Heimskringla - 23.02.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 23. FEBR. 1938
iímmskrimila |
(StofnvJS 1888)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 88 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst
tyrlrfram. Allar borganlr sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
311 viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendlst: =
Kcnager THE VIKINQ PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
IRitstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINQLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
I- _________________________________ m
I
I“Heimskringla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
g Telephone: 86 537
.......................................^
WINNIPEG, 23. FEBR. 1938
EINAR JÓNSSON: MYNDIR II.
(1937)
Ný bók af listverkum Einars Jónssonar
hefir nú borist vestur um haf; er hún
gefin út á árinu 1937. Hún er ekki eins
stór og fyrri myndabókin, enda fylgir
henni ekkert lesmál. En innihaldið er hið
sama að gæðum og fyr: ómetanlegt. Þar
eru íslenzkar hugsanir að fornu og nýju
höggnar í stein, af þeim hagleik handav
og dýpt mannvits, að við það verður seint
jafnað. Einar Jónsson er eflaust í tölu
merkustu manna sem uppi hafa verið fyr
eða síðar með íslenzkri þjóð; hann er
vissulega hennar stórfenglegasti listamað*
ur og sérstæður sem hugsuður. Mýkt lín-
anna í myndum hans innan um tröll-
skapinn og yfirgnæfandi þrótt, gerir hann
öllum öðrum ólíkan er við myndhöggv-
ara-starf fást. Og þjóðleg er list hans í
fullkomnasta skilningi. í þessari nýju
myndabók af verkum hans, eru 49 myndir.
Fyrsta myndin er málverk: “Morgun”, ó-
viðjafnanleg mynd, þar sem náttúran blas-
ir í allri sinni dýrð við æskunni, en dýrð,
sem fáum er gefið að sjá nema æskunni.
“Minnistaflan”, er önnur myndin; hún er
heil og fjölþætt mannlífssaga. í “Trölla-
höndum”, heitir ein myndin, er sýnir
manninn vaxa upp úr viðjum vana og
steingerfingsháttar. Þá skortir ekki
frumleik í mynd, sem nefnd er “Sorg”,
fremur en aðrar myndir listamannsins. Þó
ekki- sé nema til að benda á nöfn nokkurra
mynda (því um þær er ekki tök á að
skrifa í hasti, en bókin kom í dag)
skulu þessar nefndar: “Ólafur Helgi”,
“Ingólfur”, “Úr álögum”, “Fyrsti land-
nemi íslands (Papinn)”, “Konungurinn
í Tule”, “Skuld”, mikilfengleg mynd,
“Sindur”, “Tule”, “Á gröf (Konsúlsfrúar
Eisert, Lods, Polen)”, “I mmningu um
skiptapa dr. Charcots”, “Vor”, “Páskalilj-
an”, “Heimþrá”, “Saga” o. s. frv. Þessi
nýja eða síðari myndabók var send Þjóð-
ræknisfélaginu vestur. Þeir sem æsktu að
fá hana til kaups, gætu nú meðan ársþing-
ið stendur yfir, snúið sér til Hr. Á. P.
Jóhannssonar eða hr. B. E. Johnson, er
hafa munu eintök af henni með sér á þing-
inu. Verðið er $2.65.
Verk listamannsins á ef til vill ekki fyrir
mörgum af oss að liggja að sjá. Af mynda-
bókum hans fæst hugmynd um djúpsæi
listgáfu hans, sem hver íslendingur ætti
að kynnast. /
BURTFÖR EDENS ÚR
RÁÐUNE YTIN U
Enginn viðburður af þeim er gerðust um
síðustu helgi, ekki einu sinni hin mjög
eftirvænta ræða Hitlers, hefir vakið meiri
eftirtekt um heim allan, en burtför Edens
úr brezka ráðuneytinu.
Það hafði að vísu borist út, að þeir Eden
utanríkisritari og Chamberlain stjórnar-
formaður á Bretlandi ættu ekki leið saman
í utanríkismálunum og að þar að hlyti að
koma, að þeir rækjust illa á. En stjómin
neitaði því stöðugt að um nokkra óein-
ingu væri að ræða innan ráðuneytisins.
