Heimskringla - 04.10.1939, Side 1

LIV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 4. OKTÓBER 1939
NÚMER 1.
HELZTU FRÉTTIR
Minningarathöf nin
s. 1. sunnudag í
Sambandskirkj unni
í Sambandskirkunni í Winni-
peg fór fram minningarathöfn
s. 1. sunnudag (1. október) um
séra Ragnar Kvaran, er lézt 24.
ágúst s. 1. en hann var, sem
kunnugt er, prestur þeirrar
kirkju um skeið hér vestra. At-
höfninni stjórnaði séra Guð-
mundur Árnason, forseti Sam-
einaða kirkjufélagsins, en ræður
fluttu auk hans í kirkjunni: dr.
Rögnvaldur Pétursson, dr. M. B.
Halldórson, Sveinn Thorvaldson,
M.B.E., og séra Philip M. Pét-
ursson. Eru þrjár ræðurnar
birtar í þessu blaði, þær er náð-
ist til í tíma ,en framhald þeirra,
ásamt minningarræðu frá séra
Jakob Jónssyni, um séra Ragnar,
er flutt var í Wynyard, birtist
í næsta blaði. Ennfremur er í
þessu tölublaði skrá sú birt, er
fylgt var við minningarathöfn-
ina og sem var prentuð og út-
býtt í kirkjunni. Greinir þetta
alt mjög vel frá því er fram fór.
í kirkjunni mátti heita, að
hvert sæti væri skipað. Rík
saknaðartilfinning býr í brjóst-
um Vestur-íslendinga út af
láti þessa fjölhæfa gáfu-
manns og ágæta vinar þeirra.
Með starfi sínu á meðal þeirra
hér, eignaðist hann þau ítök í
hugum fslendinga, er aldrei
munu firnast þeim. Og þeir
verða ávalt minnugir þess ó-
metanlega skerfs, er hann lagði
til mennigarmála þeirra. Þeim
dylst ekki að með láti séra Ragn-
ars, er til moldar hniginn einn
af glæsilegustu gáfumönnum ís-
lenzkrar þjóðar.
Frá útför hans segir í Morg-
unblaðinu dagsettu 3. sept. sem
nýkomið er vestur á þessa leið:
Jarðarför Ragnar E. Kvaran
landkynnis fór fram í gær frá
Dómkirkjunni, eftir húskveðju
á heimilinu Ásvallagötu 7, þar
sem sr. Kristinn Daníelsson
flutti húskveðju. Svo til hvert
sæti var skipað í kirkjunni. Sig-
urgeir Sigurðsson biskup flutti i
kirkjuræðuna, en sr. Eiríkur
Albertsson flutti bæn á eftir.
Félagsmenn Leikfélagsins báru
kistuna í íkirkju, en skólabræð-
ur Ragnars heitins báru kistuna
úr kirkju. Inn í kirkjugarðinn
báru ýmsir vinir og samstarfs-
menn Ragnars heitins og síðasta
spölinn að gröfinni mágar hans
og venslamenn.
King stokkar spilin
f Ottawa hefir Mr. King átt í
miklu annríki við að skipa nýja
ráðherra í ýmsar stjórnardeild-
irnar. Munu stríð og nýjir tím-
ar ástæðan fyrir því. Þessar eru
helztu breytingarnar sem birtar
voru nýlega: Hermálaráðherra
er nú Hon. Norman Rogers, áður
verkamálaráðherra; Hon. Nor-
man McLarty er í hans stað
verkamálaráðherra, en var áður
póstmeistari. Hon. C. G. Pow-
ers, áður eftirlauna- og heil-
brigðismálaráðherra, verður
póstmeistari. En við eftirlauna-
og heilbrigðismáladeildinni tek-
ur Hon. Ian Mackenzie, áður
hermálaráðherra. Þessir nýju
ráðherrar voru því allir áður í
ráðuneytinu, svo þarna getur
ekki heitið að um nýtt sé að
ræða. Hafi stjórnin samt sem
áður betri spil á hendinni eftir
s-tokkun þessa, en áður eins
og bæði Winnipeg-dagblöðin
virðast sammála og jafnvel
fagnandi yfir, er það aðeins
sönnun þess, að þessir menn
hafi illu heilli verið skipaðir í
sínar fyrri stöður.
