Heimskringla - 14.07.1937, Page 2

2. SÍÐA
HE IMSKRI NCLA
WINNIPEG, 14. JÚLÍ 1937
SKOÐANIR
VÍSINDAMANNA
um aldur jarðarinnar og um
það, hvenær líf hafi byjað
á henni og hvenær það
muni líða undir lok.
Síðan maðurinn náði því fram-
farastigi að geta hugsað, hefir
þann stöðugt verið að brjóta
heilann um >að, hvernig jörðin
varð til og hvenær. Fyrsta veru-
lega úrlausnartilraunin var eink-
ar einföld: Hún var sköpuð á
sex dögum, fjögur þúsund og
fjórum árum fyrir Krists burð.
En fáir munu trúa þessari stað-
hæfingu nú. Fornmenn — sér-
staklega Grikkir — hugsuðu
töluvert um þetta efni. En þekk-
ing þeirra var svo skamt á veg
komin, að þeir vissu ekki hvern-
ig eða hvar þeir áttu að byrja.
Af hvaða efnum að jörðin var
sköpuð, og aðrir himinhnettir,
var þeim ókunnugt um; en eftir
þeirri braut liggur úrlausnin.
Efnin, sem jörð vor og allar
stjörnur samanstanda af, eru ná-
kvæmlega þau sömu, þó hlut-
föllin kunni í sumum tilfellum að
vera dálítið mismunandi. Væri
jörðin og sólin jafnheitar, lægi
mismunur þeirra einungis í
stærðinni; að öllu öðru leyti
væru þær nákvæmlega eins —
í báðum eru sömu frumefnin.
Án litsjáarinnar væri stjarn-
fræðileg þekking komin skemra
á veg, og allar tilraunir með að
komast fyrir hið sanna um efni
stjarnanna árangurslausar, og
ályktanir vorar í þeim efnum al-
gerlega út í bláinn; með henni
laukst upp leiðin, sem liggur
máske til uppsprettulindar alls
efnis. En mikilvægast af öllu
er þó það, að litsjáin hefir rétt-
lætt fyrstu viðleitni mannsins á
því tilraunasviði að draga álykt-
anir af samanburði þess sem
þekt er, og þess sem óþekt er.
Litsjáin sýnir oss tvímælalaust,
að sól vor og allar stjörnur sam-
anstanda af öldungis sömu frum-
efnum í mismunandi hlutföllum.
Leiðir sannreynd þessi til þeirr-
ar ályktunar, að alt efni sé frá
sömu uppsprettunni runnið. —
Hvert efni, þétt eða loftkent,
sendir frá sér sveiflur, og tíðni
þeirra sveifla auðkennir hvert
efni svo skýlaust, að ekki er um
að villast. Sveiflutíðni allra
þeirra efna sem hér hafa fund-
ist, er þekt. Þegar samkynja
sveiflur koma frá öðrum stjörn-
um, vitum vér að þær saman-
standa af sömu efnum og jörð
vor. Ein sólin hefir dálítið meira
af.einu efni eða minna af öðru,
er kaldari eða heitari, yngri eða
eldri, og í þessu einungis liggur
mismunur þeirra.
Gerum ráð fyrir að stjörnu-
fræðingum væri einungis kunn-
ugt um hraða ljóssins, og vissu
hornmál sólkringlunnar, og
hefðu get uppdrátt af sólkerfi
voru samkvæmt lögmáli Keplers,
en væri ókunnugt um allar fjar-
lægðir milli hnattanna. Með að-
stoð litsjáarinnar gætu þeir at-
hugað hvernig litrófslínur sólar-
ljóssins, í endurskini þess frá
jarðsjörnunum, flytjast úr stað
sem þær færast áfram á spor-
baugsbrutum sínum, og með því
móti mælt hraða þeirra, og á-
kveðið fjarlægð jarðár frá sólu,
og þvermál sólarinnar.
