Heimskringla - 15.02.1939, Blaðsíða 1

LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 15. FEB. 1939
NÚMER 20.
HELZTU FRÉTTIR
_________ ____________
Páfmn dáinn
Píus páfi XI. dó s. 1. föstudag
(10. feb) á páfasetrinu (Vatican
City) í Róm. Hann var nærri
82 ára fæddur 31. maí 1857 í bæ
er Decio heitir í Langbarðalandi,
og hafði verið páfi síðan 1922.
Píus páfi er ekki einungis nú
að honum látnum, heldur var
einnig fyrir nokkru og að honum
lifandi, talinn einn með hinum
merkari páfum, er á stóli hafa
setið.
Hann stóð ekki einungis vel á
verði fyrir kirkju sína, heldur lét
sig veraldleg mál einnig skifta.
f boðskap hans var oft mikil á-
herzla lögð á friðarmálin. Og
um ójafna útbýtingu auðsins,
var hann harðorður.
Kirkjuna efldi hann á sínum
fyrstu árum. En þegar einræð-
isstefnurnar í Þýzkalandi og á
ítalíu tóku að grafa um sig og
ofsækja kirkjuna, varð páfadóm-
urinn auðvitað fyrir miklum
hnekki. En hvort heldur var í
Þýzkalandi, Rússlandi, Austur-
ríki eða Mexikó, sem ofsóknirnar
áttu sér stað, var Píus páfi ávalt
í fararbroddi að reyna að koma
á sættum, en árangurslaust. Á
hólm við stefnu Mussolini gekk
hann þráfaldlega; er óvíst að á
ítalíu hefði nokkuð betra beðið
kirkjunnar en í Þýzkalandi, ef
páfinn hefði ekki tekið þar kröft-
uglega í taumana.
Fæðingarnafn Píusar var
Achille Ratti. Faðir hans var
stjórnandi silki-vefnaðar húss og
vann sonur hans þar til að byrja
með. Þegar hann byrjaði á
námi komu brátt miklir náms-
hæfileikar í Ijós hjá honum. Og
skólagöngu hélt hann áfram unz
hann útskrifaðist af Georgian-
háskólanum í Róm. Hann þótti
skarpur reikningsmaður og hann
var um tíma að hugsa um að
leggja fyrir sig stærðfræði. Próf
sitt tók hann í heimspeki. En
hann hafði lengi notið kenslu í
kaþólskum skólum og áhugi hans
fyrir trúmálum var þar vakinn.
Og til prests var hann vígður
1879. Vann hann þó fyrst við
bókasöfn, fyrst við Ambrosian
Library í Milan og síðar (1907)
við Vatican Library. Hafði hann
mikið orð á sér fyrir þekkingu á
fornritaskjölum (Paleography).
Árið 1919 var hann skipaður
erkibiskup í Milan og gerður að
kardinála. Og páfi varð hann
5. feb. 1922, sem áður er sagt.
Píus XI. var hirðir kaþólskra
um allan heim, um 330 miljón
sálna. Hann var jarðaður 14.
febrúar. Að 18 dögum liðnum
frá láti hans, eða 28. febrúar,
verður einhver að“ vera kosinn
páfi. Pacelli kardináli, sem verið
hefir ríkisritari páfadómsins
(secretary of state), gegnir em-
bættinu, meðan enginn er kos-
inn. Og að hann verði næsti
páfi, er ekki ólíklegt.
Vatikanið (páfarkið) er
minsta ríki veraldar; það er
hluti af Rómaborg, aðeins
hverfi, en fagurt og flott. íbú-
arnir eru um 150 fjölskyldur,
eða 700 manns alls. Það varð
óháð ríki og sjálístætt 1929, með
sérstjórn að öllu leyti og þingi
eins og það hafði verið á fyrri
öldum. Fyrir því sjálfstæði þess
barðist Píus XI, hinn nýlátni
páfi og vann það. Þetta minsta
ríki veraldar hefir met í fleiru
en þvi hversu lítið það er. Vel-
megun íbúanna er þar meiri
en í nokkru öðru ríki. í hlutfalli
við íbúáfjölda hefir það fleiri
bíla, síma, útvarpstæki, kæli-
skápa og lyftur, en nokkurt ann-
að ríki. í Bandaríkjunum eru um
15 miljón talsímar eða 1 tæki á
hverja 8 menn, sem er mikið.