Það mun einnig með öllu óvíst, að Eden
væri enn farinn úr stjórninni, ef sérstakt
atvik hefði ekki fyrir komið.
Þegar Hitler tók Austurríki í einum
hvelli, virtist það koma flatt upp á Mus-
solini. Hann hafði ekkert verið spurðuv
ráða um það. Og það fyrsta sem Mussolini
tekur til bragðs, er að skipa sendiherra
sínum, Dino Grandi, að fara á fund Cham-
berlains forsætisráðherra Breta með til-
boð um að jafna allar sakir í Miðjarðar-
hafsmálunum að undanteknu því er ftalía
hefðist að á Spáni. í þetta er sagt að
Chamberlain hafi tekið hið bezta. Hann
leit svo á, sem þama væri samningsleið
fundin til að vinna að friði.
En með þetta kvað Eden sig ekki ánægð-
an. Og þó að Chamberlain tilkynti í ræðu
sinni, en hann greindi þinginu frá ágrein-
ings-atriðunum milli sín og Edens, að ítalía
hefði gengið að því, og lofast til að kalla
hermenn sína heim frá Spáni, þá lét Eden
sig samt ekki og kvað Mussolini ekki verða
meira fyrir að svíkja það er hann hefði þar
lofað, en er hann hefði rofið samninga við
Breta fyrir ári síðan. Kvað hann ekki
minna hefði mátt nægja, en að ítölsku her-
mennirnir færu heim áður en samnnigar
um það voru teknir trúanlegir.
Chamberlain kvað undir eins verða byrj-
að í Róm á að semja um frið milli þessara
þjóða.
Þegar Eden heyrði þetta kvað hann
friðinum það fylgja af hálfu ftala, að yfir-
ráð þeirra væru viðurkend í Blálandi. En
til slíks væri hann ófáanlegur. Eftir tvo
ráðuneytisfundi að númer 10 Downing
Street, þar sem allra ráða var leitað til að
miðla málum milli forsætisráðherra og
Edens, yfirgaf Eden ráðuneytið.
Eitthvað af ráðgjöfum stjórnarinnar var
að hugsa um að yfirgefa stjórnina á sama
tíma, en hættu við það.
Eden var stöðugt á móti einræðisherr-
unum, Hitler og Mussolini'. Hann sagði
bæði nú er hann kvaddi ráðuneytið og
oft áður, að ef Bretland slakaði á klónni
við þá, væri alt tapað. Halifax greifi tók
við embætti Edens.
Á Bretlandi hefir Eden að sagt er mjög
mikið alþýðufylgi. Blöð liberala og verka-
mannaflokksins eru honum fylgjandi. f-
haldsblöðin telja aftur stefnu Chamber-
lains hina einu réttu. Með Halifax sem
utanríkisritara, vinnist meira í friðarátt-
ina, en með Eden í því embætti.
Blöð á ítalíu tóku fréttina af burtför
Edens úr ráðuneytmu með miklum fögn-
uði. í blöðum Þýzkalands er um hana
talað sem stórsigur fyrir stefnu Hitlers,
þannig, að auðveldara verði nú en fyr, að
semja við Breta um endurheimtingu ný-
lenda sinna.
Það var hin óbilandi stefna Edens á
móti' einræðinu, en með lýðræði, sem gerði
hann mjög vinsælan út um allan heim á
meðal frjálshugsandi manna.
En þrátt fyrir alt, er nú alls ekki að
vita, hverju einræðisherrarnir eru að fagna
með þessu. Þeir þurfa ekki að halda, að
þeir hafi' stjórn Breta í hendi sér, þó
Eden sé þar ekki lengur.
Eina ráðið er að bíða með alla dóma um
það, að brezka stjómin sé með þessu að
sýna sig hliðstæðari alræði en lýðræði,
eins og margir hafa þegar gert, þar til að
árangurinn verður ljós af sátta-umleitun-
um Chamberlains við aðrar þjóðir. Brezk-
um stjórnmálamönnum er þá illa farið að
fatast, ef þeir fara ekki eins nærri' því og
sá næsti hvað Bretaveldi sé fyrir beztu.