Þeir gætu einnig mælt um-
ferðartíma sólarinnar með því
að athuga gagnstæðar staðfærsl-
ur litrófslínanna í Ijósgeislunum
frá austur- og vesturröndum
hennar. Og með sömu rannsókn-
araðferð gætu þeir og mælt um-
ferðartíma reikistjarnanna. Þeir
gætu einnig séð, með því að at-
huga litrof margra stjarna, að
litrófslínur ljóss þeirra hefðu
fluzt úr stað sökum hreyfingar
sólkerfis vors í held sinni, sem
nemur tólf mílum á sekúndunni,
hreyfing, sem stefnir að stjörnu-
merkinu Herkúles. Einnig gætu
þeir sannfærst um það, hvort
ljósin koma frá föstum glóandi
efnum, eða frá fljótandi glóandi
efnum, eða frá glóandi gufu. Og
enn mætti nefna fjölda annara
leyndardóma náttúrunnar — al-
heimsins, sem litsjáin hefir leitt
í Ijós, en sem hér yrði of langt
upp að telja.
Eg ætla ekki að rekja sögu
hinna ýmsu kenninga um upp-
runa jarðarinnar, slíkt liggur
BJOR • • •
“Þér finnið gæðin á bragðinu”
STANDARD LAGER
OLD CABIN ALE
OLD STOCK ALE
Sími 96 361
DREWRYS
Have the Business
POINT OF VIEW
?
•
Dominion Business College students have the advantagi
of individual guidance in the all-important factors of
business personality, conduct, and approach.
No matter how thorougiily you know the detaUs oí
office work, you must be able to sell your services,
and this is now just as much a part of Dominion
training as Shorthand, Typewriting, Bookkeeping, or
any of the other courses in which Dominlon leader-
ship has been recognized for over twenty-five years.
Business is better! Employment is increasing!
Prepare for it.
DOMINION
BUSINESS COLLECE
On The Mall
and at Elmwood, St. James, St. John’s
langt fyrir utan takmörk blaða
greinar. Og svo í öðu lagi, þá
getur enginn nokkurn tíma vitað
með neinni vissu, hvernig að
jörðin varð til, án þess að sjá
með eigin augum öll sköpunar-
stigin, sem ómögulegt er. En
þegar til þeirra hluta kemur sem
vér kunnum öll deili á, er ekki
æfíð nauðsynlegt að sjá til þess
að vita með vissu. Ef vér til
dæmis sjáum mannsspor liggja
að vaði öðru megin áarinnar, en
frá því hinumegin, vitum vér að
maður hefir vaðið yfir ána. —
Margar hinna mikilvægustu úr-
lausna síðari tíma, sem reynst
hafa nákvæmlega réttar, voru
afályktanir skarpvitra manna.
Það var ekki fyr en menn
byrjuðu að rannsaka jarðlögin
og fóru að skilja sumar þýðing-
ar þeirra að þeim hugkvæmdist,
að jörðlögin væru blöð úr sköp-
unarsöug heimsins. Jarðfræðin
er aðeins rúmlega hundrað ára
gömul; það má segja að upphaf
hennar sé í minnum elztu manna.
En á þessum örstutta tíma hef-
ir jarðfræðin víkkað sjóndeild-
arhring vorn svo mikið að furðu
gegnir. Árið sextán hundruð
og fimtíu, eftí langa og ná
kvæma rannsókn á þeim hlutum,
sem álitnir voru sönnunargög?
þess efnis, gerði ússher biskup
svofelda yfirlýsing: “f upphafi”,
í þeirri merkingu sem þessi tvö
orð eru notuð í fyrstu Mósebók,
er fjögur þúsund og fjögur ár
fyrir Krists burð. Fimm þús-
und sex hundruð fimtíu og fjög-
ur ár voru þá, að áliti Ússhers,
liðin frá sköpun heimsins.
Þegar steinrunnin dýr og
jurtir fóru að finnast í vatna-
grjóti, fóru vísindamenn að ef-
ast um það, að jörðin væri til-
tölulega ung að aldri, enda þótt
slíkir steingerfingar væru þá
alment skoðaðir sem náttúruaf-
brigði. En í þeim sáu vísinda-
menn glögg merki þess, að jörð-
in væri miklu eldri en nokkurn
hafði órað fyrir.
