Heimskringla - 14.10.1936, Qupperneq 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. OKT. 1936
HLJÓMLIST
VESTUR-ÍSLENDINGA
FYRR OG NÚ
Söng og hljóðfall hefir m,ann-
kynið stundað í ótal áraþúsund-
ir, í kofa villimannsins og í höll-
um konunganna. Mörg hundruð
kynslóðir hafa sungið við börn
sín og seinna hafa svo börnin
verið sungin til grafar. Tón-
arnir hafa túlkað sorg og gleði,
ást
höfðu gefið öðrum evrópiskum
þjóðum snillinga í öllum grein-
um tónlistarinnar. í öðrum lönd-
um hafði nútíma tónlist náð
slíkri margbreytni og fullkomn-
un að óvíst er að nokkur fái
skapað í tónum göfugri né full-
komnari stórverk en þá voru
þegar til. Og túlkun og leikni
var komin á slíkt hástig fágun-
ar og þróttar að þar mun seint
verða miklu bætt við á núver-
st og hatur, þeir hafa venð um and. hljóðfæri Hljómment var
önd hafðir til að ná sigri í' _____________*_______,_____._______
hönd hafðir til að ná sigri i, gamfvjnnug annari menningu er-
orustum og blíðka guðina, | lendra þjóða, þar voni söngieik-
ar, hljóðfærasnillingar, hljóm-
sveitir og söngflokkar er túlk-
svæfa barnið og að fremja seið
í»eir eru alheimsmál, sameign og
samstarf allra þjóða. Breyting
og þróun hefir átt sér stað á
liðnum öldum, en hvort nútíma
margbreytni, vísindaleg sam-
stilling og fágun tónanna gefur
oss meiri svölun, en einfaldari
tækni gaf liðnum kynslóðum,
er alveg óvíst.
Hljómlist meðal Vestur-ís-
lendinga nú og fyrir fimtíu ár-
um hefir tekið stórkostlegum
breytingum. Um það bil, er
Heimskringla hóf göngu sína,
uðu sí og æ ný og gömul verk
meistaranna. En alt slíkt var
óþekt á íslandi þeirrar tíðar.
Frumleg tónsmíð utan þjóðlög
var nær óþekt. Sum aðal hljóð-
færin nær óþekt. Söngleikar og
hljómkviður höfðu þar aldrei
heyrst. Stórverk meistaranna
þar því ókunn. Raddþjálfun
sáralítil og hljóðfærasláttur af
allra ófullkomnasta tæi. Rím-
ur, sálmar, þjóðlög og íslenzku
tvísöngvarnir voru sungnir en
var sungið og leikið af viðvan- mest hljóðfærislaust og utan tví
ingum er höfðu söng og hljóð- söngvanna víðast hvar einradd-
færaslátt í hjáverkum ,en nú af að. En áhugi að kynnast er-
sprenglærðum fagmönnum. En íendri tónlist var að vakna, fyrst
vera má að þessum lítt lærðu með starfi Péturs Guðjohnsens
mönnum, hafi tekist eins vel að 0g svo var Jónas Helgason byrj-
fullnægja hljómþrá almennings aður að kenna orgelleik og að
þeirra tíma, og fagmönnunum veita inn í landið útlendum lög-
núlifandi kynslóð. Einnig er Um með íslenzkum textum. Af
vafasamt að sönn og göfug túlk- þessu má því ráða að vestur-
un hafi vaxið að sama skapi og faramir höfðu ekki víðtæka
leiknin, né að nútíminn sé hót.i hljómþekkingu né fágaða tón-
hljómelskari en fortíðin. Þó greind á nútímavísu.
