Heimskringla - 01.02.1939, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1. FEBRÚAR 1939
Heimakringla
(StofnuB lSStl
Kemur iit á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VXKING PRESS LTD.
S53 og S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímia SS 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurinn borglst
tyrtrfram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
911 vlðskifta bréf blaðinu aðlútandl sendist:
Mmager THS VIKINO PRESS LTD.
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPAN EINARSSON
Utanáskrift til rltstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskrlngla” ls publlshed
and printed by
THE VIKIÍIO PRESS LTD.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 1. FEBRÚAR 1939
VAN DRÆÐAMÁLIÐ MIKLA
Fyrir skömmu gerðist sé atburður í
Reykjavik, er undra athygli hefir vakið
hér vestra. Mitt í fullveldisgleðskapnum
bæði heima og hér, 1. desember, birtir
Morgunblaðið í Reykjavík þá frétt, að
einn farþeganna á Gullfossi, er um þær
mundir kom frá útlöndum, hafi verið
handtekinn og teknar af honum 8000 krón-
ur af tollgæzlumönnum á íslandi og hann
kærður fyrir brot á gjaldeyrislögunum.
Farþeginn hét Þórarinn Þorvarðarson, er
hefir í nokkur ár dvalið í Canada, en er ís-
lenzkur þegn.
Nærri mánuði síðar barst frétt þessi
vestur um haf og var birt 5. janúar í Lög-
bergi, eftir Morgunblaðinu. Heimskringla
rengdi ekki frétt Morgunblaðsins, eins
langt og hún náði, en vildi þó sjá sögu-
lokin, áður en fréttin væri birt hér vestra,
og var þó láð það af ýmsum. En Lögberg
leit ekki þeim augum á málið, heldur flutti
fréttina og fylgdi ritstjórinn henni úr hlaði
með því að rita stutta grein um málið og
vekja athygli á að við réttvísina í Reykja-
vík virtist eitthvað bogið og vildi fá
upplýsingar frá stjórninni birtar í Lög-
bergi um lögin sem að þessu máli lytu.
Með því átti að koma í veg fyrir að aðra
ferðalanga héðan að vestan bæri upp á
sama sker.
Með þessu var nú svo í pottinn búið að
málið vakti hér athygli og margvíslegt
umtal; streymdu spurningar til Þjóð-
ræknisfélagsins og blaðanna, eflaust
beggja, um hvernig í þessu lægi. En
niðurlag sögunnar vissi enginn, svo Þjóð-
ræknisfélagið sá sér þann veg einn holl-
astann, að biðja um sögulokin að heiman,
úr því öll stilling væri þrotiri að bíða eftir
þeim. Barst Þjóðræknisfélaginu svarið frá
Hermanni Jónassyni forsætisráðherra, 25.
janúar og er það birt hér; er vonandi að
mál þetta standi engum hér fyrir svefni
eftir lestur þess. Símskeyti forsætisráð-
herrans er á þessa leið:
HVEITIMARKAÐURINN OG
NÝJU SAMNINGARNIR
Frá því að Kingstjórnin gerði samning-
inn s. 1. nóvember við Bandaríkin og gaf
eftir 6 centa ívilnunartollinn á hverjum
mæli af canadisku hveiti á Bretlandi sem
veittur var í Ottawa-samningnum 1932,
hefir King og liberalar stöðugt alið á mál-
um um það, að ívilunin hafi ekki verið
neins virði fyrir Canada. Að fá almenning
til að trúa þessu, virðist þeim hafa verið
mikið áhugamál. í hvert sinni sem minst
er á þennan Bandaríkjasamning eða að
honum er fundið á þinginu sem nú stendur
yfir, er þessu sama viðbrugðið af stjórnar-
sinnum.