Jarðfræðingurinn, James Hut-
ton, hélt því fast fram, að í Ijósi
þess sem nú væri að gerast, eða
sem nýlega hefði gerst, mætti
útskýra sögu umliðinnar æfi
jarðarinnar . Með skoðun þess
ari lagði Hutton grundvöllinn að
jarðfræðisvísindum vorrar tíðar.
Tveim árum fyrir andlát sitt
kvaðst hann hvergi §já merki
byrjunar, né líkur neins endis.
En ári síðar birti Laplace
stjörnuþoku tilgátu sína. í henni
fólst byrjunin. Hefði Huttor
þá ekki verið búinn að láta
skoðun sína í Ijósi um byrjun
jarðarinnar er óvíst að hann
hefði látið hennar getið. Jafn-
vel Wiliam Thomson, jafn skarp-
skygn og hann þó var, lét þá
skoðun í ljósi um síðustu alda-
mótin, að aldur sá, er vísinda-
menn tileinkuðu jörðinni — sem
í sumum tilfellum skifti tugum
miljóna ára — væri alt of hár.
Hann áleit að hún væri í mesta
lagi tuttugu miljón ára gömul.
Hefði Thomson verið þagmáll
um þetta atriði ofurlítið lengur,
má telja víst að hann hefði aldrei
birt þá skoðun almenningi, því
litlu síðar var radíum fundið og
sjálfvakti útgeislunareiginleiki
þess, sem gerði áætlun hans um
aldur jarðarinnar hlægilega fjar-
stæðu. Það var einnig skoðun
hans, að sólin, sem ljósgjafi, yrði
liðin undir lok að fimm miljón
árum liðnumð sem vitanlega
þýddi það, að alt líf á jörðinni
yrði löngu útdáið fyrir þann
tíma.
Það hrikti hátt í máttarviðum
gamallar trúar þegar jarðfræð-
ingar kváðu jörðina vera tugi
miljóna ára gamla; og hvað eftir
annað stóð mannheimurinh agn-
dofa sem nýjar áætlanir fram-
lengdu aldur hennar að miklum
mun. Jarðfræðingar héldu nú
ekki kyrru fyrir eða sátu auðum
höndum. Þeir rannsökuðu út-
höfin — leystu upp rífleg sýn-
ishorn af legi þeirra, til þess að
komast að raun um, hve mikið
uppleyst salt þau hefðu að
geyma; og ætluðust á um hve
mikið salt að ár og fljót bæru
árlega til sjávar, og reyndu á
þann hátt að komast ennþá nær
hinu sanna um aldur hennar.
Þeir athuguðu vanda framburð
fljótanna — hversu ört þau
eyddu klettum og jarðvegi og
báru fram til sjávar. Rann-
sóknir þessar leiddu það í ljós,
að þykt vatnagrjótslaganna á
sjávarbotni er svo mikil, að rúm-
tak þeirra jafnast á ^ið rúma
tuttugu fjallgarða álíka stóra og
Klettafjöllin í Norður-Ameríku.
Þessi ógrynni hefir vatn og vind-
ur sorfið af yfirborði þurlendis-
ins og borið til sjávar. Og þann-
ig hefir landið smám saman
lækkað og skorist niður, en höfin
grynst. Og lengist nú aftur að
nýju lífssaga heimsins. í byrjun
þessarar aldar var meginþorri
jarðfræðinga þeirrar skoðunar,
að jörðin væri að minsta kosti
eitt hundrað miljón ára gömul.
Rétt í þessum svifum kemur
radíum til sögunnar og bregður
skæru ljósi á þetta margrædda
skoðunarmál. Hinn sjálfvakti
útgeislunareiginleiki þess lætur
vísindamönnum í té svo margar
þýðingarmiklar ábendingar, og
sumar þeirra ná jafnvel tli yztu
endimarka alheimsins, og marg-
ar ef til vill eru ekki enn komn-
ar í ljós. Sumar ábendingarnar
leita að aldri jarðarinnar, en
aðrar snerta þau skoðunarefni,
hve lengi að hún og sólin muni
endast. Þessar nýju ábending-
ar, eftir hartnær fjörutíu ára
rannsókn, hafa leitt til þess, að
eðlisfræðingar eru þeirra skoð-
unar nú, að jörðin sé máske búin
að snúast um ás sinn í þrjú
hundruð þúsund miljón ár og að
líf hafi þróast á henni um einn
þriðjung þess tímaskeiðs.