enginn dómur sé á þetta lagður Ekk_ yar um neina stórstíga
má gera dálitla grein fyrir á breytingu að ræða þessi fáu ár
hvera hátt fólk túlkaði söngþrá gr hðin yoru fr£ jyrsta landnámi
sína fyrrum og nú. 0g fram að tggg og næstu árþar
Til að glöggva sig á hljómlist á eftir. En meðal landnemanna
landnemanna um 1886 verður voru hljómelskir einstaklingar,
fyrst að gera stutta grein fyrír þó engir væru fullnuma, höfðu
tóxlment heimaþjóðarinnar á sumir lært undirstöðuatriðin
þeirri tíð er útflutningur fólks heima. Það sem þeir kunnu
til Ameríku hófst. ísland var var iðkað eftir föngum í hjá-
að mestu utan þeirrar þróunar, verkum og hjá sumum var stöð-
er seinustu aldimar á undan ug viðleitni að læra meira sjálfir
FYRSTI LÚÐRAFLOKKUR ÍSLENDINGA I AMERÍKU
The Mountain Silver Cornet Band — Stofnaður 1893
og að hjálpa öðrum að læra það
er þeir kunnu. Það, hve við-
leitnin var viðvaningsleg, er ekki
til að undrast yfir, heldur hitt að
hún var nokkur. Þeir komu I
nemanna mun hafa verið söng-
kensla og gítarspil frú Láru
Bjarnason í Nýja-íslandi 1877
Mun starf hennar þó stutt væri,
hafa borið mikinn og góðan á-
, rangur, því auk þess er hún
hingað fátækir í framandi land, j^^fjj ný j0g og önnur undir-
fluttu út á eyðilönd að ryðja og stöðuatriði örvaði það áhuga og
rækta óbygðir. Þeirra hlutskifti jbk ^ smekkvísi unglinganna.
var einangrun strit og sífeldir
erfiðleikar. Hver sá er skilur
aðstöðu þeirra hlýtur að dá þá
menn er ólu í brjósti slíka feg-
urðarþrá að iðka fagran söng
og tónlist í hjáverkum með
stritinu. Og virðingarverð er
sú ást á ,því fagra og göfuga er
rak slíka menn, sem Jón Frið-
finnsson, Gunnstein Eyjólfsson,
Gísla Goodman o. fl., til að
helga tómstundir sínar svo há-
leitri hugsjón, læra alt er þeir
mögulega gátu náð til og kenna
öðrum, þrátt fyrir erfiðleika
frumbýlingsáranna.
Fyrsta hljómstarf meðal land-
kvæði við mörg útlend lög. Á
þeim tímum var fátt um söng-
bækur og afritaði hún kynstur
af lögum, öðrum til afnota við
söngæfingar og samkomur. Gísli
Goodman var organisti lútersku
kirkjunnar í mörg ár, stjómaði
söngflokkum og var að dómi
þeirra er þektu hann einn á-
hrifamesti og smeifckvísasti
söngfróður maður er Vestur-Is-
lendingar hafa átt. Undir hans
stjórn tók margraddaður söngur
miklum stakkaskiftum. Átti
hann og frú Lára Bjarnason
mikinn þátt í að sönglíf og
hljóðfærasláttur meðal íslend-
inga í Winnipeg komst í það
ihorf er seinna varð. Þeim og
öðrum er að því unnu ósleiti-
lega og endurgjaldslaust verður
það aldrei fullþakkað. Laun
Meðal nemenda hennar var
Gunnsteinn Eyjólfsson tónskáld
er svo sjálfur seinna jók og
glæddi hljómkunnáttu þess hér-
aðs. Enda hafa þaðan komið
margir ágætir söng og hljóð-
færaleikarar síðan.
Dakota nýlendan var svo
heppin að hafa í nokkur ár
söngmanninn séra Hans Thor-
grímsen. Var hann lífið og sál-
in í allri söngviðleitni þau árin
er hann var þar og myndaði þar
kirkjusöngflokk um 1883. Þá er þeirra, er fyrsta og erfiðasta
hann flutti burt tóku aðrir við verkið unnu, voru aðeins með-
cg héldu starfinu áfram. Þar vitundin um að hafa gert rétt,
á meðal má sérstaklega nefna gíatt sig og aðra og rýmt burtu
Pétur Johnson, um það skeið dálitlu af myrkri vanþekking-
verzlunarmaður að Mountain, annnar.
síðar lögfræðingur. Stofnaði | Fyrstu hljóðfærin voru har-
hann lúðraflokk, snemma á ár- monikurnar, sem menn komu
um, al-íslenzkan er þótti sá með að heiman. En smátt og
bezti í héraðinu er fram liðu smátt lærðu menn að nota
stundir. Þar ólst upp sá maður; orgel, fiðlur og blásturshljóð-
er fyrstur af íslendingum í þess- færi. Piano voru svo dýr að þau
ari álfu útskrifaðist af tónlistar- urðu ekki algeng fyr en seinna
skóla, tónskáldið og organistinn En það var mikið sungið. Fyrst
S. K. Hall. f stað mun það hafa verið ein-
í Winnipeg, þessari höfuðborg raddað, íslenzk þjóðlög, ættjarð-
vestur-íslenzkrar menningar, arsöngvar, sálmalög við hús-
vaknaði snemma áhugi fyrir lestra og messur og fyrst í stað
söng og hljóðfæraslætti. Jón undirspilslaust.
