Heimskringla - 29.05.1940, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 29. MAí 1940
Ijrdmskrmgla
(StotnuB 1SS6)
Kemur út i hverjum mUSvikudegi.
Elgendur:
THE VIKINa PRESS LTD.
SS3 og S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimla S6 537
VerS blaSelns ei >3.00 árgangurliin borglflt
ryrirtram. Allar borganlr sendlst:
THE VIKINQ PRESS LTD.
3U vlSskHta bréf blaSlnu aSlútandl sendlat:
Manager THK VIKINO PRBSS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Vtaniskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINQLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
"Helmskringla” ls published
and prlnted by
THE VIKINO PRESS LTD.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 29, MAÍ 1940
“EG vil ELSKA MITT LAND”
Vér skulum fyrir augnablik varpa frá
oss stormunum og styrjöldinni, sem leikur
nú svo lausum hala umhverfis oss, og
virðist ætla að leggja með öllu undir sig
þetta hnattkríli vort, en beina aftur hug-
anum að öðrum viðfangsefnum, sem að
ýmsu leiti eru oss hugþekkari og ættu að
miða til þroskunar og uppbyggingar, þrátt
fyrir þó einhvers skoðanamunar geti orð-
ið þar vart.
Hér er um mál að ræða, sem snertir
meir og minna alla íslendinga, bæði heima
og erlendis og ætti að vera þeim hugðar-
efni að taka til athugunar, og hefði að vísu
átt að vera fyrir löngu tekið fyrir, og sér-
staklega af íslendingum vestan hafs, því
þeim er af sérstökum ástæðum málið
skildast, þó ekki eigi þeir sök á misfellum
þeim og smekkleysum, sem inn í það hafa
spunnist og sem um er að ræða í þessu
sambandi.
Þetta mál, sem eg tek hér til meðferðar,
stendur í sambandi við ljóð og lag og
hnupl íslendinga á annara þjóða lögum,
við íslenzk erindi og kvæði, sem eiga alt
annað betra skilið en að vera tengd við
tóna, sem eiga ekkert sameiginlegt við
anda og efni kvæðisins, auk þess sem það
lýsir hjá oss of áberandi smekkleysi og
óvirðing fyrir listinni og vanhugsun, því
vér gerum oss seka í því að túlka sum af
vorum fegurstu og ástsælustu ljóðum í
spéspegli höfundum ljóðanna til lítilsvirð-
ingar og oss sjálfum til miska.
Að þessu máli hefi eg séð einu sinni
vikið af íslendingum heima, og það var
fyrir tveim árum síðan, að stutt en gagn-
orð grein birtist í stúdentablaðinu, um
söngbók stúdenta eftir Jón Þórarinsson,
stúdent ,og fer hann þar, meðal annars,
nokkrum orðum, um hnupl íslendinga á
annara þjóða lögum við ýms kvæði er hann
telur þar upp. Er það vel, að á þetta mál
var minst heima, áður en íslendingar hér
tóku það á dagskrá sína, fyrst þeir voru
ekki búnir að því fyrir löngu síðan.
Það, sem eg ætla aðallega að ræða um í
þetta sinn, af því það stendur okkur fs-
lendingum vestan hafs næst, er þjóðsöng-
ur vor, “Eldgamla fsafold” undir laginu,
“God Save Our King”.
Ekki var það fyrr en eg kom hingað
vestur, sem eg fann sérstaklega til þessa
smekkleysis, við að heyra kvæðið sungið
undir þessu lagi, og hefir það gengið mér
svo nærri, að eg get ekki sungið “Eld-
gamla ísafold” eftir að hafa sungið fyrst
“God Save Our Save”.
Þetta kvæði Bjarna Thorarinsen, er eitt
af vorum elztu og fegurstu ættjarðar-
kvæðum, og það ætti vissulega annað betra
skilið, en að vera sungið undir lagi, sem á
ekkert skylt við það, og túlkar hvergi rétt
þann anda, sem skáldið lagði í kvæðið.
í enska erindinu “God Save Our King”,
fellur lagið svo prýðilega við hvert ein-
asta orð, að tónn og texti ná því magni og
mýkt í lyfting og lágtónum, að túlkun
ljóðs og lags og andi skáldsins í kvæðinu
verður lifandi og veldur einlægri og heil-
steyptri hrifningu og hátíðleik.
í íslenzka erindinu aftur á móti, verður
að slíta fjögur fyrstu orðin í erindinu
sundur í tólf atkvæði, til þess að geta
sungið erindið undir þsesu lagi, og gefur
að skilja að áherslur Ijóðs og lags fá ekki
potið sín rétt, þegar svo er með það farið.
Tónar og hrynjandi fara sitt í hvora átt-
ina, söngurinn verður óáheyrilegur, sálar-
laus og svæfandi. /
Vér getum varla búist við að íslending-
ar heima finni eins tiltakanlega til þessa
öfugstreymis, sem fslendingar vestan
hafs. Hér er ekki haldin svo smá sam-
koma að ekki sé endað með því að syngja
“God Save Our King”. Og við það er
vissulega ekkert að athuga, það er sjálf-
sagt, þar sem við erum undir Brezku
flaggi og brezkir þegnar. En þegar á eftir
því er svo farið að kyrja: “Eld—gaml—a
fs—a—fold, ást—kær—a fóst—ur—mold”,
alt sundur slitið, undir sama lagi, þá get
eg ekki sungið með, og svo mun mörgum
fleirum fara, því mér finst það draga um
leið úr mætti þeim og heillaóskum, sem
vér biðjum til handa konungi vorum og
drotningu er vér syngjum þenna enska
þjóðsöng, og einnig sökum þess, að mér
finst að andi þessa ættjarðar kvæðis
Bjarna, vera alt annars eðlis en andi sá
er britist í kvæðinu “God Save Our King”.
Algengt er það einnig, að enskir séu við-
staddir á mörgum samkomum vorum hér
vestan hafs. Og hvað segja þeir um
þetta? Ja, eg veit ekki hvað þeir hugsa,
en þeir verða stundum ákfalega skrítnir á
svipinn, og halda efalaust margir, að við
séum að syngja “God Save Our King” í
íslenzkri þýðingu. Og satt að segja lái
eg þeim ekki þó að þeir hugsi þannig.
Ekki bætir það heldur úr, ef vér förum
einnig rangt með þetta ættjarðarkvæði
vort, þegar vér syngjum: “Og gumar
girnast mær”, í staðinn fyrir að segja
“og guma girnist mær”. Á þetta hefir
einnig verið bent í blöðum heiman að og
færðar sönnur á rímgalla, sem ólíklegt er
að Bjarmi hafi slengt inn í erindið. Og
er þarna um aðra smekkleysu að ræða,
sem vér höfum að líkindum gert oss sek í
að setja inn í kvæðið og syngja hugsun-
arlaust.
Hvers vegna semja ekki íslenzku tón-
skáldin viðeigandi lag við “Eldgamla fsa-
fold”, svo lengur sé ekki verið að jaska
kvæðið með annara þjóða lagi?
Söngurinn felur í sér það andans frjó-
magn, sem mannkynið hefir drukkið af um
ómuna aldir. Tónar og orð, sem falla
hvort inn í annað, geta túlkað alt, sem í
manninum býr og með honum felst. Og
tónarnir ná til hvers manns sálar. Og
það eru ekki svo fjarskyldar sálir til, að
söngurinn geti ekki brúað það bil, og leitt
hina ólíkustu menn og konur nær hvert
öðru. Það geta allir sameinast í söng,
því söngurinn er það mál, sem allir skilja
og unna sameiginlega. Hann er alheims
mál.
Mér er til efs, að nokkur önnur þjóð en
við íslendingar, eigi eins fagran þjóðsöng,
sem jafnast getur á við “ó, Guð vors
lands”. Það er ódauðlegt. Þar er sál og
tilbeiðsla þjóðarinnar sameinuð í eitt ljóð
og lag af íslenzkum anda. Og svo mikill
guðmóður og töfrar leggja frá þessum
þjóðsöng vorum þegar hann er sunginn,
og túlkaður rétt, að útlendingar, sem að-
eins heyra tónana, en skilja ekki orðin,
fyllast ósjálfráðri hrifningu og lotning,
þegar hann er sunginn.
Við almenn tækifæri og smásamkomur,
þykir mörgum “Ó, Guð vors lands”, of
langt og of hátíðlegt, svo varla er hægt að
ætlast til þess að það sé altaf sungið, enda
á það ef til vill að jafnaði ekki við. En
það eru til ótal mörg önnur ættjrðarkvæði
og þjóðsöngvar, sem komið geta í 'stað
“Eldgamla ísafold” á meðan ekki er til
íslenzkt lag við það. Til dæmis að taka
“Fjalladrotning, móðir mín” eftir Sigurð
Jónsson frá Helluvaði, með lagi eftir
Bjarna Þorsteinsson; “Fífilbrekka, gróin
grund” eftir Jónas Hallgrímsson, með lagi
eftir Árna Thorsteinsson; “öxar við ána”,
eftir Stgr. Thorsteinsson, með lagi eftir
Helga Helgason; “Þú álfu vorrar yngsta
land”, eftir Hannes Hafstein, með lagi
eftir Sigfús Einarsson, og ótal mörg fleiri,
og svo ekki hvað sízt, “Eg vil elska mitt
land”, eftir Guðmund Magnússon, (Jón
Trausta) með lagi eftir Bjarna Þorsteins-
son.
Varla hygg eg að nokkurít íslenzkt
kvæði, með íslenzku lagi, eigi eins mikinn
rétt á sér að vera sungið eftir hverja ein-
ustu samkomu og að enduðum hverjum
vinafundi meðal vor Vestur-ísliendinga,
sem þetta kvæði: “Eg vil elska mitt
land”, undir hinu þróttmikla, fagra
lagi Bjarna Þorsteinssonar. Það er
ekki einungis að Ijóð og lag falli yndislega
saman og túlkunin sé hrífandi þegar það
er sungið, heldur er einnig eins og hvert
erindi, hver setning og hvert einasta orð,
sé mælt fyrir munn Vestur-fslendinga til
að syngja við öll tækifæri.
Eg hygg að allir fslendingar kunni
Iagið, en ef ekki, þá vil eg ráðieggja þeim
að læra það sem fyrst.
Eg get ekki stilt mig um að setja hér
niður fjögur erindi úr kvæðinu, til yfir-
vegunar þeim, sem ekki kunna þau, þó
ekki geri eg ráð fyrir að nema eitt af þeim
verði sungið alment.
Eg vil elska mitt land,
eg vil auðga mitt land,
eg vil efla þess dáð,
eg vil styrkja þess hag.
Eg vil leit’ að þess þörf,
eg vil létta þess störf,
eg vil láta það sjá margan
hamingju dag.--------
Eg vil frelsi míns lands,
eg vil farsæld míns lands,
eg vil frægð þess og gnægð
þess og auð þess og völd;
eg vil heiðursins krans
leggja’ að höfði hvers manns,
sem vill hefja það fram
móti batnandi öld.---------
Eg kem fram á þinn fund
þessa fagnaðar stund,
eins og frjálsborinn sonur,
sem elskar þig heitt.
Og að fótum á þér
eg sem fórn mína ber,
alt, sem fegurst og best
hefir lífið mér veitt.
En eg bið ekki’ um neitt—.
Jú, eg bið þig um eitt:
Gef mér baráttukjark,
gef mér styrkari mund.
Lyftu blæju frá brá,
lát mig brosið þitt sjá. —
ó, eg berst til þíns láns
fram á síðustu stund.
Hvað gengur nær hjartarótum Vestur-
íslendinga, en túlkun þessa kvæðis? Það
er engu líkara en þeir hafi ort kvæðið allir,
einum rómi, sér til hugarléttis og hvatn-
inga í landnema baráttunni, gegnum fjall-
háa erfiðleika og þrautir frumbýlisáranna.
Vér getum sagt það hafi verið hetja lund
og hetju andi feðranna, sem varðaði fyrir
þá veginn, jók viljafestu þeirra, áræði og
þol og þrautseigju gegn öllu því er þeir
höfðu við að stríða. En það var einnig,
andi sá, sem kvæðið bendir til, ást þeirra
til eyjunnar í austrinu og erfiðleikarnir,
sem þeir áttu við að stríða á gamla land-
inu, áður en þeir fóru utan, sem hvatti þá
fram, gaf þeim þrótt og lyfti þeim hærra
og hærra í hérlendu þjóðlífi. Og það var
löngunin, vonin og þráin að verða landi
sínu og heimaþjóð til sóma, liðveizlu og
jafnvel frægðar, sem fleytti þeim yfir tor-
færurnar og lýsti þeim gegnum stríðið og
þrauta myrkrið, létti þeim sorgirnar og
söknuðinn og vísaði þeim veginn til frægð-
ar og frama, frama, sem gaf þeim opna
leið til að miðla miljónum manna í fram-
andi landi af auðlegð sinni, sem þeim var
gefin í arf frá kyni til kyns og þroskaðist
við “eld og ísa mein, og áhrif frá nátt-
úrunni háu.”
í þessu kvæði er alt, sem Vestur-íslend-
ingar geyma með sér, tilbiðja og tigna.
Þar er' þrótturinn, víkings andinn, frelsið
og farsældin, og hinn brennandi, leitandi
háugi og orka, sem aldrei lætur sér til
skammar verða, og er reiðubúin að hefja
heiðurskransinn að höfði hvers manns,
sem vill hefja landið þeirra fram móti
batnandi öld.
“Þeir biðja ekki um neitt”. — Jú, þegar
skuggarnir leggjast að og erfiðleikarnir
falla þeim í fang, þá biðja þeir um bar-
áttukjark og styrkari mund, og hvarfla
huganum í austurátt og óska að blæjunni
sé lyft frá svo þeir geti séð “brosið á brá”
fjallkonunnar. Og þeim verður að ósk
sinni. Þeir sjá bros hennar í anda, bros-
ið, sem gefur þeim'nýtt afl og áræði og
endurnýung, sem endist þeim fram til síð-
ustu stundar gegnum dimt og kalt, gegn-
um alla baráttu og erfiðleika, sem fylgir
því að nema og byggja ný lönd og við-
halda þjóðerni sínu og tungu meðal miljón-
anna í Vesturheimi.
Er það ekki heilbrigðari og hreinni
andi, sem ungmennin af íslenzku bergi
brotin, drekka í sig gegnum þetta ljóð og
lag, heldur en gegnum falska tóna, við
’ranga túlkun á íslenzku ljóði? Með því
líka, að ef þetta kvæði: “Eg vil elska mitt
land”, væri alment tekið upp, sem þjóð-
söngur vor Vestur-íslendinga, og efni
þessa ljóðs og lags kynt og túlkað vel fyrir
yngri kynslóðinni, þá getur það einnig
haldist við sem þjóðsöngur hennar til
feðra og frænda landsins, sem um leið
er hvatning til þeirra í starfi og stríði,
og vakning til víðtækara viðhalds ís-
lenzkum málefnum og tungu.
Hvað finst ykkur landar góðir? Væri
það ekki breyting til batnaðar að taka upp
þetta ljóð og lag. sem þjóðsöng vor Vest-
ur-fslendinga ? ?
Davíð Björnsson
ALFRED NOBEL
Eftir Harland Manchester
Það var dag einn árið 1861, að
nokkrir bankastjórar í París
hlustuðu óþolinmóðir á ungan
mann, er kvaðst hafa frá merki-
legri nýung að segja. Þetta var
horaður og veiklulegur, sænskur
piltur, en ekki virtist hann
skorta sjálfstraustið.
— Herrar mínir, mælti hann,
alvarlegur á svip, — eg þekki
olíu, sem hægt er að sundra
jarðarhnettinum með!
Bankastjórnrnir spruttu á
fætur, en ungi maðurinn sat
grafkyr og hélt áfram að segja
þeim frá sprengiefni sínu. En
áheyrendur hans gripu hvað eft-
ir annað fram í fyrir honum.
Þeir lögðu ekki trúnað á frásögn
hans, og auk þess höfðu þeir
engan áhuga fyrir því, að jarð-
arhnettinum yrði sundrað!
En þegar Napoleon HI. frétti
til þessa unga Svía, átti hann
tal við f jármálamann, og árang-
urinn varð sá, að Alfred Nobel
fætur hans í hálfrar mílu fjar-
lægð. f apríl 1865 sprungu 70
kassar með nitroglycerini í loft
upp. Þeir voru í skipi, er iá í
skipakví í‘ Panama. Hafnarbakki
og vöruhús stórskemdust af
þessari sprengingu, en 60 menn
biðu bana, og var tjónið metið á
1 miljón dollara. Fáum dögum
seinna fórust 15 menn við nitro-
glycerin-sprengingu í San Fran-
cisco.
Alfred Nobel kom til New
York skömmu eftir sprenging-
una í San Francisco. Menn höfðu
álíka ímugust á honum og land-
farsótt. Fólk forðaðist hann,
og eigendur gistihúsa neituðu
að hýsa hann. Nobel auglýsti,
að hann ætlaði að sýna verkanir
sprengiefnis síns opinberlega, en
aðeins 20 menn þorðu að koma á
vettvang, og enginn þeirra dirfð-
ist að koma nálægt sprengiefn-
inu. En eftir tveggja klukku-
stunda tilraunir hafði Nobel
sannfært þessa áhorfendur sína
um, að nitroglycerin væri ger-
samlega hættulaust sprengiefni,
ef rétt væri á haldið.
hélt heim til Stokkhólms með
100,000 franka ávísun í vasan-
um. Þar með var grundvöllur-
inn að auðlegð hans lagður.
Alfred Nobel var ekkert
smeykur við sprengiefni. Faðir
hans, Emmanuel Nobel, hafði
sýslað við þessháttar árum sam-
an. Hann hafði fundið upp
tundurdufl þau, sem Rússar
höfðu síðan notað í Krím-stríð-
inu.
Alfred var næstyngstur af
fjórum’ bræðrum, en minstur
þeiiya og veiklulegastur. Móðir
hans átti jafnan fult í fangi með
að halda í honum líftórunni, er
hann var barn í æsku fór hann
víða um Evrópu og Ameríku. f
París kyntist hann stúlku, sem
hann feldi ákafan ástarhug til.
Hún andaðist í þeim svifum, og
Alfred hélt heim til Svíþjóðar,
gagntekinn af sorg, og tók að
starfa í verksmiðju föður síns.
Hann ákvað þá að helga vinn-
unni óskifta krafta sína, meðan
honum entist aldur.
Emmanuel Nobel var sann-
færður um, að , nitroglycerini
væri fólgið öflugt sprengiefni,
enda þótt það væri, er hér var
komið sögu, einkum notað sem
hjartastyrkjandi lyf. Hann
vissi, að við viss skilyrði, sem
enginn þekti, mundi það valda
sprengingu. Nú tók hann, ásamt
Alfred, syni sínum, að rannsaka
þessi skilyrði. Og þeim feðgum
varð mikið ágengt. Alfred tók
að sér yfirstjórn rannsóknanna
og gerði brátt mikilvægar upp-
götvanir. En við eina tilraun-
ina, árið 1864, fórst Emil, bróð-
ir hans, ásamt 4 starfsmönnum,
af völdum spreningar. Varð
gamla Nobel svo mikið um þessi
dapurlegu tíðindi, að hann fékk
slag, og var hann jafnan van-
heill eftir það.
Yfirvöldin skárust nú í leik-
inn og bönnuðu þeim Nobels-
feðgum frekari rannsóknir á
hinu hættulega sprengiefni. En
Alfred lét engar hindranir aftra
sér. Hann hélt áfram rannsókn-
um sínum í skipi, er lá við festar
úti á stöðuvatni. Þar vann hann
síðan baki brotnu við hin ólík-
ustu störf og unni sér sáralítill-
ar hvíldar, enda spilti hann þá
heilsu sinni, svo að hann beið
þess aldrei bætur. En hann lét
slíkt ekki á sig fá. Hann hafði
hugsað sér að sýna heiminum,
að sprengiolían væri hættulaust
tæki.
