Heimskringla - 22.11.1939, Page 4

4. SíÐA
HEIM5KRINCLA
WINNIPEG, 22. NÓV. 1939
iímmsktrmglct (StofnuB 1SS6) Kemur út i hverjum miBvikudegi. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. SS3 og SSS Sargent Avenue, Winnipeg Talsimia S6 S37
Verð blaðslns er $3.00 árgangurinn borglst
tyrirtram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
311 ylðskiíta bréf blaðinu aðlútandl sendist:
Mcnager THE VIKINO PRESS LTD.
SS3 Sargent Ave., Winnipeg M
Ritatjóri STEFÁN EINARSSON
Utaniskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
SS3 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskringla” is published
and printed by
THE VIKItlG PRESS LTD.
(53-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 22. NÓV. 1939
SAMVINNA
Þegar Jónas alþm. Jónsson var hér á
ferð vestra, urðum vér þess varir að hann
brá fyrir sig orðtaki, sem hugmyndina
í samvinnumálum Austur- og Vestur-ís-
lendinga túlkar ágætlega. Þetta orðtak
var: “fslenzkt andlegt ríki.” Hann sá
auðvitað eins og aðrir þá agnúa á beinum
og tíðum samgöngum milli landa hér og
heima, sem stöfuðu af fjarlægðinni milli
þeirra á hnettinum. En hann var sann-
færður um það, að sú fjarlægð gat ekki
lagt hömlur á það, að þeir ættu sam-
eiginlegt andlegt íslenzkt ríki. Hvorki
Atlanzhafið né hálf vestur-álfan, sem þá
aðskilur, gat þar orðið að alvarlegri tor-
færu, eða sambandsslitum.
En því að eins má þetta þó að veruleik
verða, að þjóðræknismeðvitundin sé glað-
vakandi hjá þjóðbræðrunum bæði austan
hafs og vestan. Og það er svo gott að
vita, að á síðari árum virðist þessi hug-
mynd um eflingu og viðhald andlegs ís-
lenzks rikis mjög hafa glæðst. Þjóð-
ræknissamtökin hér vestra, hafa aðdáan-
legan árangur borið í að glæða hana. Og
heimsóknir landanna að heiman, hafa ver-
ið henni það sama og dögg gróðri, bæði í
hugum Vestur- og Austur-íslendinga. Af-
leiðingin af því er hin aukna samvinna
þjóðbræðranna, sem svo augljós hefir ver-
ið á síðustu tveim árum.
Á fyrri árum mun margur á vesturfara
hafa litið sem týnda Israelssauði; það var
ekki óeðlilegt, því margir munu þeir sjálf-
ir hafa hugsað sér öll bönd við ísland slit-
in, um leið og þeim hvarf síðasti tindur
þess sjónum af skipinu er flutti þá burtu.
En reynslan hefir'nú sýnt, að þrátt fyrir
fjarvistina héldu þeír áfram að lifa sínu
andlega lífi í íslenzkum heimi. Sagan af
því hefir verið svo vel og oft sögð, að hér
skal ekki tefja við að segja frá því. Hitt
nægir að segja, að meira en hálfrar aldar
dvöl þeirra í andlegu íslenzku ríki, innan
ríkisins, sem þeir eru þegnar í, hefir vakið
eftirtekt og ef til vill orðið til þess, að
frekari samvinnu er nú von, en nokkru
sinni áður á öllum þeirra fjarvistarárum,
við þjóðbræðurna heima. Von, segjum
vér. Réttara væri að kalla það vissu,
því nú má heita að Vestur-íslendingar séu
skoðaðir sem sjálfsagðir samvinnumenn
landa heima, hvenær sem slíkt á við og til
eflingar má verða hverju því máli, er ís-
lendingar allir unna.
Þegar ísland afréð að taka þátt í heims-
sýningunni í New York, var frá byrjun
mikið að því unnið í samráði og samvinnu
við Vestur-íslendinga. Vér ætlum ekki að
segja neitt um hverju Vestur-fslendingar
fengu þar orkað; það var eflaust minna
en þeir hafa ákosið. En það er ekki það,
heldur samhugurinn og samvinnan sem
þar kom fram, sem mestu skiftir.
