Heimskringla - 14.02.1940, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. FEBR. 1940
Hicímsknniila |
(StofniUS 18S6)
Kemur út & hverjum míBvikudegi
Elgendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
863 og 855 Sargent Avenue, Winnipee
Talsimia 86 537
Verð blaSslna er $3.00 árgangurlnn borglst g
ryrlrfram. AUar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD. jj
ÖU vlðsklfte bréf blaðinu aðlútandl sendlat: |
Mrnager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskri/t til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
‘‘Heimskrlngla” ls pubUshed
and prlnted by
THE VIKIVG PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man
Telephone: 86 537
ttiBUiuuiuiuiiiiuuHiuiiUiiiiuiiHiiiiuiiiiiiiuiiiHiiiiiiiiiiiiiuiiiiiaiHiiiniiiiiiiimiiiiiiiuiiiuuiiiiumiiuiuiiiiiiuiiiiniiii
WINNIPEG, 14. FEBR. 1940
ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ
Þjóðræknisþingið kemur saman næst-
komandi mánudag. Stendur það yfir eins
og vant er í þrjá daga. Það hefst klukkan
9.30 að morgni. Verða starfsfundir alla
dagana fram á kvöld, en þátaka við skemti-
samkomur. Fyrsta kvöldið halda ungu
landarnir (The Young Icelanders) sam-
komu; kunna þeir vel að skemta sér eins
og nútíðar æskan yfirleitt og verður gam-
an fyrir hina eldri að horfa á það; þeir
munu verða ungir í annað sinn við að sjá
þau læti. Annað fundarkvöldið er Fróns-
mótið. Þar fer fram íslenzk skemtiskrá,
dans og veitingar á eftir. Þessi samkoma
er fyrir miðaldra"fólkið, þetta sem betur
dartsar eldri dansana en þá nýjustu. ís-
lendingamót þetta hefir ávalt kepst við
að koma í stað “Helga magra” blótsins sem
um höfðingsi brag og skart tók hér öllum
samkomum fram fyrrum. Þetta má segja
að tekist hafi að minsta kosti að nokkru;
síðan eitt helzta menningartæki tímanna,
speglarnir komu á veggi Templara húss-
ins, getur dansfólkið séð sig í bak og fyrir
á dansinum þar eins og í Manitoba Hall
forðum; og prestar og einstöku aðrir úr
hærra félagslífinu eru á stélfrökkum, en
annars er minna um það en á Þorrablótinu
var. Virðist þess lítt saknað af almenn-
ingi, þ. e. a. s. frakkanna, ekki þeirra sem 1
þeim eru.
Þriðja kvöldið heldur Þjóðræknisfélagið
sjálft samkomu og lýkur fundar8törfum.
Verður sú samkoma ekki sízt fyrir ráðna
og roskna, svo allir fái nokkuð, danslaus
og ókeypis. Þar er að jafnaði fluttur fyr-
irlestur, en hver fyrirlesarinn er í ár, er
oss ekki kunnugt um.
Áður þingi lýkur verður prentun Tíma-
rits Þj óðræknisfélagsins lokið. Er útgáfa
þess rits eitt af veigameiri og vandasam-
ari störfum Þjóðræknisfélagsins. Um út-
gáfu þess hefir í ár annast Gísli Jónsson,
ritari Þjóðræknisfélagsins, vel vígur mað*
ur á slík störf.
Þjóðræknisþingið er nokkurs konar þjóð-
hátíð Vestur-íslendinga. Þar koma þeir
saman og minnast fslands og ættaróðala
sinna. Þar finna þeir töflurnar í grasinu,
eins og áar þeirra forðum á Iðavelli, hin
nýja kynslóð norrænna manna eftir
Ragnarök, er minna mun þá á liðna tíð, ætt
og þjóðerni og sem hverri nýrri kynslóð
íslendinga hér, er ærin hvöt til að halda
áfram að vera íslenzk.
Þingið stendur yfir í þrjá daga. Mönn-
um gefst því góður tími til að finnast og
skemta sér og mun lengri en fulltrúum
Ottawa-þingsins nýlega.
“EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS
25 ÁRA”
Bók með þessu nafni komu þeir báðir
með fyrir fáum dögum inn á skrifstofu
Heimskringlu, Árni Egertsson og Ásmund-
ur P. Jóhannsson. Héldu þeir ræðu yfir
þeim er þetta skrifar og kváðu blaðið
verða að geta þessarar bókar rækilega og
afhentu því eintak af henni. Án þess að
vita fyllilega frá hvorum þeirra bókin
var, er þeir struku báðir eins og koll á
ungbarni, eða hvort að hún var blaðinu
send af útgáfufélaginu, þakkaði “Hkr.”
þeim gjöfina. Það leyndi sér ekki um
leið og á bókina var litið, að þarna var um
minjagrip að ræða, en ekki neina vanalega
útgáfu bókar.
Þetta vandaða minningar-rit, er yfir 300
blaðsíður að stærð, í — ja — Jóns postillu
broti, prentað á þykkan mjallhvítan papp-
ír. Segir það sögu Eimskipafélagsins,
frá hag þess, starfi og fylgja því yfir
hundrað myndir af stjórnendum og starfs-
mönnum, skipum og húseignum félagsins'.
Þá er og nokkur inngangur, er greinir frá
forsögu siglinga til landsins fram að þeim
tíma, er Eimskipafélagið var stofnað, 17.
jan. 1914. Er sá inngangur fróðlegur og
sýnir ljóslega reipdráttinn, sem landið átti
í við skipafélög þeirra tíma og nauðsynina
á stofnun íslenzks skipafélags. Þegar þess
er og gætt, að um það leyti dynur á Ev-
rópustríðið mikla og dönsk skipafélög gátu
ekki látið siglingar til íslands þá eins
mikið skifta, fer ekki fjarri því, sem
Guðni Jónsson, mag. art. segir, er bókina
skrifar, að stofnun Eimskipafélagsins hafi
reynst bjargvættur sjálfstæði íslands.
Frá stofnun félagsins og aðdraganda
hennar, er skemtilega sagt í bókinni og
greinilega, sem vænta má, af svo fróðum
manni, sem höfundurinn er. Var miklu
fyr en mörgum mun ljóst hafa verið hér
vestra, byrjað á undirbúningi að stofnun
Eimskipafélagsins. Henni er fyrst hreyft
árið 1912. Eiga þá Sveinn Björnsson,
sendiherra, er varð fyrsti forseti stjórnar-
nefndar félagsins, og Emil Nielsen fyrsti
framkvæmdarstjóri félagsins mikið tal um
hana sín á milli. Bættist svo smám sam-
an við þá, er málinu gefa gaum margir aðr-
ir, svo sem Björn Kristjánsson, Thor Jen-
sen, Garðar Gíslason, Jón Þorláksson o.
fl. Verða þeir svo æ fleiri og fleiri og eru
fundir haldnir í kyrþey og málið sem bezt
athugað, unz yfirlit hefir verið gert yfir
allan kostnað og hann er lagður fram og
fjársöfnun hafin. Þegar félagið er svo
stofnað, hefir í sjóðinn komið frá ein-
staklingum milli þrjú og fjögur hundr-
uð þúsund krónur heima. Þá byrja
og samskot hér vestra, er 200,000
krónum námu að lokum í áskriftarfé.
Ennfremur kom þá þing og stjórn til
skjalanna með 100,000 króna veitingu í
svip og aðstoð við lántöku síðar. Það sem
merkilegt má heita og sýnir hve undirbún-
ingur málsins var góður, er það, að útgjöld
félagsins voru árið 1915 aðeins 6000 krón-
um lægri en áætlað var (áætlunar kostnað-
ur var 353,000 kr.); en tekjur urðu miklu
meiri. Ollu því aukin viðskifti, er ei var
ráð fyrir gert eða sem eigi voru sjáanleg
fyrir stríðs byrjun.
Á árunum 1915^—1937, hafa tekjur fé-
lagsins numið yfir 71 miljón króna, en út-
gjöldin nærri 60 miljónum; því nærri 11
miljón króna hagur. Er í honum innifal-
inn eign félagsins, yfir ein miljón króna í
sjóði, afskrift af eignum um átta miljónir
og í greiddum hluthafa-arði yfir ein miljón
króna.