Júlíus og Þorsteinn Einarsson1 Fremur voru lögin er sungin
lánuðu orgel í Framfara-félags- voru fábreytt. — íslenzkir tví-
YOU actually pay less for good
light when you use EDISON MAZDA
Lamps. They prevent costly waste of
current and give you full value for
the current consumed.
BETTER LISHT
BETTER SIGHT

LAMPS
$eturSöon P)arötoare Co.
ELECTRICAL CONTRACTORS
PKone 86 755 706 Simcoe Street
Northern Etectric Compatty
LIMITED
húsið fyrst í stað. — Seinna
var keypt vandað orgel til af-
nota við samkomur og söng-
skemtanir. Jón Júlíus söng og
Þorst. Einarsson lék á orgel. —
Voru þeir fyrstu árin aðal frum-
kvöðlar að söngæfingum landa mest
í Winnipeg, í heimahúsum og
hvar sem því varð við komið.
. Veturinn 1881-2 er merkisár í
hljómlistarsögu Vestur-íslend-
inga því þá er stofnað söngfé-
söngvar og rímnakveðskapur
mun hafa verið farinn að rýma
fyrir útlendu lögunum í söng-
bókum Jónasar Helgasonar um
1886. Hér í landi sem heima
þóttu útlendu lögin “fínni” og
af íslenzku lögunum
gleymdist fólki hér fljótt. T. d.
var mikið sungið “Hvað er svo
glatt”, ‘‘Eg man þá tíð”, “Fanna
skautar faldi háum”, “Þú stóðst
á tindi Heklu hám”, “Fóstur-
lagið og orgelið kemur í Fram- íandsins Freyja”, “Til Austur-
fara félagshúsið. Hve áhugi iheims vil eg halda”, “Stjarnan
manna var mikill má^ bezt sjá mm vjg skýjaskaut”, “Ó, hvs
af því að kvenfélagið gefur fogur er æSkunnar stund”, og
þann vetur 147 dali til að styrkja morg onnur útlend lög við ís-
til söngs og orgelnáms þrjár ís- jenzit kvæði er urðu svo vin-
lenzkar stúlkur. | gæl að þau eru þann dag f dag
En einna stærsta skerfinn að kölluð “íslenzku lögin”. Svo
hljómment íslendinga í Winni- slæddust einstaka íslenzk lög
peg á þessum árum lögðu þau með svo sem: “Guð vors lands”,
frú Lára Bjamason og Gísli “ísland farsælda frón”, “Stóð
Goodman. Hún lék á gítar og eg úti í tunglsljósi”, “Nú er
söng, og um 1886 og nokkur; frost á fróni”, “Látum af hárri
næstu árin mun hún hafa átt heiðarbrún,” Gamli Nói,” “Ólaf-
eina íslenzka pianó-ið í Winni-
peg. Vegna uppeldis síns og
annarar aðstöðu heima á ísiandi
áður en hún fluttist vestur um
haf, var hún betur að sér og
hæfarí að leiðbeina öðrum í
þessum efnum en nokkur annar
á þeim tíma. Enda gerði hún
það ósleitilega. Hún kendi og
æfði söng, gítarspil og piano-
spil. Hún átti mikið erlendra
söngbóka og lét setja íslenzk
ur reið með björgum fram”,
“Öxar við ána,” “Nú er vetur
úr bæ”, “Ó mín flaskan fríða”,
“Björt mey og hrein”, “Lýsti
sól, stjörnu stól,” og fáein
fleiri. Orgel eða gítar var not-
að til undirspils þar sem nokk-
urt hljóðfæri var. Harmonikur
voru aðal hljóðfærið er ein-
hverjir vildu fá sér snúning en
snemma voru líka hafðar fiðlur
og fleiri hljóðfæri til dansleika.
Kirkjusöngvar voru þá sem nú
gömlu góðu íslenzku og þýzku
kóralamir.
Eins og gefur að skilja var
um 1886 allur söngur og hljóð-
færasiáttur með viðvaningsblæ.
