Heimskringla - 08.12.1937, Blaðsíða 1

4
THE PAR-T-DRINK
irvir \wnsvica
Good Anytime
In the 2-Glass Bottle 0 ®
AVENUE
Dyers & Gleaners
Fatahreinsun vor er þess
verð að reyna hana.
Hvergi betri.
SÍMI 33 422
658 St. Matthews
LII. ÁRGANGUR
WTNNTPEG, MIÐVIKUDAGINN 8. DES. 1937
NÚMER 10.
HELZTU FRÉTTIR
Dálítil styrk-uppbót á jólunum
verður veitt þeim, sem á fram-
færslu eru hjá bænum. Nemur
hún 75c á hvern mann eða um $3
fyrir hverja fjölskyldu (af fjór-
um). Síðast liðið ár var uppbót-
in aðeins 95 cents fyrir fjöl-
skylduna. Samt varð kostnaður-
inn af því 1936 um $5,681; nú
verður hann $14,000. Manitoba-
stjórn borgar helming þessa
kostnaðar.
* * *
0. L. Harwood, góður verzlari
og sá er var bankastjóri útibús
fylkisbankans sæla í Brandon,
tók við rekstri Brandon-bæjar,
er A. E. McPherson, K.C., lét af
því, vegna þess að hann var
skipaður dómari. Gaf Mr. Mc-
Pherson bænum margar þarfar
ráðleggingar, er hann kvaddi. —
Var ein þeirra sú, að bærinn
þyrfti að fá stofnskrá, en hann
hefir til þessa verið hluti sveit-
arfélagsins. Væri þetta nauð-
synlegt til þess að bæta hag bæj-
arins, því eins og nú stæðu sak-
ir, væru tekjur bæjarins notaðar
sveitinni í heild sinni meira í
hag en bænum.
* * *
Rússarnir, sem við veðurrann-
söknir og fleira hafa fengist á
Norðurpólnum í nærri sjö mán-
uði, fjarlægjast nú svo óðum
hvirfil jarðar, að þeir eru að
gera ráð fyrir að halda heim. ís-
hellan hefir rekið um 750 mílur
frá pólnum og er nú þar sem
haf hefir lítt verið kannað. Munu
þeir því brátt verða sóttir í flug-
fari. Mennirnir voru fjórir og
heitir foringi þeirra Ivon Papan-
in.
* * *
Rowell-nefnd sambandsstjórn-
arinnar, sem skipuð var til að
rannsaka fjárhagsmöguleika
fylkja og sambandsstjórnar og
samtök þeirra á meðal til bjarg-
ráða, hefir starfið um tíma í
Winnipeg. Hafa bæði Bracken-
stjórnin og stjórn Winnipeg-
borgar og fleiri bæja, kepst á
fund nefndarinnar, að tjá henni
f járhagsvandræði sín og krefjast
ásjár af henni eða sambands-
stjórninni. Hefir Bracken geng-
ið bezt fram í þessu, enda er. nú
í dagblaði þessa bæjar skopmyn^
af honum, þar sem hann er að
knýja á náðardyr nefndarfor-
manns (Mr. Rowells). En um
bæjarstjórnina í Winnipeg og
stjórnir fleiri bæja, má svipað
segja. Þær hafa komið fyrir
nefndina, flestár sem Indíánar,
þegar þeir eru að sækja “treaty”
peninga sína. Það vita allir, að
það er hart á dalnum fyrir fylk-
is og bæjarstjórnum. En nefnd
þessi segir sem rétt mun vera,
að enda þótt blómlegt sé í búi
hjá sambandsstjórninni, hafi
nefndin ekki neina “treaty” pen-
inga frá henni að útbýta hér. —
Hvort Bracken heldur nú áfram
við hótún sína um það, eftir þessi
svör nefndarinnar, að hætta
greiðslu á lánsskuldum fylkisins
eins og hann áður tjáði nefnd-
inni, er nú eftir að vita.