Félagið stendur því traustum fótum.
Vestur-íslendingar munu æ telja sér það
til giftu, að hafa átt nokkurn þátt í stofn-
un og tilveru þess, ekki vegna hluta-arðs-
ins, heldur þess, hvílík heilla-þúfa það hef-
ir reynst íslandi.
Þetta minningarrit í leðurbandi og
veski, kostar hér $1.50, ef tekið er hjá um-
boðsmönnum félagsins hér, þeim Árna
Eggertssyni eða Ásm. P. Jóhannssyni. En
ef senda þarf ritið í pósti, er burðargjald
og umbúðir auk þessa 50c, eða bókin $2.00.
Jafnvel það er ekki hálfvirði, því bók sem
eins er vandað til og þessarar, getur ekki
selzt hér undir $5.00 til $6.00.
Vestur-íslendingum hlýtur að vera
skemtun að því að kynnast sögu þessa fé-
lagst Hún er í riti þessu bæði fróðlega og
skemtilega skrifuð.
HLJÓMLEIKUR MISS
PÁLMASONAR
f dóminum um hljómleik Miss Pálma-
sonar 8. feb. í Auditorium, er farið þessuni
orðum í blaðinu Winnipeg Tribune daginn
ef tir:
“Fjölmennasti hljómleikurinn sem hér
hefir verið haldinn af nokkrum Winnipeg-
sólóista, án aðstoðar að-komandi lista-
manna, var sá, er fram fór í sönghöllinni í
Auditorium s. 1. fimtudagskvöld. Þetta
var fiðlu hljómleikur Miss Pearl Pálma-
sonar. Hefir hún nýlega lokið námi í
fiðluspili í Evrópu hjá snillingum í þeirri
grein. Söngskrá kvöldsins var hin stór-
kostlegasta og meðferð Miss Pálmasonar,
með Miss Snjólaugu Sigursson við pianó-
ið, var sú, að óskifta aðdáun áheyrenda
vakti.
Miss Pálmason hefir síðustu árin farið
ört fram í fagi sínu. Hún hefir ávalt ver-
ið tilþrifagóður spilari og teknik hennar
hefir verið aðdáunarverð. Nú hefir lista-
svið hennar víkkað svo, bæði að tóngæðum
og túlkun, að hún er ein af hinum allra
fremstu í list sinni í þessari borg. Y1 á
hún nægan í spili sínu og lífsþrótt, birtu
af skapgerð og óskeikula teknik, til að
halda eftirtekt áheyrenda fastri frá byrjun
spilsins til enda.
Hljómleik sinn byrjaði hún með La
Folia, eftir Corelli-Kreisler. Duldist ekki
að pianóið kom þar að góðu liði að túlka
dýpt tilfinninganna í þessari átjándu ald-
ar músik. Að undantekinni byrjuninni,
þar sem tónar fiðlunnar virtust fullmjúkir
eða daufir og sýndu ekki nægilega lyndis-
einkunn spilarans', glitraði annars í þessu
lagi fegurðin sem demantur í túlkun (in-
tonation) Miss Pálmasonar, og hennar ó-
umræðilega vald á að hefja tónana í æðra
veldi og skapa áhrif, naut sín ósegjanlega
vel með víðfeðminu og tigninni í spili Miss
Snjólaugar Sigurðssionar. Hin elidlegu
tilþrif, sem hina hægu dvínandi tóna, var
meistaralega farið með í þessu lagi.
Varminn, hljómfegurðin og sjálfstæðið
í Spili Miss Pálmasonar, ætlum vér að bezt
hafi komið fram í Franck-sónötunni. Hinir
bezt löguðu hlutar þess lags til túlkunar,
svo sem dýpt tóna, hið víða svið í meðferð
og tilfinningin fyrir hvað koma skuli, var
þarna alls staðar augljós í spili hennar.