Annað dæmi á þessu ári, sem vott um
aukin samhug og samstarf ber, er það, að
fslendingar heima, sem eru að gefa út
sálmabók, kjósa í fimm manna nefndina,
sem um verkið á að sjá, einn Vestur-fs-
lending. Stjórnin kýs tvo þessara manna,
en kirkjuráðið tvo; biskupinn er sjálfkjör-
inn í nefndina. Kirkjuráðið hefir ekki enn
kosið sína menn, en stjórnin hefir gert
það. Er annar þeirra séra Hermann
Hjartarson á Skútustöðum, en hinn er séra
Jakob Jónsson í Wynyard, Sask. Að heima
þjóðin telur nauðsynlegt að leita samvinnu
um þetta mál við Vestur-íslendinga, er
augljós vottur þess, hve skoðunin um “and-
legt íslenzkt ríki”, í þeirri merkingu sem
J. J. notaði orðin hér, er orðin al-
menn hjá íslendingum heima; þetta
er og að vísu mikil viðurkenning einnar
félagslegrar menningarstarfsemi Vestur-
íslendinga. Ennfremur dylst ekki álit það,
er séra Jakob Jónsson nýtur heima, sem
hæfileikamaður, að hann er valinn til sam-
starfs í þessa nefnd, er svo mikilvægt
verkefni hefir með höndum.
Um hin mörgu vináttumerki Austur- ís-
lendinga vottar margt á síðustu tímum.
En það eru samstörf þeirra, eins og þau
sem á hefir verið minst, sem öllu eru
meira verð, er um viðhald íslenzku hér er
að ræða og um leið eflingu hins andlega
íslenzka ríkis í framtíð.
Það er aldrei logið jafnmikið og fyrir
kosningar, í stríði og eftir veiðiför, sagði
Bismarck gamli einu sinni.
KOMMÚNISTABLÖÐ I CANADA
Á ERLENDUM MÁLUM
Eftir Watson Kirkconnell
Af fjörutíu fréttablöðum, sem gefin
eru út á erlendum tungum í Canada, eru
fimm fylgjandi kommúnistastefnunni. —
Þau eru þessi: “The People’s Gazette”
(Ukrainiskt dagblað) í Winnipeg; “The
Canadian Gudok” (rússneskt, 3 blöð á
viku( í Winnipeg; “Vapaus” (finskt dag-
blað) í Sudbury; “Der Kampf” (Júða
vikublað) í Toronto, og “The Canadian
Hungarian Worker” (Magyar, 3 blöð á
viku) í Toronto.
Ekkert þessara blaða nýtur meiri hluta
fylgis hjá þjóðabrotunum sem þau lesa.
Þau virðast hafa sjálf meira sameiginlegt
sín á milli, en við þjóðbræður sína, hvert
um sig. Það má með öðrum orðum segja,
að þjóðrækni þeirra, hvað sem málið á-
hrærir, sem þau eru skrifuð á, beinist
ávalt til Rússlands, heimalands hins sanna
sósíalisma, og útvarðar friðarins í heim-
inum, o. s. frv.
Fjárhagur þeirra hefir aldrei verið eins
hagstæður og blaðsins “Deutsche Zeitung
fuer Canada” og þau hafa þessvegna ekki
eins og það getað hrósað sér af því, að fá
sínar eigin fréttir beina leið frá Evrópu.
En þau styðjast þó mjög mikið við rúss-
nesk blöð. The Canadian Gudok t. d.
vitnar óspart í blöðin Izvestia og Pravda í
Moskva. Og The People’s Gazette notar
mjög greinar úr “Proletarska Pravda” og
“Komsomolets Ukrayini,” sem bæði eru
gefin út í Sovét-Ukraníu. í þessum blöð-
um eru einnig stöðugt birtar greinar úr
“The Daily Clarion” (ensk-canadisku
kommúnista blaði) í Toronto. Af hálfu
ritstjóranna eru blöð þessi vel skrifuð, en
ákveðin áróðurs blöð.