Áður en ár var liðið, lét
sænska stjórnin sprengja járn-
brautarjarðgöngin undir Stokk-
hólmsborg með sprengiefni frá
Alfred Nobel, og ennfremur
hafði hann þá stofnað iðnfélög í
fjórum löndum. En á þessu stigi
málsins var hann of bjartsýnn.
Morgun einn árið 1865 gereyði-
lagðist verksmiðja Nobels í Nor-
egi við ofboðslega sprengingu.
Nokkru síðar reyndi verkamað-
ur einn í Silesia að höggva
frosna sprengiolíu með exi sinni.
Árangurinn varð sá, að maður-
inn tættist í sundur, og fundust
Hér með hafði Nobel tekist að
vinna bug á mestu örðugleikun-
um, sem að honum höfðu steðj-
að, þ. e. misskilningi og ótta al-
mennings. En sitthvað átti
hann enn við að stríða. Honum
bárust að vísu beiðnir um
sprengiefni úr ýmsum áttum, en
sum ríki settu lagabann gegn
notkun á sprengiefni hans, og
skipaeigendur neituðu að flytja
það. Hér var því ekki nema
um eitt að ræða: Nobel hlaut að
finna upp algerlega hættulaust
sprengiefni. Og þetta tókst von
bráðar, að nokkru leyti fyrir
einskæra tilviljun.
f Norður-Þýzkalandi finst
glúpur leir, sem nefnist á þýzku
kieselguhr. Starfsmenn Nobels
notuðu þennan leir til þess að
skorða með honum nitroglycer-
inbrúsa í kössum, en áður höfðu
þeir notað til þess sag. Svo er
sagt, að leki hafi eitt sinn komið
að brúsa, og rann nitroglycerinið
út í leirinn. Nobel veitti því at-
hygli, að hann drakk það í sig
eins og þerripappír. Hann hrærði
nú sprengiolíu sinni saman við
hinn þýzka leir í hlutfallinu 3:1.
Við þetta varð til efni, sem
hnoða mátti eins og deig og hægt
var að geyma í hylkjum og
flytja áhættulaust hvert, sem
vera skyldi. Nobel kallaði þetta
nýja sprengiefni dynamit. Áður
en 10 ár voru liðin frá uppfynd-
ingu þess, var eftirspurnin orð-
in svo mikil, að búa varð til 6
milj. pund af því á ári, til þess
að henni yrði fullnægt.
Þannig hafði Nobel unnið
fullnaðarsigur í hinni ægilegu
baráttu sinni við hin dularfullu
og háskalegu sprengiefni.
Alfred Nobel var fertugur,
þegar hann hafði leitt þetta
brautryðjendastarf sitt til far-
sællra lykta. Þá uppgötvaði
hann, að hann var sjálfur dauð-
þreyttur, þunglyndur og vina-
snauður maður. Hann átti sér
ekki einu sinni heimili, og menn
kölluðu hann auðugasta flæking
Norðurálfunnar!
Hann reyndi nú að hefja lífs-
venjubreytingu, keypti sér
skrauthýsi í París, sökti sér nið-
ur í kvæði Shelleys, sem verið
hafði uppáhaldsskáld hans í
æsku, og reyndi jafnvel sjálfur’
að fást við ritstörf. En hann
var nálega jafnvígur á sex
tungumál og gat ekki fengið sig
til að rita á einu þeirra öðru
fremur. úr ritstörfunum varð
því ekkert í það sinn, enda átti
Nobel fullörðugt með að tala eitt
tungumál í senn. Venjulega lét
hann í viðræðum þau orð flakka,
sem voru honum tiltækilegust,
án tillits til þess, að úr öllu sam-
an varð hvimleiður málagrautur.
Bókhneigður var Nobel með af-
brigðum og las ekki einvörðungu
rit um hverskonar tækni, heldur
og bækur um heimspeki og fagr-
ar bókmentir. Hann unni mjög
ritum bjartsýnna höfunda, er
höfðu örugga trú á farsælli
framtíð mannkynsins. Nobel
skrifaði mesta urmul af sendi-