Báðir spilararnir náðu þarna sinni mestu
og öruggustu festu í listinni, tækni og
túlkun, bæði í risi og falli tóna. Síðasta
lagið var spilað með miklum hátíðleik og
djúpri sigurhrifningu og lauk með hrífandi
hámarki voldugs, töfrandi tónaflóðs.
í Glasounoff concerto var spilið ekki
alls kostar eins og ætla mátti; þar skorti
vissar áherzlur að oss fanst og varð því
lagið litlausara en ella og áhrifaminna.
En þessa varð ekki lengi vart. Miss
Pálmason jafnaði það vel upp strax í sín-
um næstu lögum, því þau spilaði hún með
því eðlilega öryggi, lífi og myndugleik,
sem hinn mikli hljómlistarhæfileiki henn-
ar að jafnaði ber með sér.
í léttari lögunum sem spiluð voru á eftir
þeim er nú hafa verið nefnd, sýndi Miss
Pálmason mjög mikla leikni. Ef til vill
var þó þar fegursta og bezta lagið “Bæn-
in eftir Hendel-Flesch.
Miss Sigurðsson sýndi mikla musik-
hæfileika og fágaða meðferð í verki sínu
við pianóið og hafði eins og Miss Pálmason
mikið vald á starfi sínu.
Áheyrendur létu í ljósi hrifningu sína
með miklu og margendurteknu lófaklappi.
Blóm voru færð hljómleikurunum.”
Þannig farast blaðinu Winnipeg Tribune
orð. Á því er enginn efi, að með hljómleik
þessum hefir Miss Pálmason unnið sér og
þjóðarbroti sínu hér mikinn hróður. Það
er nú ljósara en áður, að bær þessi á ekki
fiðluspilara, sem framar henni stendur og
mega hinir fámennu íslendingar með fulÞ
um rétti vera upp með sér af því. Það
fanst á að hljómleiknum loknum, að áheyr-
endunum, bæði íslenzkum sem hérlenzk-
um, fanst þarna viðburður hafa gerst í
sönglífi borgarinnar, sem í senn var bæði
óvanalegur og mikilsverður.
Hljómleikinn sóttu fast að því 700
manns.
MORGUNN 1939
Tímaritið “Morgunn” hefir jafnan ver-
ið með merkustu tímaritum íslendinga.
Einar H. Kvaran, ritstjóri þess var einn
af vitrustu mönnum þjóðarinnar, og slík-
ur snillingur á íslenzkt mál, að þó ekkert
hefði annað verið, hlaut mönnum að vera
ánægja að stíl hans og framsetningu. Það
var því varla annars að vænta en að hans
yrði saknað af lesendum “Morguns”. Síð-
an Einar Kvaran lézt, hefir tímarit hans
verið í einskonar millibilsástandi. Eng-
inn sérstakur ritstjóri er talinn að ár-
gangi síðasta árs, en séra Kristinn Dan-
íelsson hefir séð um útgáfuna. Lætur
hann hiklaust í ljósi, að hann skoði sig
sem bráðabirgðamann við það starf. Séra
K. D. er orðinn gamall maður, einn hinna
mörgu meðal eldri kynslóðar íslenzkra
presta, sem sneru baki við gömlu guð-
fræðinni frá námsárunum og gengu á
hönd frj álslyndri trúmálastefnu og nýguð-
fræði. Eins og vænta má, hefir hann
skrifað mikið sjálfur í “Morgun”. Sýna
greinar hans, að hann fylgist vel með þvi,
sem gert er á sviði sálarrannsókna, og er
vakandi gagnvart andlegum vandamálum
samtíðarinnar. En stíllinn á ritsmíðum
hans er þreytandi og frásögnin fjörlítií.
Svipað má segja um ritsmíðar annars
manns, sem skrifar í Morgun, Einars
Loptssonar kennara, en greinar hans eru
þó eftirtektaverðar og hafa sérstakt gildi
fyrir þá sök, að hann hefir sjálfur all-
mikla persónulega reynslu í sálrænum efn-
um. Af greinum þessara manna í síðasta
árgangi, eru tvær merkastar: “Sálarrann-
sóknarfélag fslands tuttugu ára” eftir
sér Kristinn og “Miðilshæfileikinn” eftir
Einar Loptsson.