í stuttu máli, þá er málefni
þessu þannig háttað: Öll sönn-
unargögn hafa enn ekki borist
manninum í hendur, né þekkir
hann til hlítar þau sem honum
hefir nú þegar hepnast að ná í.
En eftirtektarvert er það, að því
fleiri sönnunargögn sem honum
áskotnast og því betur sem hann
skilur þýðing þeirra, því eldri
virðist jörðin að vera.
í fornöld gerðu menn sér, að
svo miklu leyti sem vér vitum,
engar hugmyndir um aldur jarð-
arinnar eða um það, hve lengi
hún mundi standa. Síðar mynd-
uðust guðrækilegar skoðanir um
eyðilegging hennar. — En vís-
indalegar skoðanir um þetta
atriði höfðu eigi myndast hjá
neinni fornþjóð vegna þess
að þá voru hvorki til vísinda-
menn né viðhæfar sannreyndir.
Þegar óupplýstir menn, en sálar-
lega vaknaðir, fóru að hugsa um
hve gömul jörðin myndi vera, og
um örlög hennar, tileinkuðu þeir
henni, að þeim virtist mjög há-
ann aldur. En mælikvarði þeirra
var þeirra eigið æfiskeið. Sam-
kvæmt þeim mælikvarða var
fimm þúsund eða sex þúsund ára
fortíð hár aldur. Þegar hér var
komið sögu, gat þeim vitanlega
ekki hugkvæmst neitt, sem henni
gæti grandað, nema almættið
sjálft, er gert væri í hefndar-
skyni fyrir afbrot og vonsku
mannanna. En hnýsnin, ímynd-
unaraflið og rannsóknareðlið,
meðfæddir eiginleikar mannsins,
leiddu af sér þekkingarstig, er
einungis fæst með nákvæmri at-
hugun, gerhyglisdómgreind og
réttum hugsunai;ferli, og nefnist
vísindaleg þekking. Þekking
þessi hefir gjörbreytt skilningi
vorum á eðli hlutanna og afstöðu
þeirra hverjum við annan, og
margfaldað fróðleiksforða vorn,
skapað algerlega nýjan mann-
heim og er líkleg til að hefja oss
á æ hærra og hærra menningar-
stig.
Sem vísindalegri stjarnfræðis-
þekkingu þokaði áleiðis varð sú
skoðun æ sterkari hjá stjörnu-
fróðum mönnum, að jörðin væri
af sömu rótum runnin og aðrir
himinhnettir, og væri sömu lög-
málum háð. Væri þessu nú
þannig farið, var þá óhugsandi,
að jörðin gæti einhverntíma
eyðilagst af árekstri ? — Og
sem efnafræðileg þekking óx,
vaknaði sú hugsun, að sólin, eins
og alt annað sem brennur, hlyti
fyr eða síðar að brenna út; og
sem þetta væri að ske, liði vit-
anlega alt líf á jörðinni undir
lok. En ekki leið á löngu þar
til skoðun þessi var borin fyrir
borð. Þeirri kenningu, að jörð-
in kynni að eyðileggjast af á-
rekstri, hefir einnig verið hafn-
að, ekki vegna þess að engin
merki benda til slíkrar ógæfu,
heldur af enn betri ástæðu. Ein-
stein er nú búinn að færa vís-
indamönnum heim sanninn um
að sólin og reikistjörnurnar
haldi sínum gangi, ekki af völd-
um þyngdaraflsins, heldur vegna
þess að þær ganga eftir sínum
eðlilegu brautum. Sólin og jarð-
stjörnurnar (sem og allar aðrar
stjörnur) eru þar sem þær eru af
því þær geta hverfi annarstaðar
verið. Vísindamenn trúa því nú
heldur ekki lengur, að sólin muni
brenna út. Skoðunarbreyting
þessi er komin til af því að þeir
hafa hugsað dýpra og vita meir
