Heimskringla - 06.03.1940, Page 5

WINNIPEG, 6. MARZ, 1940
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
af því fólki, sem austur hefir
flutt er vel mentað og efnilegt. i
Má óhætt gera ráð fyrir að sumt
af því fólki hafi þar eystra aukið
allmikið þekkingu fólks á ætt-
landi voru og þjóð. Sjálfsagt
miklu meir en kunnugt er, eða
fólk alment gerir sér grein fyr-
ir.
Þessu til sönnunar skal hér
bent á tvö dæmi. Fyrir fimm
árum flutti ungur lögfræðingur
héðan frá Winnipeg til Toronto,
Ontario, J. Ragnar Johnson. —
Hann er nú forstjóri fyrir Tor-
onto-deild Crown Trust félags-
ins, sem er auðugt fjársýslufé-
lag í Austur-Canada. Síðan hann
kom austur hefir hann flutt
mörg- erindi um fsland, legu þess
og loftslag og náttúrufeguið,
sögu þess og stjórnarfar fyr og
síðar, tungu þess og bókmentir
og þær miklu framfarir sem þar
hafa orðið á flestum sviðum nú
síðari árin. Erindi þessi hefir
hann ekki flutt fyrir almenningi,
heldur í ýmsum félögum sem
mentamál hafa sérstaklega á
sinni starfsskrá, bæði í Toronto
og fleiri borgum. Hefir þessum
erindum verið mjög vel tekið og
hann aftur og aftur verið biðinn
að flytja fleiri erindi um ísland.
Gera má ráð fyrir, að þessi
maður standi hér nokkuð betur
að vígi heldur en unga íslenzka
fólkið hér í landi gerir alment.
Hann hefir tvisvar komið til ís-
lands og kynt sér margt því við
víkjandi og fylgist býsna v?l
með því sem þar er að gerast.
En vafalaust getur líka margt
íslenzkt ungt fólk, gert það
sama, og gerir það líklegast,
hver á sinn hátt, þó færri v:ti
en vita vilja.
Þó óskylt efni virðist að fljótu
bragði vera, má þó í þessu sam-
bandi geta þess, að í síðastliðn-
um mánuði var Ragnari boðið að
sækja ársþing bankamanna og
annara fjársýslumanna, sem
haldið var í New York og stóð
yfir í þrjá daga. Sóttu þing
þetta um þúsund menn s«m
flestir voru frá Bandaríkjunum,
en þó allmargir frá Canada. Var
bann einn valinn til að hafa oið
fyrir Canada-mönnum og flytja
þinginu árnaðaróskir og góða
kveðju frá Canada. Gerði hann
bað fyrsta þingdaginn. Var afar
oiikill rómur gerður að ræðu
hans og varð þetta til þess, að
hann kyntist þar strax fjöida
fjármálamanna, sem hann mundi
annars naumast hafa kynst mik-
ið, eða þeir honum. Það fer
jafnan svo, að hvar sem Ragnar
kynnist vita flestir að hann er
islenzkur. Hann fer aldrei du,t
^eð það. Er því þetta nokkuð
í há átt að kynna íslendinga þar
sem þeir eru lítið þektir, og
hað að góðu.
í Toronto er íslenzk kona, sem
verið hefir þar nú í almörg ár,
°g sem lesendur Heimskringlu
kannast flestir vel við, Mrs.
Eósa Hermanson Vernon. Síð-
an hún kom austur mun hún
hafa fengist mikið við kenslu í
hljómfræði. Hefir hún oft
sungið þar opinberlega, eins og
hún gerði áður hér vestra, og
unnið sér gott álit sem söng-
kona. Einnig hefir hún pft
Sungið fyrir útvarpshlustendur.
■^argsinnis hefir hún sungið ís-
lenzk ljóð og lög og með Ir-t
sinni verið mikill landkynnir þar
^ystra. Mun fátt betur faliið
til að vekja eftirtekt fólks, hevd-
Ur en hljómlistin. Innan fárra
^nga kemur þessi kona til Wm-
nipeg og syngur hér í Fyrstu
lútersku kirkju. Má óhætt gera
ráð fyrir að sú samkoma verði
°S vel sótt og söngkonunni vel
tekið, eins og hún á meir en
8kilið.