AUSTURRIKI í KLÓM NAZISTA
Austurríki hefir lengi átt í vök að verj-
ast með að vemda sjálfstæði sitt. En
aldrei hefir sú barátta verið tvísýnni en
nú.
Fyrir stríðið mikla, var þetta Haps-
borgar keisaradæmi, Austurríki og Ung-
verjaland, víðlent og voldugt ríki með
51 miljón íbúa. Eftir samningmn í St.
Germain árið 1919 (Versala-samning Aust-
urríkis) var landið alt tæpur einn tíundi
að stærð við það sem það áður var og íbúa-
talan aðeins 6V2 miljón. Og eftir samning-
inn í Trianon hafði hið gamla sambands-
land Austurríkis, Ungverjaland, aðeins 8
miljónir íbúa.
Galicía var skömtuð Póllandi. úr fylkj-
unum Bohemia, Moravia og Norður-Ung-
verjalandi, var Czecho-Slóvakía mynduð.
Austurhluti Ungverjalands og Transyl-
vania voru skenkt Rúmaníu. Tyrol og
Istrian skaginn voru lögð til ítalíu; en úr
Cróatia, Dalmatia og Bosnia-Herzegovnia
var Yugo-Slavía stofnuð.
Þetta minnir á söguna um heimssköpun-
ina forðum úr skrokki Ýmis jötuns.
En það versta við þessa sundurmolun
ríkisins var að hin fræga Vínarborg var
þarna skilin eftir með tvær miljónir íbúa,
en ekki neitt líkt því nægilegt land um-
hverfis til að geta fleytt þeim fram. Bún-
aðarvörur, mjólk og þessháttar varð að
kaupa erlendis.
Þar sem svo stóð á, var ekki óeðlilegt þó
þá og þegar bærust fréttir um það, að
Austurríki' væri að sameinast Þýzkalandi.
Viðskiftalega virtist það óumflýanlegt,
hvað sem stjórnarfarslega er um það að
segja. fbúar Austurríkis eru nú 97%
Þýzkumælandi. f Vínarborg eru verka-
menn mikið til sósíalistar, en sveitalýður-
inn er sterk kaþólskur, hver svo sem
stjórnmálaskoðun hans er.
Frakkland fyrirbauð að Þýzkaland
myndaði ríkis viðskifta samband (customs
union) yið Austurríki 1930—31. Eftir
stríðið kom bæði Bretum og Frökkum sam-
an um, að stjórnarfarslegt samband þess-
ara ríkja væri hættulegt. Og nú eru það
Frakkar og Bretar, sem ábyrgð bera á því,
að Austurríki' tapi ekki stjórnarfarslega
sjálfstæði sínu.
En þetta virðist nú þó vera það sem
vofir yfir. Eftir að Hitler sýndi Austur-
ríki vígtennurnar fyrir skömmu, er alveg
víst að Austurríki er Þýzkalandi háðara
en það áður var, og mikið vafamál hvort
að það á ekki eftir, innan skamms, að
verða eitt af fylkjum Þýzkalands. Og það
samband nú við Þýzkaland, er alt annað en
það hefði orðið, meðan Þýzkaland var lýð-
veldi. Kaþólskum mönnum í Austurríki',
getur ekki þótt það eins ákjósanlegt og
vera ætti, enda þó þörfin á sambandinu sé
brýn vegna viðskiftanna. Það er nazism-
inn, sem því sambandi fylgir nú, sem þeir
óttast. Þeir vita hvað fyrir kirkjuna kom
í Þýzkalandi. Að félög og skólar hennar
verði leystir upp í Austurríki, sem á Þýzka-
landi, telja þeir líklegt.