En það sem skeð hefir síðustu fjóra
mánuðina, hefir þó reynst erfitt viðfangs
fyrir þessi blöð. Það eina nauðsynlega
hefir hvernig sem á hefir staðið verið það,
að sanna, að Rússland hafi ávalt rétt fyrir
sér. En óvænt atvik hafa oft um stundar-
sakir gert þá ráðþrota. Snemma sumars
héldu þau áfram að hvetja Breta til að
ganga að samningum við Rússa, hvað sem
skilmálunum leið (er síðar sannaðist, að
voru óheyrileg ítök í Póllandi og Eystra-
saltsríkjunum) til þess að tryggja friðinn
í heiminum. Þegar samningurinn milli
Nazista og Rússa var gerður, 22. ág. s. 1.
hallmæltu blöð þessi Bretum harðlega
fyrir að sýna sig ófúsari en Þjóðverja, að
veita í þágu alheimsfriðarins Stalin, föður
heimsfriðarins, það, -sem hann bað um.
Þessar fordæmingar á Breta héldu á-
fram fullum krafti, þegar Þjóðverjar hófu
árásina á Pólverja; en þeim linti þá
skjótlega. í stað þess var farið að birta
góðar undirtektir um stríðsáform Bret-
lands og Canada. “The People’s Gaz-
ette”, hafði t. d. þetta að segja: “Fyrir
Ukraníumönnum í Canada er skyldan
vissulega þessi: Að vernda lýðrséði sitt í
Canada og bræðra sinna í Vestur-Ukraníu
fyrir hinum blóðugu árásum nazista!” (5.
sept.). Og The Canadian Gudok tók undir
þetta með þessum orðum: “Allir sem
framförum unna, munu styðja lönd þau, er
nú veita Póllandi að málum.” (9. sept.)
Eitt undrunarefnið enn kom er Rússar
hrifsuðu Pólland. En eitt var hugsanlegt:
Rauði herinn varð, gagnstætt yfirgangi
nazista, að fara af stað til þess að bjarga
þjóðabrotunum, sem allslaus og yfirgefin
voru þarna og til að verjast árásarliði
Hitlers. Bretland og Frakkland voru nú
ekki lýðræðislönd. Þeirra stefna var al-
ríkis-stefna og þau reyndu, en árangurs-
laust, að beina alríkissinnanum Hitler í
austur átt. Stríðið sem hafið var, var
blekking og Rússland eitt hélt uppi friði.
The Canadian Gudok, skýrði 14. október
stefnu sína þannig: “Þrátt fyrir alt það
sem dagblöð landsins skrifa um ástand-
ið og þrátt fyrir hvernig þau snúa sann-
reyndum öllum við, veit þjóðin mismuninn
á kúgun og frelsi. Hún veit með sjálfri
sér, að áhugamál Sovétstjórnarinnar eru
áhugamál verkalýðsins um allan heim. —
Sagan mun sanna, að það sem Rússastjórn
gerði og rauði herinn, á þessum byltinga
tímum, var bæði réttlætanlegt og tíma-
bært.”
Það hefir nú samt átt sér stað breyting
hjá einu af þessum kommúnistablöðum
Canada. Der Kampf (Júðablaðið) í Tor-
onto, sá sér ekki fært í hinum erfiðu
stríðsmálum að fylgja kommúnistastefn-
unni. Það rak því alla ritstjóra sína og
heldur nú fram stefnu, sem kemur alger-
lega í bága við hina fyrri stefnu blaðsins.
Þetta hvarf frá Moskva-stefnunni, á þó
ekkert skylt við stefnu Trotsky á móti
Stalin eða alríkisstefnu Stalins heldur staf-
ar hún beint af því að lesendur blaðsins í
umhverfi þess, neita að lesa það með kom-
múnista stefnu. Stríðsstefna Canada er
nú rækilega studd og canadiskir Júðar,
eru ljúflega hvattir til að innritast í her-
inn. Ennþá er ekkert sem bendir til að
hin fjögur blöðin ætli að fara að dæmi
þessa blaðs. (Úr Winnipeg Tribune)
“Your America” (þ.e. Bandaríkin) heit-
ir bók, sem nýlega hefir verið gefin út í
New York. Höfundar hennar eru 15 er-
lendir fregnritar, sem í Bandaríkjunum
eiga heima. Grau Gaspara Napolitano,
fregnriti frá ítalíu, segir meðal annars:
“Landið er ríkt, en fólkið er fátækt.” —
Sannari lýsingu af ranglátri útbýtingu
auðs, verður naumast bent á. En lýsingin
á að vísu við fleiri lönd en Bandaríkin.