Eins og þegar er að vikið, eru
feir hinir yngri Vestur-fslend-
lngar sjálfsagt margir, sem orð-
^ hafa fslandi til gagns og
Sunia með því að kynna land sitt
hjóð því fólki sem þetta land
^gir, þó kynni vor af þeim
\UUm s®u e^ki nægileg til aö
s ýra frá því að svo stöddu.
Þessi grein er skrifuð í þeim
tilgangi, að draga athygli ís-
lendinga hér í landi að því, að
þeir geta gert mikið í þá átt, að
kynna hér ættland sitt og þjóð.
Má gera ráð fyrir, að allir þeir
sem láta sig þjóðræknismálin
nokkru skifta, þyki betur að fa
að vita um sem flest af því, sem
gert er í þessa átt.
að drotna yfir Evrópu og þeir ur maður, mildur í lund og þótti
halda ekki að stjórn þeirra sé, mikill héraðshöfðingi. Kona
heldur að því. Það sem þeir Einars var ættuð úr Húnaþingi,
ÁSTANDIÐ Á
ÞÝZKALANDI
Frh. frá 1. bls.
svo að hann geti ráðið yfir heim-
inum.
Eg er sannfærður um, eftir að
hafa verið^bæði á Englandi og
Þýzkalandi, að Þýzkaland vinnur
ekki þetta stríð. Frelsi, velsæmi
og virðuleiki banna það; mann-
úð, réttlæti og siðgæði banna
það. Eg er enginn kirkjumað-
ur, en eg trúi því fastlega, að
raunverulegt siðgæði iog óáþreif-
anleg andleg verðmæti séu til,
og að sú hliðin, isem þau eru f
vinni sigur á endanum. Þetta
lætur máske í eyrum eins og
hugsjónahjal eða jafnvel sem
kirkjuskraf, en það er mín
bjargföst trú.
Það eru mikil viðbrigði að
koma til Englands og að finna
frjálst, glaðlegt og stefnufast
fólk, sem er víst í sinni sök. Eg
get ekki sagt, að fólk á Englandi
sé ánægt, því að engin þjóð get-
ur verið ánægð í stríði nú á tíní-
um, en maður sér þar hress og
glaðleg andlit. Og það sem veld-
ur mér undrunar, alveg eins og
áður, en eg fór til Þýzkalands,
er það, hversu menn eru sam-
mála, það er hin rólega ákvörð-
un, að hætta ekki fyr en hinu
erfiða marki er náð, til þess að
Evrópa geti aftur fengið frið og
næði, lög og reglu og ábyrgðar-
fullar stjórnir, sem fylgja lög-
um þjóðanna og alls almenns sið-
gæðis.
Englendingar eru ekki í
nokkrum vafa um endalokin, en
þeir eru ekki gífuryrtir eða hé-
gómagjarnir, og þeir eru ekki,
eins og hervaldið í Berlín, altaf
að fastsetja tímann, þegar þeir
ætla að ganga af óvinum sínum
dauðum. Þeir vita að þeir eiga
erfiða tíma fyrir höndum en þeir
eru reiðubúnir að taka æðrulaúst
á móti hverju sem að höndum
ber. Þeir eru ekki hræddir, þó
að mörgum skipum hafi verið
sökt og þýzkar flugvélar fljúgi
af og til yfir Bretland. Eg get
ekki annað en sagt hvað eftir
annað með isjálfum mér: “Þetta
er mikil þjóð. Hún hefir gert
mistök á liðnum tímum, eins og
aðrar þjóðir hefir hún oft beitt
órétti gagnvart öðrum, en í
insta eðli sínu eru enskir menn
og enskar konur heilbrigt fólk,
og það er það sem gerir and-
rúmsloftið í Lundúnum svo heil'
brigt nú og gefur mér svo mikið
traust.”