Á nú að skilja þetta sem svo, að þeir
álíti Cordell Hull, ríkisritara Bandaríkj-
anna og sérfræðinga Washington-stjórn-
arinnar ekki hafa vitað hvað þeir voru að
fara, þegar þeir voru að kaupslaga við
King s. 1. haust ? Það var ekkert ákvæði í
öllum samningunum, sem þeir lögðu meiri
áherzlu á við samningsgerðina, en jöfnun
þessarar toll-ívilnunar. Hvers vegna? —
Vegna þess að þeir álitu 6 centa tollhlunn-
indi mjög hagkvæm Canada og að afnema
þau eða verða sömu hlunninda aðnjótandi,
væri stjór-mikilsvert fyrir Bandaríkin. Um
leið og ríkisritarinn tilkynti að Canada
hefði fallist á þetta, gat hann ekki stilt
sig um að segja Bandaríkin hafa þarna
komist að betra samningi, en þau hefði
nokkru sinni áður gert. “ívilnunin” sagði
hann, “hefir beint viðskiftum Breta til
Canada og Ástralíu”. Og hann bætti við:
‘Bandaríkin seldu fyrrum mikið hveiti til
Bretlands; með toll-ívilnuninni úr sög-
unni, ættu þau brátt aftur að verða að-
njótandi þeirra viðskifta.”
Hull sagði ennfremur:
“Það ætti einnig með þessu að verða
hægt fyrir hafnirnar og flutningafélög í
Bandaríkjunum, að ná aftur í viðskiftin,
sem þau töpuðu, er þau hættu að flytja
canadiskt hveiti til Bretlands. Samning-
arnir nýju við Canada eru að þessu leyti,
ekki einungis mikilsverðir fyrir banda-
ríska Ijóndann, heldur einnig fyrir alla,
sem kornsölu og flutning koms hafa með
höndum.”
Hér er átt við ákvæðið í ívilnunar-reglu-
gerðinni um að það hveiti, sem hún næði
til, yrði að koma frá höfnum í Canada.
Höfðu því Montreal og aðrir canadiskir
bæir sendingu hveitisins með höndum, en
Buffalo og New York töpuðu henni.
“Ottawa samningurinn var einskis virði
fyrir Canada,” segir King-stjórnin.
“Fyrir Bandaríkin er hann stórmik-
ilsverður”, segir Washington-stjórnin.
Hvernig víkur þessu við?
Ef þig langar til að sjá menn brosa, þá
segið viðskifta-jöfrunum í Washington að
MacKenzie King hafi snúið á þá með
samningunum á síðast liðnu hausti. —
Nokkrum klukkustundum eftir að samn-
ingarnir voru gerðir, seldu Bandaríkin 25
miljón mæla af hveiti í einu, til Bretlands.
(Þýtt).
Reykjavík, 25. jan. 1938
400,000 UNGIR MENN ATVINNU-
LAUSIR í CANADA
Til
Þjóðræknisfélags ísleninga í Vesturheimi,
Winnipeg, Man.
Símskeyti um Þorvarðarsonar-málið
meðtekið. Þorvarðarson hafði brotið gjald
eyrislög með því að kaupa íslenzka peninga
langt undir skráðu gengi sér til hagnaðar.
Þetta (er) brot á lögum um gjaldeyris-
verzlun og varðar sektum; heimilt (að)
gera peningana upptæka. Óumflýanlegt
(að) láta ganga dóm í málinu til þess að
halda uppi gjaldeyrislögunum, sem íslandi
eru alveg nauðsynleg eins og á stendur.
Hinsvegar var ekki gagnvart þessum
manni notuð heimild til að gera peninga
hans upptæka — um 6—7000 krónur, en
aðeins dæmdur í 600 króna sekt og ágóðinn
af óleyfilegri verzlun gerður upptækur
3—400 krónur. Er auk þess í athugunun,
vegna lasleika mannsins, að náða hann af
sektinni. Vægari aðferð hefir aldrei verið
beitt og er óhugsandi að beita. Með kveðju,
Hermann Jónasson
P.S.—Má birta símskeyti þetta, ef álitið
er til bóta. H. J.
Mál þetta getur því skoðast farsællega
leyst, þó ýmsa kunni að undra það, þar
sem ekki eru nema 20 ár síðan íslenzka
þjóðin fékk fána sinn og á þeim tíma
hefir lítil reynsla fengist í að fara með
annað eins vandamál og þetta.