en fyrrum. Fyrri hugmyndin
var, að sólin væri logandi efni,
sem brynni öldungis eins og við-
arköstur brennur, sem kveikt
hefir verið í. Nánari íhugun út-
rýmdi þessari kenningu. Þó sól-
in só feikilega stór, gæti hún
ekki, sem eldsneyti, enzt í miljón
ár, hvað þá lengur. Með öðrum
■ orðum, sólin er ekki samsett af
'logandi efnum, heldur einhverju
j öðru. Þó samdráttur orsaki hita,
I trúa eðilsfræðingar ekki lengur
að það sé samdráttur, sem sólina
hitar. Það sem þeir hafa fræðst
um sjálfvakta útgeislun, bygg-
ing frummagnarinnar og eðli
rafeindarinnar hefir gjörbreytt
sjónarmiði þeirra. Þeir skoða
nú ekki sólina sem logandi eld-
haf eða líkama glóandi af sam
dætti, heldur sem stórkostlegan
raforkugjafa, og álíta að Ijós
hennar og hiti eigi aðallega upp
tök sín í sjálfvakinni útgeislun,
og að magn þeirra muni haldast
óskert um ókomnar miljónir
alda. Né trúa vísindamenn því
nú, að jörðin sé að kólna og
hljóti að lyktum að verða svo
köld, að alt líf á henni deyi út.
j Þeir vita að sönnu ekki enn,
j hvort hún er að kólna eða hitna,
j eða hve mikill hinn eiginlegi
J jarðhiti er; en þrátt fyrir það
eru margir vísindamenn farnir
að fallast á þá skoðun, að sjálf-
j vakin útgeislun orsaki mestan
ef ekki allan jarðhitann og að
hann muni haldast óbreyttur
hundruðir miljónir ára. Þó vér
! sleppum við öll önnur stjarnleg
slys er oss sagt að tunglið muni
að lokum í hægðum sínum ger-
j eyða öllu lífi á jörðinni. En vér
j þurfum ekki að bera kvíðboga
, fyrir því að þetta komi fyrir í
nálægri tíð. Hundruðir miljóna
j áraraðir aðskilja atburð þann
^ og vora tíð. Þó tunglið sé lítið,
hamlar það eigi að síður öxul-
j snúningi jarðarinnar og stöðvar
j hann alveg að lokum. Þegai
J jörðin hættir að snúast um ás
sinn, verður hitastig þeirrar
hliða, sem að sólinni veit, fyrir
ofan vatnssuðuhita, en hin hliðin
verður 273 stig fyrir neðan núll-
punkt — mesti kuldi sem oðrið
getur, er nefnist alger núllpunkt-
ur, á því kuldastigi getur engin
frumeindahreyfing átt sér stað.
Álitið er, að á þeirri hlið tungls-
ins, sem vér aldrei sjáum og sól-
in skín aldrei á, ríki slíkur kuldi
ár og síð. Aðdráttarafl tungls-
ins hefir sömu áhrif a öxulsnún-
ing jarðarinnar og hjólhemill á
bíl að öllu leyti nema því, að
áhrifin koma óendanlega seinna
í ljós. Jörðin snýst til aústurs.
Sjávarföllin streyma vestur. Og
sem þau mæta meginlöndunum,
veita þau jarðarsnúningnum
mótsprynu. Af þessu verður
ljóst, að afl sjá'varfallanna
kemur ekki frá tunglinu, eins og
alment er álitið, heldur frá jörð-
unni. Reikningsfræðingum telst
svo til, að mótspyrnuafl sjávar-
fallanna jafngildi tuttugu biljón-
um hestafla. Snerist jörðin ekki
um möndul sinn, mundi tunglið
einungis hrúga upp sjónum í
afar breiða hæð, sem stæði kyr,
og væri því orkulaus. Þegar jörð-
in hvirflast undir sjávarhæð
þessari veltist -sjórinn vestur
og brýtur á ströndum megin-
landanna, sem eru á austurleið.