LENINGRAD-SKIPA-
SKURÐURINN
Mikil þögn hefir ríkt um þenna skipa-
skurð. Margir sem fréttablöðin lesa, munu
ekki fyr en all-nýlega hafa heyrt hans
getið. Það sem sérstaklega hefir beint
huga manna að honum nú, er málið um
bandaríska-skipið, “City of Flint.” Skipa-
skurðurinn er um 800 mílur að lengd, og
liggur frá Leningrad við Eystrasalt og
norður til Murmansk við íshafið. Hann
er hvergi grynnri en 19 fet og því fær öll-
um smærri skipum. Hann liggur að nokkru
um stöðuvötn á þessari leið, en allur helm-
ingur hans er grafinn.
En því hefir nú skurðurinn vakið at-
hygli, að litið er á hann sem bakdyr, sem
farið er inn um til Þýzkalands. Við Mur-
mansk er meira að segja haldið fram, að
Þjóðverjar hafi kafbátastöð. Menn hafa
oft furðað sig á því, hvernig þeir hafi
komið kafbátum sínum út á rúmsjó fram-
hjá brezka-flotanum á Norðursjónum. Sú
gáta er sjálf leyst er vitnast hefir að kaf-
bátar þeirra fara þessa leið, þ. e. norður
eftir Austursjónum til Leningrad og það-
an eftir áminstum skurði til Murmansk.
Til Murmansk hafa kafbátarnir farið með
mikið af þeim skipum sem þeir hafa náð
og um skurð þenna til Þýzkalands.
Skipstjórinn, sem City of Flint tók,
hugsaði sér eflaust að fara með það skip
þessa leið til Þýzkalands. En City of
Flint reyndist of stórt til þess. Það hafa
fleiri skip verið, en þeir hafa þá affermt
þau og flutt farminn á smærri skipum
suður skurðinn, en halda skipunum í Mur-
mansk eða Archangel (Erkiengilsborg).
Alls er áætlað að Þjóðverjar hafi komið
með um 50 skip til Murmansk. Að þeir
héldu ekki City of Flint þar kyrru, er
ætlað að stafað hafi af því, að á því voru
svo sérstakar gætur hafðar; kom það til
af því, að skipið var frá Bandaríkjunum.
Ennfremur varð þess vart frá Noregi og
hætta á að því yrði veitt eftirför úr því.
En að fá brezk herskip eða aðra njósnara
norður til Murmansk, var auðvitað ekki
eftirsóknarvert. Það hefði skjótt komið
upp um þetta og ef til vill fleira bakdyra-
makk þeirra Stalins og Hitlers.
Það hefir nú sannfrézt, að Stalin gerði
ekkert í þá átt, að taka City of Flint, er
það kom til Murmansk, eins og hann átti
að gera, og hneppa skipshöfnina í varð-
hald, eins og skylda er allra hlutlausra
landa. Gæist þar kötturinn upp úr pokan-
um, að því er hlutleysi Rússlands áhrærir
í þessu stríði.
Ákafi Stalins í að ná yfirráðum á Aust-
ursjónum er þá ásamt öðru í þessu fólg-
in, að halda sjóleið opinni fyrir Hitler
þarna að koma neðansjávarbátum hans út
á rúmsjó og til að koma herfangi þeirra
til Þýzkalands. Það var ekki að furða, þó
Hitler gæfi honum alt vald í Eystrasalts-
löndunum fyrir þennan greiða. Það mun-
ar um minna en þessi hlunnindi og aðstoð
Stalins í stríðinu. Og þó eru margir enn
sem halda fram, að Stalin sé með afskift-
um sínum í þessu stríði, að hjálpa banda-
þjóðunum til að stöðva Hitler og
yfirbuga hann!
Bretar hafa ekki enn og ætl-
uðu sér ekki með flota sinn inn
á Austursjóinn. Stalin mót-
mæ'lti kröftuglega, þegar þeir
lokuðu sundunum milli Dan-
merkur og Svíþjóðar. Auðvitað.