Eg vildi að eg gæti lýst því ná-
kvæmlega fyrir ykkur með orð-
um, hversu mikill munurinn er á
þessum tveimur löndum nú sem
stendur. Hér er miklu meira
fjör á strætunum. Fólk situr
ekki í kaffihúsunum með þennan
vonleysissvip á andlitunum. —
Maður heyrir hlátur og sér hið
glaðlega félagslíf hermannanna,
velvildarlegan kunningsskap og
jafnvel gamansemi, sem eg varð
alls ekki var við á Þýzkalandi.
Að lokum vil eg fullvissa
þýzku þjóðina um að eg hefi ekki
heyrt einn einasta Englending
óska þess að Þýzkaland yrði
hlutað í sundur, eða láta þá
skoðun í ljós, að þýzka þjóðin
ætti að vera lömuð og niðurlægð
— ekki eitt einasta orð í þá átt.
Brezka þjóðin hatar ekki þýzku
þjóðina, hún er ekki andvíg
fjöldanum af þýzfcu fólki, heldur
aðeins núverandi stjórnendum
þess. Bretar hafa enga löngun
til að ræna þýzku þjóðina vaxt-
armöguleikum hennar ^eir
ganga ekki með neina s '
drauma, þeir eru ekki að rayna
óiska eftir er friðsamur og skipu-
lagður heimur, og hermenn
þeirra eru fúsir að deyja fyrir
þá hugsjón.
Og eg vona, að þýzka þjóðin
taki tillit til þessara orða minna,
því að sjálfræði, lýðræði, frelsi
einstaklingsins og virðuleiki
hverrar mannlegrar veru er enn-
þá það bezta, þróttmesta og
mikilsverðasta í heiminum.
G. Á.
komin af Páli í Víðidalstungu.
| Taldi hún í ætt sinni marga
stórgáfaða og harðlynda menn.
Það var sízt að furða þó að upp
af svo sérkennilegum og stór-
brotnum ættbálkum kæmi ein-
kennilegur frægðarmaður.
Benedikt Sveinsson var fædd-
ur í öræfum 1826, en óx upp í
Álftaverinu. Hann var vanur
allskonar harðrétti og áhættu i
ferðum og daglegum vinnubrögð-
um í Skaftafellssýslu, þegar
hann kom á tvítugsaldri í latínu-
skólann í Reykjavík. Gáfur hans
vour margþættar og óvenju-
legar og sóttist honum skjótt
námið. Hann var kominn að
f landnámi Ingólfs Arnarson- prófi 1850, þegar piltar gerðu
ar eru tvö nafnkend höfuðból, upphlaupið móti Sveinbirni Eg-
Elliðavatn og Herdísarvík. F.ll- ilssyni rektor. f þeim svifting-
iðavatn er rúmlega tveggja um, sem urðu út af upphlaupinu
stunda gang frá Reykjavík. Bær-i hætti Benedikt námi um stund
inn stendur sunnan í hæð, sem og var í tvo vetur heimiliskenn-
ver túnið gegn næðingi norðan- ari hjá Einari umboðsmanni á
áttarinnar. Lítið og fagurt Reynistað. Katrín Einarsdóttir
EINAR BENEDIKTSSON
Eftir Jónas Jónsson
I.