í ræðu, sem Hon. R. J. Manion, leiðtogi
íhaldsmanna, hélt 16. janúar á sambands-
þinginu, og sem var fyrsta ræðan sem
hann flutti, eftir að hann tók við forustu
flokksins, gat hann þess, að á þingi yngri
manna (Canadian Youth Congress) í Tor-
onto á nýliðnu ári, hefði verið áætlað, að
400,000 ungir menn í Canada væru at-
vinnulausir, menn sem aldri væru búnir að
ná til að takast vinnu á hendur, en sem
hefðu aldrei átt hennar kost.
Þó tölur þessar séu áætlaðar, munu þær
því miður ekki fjarri sanni. Ef frá 800,000
til 1,000,000 manna eru atvinnulausar í
landinu, er ekki ósennilegt, að einn þriðji
til helmingur af þeim sé ungir menn. Það
er ekki líklegt að þeir sem bætast við á
vinnumarkaðinum, eigi mikinn kost á at-
vinnu, þegar hundruðir þúsunda, sem
höfðu vinnu, hefir verið vísað frá henni
og bíða þess að tímar batni. Það er svar-
ið, sem vinnuveitendur hér oftast gefa
yngri mönnum, sem atvinnu leita, að frá
10 manns og upp í nokkur hundruð, eftir
stærð stofnananna, sem vísað hafi verið
frá vinnu, sitji fyrir henni, sem eðlilegt
er, en hinir yngri verði á hakanum.
í þingtíðindunum frá 20 janúar, er bréf
birt, sem R. J. Manion var skrifað af Mr.
Kenneth Woodsworth, ritara Canadian
Youth Congress. Bréf þetta minnir á
hvernig ástatt er í atvinnumálunum og
hljóðar á þessa leið:
“Athygli vor hefir verið dregin að því,
að sextíu og níu atvinnulausir ungir menn,
einhleypir og umrenningar hafi verið
hneptir í fangelsi í Toronto, kærðir fyrir
það að betla á götum úti.
Þessi hópur eru menn sem flestir eru
undir 25 ára aldri. Þeir hafa myndað fé-
lag með sér og hafa getað leigt hús fyrir
60 af þeim að búa í. En þeir hafa samt
sem áður ekkert til að lifa á og hafa neyðst
til að betla sér út brauð. Nú vofir sú
hætta yfir þeim, að verða glæpamenn.
Við höfum áður er ástæða hefir verið til
leitað á náðir verkamálaráðherra og beðið
I hann að koma því til leiðar, að
atvinna fengist fyrir unga menn
Hvernig ástatt er fyrir þessum mönnum,
sýnir hve varhugavert er að þetta dragist
lengi úr þessu.
í bráðina leitum við til yðar um að fá
því komið til leiðar, að þessir ungu menn
verði leystir úrfangelsinu án sektar. Okk-
ur virðist ófrávíkjanlegt, að þeim sé lagt
lið og séð fyrir björg (relief) af því opin
bera, unz þeir fá eitthvert tækifæri til að
afla sér hennar sjálfir.
Vér vonum, þar sem menn þessir koma
bráðlega fyrir rétt, að þér gerið sem fyrst
það sem þér getið í málinu.”
Þegar Dr. R. J. Manion hafði lesið þetta
bréf í þinginu, beindi hann þeim orðum
að verkamálaráðherra King-stjórnarinnar,
að hann tæki málið að sér og leysti hið
bráðasta úr því.
Hon. N. McL. Rogers, verkamálaráð-
herra kvaðst hafa fengið frétt um þetta
þennan sama dag, að menn þessir hefðu
orðið brotlegir við bæjarlögin í Toronto, en
að fylkisstjórnin í Ontario væri að rann
saka málið. Sambandsstjórnina kvað
hann eigi að síður mundi veita þessu máli
athygli eins og í hlutarins eðli lægi og
hún hefði ávalt gert er vandræði út af
atvinnuleysi bæru að höndum. í orðum
hans virtist felast, að þetta mál væri ekki
til þess, að æðrast neitt út af því. f
skýrslu sem deild hans gefur út, er tala
ungra manna atvinnulausra aðeins talin
64,000. En við umræður í þinginu kom í
ljós, að það var tala þeirra sem styrk
þæðu. Atvinnulausir voru dálitið fleiri en
styrkþegar.