Hversvegna ekki að láta kafbáta
Þjóðverja fara þar fram og aft-
ur óáreitta, eða lofa Stalin að
færa Þýzkalandi það sem honum
þóknaðist þessa leið inn í
Eystrasalt ?
Haldi Stalin þessu áfram, er
hætt við, að Bretar verði knúðir
til að senda flota sinn til Hvíta
hafsins og það er auðvitað hið
sama og að fara í stríð við
Rússa, sem Bretar eru ófúsir til,
eins og við aðrar þjóðir; en með
þessu framferði virðist ílt að
umflýja það.
Lenin hafði það á orði, að
þessi skipaskurður ætti að geta
orðið Rússum nokkurt hagræði,
er til stríðs kæmi milli þjóða Ev-
rópu. Það gæti orðið til þess að
gera því mögulegt að vera efna-
lega sjálfstæðu og óháðu, meðan
þær lömuðu hvera aðra í stríði.
Slíkt stríð, með Rússlandi hlut-
lausu, yrði bolsévikastefnunni
hagur. Stalin hugsar eflaust
svipað þessu. Það er Rússlandi
ávinningur að styðja í laumi
aðra þjóð í stríði, án þess að
vera sjálft í stríði.
Aðra eins óbilgirni og þessa
sýnir nú engin hlutlaus þjóð í
þessu stríði. Má eflaust líta svo
á það, sem þessir tveir, Stalin og
Hitler, skoði sig nú herra heims-
ins. En eru þeir það? Þeir
hafa ennþá ekki beitt ofbeldis-
og kúgunarstefnum sínum nema
við smærri ósjálfbjarga þjóðir.
Og þeim hefir gengið vel að
brytja þær niður eða þröngva
til hlýðni við sig. En þeir eiga
eftir að reyna afl við stærri
þjóðirnar og sjálfstæðari. Það
gæti hent sig, að þeir myndu
betur eftir því, en hinu, er þeir
kúguðu smáþjóðirnar.
“FYRST ALLIR AÐRIR
ÞEGJA-------”
Kondu sæll! and how are you?
Bærilegur, thank you! að undan-
teknu því, að eg hefi fílað oful
fonní innan rifja, undanfarnar
vikur, yfir ræktarleysi utan-
Winnipeg-íslendinga í garð inn-
an-Winnipeg-íslendinga, að eng-
in hinna fyrnefndu skuli aldrei
hafa fundið hvöt hjá sér — því
ekki vantar hvatimar — til að
minnast hinna sníðarnefndu í
ræðu eða riti. Það bar þó við í
gamla daga, að getið var um með
þakklæti, er einhvert lífsábyrgð-
arfélag bæjarins borgaði dánar-
gjald, er framliðinn maður átti
hjá því, og hinum íslenzka um-
boðsmanni þakkað með fögrum
orðum og mörgum tárum og heit-
um fyrirbænum fyrir skilsem-
ina, en nú sézt þetta aldrei meira
á prenti. En aftur á móti fer
svo varla neinn Winnipeg-íslend-
ingur af einni kyrnu á aðra, so
to speak, án þess, að telja upp í
blöðunum hvern kaffi-sopa, sem
í hann var helt og herma eftir
hvert orð er við hann var talað á
þeirri ferðareisu, og munu flest-
ir koma auga á, hina geysimiklu
rifu, sem þarna er establissuð
milli innan og utan fslendinga.
— Af þessum trassaskap land-
ans gætu ókunnugir lesendur
blaðanna ímyndað sér, að ekkert
markvert eða merkilegt væri að
sjá eða heyra í borginni — ann-
að en hospítöl og nautamarkað-
ur, — að bæjarlandinn væri ger-
sneiddur allri gestrisni, að engin
byði neinum keyrslu, eða sýndi
honum neitt af bænum, að engin
rétti bita eða sopa að vegmóðum
ferðalang, — engin, ekkert,
nema hreinhjartaðir læknar, sem
af góðsemi sinni hafi skorið
mann á hol og rifið úr horum
meinsemdina og tekist vel; ef
hann þá ekki gaf upp öndina
meðan á hjjíkruninni stóð —
sjúklingurinn en ekki læknirinn,
meina eg.