Fyrir fáum dögum kallaði Hitler Austur-
ríkis-kanslarann, Schuschnigg, á sinn fund
í Berchtesgaden, bústað Hitlers, og hótaði
honum öllu illu, ef hann ekki yrði' góðfús-
lega við kröfum Þýzkalands um allskonar
hlunnindi (concessions) í Austurríki. En
Schuschnigg lét sig hvergi, hélt aftur að
svo búnu heim til Vínarborgar, talaði við
stjórnina í Róm, en fann þá sér til undr-
unar að Mussolini var í þetta sinn ekki til
þess búinn, að stöðva yfirgang Hitlers í
Austurríki. Það var ekki við það kom-
andi að senda ítalska hermenn til Brenner
Pass nú eins og einu sinni áður hafði verið
gert. Hvort að þessu valda fjárhags
'erfiðleikar heima fyrir á ftalíu, vita menn
ekki. Mussolini hefir nokkuð á höndum
sér þar sem er Spánn og Bláland; það eitt
er víst. Og svo geta þetta verið saman-
tekin ráð Hitlers og Mussolini, að hinn fyr-
nefndi grammsi í Mið-Evrópu og kræki sér
í sum þessi nýstofnuðu ríki þar en veiti
Mussolini að málum á Spáni fyrir greiðann
að hafast ekki handa í Austurríki. Hvað
sem til kemur, hefst Mussolini þarna ekki
að.
Þessum vonbrigðum fylgdi það auðvitað,
að Schuschnigg fékk ekki' rönd við yfir-
gangi Hitlers reist, er hann sendi hermenn
sína í hundraða tali til landamæra Austur-
ríkis. Kröfur Hitlers voru strax þær, og
varð Schuschnigg þar undan að láta, að
heimta að þrjú sætin í náðuneyti Austur-
ríkis væru skipuð nazistum. Fylgir því
mikið til stjórn lögreglunnar í Austurríki.
Nazistar, sem í fangelsum hafa setið fyrir
samtök um að steypa stjórninni og fleira,
um 2,000 að tölu, eru allir látnir lausir, að
boði Hitlers. Það virðist því ekki mikið
vanta á, að Austurríki sé orðið önnur Dan-
zig fyrir Hitler að leika sér með eins og
köttur að mús.
Bretar og Frakkar spyrja og eru að bíða
eftir ræðu sem Hitler heldur bráðlega, um
hvað þetta eigi alt að þýða, eins og það
verði meira að marka hvað Hitler segir,
en hann gerir.
Þegar Hitler sendi hermenn á landa-
mæri' Austurríkis um það leyti, er Dollfuss
var drepinn, komu ftalir strax til sögu og
lið Hitlers varð að hörfa til baka. Nú
brást ítalía. Og Frakkland einnig. Bret-
land telur sér á sama standa um Austur-
ríki. En það er hin spurnnigin, sem þeim
finst nokkru varða: hvað langt verði þar
til Czechó-Slóvakía verður Nazistum einn-
ig að bráð?
VINNULAUNASKATTUR
Ef það væri ekki fyrir það, að svo margt
“vanskelegt” á sér stað nú á dögum, hefð-
um vér ekki trúað því, að bæjarráðið í
Winnipeg með verkamannasinna í farar-
broddi sækti það mál af kappi við Bracken-
stjórnina, að bænum yrði' leyft að leggja
vinnulaunaskatt á íbúana. En það sanna í
málinu er nú, að um þetta virðist eiga
að sækja til þrautar.
Málinu var hreyft á fylkisþinginu fyrir
nokkru. En það sem í veginum stóð þá,
var að Bracken stjórnarformaður vildi ekki
veita bænum þetta leyfi skilyrðislaust,
enda þótt honum væri' skemt með því, að
sjá sósíalistana lögskipa vinnulaunaskatt,
sem reyndist svo óvinsæll að stjóm hans
sá sér þann einn kost vænstan, að breyta
honum stórkostlega og lækka til helm-
inga til þess að verða ekki grýtt.