Sambandsstjórpinni er til lítils að vera
að gera minna úr atvinnuleysinu en það er.
Henni væri nær að taka sér orð Mr. Euler,
viðskiftamálaráðherra til íhugunar, en
hann kvaðst, hvar sem hann hefði komið á
ferðum sínum um landið, hafa orðið hins
sama var: atvinnuleysis og alvarlegs
skorts og bágjinda manpa á meðal. Blaðið
Winnipeg Free Press hefir þetta eftir
honum, svo það er ekki skáldskapur
stjórnarandstæðinga.
Grein þessi byrjaði með ummælum Mr
Manions um þetta sérstaka mál, sem tekin
voru úr ræðir, er hann hélt á móti hásætis
ræðunni á sambandsþinginu. Var sú ræða
mjög löng því víða þurfti við að koma. í
þingtíðindunum er hún 30 blaðsíður prent
aðar. En ræðan hafði það við sig sém
langar ræður eru oft sneyddar og það er
að hún var skemtileg, krydduð gletni og
gamni, en þó rækilegt yfirlit um starf
King-stjórnarinnar og gerhugul gagnrýni
á því. Er það langbezta ræðan sem haldin
hefir verið á þinginu, enn sem komið er.
Og lófaklapp var meira og lengra að þeirri
ræðu lokinni en nokkurri annari, eftir því
er fréttir af þinginu herma. Hina fyrstu
göngu þessa nýja leiðtoga má því góða
kalla.
krónur eða nærri helmingi
minna en þar er keypt.
Frá Noregi kaupir fsland
vörur fyrir 2,931,000 krónur, en
selur þangað vörur fyrir 4,983,-
000 krónur. Er það síldarlýsi,
sem hleypir þessari verzlun við
Noreg mikið fram.
Af Svíþjóð kaupir fsland vörur
fyrir 4,471,000 krónur og selur
þangað vörur fyrir 4,001,000
krónur.
Frá Hollandi nemur innflutt
vara á íslandi 415,000 krónum
en útflutt vara þangað nemur
1,327,000 krónum.
Verzlunin við ítalíu er, inn-
fluttar vörur fyrir 2,368,000 kr.,
en útfluttar vörur fyrir 2,831,-
000 krónur. ftalir kaupa aðal-
lega fisk, verkaðan og óverkað-
an.
Portúgals-verzlun íslendinga
var, innflutt vara 393,000 krón-
ur, en útflutt 6,168,000 krónur.
Við Spán er útflutt og innflutt
vara mikið til jöfn, eða um U/2
miljón króna.
En svo kemur nú til Banda-
ríkjanna. Af þeim kaupa ís-
lendingar vörur fyrir 509,000 kr.
en selja þangað vörur fyrir
5,432,000 krónur.
Það virðist ekki standa mikið
á því, að Bandaríkin séu fús til
að kaupa af íslandi. En hvað
því verður lengi að heilsa, ef
ísland kaupir sama sem ekkert
af þeim, er bágt að segja.
^ Verzlar ísland nokkuð við
Canada? Jú. Það kaupir vörur
hér fyrir 76,000 krónur, og selur
Canada vörur fyrir 4,700 krón-
ur! Hér koma Vestur-íslending-
ar til sögunnar; þeir verða að
kaupa meira af hangikjöti og
harðfiski, ef Canada á ekki að
tapa þessari verzlun frá íslandi!
STEINGRIMUR ARASON
og seinasta barnabókin hans
FRóÐLEIKUR ÚR VERZLUNAR-
-SKÝRSLUM ÍSLANDS
Það er allmikið talað um viðskifti milli
íslands og Ameríku um þessar mundir.