Herskattur Englands
Sir John Simon fjármálaráð-
herra Breta, lagði frumvarp sitt
fyrir þingið s. 1. viku. í fjár-
hagsáætluninni er gert ráð fyrir
nýjum sköttum svo að nemur
£226,600,000 (1,012,455,000). —
Þetta er herskattur. Hann er á'
tekjur lagður og einstaka vörur,
svo sem tóbak, sykur og vín-
föng.
Tekj uskatturinn verður með
þessu einn þriðji að tekjum mið-
stéttarmanna í sæmilegum efn-
um, en helmingur tekna hinna
ríkari, þ. e. hreinum tekjum.
Menn eru hræddir um að af
þessu leiði svo knappa kaupgetu,
að mörgum iðnaðarhúsum verði
með því stofnað í voða. En
frumvarpið var eigi að síður lít-
ið rætt og skjótlega samþykt á
þinginu.
Nýr sáttmáli milli
Stalins og Hitler
Með ferð sinni til Moskva s. 1.
viku, kom von Ribbentrop, utan-
ríkisráðherra Þýzkalands því að
minsta kosti til leiðar, að nýr
sáttmáli var gerður milli vina-
þjóðanna sem þykjast vera,
Rússa og Þjóðverja, sem að litlu
leyti tekur að vísu “gamla sátt-
mála”, eða fyrri samningum
þeirra fram, en sem með sér ber
svo ljóst samt að ekki verður
um deilt að Stalin er öllu ráð-
andi nú um .stefnu Austur-Ev-
rópu og að Hitler verður að
dansa algerlega eftir hans pípu-
blæstri.
Með ferð sinni til Moskva,
ætlaði Ribbentrop sér að fá Stal-
in til að taka hispurslaust þátt í
stríðinu með Þjóðverjum. Það
var aðal-erindið. Á sama tíma
átti að ráða til lykta skiftingu
Póllands. Var það auðgert, því
á móti Stalin var þar í engu
mælt. Hann setti kostina, að
þeir ætu sinn helminginn hvor
af bráðinni. Hitler hafði að
vísu meir til matarins unnið, en
hann varð nú að láta í minni
pokann fyrir Stalin, alveg eins
og Mussolini hafði ávalt áður
orðið að gera fyrir Hitler. —
Þýzkaland fær iðnaðarhluta
landsins með 18 miljónum íbúa,
en Stalin hitt, hrekkjalimurinn,
sem ekki hefir annið til þess
unilið, en að heita því að lemja
ekki á Hitler og halda Ribben-
trop góða veizlu. Um að mynda
peðríki á rústum Póllands, hættu
þeir við.
Að þessu loknu var um aðal-
áhugaefnið rætt, þátttöku Rússa
í stríðinu með Þjóðverjum. —
Stalin stýrði hjá því skeri með
öllu og þar er eins og áður var
aðeins um köld viðskifti að ræða,
en ekkert annað. Rússar selja
Þjóðverjum vöru, ef þeir geta
staðið í skilum, en annað kemur
ekki til mála. En þá snýr Rib-
bentrop blaðinu við og vill fá
Stalin í lið með sér til þess að
semja frið við Breta og Frakka..
Stalin verður við þessu og í nýja
sáttmálanum eru atriðin að
þessu lútandi þau, að stuðla að
þessu eftir megni. Fer Stalin
þar svo geist, að hann lætur
Breta vita, að Pólland verði ekki,
eins langt og Rússland snerti,
endurreist, og friður sé því eins
girnilegur nú og seinna. Verði
ekki af friði eða gangi Bretar
og Frakkar ekki að því, að láta
Ragnar E. Kvaran
(Minningarljóð)
Hljóður hugur
af hafi svífur
lýtur að leiði þínu,
leitar sanninda
sorga-mála
þeirra er óma við eyra.
Sátum við saman
er sól um aftan
gekk að glitofnum beði.
Vinarhönd þín
vafa-tjöldum
lyfti, að ljós eg sæi.
Uggur og ótti
að mér sóttu
er barst mér fregn um þinn bana.
Trúði eg vart
að vina fundir
okkar yrðu ei fleiri.
Alvissa þín
er nú sá viti
bjartast er brautu lýsir.
Handan um haf
harms og dauða
berast guðlegir geislar.