— Eigi að síður þótti honum
um fullmikið beðið af bænum,
þar sem farið var fram á 1%
skatt af hverjum, sem í bænum
ynni, eins þeim, sem ekki áttu
heima þar, sem öðrum, ef þeir
á annað borð sæktu atvinnu
þangað. Ósanngjarnt gat ekkert
heitið við það af bænum að fara
fram á þetta, en það fékst nú
ekki.
Síðast liðinn mánudag sam-
þykti bæjarráðið á nýjan leik til-
lögu frá fjárlaganefnd sinni, er
fór fram á að leita enn lags við
stjórina um að fá lagt á bæjar-
búa vinnulaunaskattinn. Verði
þessi skattur því ekki brátt að
lögum í þessum bæ, jafnframt og
í fylkinu, verður það ekki bæjar-
stjórninni að þakka, heldur hinu,
að Bracken getur látið það á
móti sér, að svifta sig skemtun-
inni af því, að sjá verkamanna-
sinnana í bæjarráðinu leggja
vinnulaunaskatt á verkalýðinn.
Þó Roosevelt forseti hefði
veitt tvær miljónir í stað einn-
ar, til herútbúnaðar, hefði það
ekki staðið nokkrum manni í
Canada fyrir svefni.
(Toronto Globe and Mail)
Það virðist ekki vera mikil til-
breyting í því að vera lögsóknari
í herréttinum í Rússlandi, þar
sem) hinir kærðu flýta sér alt
sem þeim er unt, að meðganga
glæp sinn.
(Indianápolis Star)
ÁRNIÁRNASON
Lögregluþjónn (R.C.M.P.)
Allir íslendingar í Vatnabygð-
um og víðar kannast við gömul
hjón, sem eiga heima í Leslie,
Saskatchewan, Svein Árnason
og Þórunni Jóhannsdóttur. Eg
minnist þess, að í fyrsta sinn
sem eg var á samkomu í Leslie,
var eg kyntur þessum hjónum.
Gátu þau þess við mig, að þau
hefðu um skeið verið á heimili
afa míns (í Loðmundarfirði) og
myndu því eftir föðurfólki mínu
frá þeim árum. Það fann eg, að
sá góðhugur sem frá þeim and-
laði í garð feðra minna, beindist
jþá þegar að sjálfum mér, þótt
I þau hefðu aldrei séð mig fyr.
Hefir mér oft fundist það áber-
andi einkenni' í fari aldraðs fólks
hér í álfu, með hve miklum inni-
leik það tekur undir eins þeim
mönnum, sem á einn eða annan
hátt eru tengdir hinu fornkunn-
uga á gamla landinu, mönnum
eða héruðum. Sú velvild, sem
hugurinn á, til alls heima, bein-
ist ósjálfrátt að þeim, sem kem-
ur að heiman. Eftir að eg fór
að kynnast þeim Sveini og konu
hans, er eg settist að í Vatna-
bygðum, hefi eg fundið, að vin-
semd hinnar fyrstu viðkynning-
ar var varanleg og í fullu sam-
ræmi við framkomu þeirra og
allan hugsunarhátt. Býzt eg við,
að aðrir hafi sömu sögu að segja.
Þau eru glaðvær og alúðleg heim
að sækja og bjart yfir híbýlum
þeirra. Þannig verkar heimilið á
gestinn. Þau eru vinsæl í bygð-
inni, gömlu hjónin, og sveitung-
arnir hugsa hlýlega til þeirra.
Það koma fyrir stundir í lífi
allra manna, þegar þeim er venju
fremur þörf á samúð mannanna.
Svo mun það hafa verið fyrir
þeim Sveini og Þórunni í fyrra
sumar, þegar elzta barnið þeirra
fórst á voveiflegan hátt. Við
þá jarðarför sýndu bæði íslenzkir
og enskir sveitungar þeirra sam-
úð sína með þeim hætti, að auð-
fundin var löngunin til að sefa
sorgina og hlýja hugann. Var
þar eitthvert hið mesta fjöl-
menni saman komið, er sézt hefir
við slíka athöfn í Leslie. Menn
tala stundum um, að heimurinn
sé kaldur, en venjulega kemur
það þó í Ijós, þegar á reynir, að
mennirnir finna til hver með öðr-
um í yfirlætisleysi hversdags-
lífsins.