Af því að Heimskringlu bárust nýlega í
hendur verzlunarskýrslur íslands yfir árið
1936, þykir löndum hér ef til vill fróðlegt
að sjá bæði hve verzlun íslands við útlönd
nemur miklu og hvert íslenzk vara er mest
seld. En langt verður hér ekki út í þá
sálma farið.
Öll útflutt vara frá íslandi nemur þetta
nefnda ár 49,642,000 krónum. Innflutt
vara nemur 43,053,000 krónum. Verzlun-
arhagnaður er því rúmlega hálf sjöunda
miljón krónur.
Mest eru nú viðskiftin orðin á íslandi
við Bretland. Innflutt vara þaðan nemur
á árinu 11,514,000 krónum. En Bretar
kaupa ekki nema fyrir 7,416,000 krónur af
íslenzkum vörum, sem er lítið.
Innfluttar eða keyptar vörur frá Þýzka-
landi nema 9,443,000 krónum, en útfluttar
vörur þangað frá íslandi nema 8,163,000
krónum.
Frá Danmörku er mikið keypt á fslandi,
eða alls fyrir 7,059,000 krónur, en Dan-
ir kaupa ekki nema fyrir 3,913.000
Steingrímur er maður nefnd-
ur, barnakennari og skólastjóri
í Reykjavík, er samið hefir, end-
urritað, sett saman og gefið út
fleiri barnabækur, en nokkip-
annar íslendingur, að því er eg
bezt til veit. Hann er sonur Ara
skálds Jónssonar hins eyfirska
er samdi leikritið Sigríði Eyja-
fjarðarsól, sem varð fyrir því
vali, að verða fyrsti sjónleikur-
inn, sem íslendingar sýndu vest-
an hafs, í Winnipeg, 1880, og
sem fróðir menn telja að vera
fyrstu almenna skemtun þeirra í
borginni smáu, sem þá var.
Steingrím Arason mætti vel
kalla Vestmann, svona að hálfu
leyti, en frú Hansínu, konu hans
og frænku, að mestu eða öllu
leyti. Hún dvaldi f jölda mörg ár
í New York, og í þeirri sömu
borg stundaði Steingrímur upp-
fræðslunám við háskóla svo ár-
um skifti. Það er því máske
ekki móti von, að þeir sem úr
vestri koma heim til fslands,
finni sig heima hjá hjónum þess-
um. Enda er það svo. Hið
gestrisna heimili þeirra stendur
að vísu öllum opið, en eg held
helst, að alt að því helmingur
gesta þeirra, sé úr hópi hinna fá-
mennu Vestmanna í fteykjavík
og ferðamenn að vestan. Það er
ekki íslenzka alúðin ein, sem
býður gestinn velkominn, heldur
hið kærkomna “blátt áfram”
vestræna hispursleysi.
Það er eitthvað sameiginlegt
með öllum þeim, sem dvalið hafa
svo árum skiftir vestan hafs.
Hvað það er, get eg ekki sagt í
fljótum hasti, en þegar heim er
komið finnur tilfinningin það
bezt — og heimamennirnir líka,
en öðru vísi. Án þess okkur
detti í hug að segja nokkra vit-
leysu eða gerum okkur seka um
að sýna nokkuð af kúnstum þeim
sem Ameríka kendi okkur — og
þó við séum búin að dvelja svo
árum skiftir heima, þá getur
næst um því hver ókunnugur
heimamaður bent á okkur og
sagt: “Vestur-íslendingur!” —
“Hann hefir verið í Ameríku!”
Eg hefi oft hugsað um það með
hvaða skilningarviti þeir geta
skynjað þetta, og er helzt koji-
inn á þá skoðun, að það sé ekkert
af þessum alþektu fimm, heldur
það sjötta, sem er óþekt enn sem
komið er.