^ ♦ sjc
Manitoba-þingið, sem kemur
saman á morgun, segja dagblöð-
in að hafi lítilfjörlegri starfskrá
en nokkurt þing hefir haft s. 1.
20 ár. Eina málið sem fyrir
liggur, sem nafn er hægt að gefa,
er málið um framfærslu atvinnu-
lausra í Winnipeg, er fylkið vill,
að fæddir séu á varasjóði Win-
nipegborgar.
f Tokio, höfuðborg Japans,
hafa staðið yfir veizluhöld og
fagnaður síðan á mánudag, út
af fréttunum frá Kína um það,
að japanski herinn væri að taka
Nanking, höfuðborgina í Kína.
Chiang Kai-Shek-hjónin flúðu
þaðan fyrir skömmu.
* * *
í ræðu sem Hertoginn af Glou-
cester hélt síðast liðinn mánudag
í Lonon, lýsti hann því yfir að
hann og frú hans ætluðu mjög
bráðlega að heimsækja Canada.
Um Canada fór hann svo fögrum
orðum, að til þess er tekið, “loft-
ið hressandi,” “‘útsýnið óviðjafn-
anlegt” og þar fram eftir göt-
um. Hann kvað alla sem fé
hefðu til að ferðast, ættu að
bregða sér vestur, í stað þess að
fara til Evrópu.
* * *
Stjórnin á Bretlandi, sem er
eins og allir vita íhaldsstjórn,
kvað staðráðin í að gera kola-
námareksturinn að þjóðeign á
Englandi. Stjórnin telur nú gróð-
ann af rekstrinum 4,430,000
sterlingspund á ári. f 15 ár
nemi það 66,450,000 sterlings-
pundum. Og það er verðið, sem
stjórnin greiðir fyrir námurnar.
— Hvenær skyldi frjálslynda
stjórnin í Canada, gera kola-
námureksturinn að þjóðeign?
Lindbergs-hjónin komin
til Bandaríkjanna
Lindberghs-hjónin komu til
Bandaríkjanna s. 1. sunnudag.
Eru 2 ár síðan þau fluttu til
Englands. Böm sín tvö, Jón,
fimm ára, og Land, sex mánaða,
skildu þau eftir á Englandi hjá
Mrs. Aubrey N. Morgan, systur
Mrs. Lindberghs er þar býr. Er
sagt að þau geri ráð fyrir að
dvelja hér fram yfir hátíðir. Um
' erindi þeirra er ekkert vitað og
\ með skipinu sem þau komu, vissu
ekki aðrir en skipstjóri að þau
I voru í förinni.
Lindbergh hefir starfað í þágu
j Pan-American Airways í Eng-
landi og það er ekki talið ólík-
legt, að það sé í sambandi við
flugmál, sem hann kemur.
Nanking næsta bráðin
í fréttum s. 1. mánudag frá
Nanking, er frá því sagt að
Japanir hafi verið komnir það
nærri borginni, að þeir væru
seztir að í húsi forsætisráðherr-
ans, Chiang' Kai-Shek, sem
j stendur uppi í hæð einni rétt
j utan við borgina.
Síðar þennan sama dag var
haft eftir japönskum fréttarit-
ara að þorpið Kaochiaomen, 2i/2
mílu frá Nanking, hefði verið
tekið af Japönum; ennfremur
að japanskir hermenn hefðu
haldið inn í garðinn, er höll sú
er í, sem Sun-Yet-Sen, stofnandi
lýðveldisins, bjó í. En sá garður
1 er í útjaðri borgarinnar.
! Að bardaginn færist inn fyrir
borgarmúrana hvern daginn sem
er, þykir þ*að líklega|ta.
Yitfirringar
Margir eru vitfirringarnir í
heiminum á vorum tímum, segir
frétt sem barst hingað fyrir
stuttu. — Yfirvöldin á Englandi
dæmdu mann nokkurn vitskert-
ann er hrópaði á vopnahlésdag-
inns, er konungurinn og hirð-
menn hans stóðu fyrir minnis-
varða þeirra er féllu í styrjöld
inni miklu: “Hættið þessári
hræsni, þér eruð með ásettu ráði
að undirbúa annað stríð.” Við
aðra samskonar athöfn hrópaði
annar maður: “Hinir dauðu eiga
nógu gott. Þér getið ekkert
gert fyrir þá. En hvað um mig ?