Raddfólk var margt ágætt og
ýmsir sungu einsöngva á sam-
konijUm. Það er áður getið um
séra Hans Thorgrímsen. —
I Winnipeg, Man., er í göml-
um blöðum getið um Niels
Lambertson, frú Láru Bjama-
son, Gísla Goodman, Einar Sæ-
mundsson, Halldór Oddson og
Miss Graham. Hljóðfæraslátt-
ur var einnig ennþá á byrjunar
stigi og munu þeir hafa þótt all-
góðir er gátu spilað slysalaust
fjórrödduð lög, og höfðu þeir
flestir lært heima á íslandi.
Það er nú erfitt að dæma um
hvernig þetta hljómaði, og eru
dómar þeirra er enn muna söng-
inn um og fyrir 1886 nokkuð
sundurleitir. Einn er mundi eft-
ir húslestrasöngnum o. fl. frá
Nýja-íslandi 1875 og næstu ár-
in, kvað hann svo hörmulegan
að undarlegt væri að það fólk
er svo söng hefði átt falinn í sál
sinni nokkurn neista af söng-
smekk. Annar sagði að söngur-
inn í gamla daga, það hefði nú
verið söngur, sem vert var um
tala, þetta nútíma gól væri
ömurlegt væl samanborið við
það. Það var mikið sungið í
heimahúsum við húslestra og er
fólk kom, saman að gleðja sig,
við guðsþjónustur, í veizlum á
ferðalögum og við skál. En fólk
söng af löngun og einlægni, til
! að gleðja sig og náungann,
^ hafði að launum gagn og gleði.
! Aðalþáttur á samkomum Islend-
jinga voru ræðuhöld og svo
kaffidrykkja en inn á milli var
sungið, og var svo fram að
1890 að söngurinn var auka-
atriði á samkomum til að gefa
hlé á milli ræðanna. Um söng
og hljóðfæraslátt fyrri daga hef-
ir lítið verið ritað. Blöðin álitu
sjaldan þess virði að gera söng-
málin að umræðuefni. Þó eru
nokkrar umgetningar og skal
nú geta um þær helstu.
Heimskringla 26. apríl 1887
prentar fréttabréf frá Jóni
Ólafssyni bónda í Argyle. Þar
getur hann um sumarmálasam-
komu bindindisfélags að sínu
heimili, að söngur og hljóðfæra-
sláttur hafi verið helst til
skemtunar; var þar auk söng
fólks orgel, tvær fiðlur og lúð-
ur. Segist honum svo frá:
“Alt fór þetta vel og siðsam-
lega fram, en einna tilkomumest
þótti skemtunin þegar okkar al-
kunna kæra vísa: “Eldgamla
ísafold” o. s. frv. var sungin og
leikið með á lúður og tvö fíólín,
Það leit út eins og löngun til-
heyrendanna í þá skemtun væri
óseðjandi.”
Svo er og stuttur ritdómur
um samkomu í Winnipeg 8. júlí
1887. Segir þar meðal annars:
“------aldrei betur sungið í fé-
lagshúsinu------. Það er mjög
leiðinlegt fyrir beztu söngmenn
vora að sjá jafn hraparlegt á-
hugaleysi almennings. Sem sagt
fór söngurinn ágætlega, en sér-
staklega voru þessi kvæði vel
sungin: “Kiss Me Mother Ere I
Die” (Einar Sæmundsson), —
“The Last Rose of Summer”
(Mrs. Laura Bjamason) og “Ó,
hvað eg uni mér íslands í döl-
um” (söngflokkurinn).”
27. okt. 1887 birti Heims-
kringla grein eftir Einar Sæ-
mundsson er hann nefnir
“Kirkjusöngur íslendinga í Win-
nipeg”. Byrjar hann grein sína
þannig: “Það er hörmung til
þess að vita, hversu lítil rækr.
er lögð við að hafa sómasam-
legan söng í kirkjunni á sunnu-
dögum”. Svo getur hann um að
þá er hann hafi verið nýkominn
að heiman hafi hann verið
stadidur á heimili séra Jón3
Bjarnasonar í Winnipeg —
“Spurði eg hann hvernig söng-
urinn væri í kirkjunni og svar-
aði hann mér: “Svona, hann er
ekki lakari en hjá Jónasi.” Nátt-
l