stöðuvatn er fyrir framan bæ-
inn. Á norðurbökkum þess er
víðlent flæðiengi, hið blómleg-
asta, sem til er í sýslunni. Frá
vatninu er í suðurátt gróið og
nokkuð skógi vaxið hraun, hækk-
andi eins og sæti í leikhúsi upp
að Lönguhlíðum. Fjarsýnin frá
var þá lítið meira en stálpað
barn. Mikil vinátta tókst með
þeim Benedikt Sveinssyni og
er talið, að Einar hafi stutt
hann til náms bæði til að ljúka
stúdentprófi í Reykjavík og sið-
an í Kaupmannahöfn. Benedikt
lagði stund á lögfræði við há-
Elliðavatni er hin fegursta. Að skólann og sótti námið með
baki er Hengillinn, til hægri b!á-
svartir hamrar Esju og Akra-
fjalls, en lengra til vesturs hinn
breytilegi fjallaarmur Snæfelis-
ness og yzt úti gullinhjálmur
jökulsins. Á vinstri hönd eru
hinar mjúku og mildu líriur fjall-
anna á Reykjanesskaga. En til
miklu kappi. Náði hann óvenju-
lega glæsilegu prófi og naut
mikils trausts hjá þeim valda-
mönnum í Danmörku, er fóru
með fslandsmál. Sýndi stjórnin
honum þá tiltrú að gera hann
að dómara í yfirréttinum,
skömmu eftir að hann hafði lok-
vesturs, yfir Reykjavík blasir ið prófi, en það embætti var þá
við opinn faðmur Faxaflóa, sem1 eitt hið mesta virðingar- og
er í einu mestur og auðsælastur
af öllum fjörðum landsins.
Elliðavatn er ein hin mesta og
trúnaðarstarf á fslandi. Bene-
dikt Sveinsson var þá 33 ára.
Um sama leyti giftist hann Kat-
fegursta jörð í hérðainu. Þar rlnu Heynistað. Hún var þá
eru sameinuð flest þau gæði og tæPle£a 18 ára að aldri. Katrín
mest af þeirri fegurð, sem til er
í íslenzkum bygðum.
Herdísarvík er mikil jörð og
víðlend, sunnan á Reykjanes-
skaga. En hún er einhver af-
skektasti bær á íslandi. Þaðan
eru tólf rastir að Strandakirkju
í Selvogi og miklu lengra til
bygða í aðrar áttir. Til vesturs,
norðurs og austur eru hraun og
lítið grónir sandar og melöldur.
En í suðurátt velta hamrammar
öldur hins mikla úthafs dag og
var fríð kona, raddfögur, skarp-
gáfuð, skáldmælt, en skaphörð
og kaldlynd þegar því var að
skifta. Komu að mörgu leyti
fram í skapgerð hennar einkerni
margra móðurfrænda.
Með þeim hjónum var mikill
munur aldurs, en þó ekki síður
að lundarfari og lífsreynslu. —
Benedikt Sveinsson var fuli-
þroskaður maður, þjálfaður í
uppeldi við fátækt, harða vinnu
og erfiða og langa skólagöngu.
ur á suðræna ejj norræna menn.
Hann var fram á elliár fullur af
eldlegum áhuga og brennandi
hugsjónum um velferð lands og
þjóðar. Hann átti sæti á Al-
þingi í nálega 40 ár og lengur
en nokkur annar ísendingur. En
hann var auk þess langsamlega
mælskasti maður, sem sæti hef-
ir átt á Alþingi. Þegar honum
svall .móður um áhugamál sin,
var mælska hans í eyrum á-
heyrenda líkt og þegar mikil á
fellur niður hamrastalla.
Katrín var barnung kona, er
hún giftist. Hún var alin upp í
miklu eftirlæti við mikinn auð
og aðdáun. Hún var gædd mörg-
um þeim kostum, sem ungum
konum þykja dýrmætastir. Hún
minti á skrautjurt, sem náð
hefir miklum þroska og litskrúði
á skömmum tíma í gróðurhúsi,
en er skyndilega sett út á ber-
svæði í veðurlag, þar sem skift-
ast á heitir vordagar, ofviðri og
frostnætur.
Benedikts Sveinsson og hin
unga stórbóndadóttir frá Reyni-
stað bjuggu stutta stund í
Reykjavík. Yfirdómaranum þótti
of þröngt um sig í hinum litla,
dansklundaða höfuðstað. Hann
hafði komið fullvaxinn úr sveit.