En í Vatikaninu eru talsímarnir
fleiri en íbúarnir. Eins er með
bíla. f Bandaríkjunum eru 1
bíll á hverja fimm íbúa. í Vati-
kaninu er einn bíll á hverja 3V^
íbúa. Og sérhver af hinum 150
fjölskyldum þar, hefir útvarps-
tæki og kæliskáp, sem ekki mun
þekkjast í nokkru öðru ríki. í
þessu minsta rík'i, er einnig
bókasafn sem talið er með mestu
bókasöfnum í heimi; hafði hinn
nýlátni páfi unnið mikið að því
að endurbæta það og stækka og
gera nothæfara en áður.
Eins og nú standa sakir, er
sjálfstæði páfaríkisins í sífeldri
hættu. Fyrir jólin síðustu, fóru
kaþólskir menn á Frakklandi og
á ítalíu á fund páfans, Píusar
XI, og var hugmyndin, að fá því
til leiðar komið, að nokkurt
vopnahlé yrði á Spán yfir jólin.
Það var auðsótt við páfann, því
hann hafði þegar gert uppkast
að slíkri tillögu. En þegar Mus-
solini varð þess var, sagði hann
páfanum skýlaust, að samning-
arnir (Lateran accord) um sjálf-
stæði páfaríkisins væru með
þessu brotnir, að hann væri að'
láta sig utanríkismál ítalíu
skifta. Páfinn hugsaði sig um og
hætti við að halda tillögunni
fram.
Glæpur að biðja fyrir friði
Þýzki presturinn Niemöller,
bróðir Martins Niemöller, sem
nú situr í fangabúðum Hitlers,
og tveir aðrir þýzkir prestar
verða nú á ný leiddir fyrir rétt
og ákærðir fyrir að hafa mis-
notað prédikunarstólinn, með því
að biðja fyrir friði 30. sept. s. i.
Stórveldin glíma um yfirráð
Spánar á bak við tjöldin
Fjögur stórveldi Evrópu, Bret-
land, Frakkland, Þýzkaland og
ítalía sitja nú á leynifundum og
eru að þinga um örlög Spánar.
Þó Madrid og Valencia séu enn
óunnar af uppreistarmönnum, er
búist við að þess verði skamt að
bíða, að Franco verði ráðand
yfir öllu landinu. Það er því
verið að reyna að koma á sætt-
um milli Franeos og foringja
lýðræðissinna, dr. Negrin. En
Franco er óljúft að ganga að
friðarskilmálum Negrin, sem eru
í því fólgnir, að Spánn verði
óháð ríki, sem áður og upp séu
gefnar hefndir. Bretar og
Frakkar styðja þessar kröfur
Negrin, því þeir sjá nú alvöruna
í því, ef ítalir og Þjóðverjar
settu upp herskipastöðvar til og
frá við strendur Spánar og eyj-
ar. Er nú svo komið að Bretar
og Frakkar krefjast þess, að
ítalskir hermenn haldi heim frá
Spáni og Mussolini og Hitler láti
sig Spán litlu skifta. Aftur vilja
þeir að Franco taki algerlega
við og sé veitt lán af Bretum og
Frökkum, því fylgir auðvitað,
að yfirráð Spánar séu í höndum
þeirra, en ekki ftala eða Þjóð-
verja, sem þó ofurlítið munu
þykjast til matarins hafa unnið.
Fyrir Franco er ílt að þurfa að
ganga að þessu vegna stríðsvina
sinna, en hvað skal segja úr því
þeir hafa ekki það fé, sem með
þarf að lána til þess að reisa
landið við? Það er og sagt, að'
Bretar vildu fremur en hitt, sjá
konungdóminn endurreistan,
sem og oft hefir verið hreyft í
fréttum frá Spáni, en það mun
þó óráðið ennþá. Meðan á þóf-
inu um þetta stendur, hefir dr.
Negrin lýst því yfir, að lýðveld-
isstjórnin haldi uppi vörn í þeim
hluta landsins, sem enn er í
hennar höndum og er haldið að
hann sé nú kominn til Valencia.
Blöð ftala ná ekki upp í nefið
á sér út af þessu og fara mörg-
um háðslegum orðum um öll
vináttutákn lýðríkjanna nú við
Franco, sem í tvö og hálft ár
hafi setið á svikráðum við hann.
En Mussolini og Hitler segja nú
aldrei þessu vant fátt. Það hef-
ir vanalegast látið lægra í
þeim er Bretinn hefir sýnt
nokkra alvöru. — Og hann
virðist gera það í þessu sátta-
máli. Hitt mun þó óvíst, að
Bretar og Frakkar styðji lýð-
stjórnina, ef stríðið heldur á-
fram. Að Franco veikist og
verði fúsari til sátta haldi stríð-
ið lengur áfram, er ekki ósenni-
legt.
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
f ræðu sem Hon. J. S. Gardin-
er, akuryrkjuráðherra hélt ný-
lega á sambandsþinginu, er hug-
mynd King-stjórnarinnar sú, að
veita ekki bændum sléttufylkj-
anna neitt útsæði á þessu ári.
Ræðan var svar við spurningu
frá þremur þingmönnum Sask-
atchewan-fylkis um þetta. Mr.
Þorramótskvæði
Flutt í Riverton, 10. febrúar 1939
Nú frændur mætast að fornum sið
Sem feðurnir sætu að blóti
Heitstrenging þeirra er um þjóðemið
Á þjóðlegu gleðimóti.
í sælli minning þeir finna frið
Og fögnuð þótt öldur brjóti
Er minna á hinn fallþunga fossanið
Og Feikni í brimsins róti.
Nefnið það fátækt og skilningsskort
Já, skerðing á trú og lögum
Að ófriðar getur um ættland vort
Aðeins í fornum sögum,
Um helsprengjuregn með hópamorð
Og hernumið fólk og bygðir,
Tunga vors iands á ekkert orð
Yfir þær nýju dygðir!
Nei, þjóðin fékk útsýn í æðra heim
Og alt hennar líf varð stærra, \
Hún léð hafði vængi Ijóðum þeim,
Sem lyftu henni sjálfri hærra,
Og gáfu henni staðfestu, styrk og þor
f straumkasti tímans þungu.
Sjálf ellin þá lifði sitt æskuvor
Er íslenzku börnin sungu.
Því söngvarnir örfa þá aringlóð
Sem íslenzkar fjallalindir
Svali þeim gróðri er í sveltu stóð.
Svipfagrar æskumyndir
f árgeislum birtast við austur brún,
Með andvarans heilsu straumúm.
Þær snerta þá strengi og ráða þá rún
Sem er ríkust í vorum draumum.
Þótt hörmungar risu og sviðu sár
Og sjáist þess ennþá merki
f þrotlausri baráttu í þúsund ár
Þjóðin gekk trútt að verki.
Og kynslóðin unga, sem arf þann tók,
Um afrek í framtíð dreymir;
Því íslenzk tunga þá opnar bók,
Sem eilífan fjársjóð geymir.
Tungan er kraftur sem tengir þjóð
Traustustum sifjaböndum,
Sá orkustraumur um aldir stóð,
Sem alvæpni í sterkum höndum.
Því munu íslenzkir afreksmenn
Ættstofnsins göfgi sanna.
Þótt fent hafi í sporin þeir finna enn
Fótatak kynslóðanna.
íslenzkir menn í álfum tveim,
Nú eig því láni að fagna,
Andans leið þeirra liggur heim
Að langeldum fornra sagna.
Því skal á landnemans lágu gröf
Lífstré í framtíð rísa,
Er brúar um síðir hin breiðu höf
Og bræðrunum leið mun vísa.
Sú örlagabrú er Bifröst glæst
Er bygð skal á trú í verki,
Sjálf er hún röddin er reisir hæst
Vorn rétt og vort þjóðarmerki.
Er spennir hún stál sitt um láð og lög,
Með lending í tíma og rúmi,
Birtast oss aldanna æðaslög
Sem elding frá næturhúmi.
S. E. Bjömsson
Gardiner sagði að skilningurinn
hefði verið sá með útsæðisláninu
s. 1. ár að bændur ættu að geyma
sér nægilegt af þess árs upp-
skeru fyrir útsæði nú. Fylkis-
stjórnin í Saskatchewan hefði
meðtekið 9 miljón dollara frá
sambandsstjórninni á s. 1. ári
til þessa,* sem endast hefði átt
lengur en eitt ár.
* * *
Yfirmaður nazista hersins
(storm troops) Viktor Lutze,
kvað vera í heimsókn í Libíu og
vera að líta eigin augum her-
varnir ítala þar. Þykir Frökk-
um heimsókn þessi ísjárverð og
sönnun þess, að Hitler ætli að
styðja ítali, brjótist ófriður út
milli ítala og Frakka í Túnisíu
og Libíu.
EIMSKIPAFÉLAG
ISLANÐS 25 ÁRA
í dag er liðinn aldarfjórðung-
ur síðan Eimskipafélagið var
stofnað. Sá atburður er einn af
þýðingarmestu þáttum í fram-
förum íslands á síðasta manns-
aldrinum. Að stofnun félagsins
stóð öll hin íslenzka þjóð, bæði
þeir, sem heima eiga í landinu
og landar erlendis. Vestur-ís-
lendingar sýndu við stofnun fé-
lagsins fagran vott um þjóð-
rækni og verður þeirra stuðn-
ingur fyrst fulllaunaður, þegar
bygt verður skip á vegum fé-
lagsins til Ameríkuferða, og lát-
ið heita Leifur heppni.
Þriggja manna er alveg sér-
staklega skylt að minnast með
þakklæti á þessum hátíðisdegi
félagsins. Sveinn Björnsson
sendiherra var aðalhvatamaður
að félagsstofnuninni og áhrifa-
mikill brautryðjandi málsins.
Emil Nielsen var með vissum
hætti faðir þess og móðir. Hann
hafði ungur fest ást á fslandi.
Hann var gæddur miklu skap-
andi afli, hafði mikla þekkingu
og reynslu um siglingar til fs-
lands og með ströndum þess.
Hann hefir frá því félagið var
stofnað og til þessa dags gefið
Eimskipafélagi íslands alla sína
orku. Hann hefir ráðið mestu
um allar skipasmíðar félagsins
og auk þess um smíði Esju og
Ægis. Hlutdeild hans í stofnun
og starfi félagsins er um leið
mikill þáttur í viðreisnarstarfi
íslendinga.
Þriðji höfuðleiðtogi Eimskipa-
félagsins er núverandi forstjóri
þess, Guðmundur Vilhjálmsson.
Hann tók við stjórn félagsins á
hættulegum tíma, í byrjun yfir-
standandi heimskreppu. En fé-
laginu hefir farnast ágætlega
undir stjórn hans. Hann hefir
trúlega fylgt stefnu hins fyrsta
forstjóra, að skoða sig í einu
árvakran og athugulan trúnaðar-
mann félagsins og um leið stuðn-
ingsmann hins íslenzka þjóðfé-
lags. Guðmundur Vilhjálmsson
er enn ungur maður og munu
vinir hans og félagsins vænta
þess, að hann eigi eftir að vinna
marga sigra í starfi sínu. Ame-
ríkuskipið er eitt af þeim aðkall-
andi fremdarverkum, sem bíða
félagsins, þegar lokið er skila-
grein um hinn fyrsta aldarfjórð-
ung. J. J.
—Tíminn, 17. jan.
framtali er skuldlaus eign
hreppsbúa um 180 þúsundir
króna, og skattskyldar tekjur
hreppsbúa hafa á undanförnum
þremur árum numið 8800 krón-
um að meðaltali. Meira en helm-
ingur búenda í sveitinni hafa á
síðari árum reist sér íbúðarhús
úr steinsteypu og í ráðum er að
reisa 4—5 ný íbúðarhús næsta
sumar.—17. jan.
* * *
Kartöflurækt hreppsbúa
Kartöflurækt er mikil í
hreppnum og annar stærsti at-
vinuuvegur bændanna. Hjá sum-
um er kartöflusalan jafnvel
stærsti tekjuliðurinn. Mörg
heimili fá 50—100 tunnur af
kartöflum á ári og sum meira og
sjálfur hefir Kristján fengið
þrjú síðastliðin haust 150 tunnur
af kartöflum til jafnaðar upp úr
görðum sínum. Syðri hluti
hreppsins er sundurskorinn af
jjökulvötnum og á milli vatnanna
eru víða sendnir valllendishólar.
Þar hafa flestir sveitarmenn
aðal kartöflulönd sín í félagi. Eru ‘
þessir sameiginlegu akurreitir
1—4 hektarar að stærð. Með því
að hafa kartöflureitina svona
stóra og félagssamtök um vinslu
þeirra verða girðingar ódýrari
og auðveldara að yrkja þá.
—17. jan.
* * *
100 ára
100 ára gömul er í dag Elísa-
bet Árnadóttir á Hnjóti í Bíldu-
dal. Hún er vestfirsk að ætt og
uppruna og hefir dvalið allan
aldur sinn í Arnarfirði og
Tálknafirði. Hún hefir verið
ekkja í ellefu ár, og misti hún
mann sinn og tvö börn í sömu
|viku. Alls eignuðust þau hjónin
| f jögur börn, sem komust til full-
í SL AN DS-FRÉTTIR
eftir Tímanum
Húsabyggingar í Mýrahreppi
Kristján Benediktsson bóndi í
Einiholti í Mýrahreppi, skrifar
ýms tíðindi úr bygðarlagi sínu.
f Mýrarhreppi eru til heimilis
um 180 manns á tuttugu og
tveim bæjum. Samkvæmt skatt-
orðinsára og eru þau nú öll dáin,
en nokkur barnabörn á hún á lífi.
Elísabet er vel ern, svo há-
öldruð manneskja, hefir fótavist,
dágóða heyrn, en sjónin er tekin
• að daprast. Húsforráð hefir hún
jenn og býr með sonardóttur
sinni, ógiftri.
j Elísabet er vel látin af öllum
sem hana þekkja—10. jan.
* * *
Verðlaunakepni
Danskur maður, Frants All-
ing, hefir nýlega gefið “tekn-
iska” háskólanum í Kaupmanna-
höfn 10 þusund krónur, er út-
hluta skal sem verðlaunum fyrir
uppfinningu á nytjaefni eða
nytjaáhaldi, sem iðnaðarútflutn-
ingur frá íslandi eða Danmörku
gæti grundvallast á. Þátttaka í
þessari samkepni er heimil öll-
um íslenzkum og dönskum ríkis-
borgurum og er undirbúnings-
frestur til næstu áramóta.
—10. jan.
* * *
Snjóflóð í Súganafirði
Síðastliðinn sunnudag féll snjó
flóð á Norðureyri við Súganda-
fjörð og fórust í því 26 kindur.
Bárust sumar þeirra langt fram
á fjörð. Snjóflóð hafa oft fallið
þarna áður og tekið með sér
bæjar- og peningshús.
* * *
Vorkuldarnir grönduðu
farfuglum
íhugulir menn veittu því at-
hygli í sumar, að heiðióur hóp-
uðu sig ekki eins og venjulega á
túnum, er líða tók að hausti.
Þessa gætti víða um land, bæði
norðan lands og sunnan. Þess
er getið til, að ástæðan sé sú,
að kuldarnir síðastliðið vor hafi
grandað ungunum í stórum stíl
og fuglarnir ef til vill ekki ham-
ist í hreiðrum sínum. Muni
fuglafæðin hafa af því stafað.
—10. jan.