Eg hefi ekkert fengið að éta enn-
þá í dag!” Þessi maður var
einnig dæmdur vitskertur.
RÍKISHÁSKÓLINN 1
NORÐIIR DAKOTA
sæmir próf. Sveinbjörn
Johnson doktorsnafnbót
Miðvikudaginn 1. des. sæmdi
ríkisháskólinn í Norður Dakota
prófessor Sveinbjöm Johnson
doktorsnafnbót í lögum (LL.D.)
og er það sá hæsti heiður, sem
háskólinn á yfir að ráða. Fór
athöfnin fram á hátíðlegri og
afar fjölmennri samkomu há-
skólakennara, stúdenta og borg-
arbúa í Grand Forks. Er próf.
Johnson, að dómi allra er til
þekkja, fyllilega verðugur þess-
arar sæmdar, því að hann er í
fremstu röð þeirra manna, sem
útskrifast hafa af ríkisháskólan-
um; var hann þar um hríð pró-
fessor í lögum, og síðar dóms-
málaráðherra og hæstaréttar-
dómari í Norður Dakota; en
rúm síðastliðin tíu ár hefir hann
verið prófessor í lögfræði við
ríkisháskólann í Illinois og lög-
fræðilegur ráðunautur hans;
jafnframt hefir hann gengt á-
byrðar- og umfangsmiklum
störfum þar í ríkinu.
Tilefni komu Dr. Johnson til
Grand Forks að þessu sinni var
það, að honum hafði, af hálfu
ríkisháskólans, verið boðið að
flytja aðalræðuna á “Honors
Day” hans, sem nefna mætti á
íslenzku “Verðlaunadag og við-
urkenningar”, því að sá dagur
er helgaður þeim stúdentum,
sem fram úr skara, öðrum nem-
endum til fyrirmyndar og hvatn-
ingar. Fór vel á því, að próf.
Johnson, sem verið hafði ágætur
námsmaður á háskólaárum sín-
um, var til þess kjörinn að flytja
ræðuna við þetta tækifæri, og
fórst honum það prýðilega úr
hendi. Flutti hann snjalla ræðu
og einkar tímabæra um takmark
háskólamentunar og gildi henn-
ar; benti hann meðal annars á
það, að sá væri vitnisburður
reynslunnar, að þeir, sem fram
úr hefðu skarað í námi sínu,
stæðu, að öðru jöfnu, betur að
vígi í lífsbaráttunni, og væru
þeðsvegna líklegastit til þess, að
ganga þar sigrandi af hólmi. —
Ennfremur dró hann athyglina
að því, að opinberar stofnanir
og hin stóru viðskiftafélög kysu
þá nemendur, sem best ræktu
nám sitt og með glæsilegustum
árangri. Var ræða þessi ungu
námsfólki sterk hvöt til fram-
sóknar, en mörgum verður villu-
gjarnt á þeim leiðum, og hyggur
þann veginn sem auðveldastur
er, líklegastan til frama. Dr.
John C. West, forseti ríkishá-
skólans, stýrði þessari eftir-
minnilegu samkomu, en dr. Olaf
H. Thormodsgard, formaður
lagaskólans, lýsti doktorskjöri.
Auk aðalræðunnar á samkomu
háskólans flutti prófessor John-
son tvær iaðrar ræður í Grand
Forks samdægurs. Á fundi
Lions-klúbbsins talaði hann um
menningarlegt og vísindalegt
starf Illinois-háskólans í þágu
ríkisins, og á miðvikudagskvöld-
ið flutti hann, að tilhlutun Norð-
ur Dakota háskóla, opinberan
fyrirlestur um forn-grískar og
norrænar siðakenningar (“Some
Basic Concepts in Ancient Greek
and Old Norse Philosophy’*). —
Sýndi hann fram á það með
mörgum dæmum, að mörg
grundvallar-atriði væru sameig-
inleg í lífsskoðun umræddra
þjóða, þó heil höf skyldu þær
landfræðilega. Var fyrirlestur
þessi hinn fræðimannlegasti og
auðugur að skörpum athugun-
um, enda var honum mjög vel
tekið af áheyrendum.