P. S. Pálsson
stríðið niður falla, beri þeir á-
byrgð á því. Rússar hafa enn-
fremur verið að semja við Tyrki
og hafa þröngvað svo kosti
þeirra, að þeir hafa orðið að
segja Bretum, að þeir yrðu hlut-
lausir í stríði, ef Rússar færu í
það á móti lýðræðisríkjunum.
Þó er sá varnagli við sleginn
annar staðar í samningnum, að
eins lengi og Suður-Evrópu-
þjóðirnar, þ. e. Júgóslavía, Bul-
garía, Ungverjaland, Rúmanía
og Tyrkland séu hlutlausar látn-
ar (að því er virðist af lýðræð-
isþjóðunum), skoði Rússland sig
hlutlaust. Þegar þess er nú
gætt, að lýðræðisþjóðunum hef-
ir aldrei dottið í hug, að skerða
réttindi þessara þjóða, virðist
engu síður mega skoða þetta á-
minningu til Hitlers en þeirra.
Og það er í raun og veru það
sem í þessu felst. Rússinn er
búinn að koma hjá þessum þjóð-
um ár sinni svo fyrir borð, að
þær líta allar til hans í stað
Þjóðverja, í því er til þjóðmála-
stefna þeirra kemur, en Hitler
þorir ekki að hveyfa sig í áttina
til að hremma þær, eins og hann
hafði hugsað sér að gera t. d.
Rúmaníu, í sömu andránni og
Pólland var unnið. Stefna Hitl-
ers að vaða austur og suður um
Evrópu, er stöðvuð og ekki af
peinum öðrum en vinum hans
Rússum. Stalin hefir með
stjórnkænsku einni komið ár
sinni nú svo fyrir borð, að
draumur Hitlers um að stækka
ríki sitt í austur og suður, er úr
sögunni.
Ennfremur er þess að minnasf.
að Stalin gerir samning við Eist-
land um kafbáta og. flugstöðv-
ar við strendur þess. Við hverja
er Rússinn þar hræddur um á-
rás á Rússland? Vissulega ekki
Frakka eða Breta. Það að koma
vörn sinni fyrir á austurhluta
Eystrasalts, getur raunverulega
ekki verið vörn fyrir öðrum en
Þjóðverjum.
Með hverju spori sem Stalin
stígur, er auðsætt að það er vald
og áhrif Rússlands, sem hann
varðar fyrst og fremst og hann
berst fyrir að sem mest verði.
Um Hiler má fara sem vill fyrir
honum þrátt fyrir þrjá samn-
ingana, sem hann hefir við hann
gert. Það er þrátt fyrir það,
sem í samningunum stendur og
líta kann út fyrir að vera hag-
stætt Þjóðverjum og feli jafn-
vel í sér hótun til Breta og
Frakka, ekkert sem bindur
Rússa til að fara í stríð með
Þjóðverjum.
Nýi sáttmálinn heldur fram,
að verði Frakkar og Bretar ekki
fúsir til að semja frið við Hitler
og gefa honum eftir ránfeng
sinn í Póllandi með góðu nú,
verði eitthvað frekar gert. Að
Bretar og Frakkar leggi niður
vopn nú að boði Stalins, er ekki
útlit fyrir. Skilmálarnir verða
að vísu athugaðir á brezka þing-
inu og þar skýrt frá svörum
Breta í byrjun þessarar viku
(það hefir ekki verið gert er
grein þessi er skrifuð á sunnu-
dag). En jafnvel þó Stalin láti
nú svo, sem hann hafi trompin
á hendinni, er ekki að sjá að
Frakkar eða Bretar láti sér neitt
sérlega segjast við það, því álit
þessara þjóða yfirleitt hefir ver-
ið það af blöðum jþeirra að
dæma, að um frið sé ekki að
ræða fyr en Hitler sé frá völdum
farinn.
Það er ekkert vafamál, að
fari Stalin í stríðið með Hitler,
sem lesa á út úr hótuninni til
Breta og Frakka, gangi þeir
ekki að friði, þá lengir það þetta
stríð. Rússinn getur t. d. gert
með kafbáta-herferð Bretum
erfiðara fyrir en áður. Og
hann getur sótt á löndin er í
þeirra umboði eru fyrir austan
Miðjarðarhaf. Þeir geta einnig
látið Þjóðverja hafa land og
flugher ef því er að skifta. En
það getur kostað jafnvel hið
volduga Rússland alt saman
meira en það á því græðir og
meira að segja stofnað tilveru
þess í hættu, því Bretinn pg
Frakkinn, með, ef til vill, flest-
um þjóðum heims með sér þegar
út í það alvarlegasta er komið,
verða ekki auðunnir.