Afmælisgreinin er frásögn
frá hátíðahöldum, er fram fóru
19. des. 1938, en þá voru 20 ár
liðin frá stofnun félagsins. Þar
gerði þáverandi forseti þess, séra
Kristinn, grein fyrir störfum
þessa tímabils, bar takmark það
sem félagið hafði sett sér í byrj-
un, saman við það sem fram-
kvæmt hefir verið. Verður ekki
annað sagt, en að þrátt fyrir
ýmsa örðugleika, hafi miðað á-
fram. Fyrirlestrar hafa verið
haldnir á fundum, og utan
þeirra, jafnvel víðsvegar um
land; Morgunn verið gefinn út í
19 árgöngum, bókasafn myndað,
sambandsfundir haldnir, o. s.
frv.
Tvent er það, sem minst er á
í afmælisgreininni, er gefur til
kynna álit íslenzkra menta*
manna á starfi sálarrannsókna-
félagsins. Hið fyrra er það, að
þangað til félagið er þess megn-
ugt að byggja yfir sig sjálft,
hefir því verið trygt húsnæði í
hinni nýju háskólabyggingu. —
Hið síðara er kveðjuskeyti, sem
afmælissa.mkomunni barsit frá
skagfirskum prestum. Það var
svohljóðandi:
“Hjartans þökk fyrir tuttugu
ára heillaríkt starf í þjónustu
sannleikans, minnumst í dag
með lotningu og aðdáun látinna
foringja í starfi yðar, Einars
Kvaran og Haralds Níelssonar.
Áfram í þeirra anda og kærleika
Krists.”
Skeyti þetta er ekki merki-
legt, sökum þess að það er frá
skagfirskum prestum, heldur
sökum þess, að það hefði getað
verið frá prestum yfirleitt í
hvaða prófastsdæmi sem væri.
Þesi árgangur “Morguns” ber
þess líka vitni að öðru leyti, að
kirkjan og spiritistar eru sam-
herjar en ekki andstæðingar á
íslandi. Þar er stólræða eftir
séra Pétur Magnússcn í Valla-
nesi. Séra Pétur er sonur séra
Magnúsar Bl. Jónssonar, sem eitt
sinn var prestur í Vallanesi.
Hann hefir lokið guðfræðisprófi
fyrir all-mörgum árum, en
stundaði síðan bankastörf í
Reykjavík. En hinn 24. sept. í
haust tók hann prestvígslu af
biskupi íslands. Við það tæki-
færi hélt hann ræðu þá, sem nú
er komin út í “'Morgni”. Bæði
séra Pétur og biskupinn verða
fyrir hörðum árásum í ‘Bjarma’.
Það er blað afturhaldsins í trú-
málum, og hefir hríðversnað,
síðan Sigurbjörn Á. Gíslason
hætti ritstjórn. Bregður blaðið
bæði biskupi og presti um “tak-
markalaust blygðunarleysi” og
“ósvífni”. Ástæðan fyrir árás^
inni mun vera sú, að séra Pétur
er ákveðinn spiritisti og í öðru
lagi að hann andmælir friðþæg-
ingarkenningunni. — Ræðan er
ágætlega samin, og auðfundið,
að höfundur hennar er hugsandi
maður, sem ekki hikar við að
láta í Ijósi skoðanir sínar. Það
er heill íslenzku þjóðirkjunnar,
að slíkar ræður skuli óhikað vera
fluttar á vígsludegi í sjálfri
dómkirkjunni, að biskupi lands-
ins viðstöddum og óátalið af
honum.