Nei, engin segir neitt, allir
þegja, enda sagði nafni minn
um daginn, er eg mintist á þessa
þagmælsku við hann, að “um
þá væri ekki talandi” — það
voru hans óbreytt orð—og ef fl.
eru svona andskotalega innrætt-
ir, er engin von um bata. Jú,
Dr. Pálsson gat um Winnipeg,
stutt en sniðugt, í “Hnausaför
mín” fyrir nokkrum árum, en
það er víst flesutm úr minni
dottið á þessum “war”-aldartím-
um.
“För,” vel á minst, hefir orðið
til þess, að ýmsir hafa notað
orðið í fyrirsögnum sínum um
sínar “farir”, og mætti þar til-
nefna “Flin Flon-för” Guðmund-
ar vinar míns frá Húsey, og sem
hann bað doktorinn velvirðing-
ar á, og “Mikleyjar-för” Einars
ritstjóra. sem engrar afsökunar
bað.
Til þess nú að ráða einhverja
bót á þessum umgetningarskorti,
tíni eg hér saman sitthvað er í
hugan fellur á þessum sinnu-
leysis-morgni, “því holdið er
reiðubúið þó andinn sé veikur, og
til að byrja á byrjuninni byrja
eg á
“Winnipeg er frí og frjáls,
fjarskalega stór ummáls,
fólkið er bæði frítt of ljott
'0g flækist úti dag og nótt.”
Nei, nei, þakka þér nú fyrir!
eg gerði ekki vísuna — gæti það
ekki, þó eg vildi. Hún er eftir
Pál Sigvaldason, bróður Sigurð-
ar, og var gerð um Minneota,
veturinn sem eg var prívat sec-
retary Páls. En nú er Páll —
blessuð sé minning hans — dá-
inn, en secretarinn lifir, guði sé
lof.
Úr því eg mintist á þetta ein-
kennilega skáld á annað borð,
get ekki stilt mig um að minn-
ast þess agnar-ögn frekar: —
Eitt sinn, sem oftar, fór Páll í
þreskingu. Honum þótti bónd-
inn, sem hann vann hjá, vera
helzt til árvakur, svo til þess að
ná sér eitthvað niðri á honum
fyrir þessa ósiðsemi, þreif Palli
í skáldgyðjuna og kyrjaði:
“Skjóls hjá þrumu skýja-
straums
skugga unir' sjóli,
áfram brunar út um heim
á nátt-bunu hjóli.”
En er Páll var búinn 'og tók að
athuga skáldverkið, kom styrk í
reikninginn, því þá vissi hann
ekki fyrir víst hvort vísan væri
heldur um þreskivélina, bóndann
eða djöfulinn eða þá um alt
þetta þrent, er sú gáta óráðin
enn, það frekast eg veit. — Að
Páll hafi ekki verið við eina fjöl
eða tungu feldur, sýnir þetta
dæmi: Hann hafði ráðist í hey-
vinnu hjá enskum bónda, sem
hafði þann ljóta sið, að draugast
með sjálfan sig og menn sína
fram eftir öllu kveldi. Palli gekk
úr vistinni fyrir þessar sakir, og
varð Ijóð að munni um leið og
hann fauk út úr dyrunum:
“The hobo said to the farmer:
I travel from town to town,
Until I meet some son-of-a-gun
That quits when the sun goes
down.”
Til fósturjarðarinnar orti Páll
eitt sinn í hrifningu þessa hjart-
næmu vísu:
“Þegar eg er lagstur lágt,
og leiðið mitt er frosið,
horfðu þá í austurátt
ef þig vantar brosið.”
Nú mun komið nóg af svona
góðu; og eftir þennan útúrdúr
sný eg mér aftur að Winnipeg.
Jæja, þá er þar til máls að
taka, að borgin stendur akkúrat
þar á jörðinni er vestrið mætir
austri, er um tuttugu mílur suð-
ur af Selkirk, þar er vitlausra
spítali, og nær sextíu mílum suð-
ur af Gimli, þar er minnisvarð-
inn, sem Hornfjörð kvað þessa
vísu um, sér til sæmdar: