bömum í sunnudagaskóla. Hann segir þeim frá sköpun heimsins, syndaflóðinu, flóttamum úr Egyptalandi, falli Jérikó borgar o. s. frv. Og það sem að hann segir frá er sýnt á tjaldinu. Leik- endurnir eru allir svertingjar og leikurinn fer fram bæði í himna- ríki og niðri á jörðinni. Drottinn kemur fram á leik- sviðið við og við í gerfi gamals, virðulegs og góðlátlegs svert- ingja, sem er klæddur í svört frakkaföt ,og er hinn ástúðleg- asti í tali og umgengni. 1 himha- ríki er alt ifult af englum, sem syngja negra sálma pg halda útiskemtanir rétt eins og hér á jörðinni; þar borða menn alls konar sælgæti og reykja tíu centa Vindla. Gabrfel höfuð- engill er stór og föngulegur ungur svertingi, sem tafarlaust framkvæmir allar fyrirskipanir drottins, og hrækir í augað á Satan sér til hugarhægðar um leið og hann gengur fram hjá dyrum helvítis. Englar í kven- búningum þurka ryk af borðum og stólum í skrifstofu hins al- mátka í himnaríki og segja hver öðrum slúðursögur neðan af jörðinni. Himnaríki er eftir- mynd af jarðnesku svertingja- hverfi. Aðalefni leiksins er þó ekki lýsing himnaríkis, heldur vand- ræðin með mannfólkið niðri á jörðinni; mennirnir eru altaf jafn spiltir og óhlýðnir. Drott- inn er af og til að koma niður til sinnar útvöldu þjóðar, en það gerir ekki mikið gagn. Hann gengur um áhyggjufullur og sorgmæddur, hugsandi um það, hvemig þessum mannskepnum verði bjargað; því þrátt fyrir alla (þeirra vonzku, ber hann um- hyggju fyrir þeim og vill leiða þá á réttan veg. Gabríel höfuð- engill segir honum, að honum sé málið skyldast, þvr að hann hafi skapað jörðina og þessar m'annverur, sem á henni séu. Ástandið versnar jafnt og stöð- ugt, þar til drotinn sér engin önnur ráð en að afmá mann- kynið af jörðinni. Drykkjuskap- ur, leti og slark keyra fram úr hófi, rétt eins og í lakasta svertingjahverfi nú á dögum. Drottinn kemur til jarðarinnar og finnur Nóa, sem £r alveg eins og hver venjulegur svert- ingjaprestur, og ber sig illa iyfir ástandinu. Drottinn skipar hon- um að byggja örkina og taka dýrin í hana. Nói talar um ýmsa erfiðleika, sem séu á þvírað ná í öll þessi dýrí, en það verður að gerast. Þá dettur honum í hug, að það muni vera hægt að ná í talsvert.af þeim á “circus”, sem “GREEN PASTURES” Svo nefnist sjónleikur nokkur, sem saminn .var fyrir nokkrum árum og var sýndur lengi í New York við fádæma að- sókn. Leikur þessi hefir verið kvikmynd- aður og hefir nýlega veirð sýndur hér í Winnipeg í fyrsta sinn. “Green Pastures” er afar einkennilegt leikrit. Nafnið er auðvitað tekið úr 23. Davíðs sálmi: “Drottinn er minn hirðir, mig mun ekkert bresta. Á grænum grund- um lætur hann mig hvílast”. Og efnið er trúarbragðalegt, á að sýna trúarhugmynd- ir svertingja í Bandaríkjunum. Eins og við er að búast, hefir leikritiö fengið mjög misjafna dóma. Sumir sjá í þvf fegurð og trúareinlægni, en aðrir sjá þar aðeins háðmynd af trúarhugmyndum sé þarí grendinni og þar með er ráðið fram úr mestu vandræð- unum'. En Nói vill taka með sér áfengi í örkina. Drottinn leyfir honum að taka eina tunnu, hvorki meira né minna og alt kvabb Nóa um að fá að taka tvær er árangurslaust. Nói siglir svo í örk sinni og strandar loks- sins á Ararat. Annað atriði, sem sýnt er með þessum kátbroslega nútímablæ, sem stingur svo algerlega í stúf við öll söguleg sannindiMer hirð- lífið í Babylon. Þar gengur alt í sukki og svalli . . . reglulegu svertingja svalli . . . og þar kem- ur spámaður fram á sjónarsvið- ið. Auðvitað á hann ekki upp á háborðið, því að hann boðar refsingar og reiði drottsins. — Konungurinn í Babýlon er ofur labbakútslegur