Séra Jón Auðuns í Hafnar-
firði, sem er tekinn við forseta-
störfum í sálarrannsóknarfélag-
inu af séra Kristni, birtir erindi
um séra Harald Níelsson. Er
það sjötíu ára minning. Séra
Jón er maður vel ritfær og finst
mér þessi grein um próf. Harald
þó stórum mun betri við seinni
lestur en hinn fyrri. Sérstak-
lega þykir mér vænt um, hve
rækilega séra Jón leggur áherslu
á það, að einmitt sálarrannsókn-
irnar hafi orðið til þess að hjálpa
þessum gagnrýnandi og skarpt
hugsandi guðfræðingi til að gera
sér grein fyrir sannindum, sem
hann var tekinn að efast um, en
hlutu að ráða úrslitum um lífs-
starf hans. Enginn, sem þekti
séra Harald vel persónulega,
mun vera í vafa um það, að án
sálarrannsóknanna hefði hann
allan seinni hluta æfi sinnar
verið tapaður kirkjunni. Og þó
ekki væri annað, er það nægileg
ástæða til þess, að öll hin ís-
lenzka þjóð stendur í þakklæt-
isskuld við spiritismann, og þó
sérstaklega kirkjulega sinnaðir
menn.
Af öðrum eftirtektaverðum
greinum má nefna “Á landamær-
unum” eftir séra Jón Auðuns,
“Miðlar, sem mála,” eftir sama
höfund, “Vinátta varir eftir
dauðann,” (þýtt af K. D.), og þó
sérstaklega “Skygnilýsing í
síma” eftir Solveigu Jónsdóttur.
Sú grein er örstutt, en gefur
efni til langrar umhugsunar. —
Það væri gaman að fá meira á
prenti um slíka atburði, dul-
rænnar tegundar, vel vottfesta.
“Morgunn” flytur þá fregn, að
kona ein í Selkirk, Manitoba,
hafi gefið kr. 57,50 í hússjóð fé-
lagsins. Um þetta segir forset-
inn, séra Jón Auðuns: “Þessi
vinsamlega gjöf er einn vottur
— af mörgum — þess, hve land-
ar vorir í Vesturheimi fylgja vel-
ferðarmálunum á gamla landinu
af hlýjum hug.”
Fleira er í ritinu, vel læsilegt,
þótt ekki sé þess getið hér. Eitt
ljóð er þar eftir Jakob Jóh.
Smára. — Þetta kvæði er lag-
legt, en gefur annars ekki hug-
mynd um það, að höfundur er
óneitanlega í allra fremstu röð
íslenzkra skálda.
Jakob Jónsson
YOUTH IN A CONFUSED
WORLD
An Address Delivered in the
Icelandic Federated Church on
Sunday February 11, 1940
by George Salverson
I am about to bring forth a
rather confused discourse on a
subject which should be an easy
one for any young person in
these days—YOUTH IN A CON-
FUSED WORLD. I say, it
should be easy, as a subject, as
long as the youth is not required
to straighten out the confusion.
But confront him with the task
of seeking a clear path in a
world where democracy and dic
tatorship, religion and atheism,
cynicism and sincerity, are a
hopelessly scrambled sort of
philsophical stew which contin-
ually boils over, then the subject
ceases to be an easy one.
Any young person today who
sets out to discover for himself
what is true in religion, in soei-
ety, in economics, is forced to
discount the opinions of some of
the world’s finest minds before
he can settle on one specific
thing and say: “I believe this,
and I disbelieve its opposite.”
The trouble is, the world ap-
pears to be filled with opposites.
Youth goes for advice, of neces-
sity, to older and experienced
men of character and success.
One of these advisers will be-
lieve in the religion of the Ca-
tholics, with a whole-hearted
sincerity impossible to doubt.
And it is no use casting reflec-
tions on the reasoning powers of
the devout, as a large number of
the world’s greatest minds ap-
pear to be devout. Another of
our advisers, also of undeniable
fineness of character and good-
ness of intention, will disbelieve
utterly in anything not demon-
strated in terms of science. If
you can’t prove it, it’s not so.
Here also we find the world’s
greatest minds, who, as a group,
appear to be broad-minded to a
degree most heartily confusing
to lesser souls who look to them
for guidance.
Yes, if a youth decides: “I
believe in Heaven and Hell and
miracles, because there is cer-
tainly more to life than meets
the eye and nothing else ex-
plains it to me,” he must also
believe that he is right where
the Voltaires and Clarence Dar-
rows are wrong. If he says, on
the other hand: “When you are
/