En svo er það eitt enn, sem
engin hætta er á, að Rússum
dyljist og það er að það sé lítil
trygging fyrir tilveru Rússlands,
að efla vald Hitlers. Ef Hitler
sér sér ókleift að leggja vest-
lægu þjóðirnar að velli, er þá
nokkuð líklegra en að hann snúi
sér aftur með alvöru að sínu
upprunalega áformi, að auka
veldi sitt austur á við.
Með alt þetta fyrir augum, er
það næsta óskiljanlegt, að Stal-
in sé sérstaklega ant um, að
Þýzkaland hætti sem fyrst stríði
við vestlægu þjóðirnar og í fullu
fjöri. Því suður eða austur leit-
ar hann þá að sex mánuðum
liðnum, einmitt á “línurnar,”
sem Stalin verður nú að gæta.
En hvað sem því líður, vekur
nú fátt meiri athygli í Evrópu
og eftirvæntingu en það, hvort
Stalin sé alvara með að fara að
biðjast friðar fyrir hönd Hitlers.
Og við hverju má ekki búast,
þegar flugvellir og jafnvel
stjórnarhallirnar í Moskva, eru
skreyttar haka-krossfána Hitl-
ers!
Á vígstöðvunum
í fréttum af vesturvígstöðv-
unum getur ekki peinna stórra
tíðinda s. 1. viku. Orustur hafa
átt sér stað og er svipað af því
að segja og áður, að Frakkar
hafa þar fyllilega eða dálítið
betur gert en haldið sínu. Á
mánudag stendur í fréttunum,
að Frakkar hafi eftir áhlaup
komist í skotgrafir Þjóðverja
mjög nálægt Seigfried-virkjun-
um. Þeir eru því að vinna eitt-
hvað á, þó hægt fari.
Alt land sem Frakkar halda
nú og hafa af Þjóðverjum tekið
er sagt að vera um 150 fermílur
að stærð með 65 þorpum; þetta
er auðvitað á milli aðal-hervirkj-
anna.
Tölur voru í gær í íyrsta sinni
gefnar yfir mannfall Þjóðverja
á vesturvígstöðvunum. Alls er
áætlað að særðir og fallnir séu
um 3,000; þar af 500 til 600
fallnir.
Af flugskipum segjast Frakk-
ar hafa mist 8, en Þjóðverjar
28. Hversu nákvæmar tölur
þessar eru, skal ekki um sagt.
Bretar skýra svo fár, að. 11
flugmenn hafi farist í árásum
gerðum nokkra undanfarna daga
og 7 særst. Fimm flugmenn,
sem ekki hafa komið til baka,
ætla þeir að séu fangar í Þýzka-
landi.
Yfir vikuna hefir ekki verið
getið um að nema einu brezku
skipi hafi verið sökt. Kraftur-
inn virðist því í svip úr kaf-
bátahernaði Þjóðverja dreginn.
Enda fylgja eða gæta nú herskip
hvers skips, er siglir úr höfn.
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
Milli Rússa og Tyrkja stend-
ur í stappi. Hefir utanríkis-
málaráðherra Tyrkja verið um
hríð í Moskva, en um málið sem
hann var kallaður á fund Stalins
til að ræða um, hafa ekki orðið
neinar lyktir. Það sem fyrir
Stalin vakir þar, er að Balkan
ríkin og Tyrkir myndi þjóða-
samband, er undir eftirliti Rússa
sé. Á það eflaust að vera trygg-
ing fyrir yfirgangi Hitlers. En
áður en Tyrkir geta þetta, verða
þeir að fá leyfi Breta til þess eða
segja upp samningi sínum við
þá. Sæki Rússinn þetta af
kappi, verðnr auðvitað spurt,
hvort Stalin sé farið að dreyma
drauma zarsins sáluga um að
ná í Persíu og Indland. Á leið
hans austur verða fyrst Tyrkir.