Er ríkisháskólinn í Norður
Dakota, og allir þeir, sem heyrðu
ræður prófessors Johnsons, hon-
um þakklátir fyrir komuna og
fræðsluna-. En með framkomu
sinni allri á ræðupallinum við
nefnd tækifæri hefir hann, eins
og svo oft áður, aukið á hróður
fslands og íslendinga. Sómi sona
og dætra ættlands vors er altaf
sómi þess.
Richard Beck
ingu í sameinuðu Alþingi.
Varið verður 150 þús. krónum
a,f atvinnubótafé til Suðurlands-
brautar á næsta ári.—N. Dbl.
FURÐULEG
EMBÆTTIS VEITIN G
SAMKOMULAG
milli Framsóknarflokksins og
og Alþýðuflokksins um áfram-
haldandi samvinnu
Rvík. 17. nóv.
f nótt náðist samkomulag milli
Framsóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins um stuðning við ríkis-
stjórn og afgreiðslu mála á yfir-
standandi Alþingi. Tekur þetta
samkomulag til hinna mest að-
kallandi fjármála og atvinnu-
mála.
í aðalatriðum er þetta sam-
komulag sem hér segir:
Afgreidd verði greiðsluhalla-
laus fjárlög. Ríkissjóði verði
aflað nýrra tekna samkvæmt
frumvörpum, sem lögð verða
fram nú í vikunni af fulltrúum
beggja flokkanna. : Tekjum
þesfeum verður varið til þess að
vega á móti rýrnun, sem orðið
hefir á eldri tekjustofnum, aðal-
lega verðtolli og vörutolli, til að
standa straum af aðgerðum til
viðreisnar landbúnaði og sjávar-
útvegi, og til að auka tekjur
bæjar- og sveitafélaga.
Gerðar verða ráðstafanir til
varnar gegn útbreiðslu mæðiveik
innar og til hjálpar bændum á
mæðisveikisvæðinu, eftir nánara
samkomulagi' milli allra þing-
flokka., Framlög til endurbygg-
ingar sveitabæjum verða hækkuð
um meir en helming frá því sem
nú er, og Jarðakaupasjóði verð-
ur ætluð ný f járveiting til starf-
semi sinnar.
Mjólkurmálið verður afgreitt
samkv. frumvarpi Framsóknar-
manna á síðasta Alþingi og í
samræmi við þá meginreglu, að
gilda skuli “sama verð fyrir
sömu vöru á sama sölustað.”
Útflutningsgjald á saltfiski
verðúr afnumið. Meginhluti af
öðru útflutningsgjaldi sjávar-
afurða verður látinn renna í
Fiskimálasjóð og því fé varið tíl
styrktar ýmsum nýmælum í
þágu sjávarútvegsins, svo sem
niðursuðu og hraðfrystingu,
markaðsleit og ransókn afla-
miða. Heimilt verður að styrkja
félagsskap sjómanna og verka-
manna til þess að kaupa í til-
raunaskyni togara með nýtízku
útbúnaði og vinslutækjum, enda
verði ríkið hvorki meðeigandi né
þátttakandi í rekstrinum. Styrk-
urinn verður alt að 25% af kostn-
aðarverði, enda komi 15—20%
fjárframlaganna frá eigendum.
Ríkisstjórninni verður heimil-
að að ákveða hámarksverð eða
hámarkslagningu á vörur, ?em
ekki eru verðlagðar samkvæmt
sérstökum lögum.
Lögum um alþýðutryggingar
verður nokkuð breytt. m a. fá
bæjar- og sveitafélög vexti af
ellistyrktarsjóðum sínum, til sér-
stakrar úthlutunar og berkla-
kostnaði létt að nokkru af
sjúkrasamlögunum. Tryggingar-
ráð verður kosið hlutfallskosn-
Rvík. 17. nóv.
Sú fregn vakti mikla athygli
og furðu í bænum í gær, að Har-
aldur Guðmundsson kirkjumála-
ráðherra hafði þá um morgun-
inn skipað sr. Sigurð Einarsson,
til að vera dósent við Háskóla
íslands.
Það má segja, að þessi fregn
hafi komið flestum á óvart. Þeg-
ar sr. Björn Magnússon var sett-
ur til að gegna þessu starfi á s.l.
vori, mun því yfirleitt hafa verið
fagnað af öllum þeim, sem vildu
Háskólaúnm vel, að honum væri
trygður góður kenslukraftur. Sr.
Björn Magnússon hafði getið
sér slíkt orð bæði sem maður og
kennimaður, að honum var
treyst til að reynast vel í þessu
nýja starfi.
Það skal skýrt fram tekið í
þessu sambandi, að embættis-
veiting sú, sem hér hefir átt sér
stað, er að formi til óviðkomandi
þeim stjórnardeildum, sem full-
trúar Framsóknarflokksins í
ríkisstjóminni veita forstöðu.
Og blaðinu er kunnugt um, að
þeir eru báðir mótfallnir þessari
ráðstöfun. Hirisvegar er það,
hér á landi og ananrsstaðar, föst
venja — og löglegur réttur —
hvers ráðherra um sig, að veita
embætti, sem undir hans stjórn-
ardeild heyra, á eigin ábyrgð, án
þess að leita þar um atkvæðis
meðráðherra sinna.
Á Alþingi var í gær útbýtt
meðal þingmanna “blárri bók”,
sem er vöm af hálfu ráðherrans
fyrir þessari óvæntu ráðstöfun.
í riti þessu, sem er 48 bls. að
stærð í stóru broti, er rakin saga
þessa máls frá sjónarmiði ráð-
herrans og birt bréf, símskeyti
og önnur gögn, sem ráðherrann
telur að varði þetta mál.
En í stuttu máli hafa þeir at-
burðir gerst, sem hér skal
greina:
Um dósentsembættið sóttu
upphaflega fjórir menn: sr.
Benjamín Kristjánsson, sr.
Björn Magnússon, sr. Garðar
Svavarsson og sr. Sigurður Ein-
arsson. Sr. Garðar Svavarsson
tók síðar umsókn sína aftur.
Þann 3. sept. 1936 sendi ráð-
herra guðfræðideildinni umsókn-
irnar til umsagnar. Niðurstaða
guðfræðideildarinnar varð sú,
að hún ákvað að láta fram fara
samkepnispróf milli u^nsækjend-
anna og mæla með þeim, er sam-
kepnina ynni. í dómnefndinni
voru dr. Jón Helgason biskup, sr.
Árni Sigurðsson, prófessorarnir
Ásmundur Guðmundsson og
Magnús Jónsson og prófessor H.
Mosbech frá Kaupmannahafnar-
háskóla, sem af guðfræðideild-
inni hafði verið fenginn til að
mna þetta verk af hendi.
Samkepnisprófinu var lokið og
úrskurður dómnefndar birtur
ráðherra 7. marz 1937. Úrskurð-
urinn var á þessa leið:
“Dómnefndin lítur svo á, að
séra Björn Magnússon hafi í rit-
gerð sinni og fyrirlestrum gert
gefnum verkefnum bezt skil
keppendanna og sýnt mikla yfir-
burði fram yfir hina að vísinda-
legri efnismerðferð, þekkingu og
framsetningu. Telur dómnefnd-
in hann einkar vel hæfan til að
takast á hendur kennaraembætti
í guðfræði við háskólann og legg-
ur það til með samhljóða atkvæð-
um við guðfræðideildina, að hún
mæli með því, að honum verði
veitt dósentsembættið, sem nú
er laust.”
Eftir þetta var sr. Björn
Magnússon af kensulmálaráð-
herranum, Haraldi Guðmunds-
syni, settur dósent við háskólann
frá 1. apríl 1937 að telja. Er
hann nú alfluttur hingað til bæj-
arins með f jölskyldu sína og hef-
ir selt bú sitt að Borg á Mýrum,
þar sem hann, eins og flestir aðr-
ir, munu hafa gengið út frá því,
að setningin væri alveg ótvíræð
tilkynning um það, að honum
yrði veitt embættið í samræmi
við úrskurð dómnefndarinnar.
En nú gerist alt í einu þau
furðulegu tíðindi, að Bjöm
Magnússon er af ráðherranum
hrakinn frá starfi sínu og annar
maður skipaður í hans stað.
— Greinargerð ráðherrans
fyrir þessu athæfi er á þá leið,
að hann hafi, eftir að sr. Bjöm
var settur, snúið sér til kenslu-
málaráðherrans í Svíþjóð og
beðið hann að útvega sænskan
vísindamann í guðfræði til að
framkvæma “yfirmat” á ritgerð-
um og fyrirlestrum keppend-
anna. Sú málaleitun hafi borið
þann árangur, að prófessor Ny-
gren við háskólann í Lundi hafi
tekið þetta verk að sér. Að úr-
skurður hans hafi fallið á þá
leið, að sr. Sigurður Einarsson
einn umsækjendanna væri hæfur
til að taka embættið að sér, og „
að í samræmi við þann úrskurð
sé nú setning sr. Björns Magn-
ussonar upphafin og embættið
veitt sr. Sigurði Einarssyni.
Nýja Dagblaðið telur það ekki
sitt meðfæri, a. m. k. á þessu
stigi málsins, að gera upp á
milli þeirra tveggja erlendu guð-
fræðinga, sem um þetta mál hafa
fjallað. Það verður heldur ekki
talið fært, með hliðsjón af for-
sögu háskólans í hliðstæðum
málum, að gera þá kröfu, að al-
gerlega sé farið eftir þeim tillög-
um, sem dómnefndir hans gera
um val manna í kennarastöður.
En þótt slept sé báðum þessum
atriðum, sem niðurstöðu máls-
ins óviðkomandi, er framferði
ráðherrans eigi að síður óverj-
andi.
Menn munu minnast þess, að
rétt áður en þetta samkepnis-
próf hófst, var uppi deila milli
háskólans og sama ráðherra*
viðkomandi veitingu prófessors-
embættis í lögum. Ráðherrann
hafði í því tilfelli fyrirfram neit-
að að hlíta úrskurði samkepnis-
prófs. Þegar hann nú lét sér
lynda, að samkepnisprófið um
dósentsembættið skyldi fram
fara og dró veitinguna með tilliti
til þess, lágu til þess full rök að
ætla, að hann að þessu sinni ætl-
aði að láta samkepnisprófið
skera úr. Ella hefði legið bein-
ast fyrir að láta ekki prófið fram
fai'a og veita embættið þegar í
stað, án þess að baka umsækj-
endum þá fyrirhöfn og kostnað
sem prófið hlaut að hafa í för
með sér.
Og hafi ráðheri^ann, að próf-
inu loknu, verið þess ráðinn, að
önnur ráðstöfun en að hlýta því
gæti komið til greina, var það
óafsakanlegt að setja sr. Björn
Magnússon í embættið 1. apríl
s. 1. og gefa þannig ótvírætt til
kynna að farið yrði eftir úrslit-
um prófsins. Vegna guðfræði-
deildarinnar var setning í em-
bættið með öllu þarflaus, þar
sem kensla á því skólaári var
langt komin og auðvelt að sjá
fyrir henni á annan hátt, það
sem eftir var kenslutímans.
Hjá því verður heldur ekki
komist, að benda á það, hversu
fráleit sú regla væri, ef upp væri
Frh. á 5. bls.