Heimskringla - 11.10.1939, Qupperneq 7

WINNIPEG, 11. OKT. 1939
HEIMSKRINCLA
7. SÍÐA
FAST OG LAUST
Framh. frá 3. bls.
vísindanna á því sviði er rakin
frá byrjun og óráðnar líkur
ræddar með varúð og viti. Þar
gætir engra trúarfarslegra
hamla né fordóma og aðeins
við það bundist sem ætlast er
að standist skynræna skoðun og
miskunnarlaust próf. Er það, að
mínum dómi, sú eigulegasta ís-
lenzka bók, sem út hefir komið
á árinu.
En þó hefi eg eitt við bók þá
að athuga, sem ekki fellur mér í
geð (utan þess, að hún binst við
nýstárlega og smekklausa rétt-
ritun). Hún ræðir um aðdrátt-
araflið sem virkileika, og skip-
ast að svo miklu leyti á sömu
hillu og önnur rit, sem byggja
kennigar sínar á játningum
fremur en rökfræði eða reynslu.
En eg tel víst að það sé vegna
þess eins, að hugmyndin um að-
dráttaraflið er svo rótgróin
kenning orðin að fáum hefir
dottið í hug að efast um sann-
gildi þess. Jafnvel hinn mikli
Einstein sjálfur er svo fjötraður
á því sviði að hann lætur sitt
aðal verkefni nú vera það, að
sameina efnið og aðdráttaraflið
í einn samfeldan alsherjar veru-
leika, rökfræðilega. Því linnur
höfundur bókarinnar ekkert til
foráttu, og er hann þó svo skýr
og finnur að honum tekst betur
að gera afstæðiskenninguna
skiljanlega en Einstein sjálfum
— og svo er hann líka íslend-
ingur. Fyrir það, ef til vill, finst
mér eg vera tvöfaldlega von-
svikinn.
Aðdráttaraflið er gömul hug-
mynd, eða öllu heldur hugsunar-
1 villa, sem enn helzt við af hefð.
Það á álíka mikinn tilverurétt
og tómarúmið, sem vísindin eru
loksins farin að véfengja. Öll-
um, sem um það hugsa, er ljóst,
að rúm án efnis er ómögulegt,
jafnvel þótt málið hafi gefið
því nafn. Orðið “ekkert” er
einnig til í málinu í viðlíka merk-
ingu. Það, sem við í verunni
eigum við með hugtakinu rúm,
er aðeins einn af eiginleikum
efnisins, sem alstaðar fyrirfinst
með jöfnum þéttleika en mis-
jafnri áferð. Sama má segja um
tímann, hljóðið og fleira. Tími
án hreyfingar efnisins er óhugs-
anlegur, og verður því að skoð-
ast sem eitt af einkennum þess
en ekki sjálfstæður veruleiki.
Og hljóðið er ómlaus meðvitund
um þrýsting.
í stuttu máli sagt er ekkert
til nema efnið, og væri það að
sjálfsögðu alt nákvæmlega eins,
og gætt aðeins einum eiginleika,
væri það í algerri kyrstöðu. —
Hreyfingin gefur því hið mis-
munandi útlit og eðlislíf.
Enginn getur vitað hvers
vegna það er á hreyfingu. En
enginn gæti heldur hugsað sér
að það hefði ekki æfinlega verið
til, því þá yrði að gera ráð fyrir
tómi, sem er ómögulegt. Jafn
eilíft er einnig eðli hreyfingar-
innar, því tregðan endurskapar
sig í umhverfinu við hvern
hnykk og hreyfingu, koll af
INNXOLLUNARMENN NEIMSKRINGLU
I CANADA:
Amaranth..........
Antler, Sask......
Árnes.............
Árborg............
Baldur............
Beckville.........
Belmont............
Bredenbury.........
Brown..............
Churchbridge.......
Cypress River.....
Dafoe.............
Ebor Station, Man...
Elfros............
Eriksdale..........
Fishing Lake, Sask.
Foam Lake..........
Gimli..............
Geysir.............
Glenboro...........
Hayland............
Hecla.............
Hnausa.............
Húsavík............
Innisfail..........
Kandahar...........
Keewatin...........
Langruth ..........
Leslie.............
Lundar............
Markerville.......
Mozart.............
Oak Point__________
Otto...............
Piney..............
Red Deer...........
Reykjavík..........
Riverton...........
Selkirk............
Sinclair, Man......
Steep Rock.........
Stony Hill.........
Tantallon..........
Thornhill..........
Víðir..............
Vancouver..........
Winnipegosis.......
Winnipeg Beach.....
Wynyard............
..........J. B. Halldórsson
.......-K. J. Abrahamson
.......Sumarliði J. Kárdal
.........G. 0. Einarsson
.......Sigtr. Sigvaldason
.........Björn Þórðarson
............G. J. Oleson
..........H. O. Loptsson
.......Thorst. J. Gíslason
—......H. A. Hinriksson
...........Páll Anderson
...........S. S. Anderson
....a....K. J. Abrahamson
.......J. H. Goodmundson
..........ólafur Hallsson
..........Rósm. Árnason
..........H. G. Sigurðsson
...........K. Kjernested
.........Tím. Böðvarsson
.............G. J. Oleson
........Slg. B. Helgason
......Jóhann K. Johnson
.........Gestur S. Vídal
..........John Kernested
.......ófeigur Sigurðsson
...........S. S. Anderson
..........Sigm. Björnsson
............B. Eyjólfsson
........Th. Guðmundsson
Sig. Jónsson, D. J. Líndai
...... Ófeigur Sigurðsson
..........S. S. Anderson
.........Mrs. L. S. Taylor
............Björn Hördal
...........S. S. Anderson
......ófeigur Sigurðsson
..............Ámi Pálsson
........Björn Hjörleifsson
.....Magnús Hjörleifsson
......K. J. Abrahamson
.............Fred Snædal
.............Björn Hördal
.........Guðm. ólafsson
.......Thorst. J. Gíslason
...........Aug. Einarsson
.......Mrs. Anna Harvey
...Finnbogi Hjálmarsson
..........John Keraested
..........S. S. Anderson
I BANDARÍKJUNUM:
Ákra..................................Jón K. Einarsson
Bantry.................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.................Mrs. John W. Johnson
Blaine, Wash...................Séra Halldór E. Johnson
Cavalier.............................Jón K. Einarssoa
Crystal-.l...........................Th. Thorfinnsson
Edinburg.............................Th. Thorfinnsson
Garðar...............................Th. Thorfinnsson
Grafton..............................Mrs. E. Eastman
Hallson...............................Jón K. Einarsson
Hensel.................................j. K. Einarason
Ivanhoe............................Miss C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif....Thorg. Áamundsson, 4415 Esmeralda St.
Milton....................................S. Goodman
Minneota...........................Miss C. V. Dalmann
Mountain.............................Th. Thorfinnsson
National City, Calif.....John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts........................Ingvar Goodman
Seattle, Wash.........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold................................Jón K. Einarsson
Upham..................................E. J. Breiðfjftrt
The Viking Press Limited
Winnipeg, Manitoba
kolli, án afláts svo krafturinn
hvorki eykst eða mínkar, á
hverju sem veltur. En áhrifin
koma fram á breytilegan hátt
eftir ástæðum.
En hreyfingin er samfara
þrýstingi þeim, sem öllu orkar
og flestir verða varir við í ýmsu
formi. Stundum kemur hann
þó fram með þeim hætti að eðli
hans dylst á yfirborðinu eins
og til dæmis í verkum segulsins
og hefir það valdið miklum mis-
skilningi. En ekki þarf annað
en að hafa endaskifti á hugsun-
inni og gera ráð fyrir pressu í
öfuga átt til þess að útkoman
yrði sú sama, og skýrist fyrir-
brigðið þá á grundvelli aflfræð-
innar.
Að því er framast séð verður
getur enginn aðdráttur eða tog-
un átt sér stað — jafnvel í rugl-
uðu heilabúi. Reynslan sannar,
og öll ígrundun samsinnir, að
hin einasta leið til að hreyfa
nokkurn hlut sé sú, að ýta honum
úr stað. Enginn maður er svo
lærður eða klókur að hann geti
bent á neina aðra aðferð til
framkvæmda. Aflfræðin bygg-
ist eingöngu á því lögmáli, og
svið hennar er öll tilveran. Það
er því bábylja ein að tala um
aðdráttarafl milli himintungl-
anna eigi síður en frumeindanna
og annara hluta. Miðflóttaaflið,
sem er bein afleiðing þrýstings,
er hinsvegar áþreifanlega virki-
legur atburður, sem engri alvar-
legri hugsun þarf að ama. Og
einmitt það er að verki í sumum
tilfellum þar sem fræðimennirn-
ir þykjast verða varir við að-
dráttarafl.
Allur sigur yísindanna frá
alda öðli hefir legið í því að
rekja orsakir hins breytilega til
færri og færri róta og ástæðna,
og vissulega má fullyrða að mik-
ið hafi áunnist í því á síðustu
árum. Að sönnu eru frumefnin
ennþá álitin vera um 92 talsins;
en með því að vitað er að þau
eru, hvort um sig, samsafn af
fjölmörgum ódeilum, sem öll
virðast áþekk að efnivið og at-
hæfi, er auðséð að sagan er langt
frá því að vera rakin til enda.
Sennilegast er að uppruni og
eigind allra ódeila sé nákvæm-
lega hinn sami og hreyfingar-
ástand þeirra einvörðugu skipi
þeim í hina mismunandi flokka.
Það mætti því skoða þau sem
örsmá sólkerfi, er þrýstingsá-
standið einangrar og ver gegn
upplausn á sama hátt og virðist
vera með hin stærri sólkerfi út-
heimsins.
Rannsóknir hafa leitt í Ijós
að sól, tungl og allar stjörnur
himinsins séu samkynja að efni
og eðlisfari, og hraðastig eind-
anna í byggingu þeirra eitt sam-
an gefi þeim hið ójafna magn og
útlit. Það er því ekki fjarri að
álykta, að við næga þekkingu
muni sannast að frumefni til-
verunnar sé aðeins eitt í staðinn
fyrir 92, og þrýstingurinn sé hin
eina orkulind sköpunarverksins.
En af þeirri ályktun leiðir ó-
hjákvæmilega sú skoðun, að
þrýstingseðlið sé hin einvalda
grundvallareigind hins einþætta
allsherjar frumefnis, og alt,
sem skeður og er, sé af þeim
samsama toga runnið. Og er
þá komið að markmiði því, sem
Einstein og aðrir nafntogaðir
vísindamenn eru nú með mikilli
ástundun að keppa að — en með
þeim mismun, að aðdráttaraflið
(sem þó er ekki til) er sett þar í
staðinn fyrir hinn sjálfsannaða
þrýsting, sem meginatriði.
Með þrýstinginn og hina sí-
feldu hreyfingu má segja að sé
ástatt svipað því, sem er með
eggið og hænuna. Enginn getur
sagt með vissu hvert þeirra sé
orsök hins. Áhrifin eru svo
gagnkvæm að hvort veldur öðru
slitalaust, stig af stigi að eilífu.
En sökum þess að þrýstingurinn
er það yfirgripsmeiri að geta
verið að verki án sýnilegrar
hreyfingar, eins og kemur fram
í staðorkunni til dæmis, legg eg
áherzluna á hann sérstaklega
sem grundvallaratriði. Án hans
og umróts þess, sem honum er
ávalt samfara, ljóst eða leynt,
væri efnisheimurinn allur einn
síheill veruleiki, formlaus, kyr
og aldauða. Hann er lífið í til-
verunni; og þar sem hann er
ævarandi og alstaðar nálægur,
eins og öll merki og rannsóknir
sanna, hlýtur lífið að vera það
einnig.
Þótt grjót og málmar og mörg
önnur efnasambönd beri á sér öll
eyrnamörk dauðans, fljótt á lit-
ið, er sennilegt að öll tilveran
sé bráðlifandi og hver einasta
frumögn jafnvel hafi sína með-
vitund, því alt er á fleygiferð,
innbyrðis ef ekki öðruvísi, og
hefir sín skilyrði til þróunar.
Hin ólíkustu éfni geta samein-
ast eða unnið hvort með öðru
eftir ástæðum, og hin svoköll-
uðu ólífrænu efni geta breyzt
og orðið lífræn, eins og líkamir
skepnanna geta steinrunnið og
horfið aftur, eftir því sem virð-
ist, til hins ólífræna. Ennfrem-
ur játa vísindin að engin glögg
merkjalína milli lífs og dauða
hafi enn fundist. Hvað rennur
inn í annað, og svo er dauðinn
óákveðinn, jafnvel þar sem lífið
birtist í sinni fullkomnustu
mynd hér á jörðu, í manninum,
að ýmsir partar líkamans halda
áfram starfi sínu löngu eftir að
lífið er sagt að hafa skilið við.
Það er því ekki ástæðulaust að
ganga út frá því að, djúpt til-
tekið, sé lífið óforgengilegt, og
eiginlegt insta og eina eðli til-
verunnar.
En ekki er þar með sagt að
lífið geti, að svo stöddu að
minsta kosti, einangrað sig um
aldur og æfi í gerfi mannleg3
persónuleika, eins og sumar
eldri sagnir kenna og óskir ein-
staklinga vilja vera láta. Eins og
afleiðing orkunnar (þrýstings-
ins) auðsýnir sig í ýmsum
myndum, svo sem vinnukrafti,
hita og ljósi — og lífinu —,
þannig má ætla að persónuleiki
hvers eins taki stakkaskiftum
eftir ástæðum. Maðurinn er að-
eins ein af tilraunum eða dut!-
ungum lífsins, sem máske verð-
ur kastað fyrir borð, sem mis-
lukkaðri hugsjón, þegar minst
varir. Og væri þess ekki mót-
von, að mínu áliti, eins og honum
er nú farið.
í viðskiftalífi náttúrunnar er
hvorki okur né ölmusa. Þar er
lítið um auglýsingar, en þó nóg
til að grafist er eftir og hver
kostur seldur með sannvirði. Um
afslátt er þar aldrei að ræða, og
það hefir okkur mönnunum oft
þótt hart að gengið. Við höfum
vanist hagfræði, sem ber nafn
með rentu og kallar ekki alt
ömmu sína. En af því að nokk-
uð mikið er farið að gefa á
bátinn í því sukki getur svo far-
ið að tekin verði upp aðferð lífs-
ins, til reynslu, og víli menn
þá ekki lengur fyrir sér að láta
fult verð fyrir hverja framför.
Komi það á daginn fer strax að
roða fyrir von um það “annað
líf,” sem við höfum svo lengi
þráð en látið okkur úr greipum
ganga fyrir aðgerðaleysi og
glópsku.
Náttúran lætur ekki að sér
hæða, en hún svíkur heldur
aldrei í reikningunum, né blékk-
ist á svikinni mynt. Vöru sinni
miðlar hún út í smærri eða
stærri skömtum, samkvæmt
vilja og gjaldþoli sínna við-
skiftavina og gjaldmiðillinn er
þekking. Bankaávísanir og
gömul friðþægingarskírteini
hafa þar ekkert gildi, því hönd
selur hendi í vistabúð hennar og
gjaldfrest er þar engan um að
ræða.
Mörg þúshundruð aldir eru
liðnar hjá síðan mannkynið fór
að þreyfa sig áfram á vitrænan
hátt, og þó má með nokkurri
sanngirni segja að fyrsta sporið
til lífsins sé enn óstigið. Það
segir sig sjálft að til þess að geta
öðlast vöxt og vizku er bráð-
nauðsynlegt að verja og leggja
rækt við þá litlu líftóru, sem er,
og afla henni þeirra skilyrða,
sem þróar krafta hennar og
- NAFNSPJÖLD -
Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Bldg.
Skrifstofusiml: 23 674
Stundar sérstaklega lungnaajúk-
dóma.
Er aS flnnl á skrlístoíu kl. 10—12
f. h. ok 2—6 e. h.
Heimill: 46 Alloway Are.
Talsimi: 3i lit
Thorvaldson & Eggertson
Lögfraeðingar
705 Confederation Life Bldg.
Talsími 97 024
Orric* Phoki
87 293
Rks. Phoni
72 409
Dr. L. A. Sigurdson
109 MKDIOAL ART8 BUILDINQ
Omc* Houss:
12 - 1
4 P.M. - 6 P.M.
álfO BT APPOINTMENT
M. HJALTASON, M.D.
ÁLUSNNAR LÆKNINQAR
Sérgrein: Taugaajúkdómar
Lætur útl meðöl i vtðlögum
VlVtalstfmar kl. 2—4 «. h.
7—8 að kveldlnu
Simi 80 867 666 Victor St.
Dr. S. J. Johannesvon
806 BROADWAY
Talsiml 30 877
VlOtalsUml kl. 3—5 e. h.
A. S. BARDAL
selur likkistur og annaat um útfar-
lr. Allur útbúnaður sá bestl. _
Bbiníremur lelur hann allskonar
minnisvarða og legstelna.
843 SHERBROOKB 8T.
Phone: 86 607 WINNIPSQ
J. J. Swanson & Co. Ltd.
REALTORS
Rental, Inrurance and Financial
Agente
Sími: 26 821
308 AVENUE BLDG.—Winnipeg
THL WATCH SHOP
Thorlakson Baldwin
Diamonda and Wedding
Rlngs
Agents for Bulova Watcheg
Marriage Licenses Issued
699 Sargent Ave.
Gunnar Erlendsson
Pianokennari
Kenslustofa, 796 Bannlng St.
Simi 89 407
Rovatzos Floral Shop
206 Notre Danie Ave. Phone 94 664
Fresh Cut Flowers Daily
Plants in Season
We specialize in Wedding &
Concert Bouquets & Funeral
Designs
Icelandlc spoken
Jacob F. Bjamason
—TRANSFER—
Baggage and Fumiture Moving
591 SHERBURN ST.
Phone 35 909
Annast allskonar flutnlnga fram
og aftur um bæinn.
MARGARET DALMAN
TSACHER OF PIANO
814 BANNINO ST.
Phone: 26 420
DR. A. V. JOHNSON
DENTIST
506 Somerset Bldg.
Offi^e 88124 Res. 36 888
410 Medical Arts Bldg.
Dr. K. J. AUSTMANN
Stundar eingöngu
Augna, eyma, nefs og kverka
sjúkdóma
10 til 12 f.h.—3 til 5 e.h.
Skrifstofusími 80 887
Heimasími 48 551
kunnáttu í baráttunni. Til þess
þarf almenn samtök og víðtækar
ráðstafanir, því vaxandi menn-
ing er ómöguleg án friðar og
samvinnu. Raffræðin sannar að
einstaklingarnir eru háðir heild-
inni svo margvíslega að enginn
fær frelsast nema tegundin
sigri. Það, að fáir séu útvaldir
en fjöldinn tortímist, á kannske
við að einhverju leyti í helstefnu
fésýslunnar, en er vissulega vill-
andi í sambandi við sálarheill og
menning, því öll úrkynjun og
spilling er smitandi eins og land-
farsótt og tegundin, með öllum
sínum einstáklingum, rís eða
fellur eftir útkomu fjöldans. —
Skynsemin og eigingirnin heimta
því bræðralag í baráttunni til
lífsins, hversu óvinveittar sem
persónuranr kunna annars að
vera heimuglega. Með því móti
fengjust þær alsnægtir og það
athafnafrelsi fyrir alla, sem
veittu þeim tóm og tækifæri til
djúptækra hugleiðinga og rann-
sókna, auk þess að létta af þeim
oki örvæntingarinnar og óttans.
Því stigi trúi eg að einhvern-
tíma verði náð af vitverum. Og
reynist það sannspá, er víst að
æfin verður ólíkt notalegri en
nú, og tækifærin glæsileg að
komast í samfélag við lífið.
En alt annað en þetta hefir
verið uppi á tening í liðinni tíð,
og er enn. Fátækt, sjúkleiki,
þrældómur, fáfræði, ótti, hjátrú,
öfund, hatur og stríð hafa deyft
og knosað lífskraftinn, svo að
mesta furðan er að nokkur neisti
skuli enn vera við líði. Gefur
það í sljálfu sér meira en litla
ástæðu til trúar á eilífðleik þess
og festu. Það er því ekki óhugs-
andi, þrátt fyrir alt, að mann-
kynið hafi enn eitthvert tæki-
færi til frelsunar.
Um guðshugmyndina og and-
ann, eins og þau hugtök voru
innrætt mér í æsku, get eg ógn-
ar lítið talað. Eg er löngu bú-
inn að tapa þeirri leiðslukend,
sem þeim fræðum var samfara.
Fari eg til dæmis að reyna að
gera mér grein fyrir guði, sem
sérstökum persónuleika, stækk-
ar hann og stækkar í huganum
þangað til hann er, ekki einasta
í öllu, heldur alt, sem til er, því
án þess gæti vald hans ekki náð
til allra þátta tilverunnar — og
þá hverfur hann um leið og eg sé
bara það, sem áður var. Og
andinn, sem vera sérskild frá
efninu, er mér ofvaxið hugs-
unarpróf. Efnislaus tilvera, eins
og honum hefir verið lýst, hefði
engin tök á að snerta eða hrýfa
hið líkamlega og gæti því ekki
átt erindi á vettvang mannlegra
sérmála, þar, sem engum væri
unt að vita um tilkomu hans og
áhrif hans væru núll. Jafnvel
eterinn, sem þó er nú álitinn að
vera síheilt efni, smýgur í gegn-
um hvað sem er, án sýnilegrar
fyrirstöðu. Hvernig ætti þá al-
veg efnislaus vera að gera vart
við sig á nokkurn hátt í efnis-
heiminum? Að rækja trú á
þessháttar fjarstæðu, á kostnað
sjálfstæðrar sáluhjálpar, er
hryggileg óforsjálni og auð-
Frh. á 8. bls.