svertingi, alls ekkert konunglegt við hann. En svo var hann ekki af hinni út- völdu þjóð! Illa siðaðar og ó- svífnar negrastelpur hanga um hálsinn á konunginum, og alt þetta hyski gerir gys að spá- manninum. En það vitanlega hefir engin áhrif á hann, því að hann er maður, sem veit hvað hann er að segja, ,hann hefir fengið vitrunina og hann veit, að alt þetta tekur enda innan skamms, brennur upp eins og hismi fyrir réttlátri reiði drott- ins. Spámaðurinn er að vísu ofurlítið aulalegur innan um alt sukkið, en hann hefir á réttu að standa, og manni finnast af- drifin, sem hann spáir svo alveg mátuleg og hæfa því framferði, sem þarna er sýnt. Leikurinn er allur svona sundurlausar sagnir og atburðir úr gamla testamentinu. Atburð- irnir byrja og enda of skyndi- lega og það vantar heildarblæ á alt saman. Engintilraun virðist vera gerð til þess að taka at- burðina í nokkuri, réttri röð. — Stórar gloppur koma fyrir hér og þar, eins og þegar hlaupið er yfir alt frá falli Jerikó borgar til herleiðingarinnar. En samt verður þetta eðlilegt sem sögur svertingjaprests, isem er að fræða negrakrakka um það, hvað mannfólkið hafi verið spilt, og hvernig drottinn hafi stjórn- að heiminum fyr á dögum. Hversu sönn lýsing er þetta á trúarhugmyndum svertingja yfir leitt? Margir svertingjar hafa mótmælh því, að þessi lýsing sé sönn. En vitanlega standa ekki allir svertingjar á sama stigi að vitsmunum og mentun. Senni- lega ,er trú hinna lítilssigldari á meðal þeirra svona bókstaf- leg og um leið barnaleg. Sú mótbára, að leikritið geri þeim yfirleitt minkun, er naumast gild, vegna þess að ef nokkur verulegur hluti þeirra er á því vitsmunalegu stigi, sem leikrit- ið bendir á, þá er réttmætt að sýna það í skáldriti. Hitt er auð- vitað misskilningur og vanþekk- ing, að allir svertingjar (geri sér svona barnalegar hugmyndir; auðvitað gera margir þeirra það ekki, fremur en aðrir upp- lýstir menn. Náttúrlega enu það ekki svertingjar einir, sem hafa hugmyndir líkar þessum, óupplýst hvítt fólk er rétt eins barnalegt í þessum efnum. Það má til dæmis benda á það, að það er ekki ýkjalgngt síðan ís- lenzk sálmaskáld ortu um mat- arhæfið í himnaríki . En er þá leikrit eins og jþetta háð aim trúarbrögðin yfirleitt? Þeir sem að halda því fram, hljóta að hafa allra takmarkaðasta skilning á því hvað trúarhrögð eru. — Sagnimar í gamla testament- inu eiga ekkert meira skylt við trúarbrögð heldur en ótal aðrar sagnir af sama tagi, sem finnast í öllum fornum trúar- brögðum, þær eru hvorki helg- ari né óhelgari en þær; þær eru allar merkilegar sem sýnishorn af átrúnaði manna á ýmsum tímum og í ýmsum löndum'. Þó að það sé sýnt á leiksviði eða í kvikmynd, hverju einhverjir svertingjar nú á dögum trúi um þessar f ornu sagnir, þá auðvitað kemur það ekkert við því, sem að einhverjir aðrir en þeir trúa; það kemur trúnni í víðtækari skilning ekkert við. Og sé myndin í aðalatriðunum sönn, þar sem hún á við, þá er hún engin háðmynd; hún er þá blátt áfram lýsing á þeim hlutum, sem eiga sér stað, og á rétt á sér sem listaverk, ef hún hefir listrænt gildi. Og það hefir þessi mynd, hvernig sem menn kunna, að hneykslast á henni. Myndin sýnir skaplyndi svertingjanna frá mörgum hlið- um. Þrátt fyrir barnalegar hugs- anir birtist þarna mikið af með- fæddri vizku, sem sér oft hlut- ina í réttu ljósi. Góðsemi þeirra og léttlyndi kemur líka í ljós, ekki síður en hinir verri eigin- leikar, sém í augum hvítra manna eru oft mest áberandi. Og inn í þetta er ofið fyndni, sem er alveg sérkennileg fyrir þá. Alt þetta kemur fram eðli-

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.