Gömlu hjónin gengu þessa
daga gegnum harða og þunga
raun. Mér fanst það vera þrent,
sem gaf þeim þrek til að standast
hana. Það var trúin á guð og
ódauðleikann; það var velvild
mannanna; og það var hugsunin
um drenginn þeirra sem góðan
og ástríkan son.
Árni Árnason var fæddur 7.
nóv. 1888 í Húsavík í Norð-
ur-MúIasýslu. Hann var elzta
barnið; lifði sín fyrstu bemsku-
ár við þau áhrif, sem íslenzk
fjöll, haf og grundir veita þeim
smælingjum, er alast upp við fs-
lands móðurbrjóst. Þegar for-
eldrar hans fluttust vestur um
haf, fylgdist hann með þeim til
Akra í Norður-Dakota árið 1900,
og þaðan til LeSlie-bygðaf í
Saskatchewan 1904. Unglingsár
sín var Árni jafnan til heimilis
hjá foreldrum sínum. Hann vann
af kappi og ruddi sér jafnframt
veg við skólanám. Verzlunar-
fræði lærði hann í Winnipeg og
stundaði síðan verzlunarstörf,
bæði hjá öðrum og við eigin fyr-
irtæki.
Stríðið mikla gerði óvænta
breytingu á högum Áma Árna-
sonar eins og svo margra ann-
arra ungra manna. Árið 1915
gekk hann í herinn. Var hann
fyrst á herskóla í Winnipeg, en
síðan víðsvegar við heræfinga-
kenslu. Yfir til Frakklands fór
hann 1917. Særðist hann einu
sinni í ófriðnum. Árið 1919 kom
hann aftur til Canada og setti
upp verzlun í Leslie. Um tíma
var hann í félagi við Jón ólafs-
son, sem um mörg ár stundaði
verzlun þar í bænum. í Leslie var
Ámi þó ekki í þetta sinn nema 3
ár. Ýmsir vinir hans hvöttu
hann til að hagnýta sér þá
fræðslu og æfingu, sem hann
hafði fengið í hernum, og mundi
gera honum greiðari aðgang inn
í lögregluliðið. Stundaði hann
það nám, er til þurfti í Regina,
og gekk að því búnu í lögreglu-
liðið (R.C.M.P.). Við það starf
naut hann fylsta trausts. Hann
var um tíma í Priswell, York-
ton, Northgate og síðast í Wil-
lowbush, þar sem dauða hans
bar að höndum.
Árið 1932 kvæntist Árni konu
af skozkum ættum, Isabellu Mc-
Donald. Hún lifir mann sinn, á-
samt lítilli dóttur þeirra,
Jacqueline Anne. Skildist mér
í sumar, þegar eg sá hana, ljós-
hærða og bjarta yfirlitum, að
hún væri afa og ömmu til hugg-
unar eftir sonarmissinn, ekki
síður en mömmu sinni, þegar
pabbi var horfinn sýnum.
Systkyni Árna heitins, er lifa
eftir, eru Vigfús kornkaupmaður
í Foam Lake; Mrs. Sesselja
Gardiner í London, Ontario, og
Kjartan, er vinnur í þjónustu
Saskatchewan-stjórnar. — Þau
munu öll sakna bróðurins úr
hópnum, en gera sitt til að gera
bjart yfir æfikvöldi foreldranna.
Vinir, sveitungar og starfs-
bræður minnast Árna Árnason-
ar með hlýhug. Félagar hans frá
dögum harmleiksins mikla gengu
fylktu liði að og frá gröf hans og
kvöddu hann að venju með lúð-
urhljómum, er verkar eins og
bergmál frá mannshjarta, sem
stynur undan þunga örlaganna,
en þráir að mega titra af gleði
lífsins. Tveir einkennisbúnir
starfsbræður hans komu fram
fyrir hönd lögregluliðsins. Þeir