Þó lítið muni um þessa mót-
spyrnu við hvern snúning og sé
ómælanleg, þá gætir hennar á
sínum tíma — þegar snúning-
arnir fara að skifta tugum þús-
unda.
Eðlisfræðingar fullyrða, að
snúningshraði jarðarinnar haíi
upphaflega verið fimm sinnum
meiri en hann er nú — að hún
hafi eitt sinn snúist átján hundr-
uð snúninga um möndul sinn á
ári, og að snúningshraðinn hafi
svo smám saman mínkað ofan í
þrjú hundruð sextíu og fimm,
og að hann haldi stöðugt áfram
að mínka, unz jörðin hættir með
öllu að snúast um ás sinn. Eitt
meðal annars er þessu tveldur,
eins og áður er getið, er hömlun-
aráhrif tunglsins. Þegar tungl-
ið var nær jörðinni en það er nú,
voru áhrif þess meiri eða sterk-
ari. Samkvæmt lögmálum þeim
sem stjórnar efni og orku í slík-
um samböndum, er sagt ið
tunglið hafi eitt sinn færst svo
langt frá jörðu að tunglmánuð-
urinn hafi verið tuttugu og níu
dagar. Svo fór það að færast
að.jörðinni aftur. Umferðartírri
þess er nú um tuttugu og átta
dagar. í núverandi fjarlægð
þess seinkar tunglið snúnings-
hraða jarðarinnar um eina sek-
úndu á eitt hundrað þúsund ár-
um; og sem það færist nær, fer
mótspvrnukraftur þess vaxandi.
Samkvæmt náttúrulögmálum,
sem stjórna slíkum hlutum,
kemst tunglið að lokum svo ná-
lægt jörðinni að aðdráttarafl
hennar rykkir því í sundur. —
Sum stykkin munu falla til jarð-
ar, en önnur munu sveiflast um-
hverfis hana og mynda marg-
faldan hring, sem verður að út-
liti ekki ósvipaður þeim, sem um
Satúrnus liggur.
Að alt líf verði liðið undir lok
á undan jörðinni virðist eðlileg
ályktun. Engin lifandi vera var
hér þegar jörðin byrjaði að vera
til, né sá nokkur frumvaxtarstig-
in; er því ólíklegt að nokkur
verði sjónarvottur að endalokum
hennar. En maðurinn á fjórar
guðSgjafir — hnýsni, rannsókn-
areðli, ímyndunarafl og afálykt-
unargáfu, sem með tíð og tíma
gerir honum mögulegt að sjá
með sálaraugum hvað gerðist í
byrjun og hver afdrif heimsefn-
anna verða — að sjá fortíðina
eins og hún var, og ókomna tíð
eins og hún verður. Á þessum
fjórum máttarstólpum stendur
menning vor og allar framfarir.
Vér sjáum nú þegar fleira með
ímyndunaraugum voum en vér
sjáum með þeim líkamlegu. —
Margt af því sem vér sjáum er
alt annað en það sýnist að vera.
Vér sjáum til dæmis sólina koma
upp og setjast — fara umhverfis
jörðina, og köllum því dag og
nótt einn sólarhring, þó vér vit-
um nú, að þessu er ekki þannig
farið. Oss sýnist oft að tungls-
ljósið sé blárra og ekki eins gult
og sólarljósið. En sannleikur-
inn er, að hið gagnstæða á sér
stað. Vér sjáum ótal þétta eða
óhola hluti sem ekki eru þéttir.
Hörðustu og þéttustu efni, til
dæmis demantar, eða safírs-
steinn, eru ofurlitlir himingeim-
ar með óteljandi sólkerfaskörum,
þar sem hver hnöttur hreyfist
með meiri eða minni hraða, eftir
því, hve heitir þeir eru, eða kald-
ir; en hreyfing þeirra hættir
alderi algerlega fyr en kuldastig
hlutanna er orðið 273 fyrir neð-
an núllpunkt. Hvert efni, þétt,
fljótandi eða loftkent hefir sitt
sérstaka frumagnar form eða
byggingarlag.
í stað þess að hugsa sér frum-