Hann unni sveitinni og íslenzk-
um landbúnaði. Þess vegna af-
réð hann að búa á Elliðavatni,
þó að hann væri dómari í
Reykjavík. Hann lét ekki á sig
fá vegleysið til Reykjavíkur. —
Hann hafði ungur vanist meiri
torfærum á hestferðum sínum í
Álftaverinu.
III.
Nú liðu nokkur ár. Benedikt
Sveinsson og Katrín Einarsdótt-
ir bjuggu miklu rausnarbúi á
Elliðavatni. Á hann hlóðust
margvísleg störf, þingmenska
og margháttuð pólitísk vinna við
flókin og vandasöm mál. Þau
eignuðust nokkur börn. Einar,
sem heitinn var eftir móðurföð-
ur sínum á Reynistað, fæddist 5
árum eftir giftingu þeirra hjóna.
En þrátt fyrir margháttað ytra
meðlæti, fallega bújörð, góða
stöðu, vaxandi mannaforráð og
álitlegan barnahóp, þá var dul-
in innri meinsemd í heimilislíf-
inu á Elliðavatni. Þegar á
reyndi áttu hjónin ekki lund
saman. Hinn suðræni eldur í
skapgerð hans gat ekki þítt
hinn norræna kulda í sál hennar.
Benedikt byrjaði þá að neyta á-
fengis og stundum í óhófi. Það
bætti ekki heimilisbraginn, auk
þess sem andstæðingar hans og
öfundarmenn gátu notað vín-
nautn hans honum til áfellis,
sem embættismanns. Gerðist
nú tvent í sama mund. Stjórn
Dana svifti Benedikt embætti
eftir ll^ra þjónustu í yfirdóm-
inum og Katrín Einarsdóttir
heimtaði og kom fram lögskiln-
aði við mann sinn.
Danastjórn hafði fleiri ástæð-
ur til brottvikningar Benedikts
Sveinssonar úr embætti heldur
en vínhneigð hans. Benedikt
var frá æskuárum eindreginn
stuðningsmaður Jóns Sigurðs-
sonar og einn hinn vopndjarfasti
flokksbróðir forsetans í frelsis-
baráttu landsmanna. Um 1870,
þegar Benedikt var vísað úr em-
bætti, risu öldurnar einna hæst í
sjálfstæðismálinu. Síðan liðu
fjögur ár. Vorið 1874 kemur
Kristján IX. á þjóðhátíðina með
hina nýju stjórnarskrá. Einn af
ráðherrum hans, sem gisti ís-
land í það sinn, var námsbróðir
Benedikts Sveinssonar frá há-
skólanum í Kaupmannahöfn og
Frh. á 8. bls.
nótt að þessari eyðilegu, brim-1 Hann var ör í skapi, svo að hann
sorfnu strönd. f Herdísarvík er niinti í þeim efnum miklu frem-
alvara og hátíðleiki íslenzkra | . --------------
auðna í almætti sínu.
Við þessi tvö höfuðból er
tengd æfi eins hins frægasta og
einkennilegasta íslendings, Ein-
ars skálds Benediktssonar. Hann
fæddist á Elliðavatni 1864. Hatin
andaðist í Herdísarvík rúmlega
75 árum síðar. Æfisaga hans
er frásögn um víkingaferðir til
nálægra landshluta og fjarlægra
landa. Vagga hans stóð í land-
námi Ingólfs, þar sem bros
landsins er mildast. Þegar æfi
tók að halla, leitaði hann til
æskustöðvanna, og þar varð dán-
arbeður hans mitt í eyðilegum
auðnum við hið mikla, síkvika
haf.
UTSÆÐIS KORN
Ef yður fýsir að bæta gæði útsæðis yðar, þá
hafið tal af Federal agentinum.
Útsæði þetta er hægt að kaupa eða fá í
skiftum. Fyrir starf vort er ekkert sett.
II.
Einar Benediktsson var stór-
ættaður maður. Benedikt Sveins-
son, faðir hans, var í beinan
karllegg af þrem merkisprestum
á Suðurlandi, en langamma hans
í föðurætt var systir hins ágæta
manns, Jóns Eiríkssonar ráð-
gjafa Danakonungs, sem dó af
harmi yfir þjáningum landa
sinna eftir móðurharðindin. • —
Móðir Einars var Katrín Einars-
dóttir umboðsmann á Reynistað
í Skagafirði. Einar var auðug-
VIÐ KVIÐSLITI
Til linunar, bóta og styrktar
reynið nýju umbúðirnar, teyju-
ausar. Stál og sprotalausar. —
krifið: Smith Manfg. Companý,
Dept, 160, Preston, Ont.
The Wawanesa Mutual Insurance Co.
Vátrygging á reksturs kostnaðar verði
The Wawanesa Mutual Insurance Company byrjaði fyrir svo sem 44 árum rekstur,
sem Farm Mutual. Rekstur þess náði í mörg ár aðeins til bújarða og verð vátryggingar-
innar lækkaði unz þar var aðeins um reksturskostað að ræða. Starfið var þá smám
saman fært út og aftur var hægt að færa vátryggingarverðið niður. Vátrygging á rekst-
urskostnaði var ávalt markmiðið.
Það eru enn nokkur félög sem neita að gefa Wawanesa viðurkenninguna fyrir lækk-
un á vátryggingargjaldi, þar sem hnð starfar, en þessi sömu félög eru undirniðri að
kenna þeim um lágmarkið, sem þar hefir náðst og sem er eins gott og nokkur með-
mæli frá þeim geta verið.
Það hefir verið sagt að vátryerging á rekstur-kostnaðar verði, sé bara slagorð, sem
Mutual félögin noti til að efla sölu sína. Önnur félög eru og til sem segja, að slíkt sé
ekki hægt. Það eru samt sem áður þúsundir í hverju fylki Canada, sem hafa ástæðu til
að vita, að vátrygging á rekstur-kostnaði er framkvæmanleg hugmynd og sú, er þeir
hafa í eigin viðskiftum reynt. Spurningin er samt sem áður enn “hvernig það megi
verða’’. Það er gert með að afnema allan gróða. Með öðrum orðum, vátrygging á rekst-
urs-verði, er aðeins möguleg með Mutual eða Co-Operative skipulagi.
Við, sem erum starfsmenn Mutual félags, erum stöðugt á leit eftir hvernig hægt
sé að lækka vátryggingar iðgjaldið fyrir þá vátrygðu. Það er það sem ætlast er til við
gerum. Þar er ekki áhuginn á gróða alt. Þar er ieitast við að spara, með lækkandi
iðgjöldum. Vátryggingin sem Mutual skírteinishafi borgar fyrir, nær til tveggja atriða
aðeins—kostnaðar og taps við rekstur viðskiftanna'. Þriðji liðurinn fyrir gróða, er þar
ekki. Okkur skiftir ekkert hátt iðgjald, aðeins restkurskostnaður, hann verðum við að
hafa. Þegar við höfum valið eins gætilega og unt er viðskiftamenn, og með því verndað
oss fyrir tapi og þegar reksturkostnaðurinn hefir verið færður niður alt sem unt er, þá
höfum við náð takmarkinu með rétt verð iðgjalda og ekkert meira. Ef við getum upp-
götvað einhvem veg enn til sparnaðar, þá lækka iðgjöld vor. Á þann hátt lækka iðgjöld
ef kostnaður lækkar og hækka, ef hann rís.
Vátrygging á reksturverði, er þessvegna ekki aðeins möguleiki hjá Mutual félagi,
heldur öllu fremur grundvöllurinn sem félagið byggir á. Aðeins Mutual, geta gefið
vátryggingar á rekstur-verði.
ÞETTA ER BOÐSBRÉF TIL YÐAR AÐ GANGA f STÆRSTA OG FRAMFARA-
MESTA BRUNAVÁTRYGGINGARFÉLAG AF ÖLLUM CANADISKUM FÉLÖGUM.
WTNNIPEG OFFICE: 401 NATIONAL TRUST T>T1LDING