* * *
Rússland virðist ákveðið í að
taka Latvíu og Lithuaníu “und-
ir sína vernd” eins og Eistland.
Finnland er ekki laust allra
mála heldur. Rússar sækja um
eða krefjast af þessum löndum,
að þau leyfi sér að koma þarna
við nauðsynlegri hernaðarvörn.
Það sem þessi lönd eru smeyk
við, er að á eftir rauða hernum
heimsæki þau fleiri Rússar. En
Stalin er sagt, að þarna muni
hafa sitt fram. Aðal-ástæða
hans er sú, að undir blæju hlut-
leysis þessara landa, feli aðrar
Evrópu þjóðir heri og herskip
sín þarna, en það eru aðallega
Þjóðverjar.
* * *
Blaðið Daily Sketch á Eng-
landi hefir þá frétt eftir skeyti
frá Danmörkuíað uppvíst hafi
orðið um samtök um að myrða
Hitler, er hann heimsótti nýlega
landamæri Póllands. Himmlers
lögreglan komst að þessu og eru
svartstakkar (blackshirts) í her
Hitlers við þetta taldir riðnir.
* * *
Þýzki herinn hélt inn í borg-
ina Varsjá 2. október. Dagana
áður höfðu 200 flugskip gert
hvíldarlausa árás á borgina. —
Einn daginn dóu um 2400 manns
þar; var þá beðið um vopnahlé
til að husla þá föllnu og koma
í veg fyrir að sótt kæmi upp í
borginni. Eftir það gafst borg-
in upp.
9|í * *
Ciano, utanríkismálaráðherra
ítalíu, var nýlega boðaður á
fund Hitlers. Erindið mun hafa
verið að vita hvað honum sýnd-
ist um friðar-uppástungur, er
Hitler vildi að ítalía byði Bret-
um og Frökkum. Er ætlað að Ci-
ano hafi ekki litist á tillögurnar
Því er ennfremur haldið fram,
að Ciano hafi ekki gefið Hitler
neinar vonir um að ítalía yrði
annað en hlutlaus í stríðinu.
* * *
Thomas Hay í Gonor, Man.,
lézt s. 1. mánudag. Hann var
Sambandsþingmaður fyrir Sel-
kirk-kjördæmi 1917 til 1921.
* * *
Tvo eða þrjá síðustu daga
'hafa Þjóðverjar sökt 8 skipum
fyrir Svíum. Eru Sviar að gera
ráð fyrir að hafa herskip með
hverju vöruskipi hér eftir. —
Fyrir Dönum söktu þeir skipi í
gær og fórust 11 manns á því.
Þjóðverjar halda og þremur
skipum fyrir Dönum. Hafa
Danir kvartað undan þessu, en
árangurslaust. Norðurlönd eru
hart leikinn í þessu stríði þó
hlutlaus séu.
* * ' *
Bandaríkin viðurkenna ekki
ssundurlimum Póllands. Þýzka-
landi og Rússlandi hefir verið
send tilkynning um þetta af
Bandaríkjastjórninni. “Pólland
var með ofbeldi tekið og stjórn
þess hefir orðið að flýja. Að
viðurkenna ofbeldi sem réttlæt-
anlega stefnu nokkurrar stjórn-
ar, er ekki hægt/i segir Cordel!
Hull ríkisritari Bandaríkjanna.
♦ ♦ ♦
Hin einarða og ákveðna stefna
Winston Churchill á móti ein-
ræðisherrum Evrópu, segir A.
C. Cummings, nafnkunnur
fregnriti á Englandi að mælist
svo vel fyrir, að því sé nú spáð
að hann verði orðinn forsætis-
ráðherra innan sex mánaða.
♦ ♦ ♦
Á ársfundi blaðamannafélags-
ins í Saskatchewan-fylki (Can-
adian Weekly Newspaper As-
sociation, Saskatchewan branch)
er haldinn var 22. sept. í Re-
gina, var íslendingurinn J. A.
Vopni, ritstjóri blaðsins David-
son Leader, í Davidson, Sask.,
kosinn forseti blaðamannafé-
lagsins.
Hin háskasamlegustu stórtíð-
indi gerast nú svo ört, að maður
er vanalega fjórum eða fimm
dögum á eftir með áhyggjur
sínar út af þeim — segir enskt
blað nýlega.