Flestir af fslendingum þeim,
sem heim hafa komið í kynnis-
för, hafa kynst þeim hjónum,
Steingrími og Hansínu, annað
hvort á heimili þeirra eða á
kveðjumótum, og margir hvort-
tveggja. En auk þess kyntust
þeim margir fslendingar vestan
hafs nú fyrir allmörgum árum
slíðan, er þau ferðuðust yfir
þvera Ameríku, dvöldu lengi í
Californíu og ferðuðust mikið
um bygðir fslendinga, beggja
megin landamæranna. Á því
ferðalagi flutti Steingrímur víða
fyrirlestra um ísl. Og eg hygg
að mér sé óhætt að segja, að
heima á íslandi eigum við Vest-
menn enga tryggari talsmenn,
né einlægari vini, en þau hjónin,
því þau þekkja okkur og skilja
okkur og það umhverfi og and-
rúmsloft, sem við búum við. En
þeim, sem aldrei hafa komið til
Vesturheims, virðist það mjög
örðugt. En að eins á skilningi
og trausti, er öll varanleg velvild
jreist.
II.
Jón og Guðrún heitir barna-
bók Steingríms sú seinasta, sem
kom út í vetur nokkru fyrir jól-
in. En þess vegna skrifa eg lín-
ur þessar fyrir1 lesendur Heims-
kringlu, að eg álít að þetta sé
heppilegasta bókin fyrir íslenzk
börn í Vesturheimi að stauta á,
af þeim barnabókum að heiman,
sem eg hefi veitt athygli. Hún
er lestrarbók barnsins, þegar
búið er að kenna því að stafa og
kveða að. Og hún er bæði barns-
lega skemtilegur sögustíll, sem
æfintýr daglega lífsins, og fræði
bók um ísland hið unga með bíl-
um sínum og gufuskipum nú til
dags, og hjálpar fjöldi mynda af
sögu-persónunum og umhverfi
þeirra, þar mikið til, skerpir at-
hyglina og skilninginn og festir
efnið í barnssálinni. En svo eru
sagðar þarna líka sögur og æfin-
týr, sem gerast ekki á íslandi,
og börnin segja hvort öðru skrítl-
ur, ráða gátur og flytja tvö
kvæði eftir eitt af skáldum Vest-
manna ,Sigurð Júlíus Jóhannes-
son lækni, sem eg tel að yrki
bárnakvæði bezt allra íslenzkra
skálda.
Gæði þessarar bókar liggja í
því að hún segir svo einfalt og
óbrotið frá, að hvert barnið get-
ur skilið það, og notið þess sér
til lestrarbótar, jafnt hér sem
heima, og eg vil segja hvar sem
væri í heiminum, þar sem íslenzk
börn læra lestur.
Jón og Gunna, sjö og átta ára
gömul, eru hjá foreldrum sínum
í Reykjavík. Þegar sumarið er
komið og orðið næturbjart yfir
láði og legi, fer pabbi og mamma
með þau í langferð til að lofa
þeim að heimsækja afa og
ömmu, sem bjuggu í fjarlægri
sveit. Var tilhlökkun mikil og
fögnuður þegar lagt var á stað í
rauða bílnum með fulla kassa
af nesti, tjald og svefnpoka. Og
eftir nokkur æfintýr komust þau
heilu og höldnu á öðru dægri til
afa og ömmu, sem tóku þeim
opnum örmum. Þegar heim átti
að fara, báðu börnin foreldra
sína að lofa sér að vera lengur í
sveitinni hjá afa og ömmu, og
fengu þau það. Þar á bænum
var léttadrengur, tíu ára gamall,
sem Siggi hét, og fallegur hund-
ur (eftir myndinni að dæma),
sem Lappi hét. Báðir skemti-
legir og vinveittir. f önnum
sumarsins hjálpuðu systkinin við
sveitastörfin -margbrotnu, eins
og kraftar þeirra leyfðu, en léku
sér þó líka stundum, enda var
vinnan leikur þeirra borgarbarn-
anna, hvort sem þau voru að
reka kýrnar, sækja hestana með
Sigga eða teyma þá með töðu-
böggunum heim að hlöðunni. —
Svo komu töðugjöldin þegar búið
var að hirða af túninu. Og