Heimskringla - 24.07.1940, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 24. JÚLf 1940
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
hið rétta jafnvægi milli frjáls-
ræðis og þessa aðhalds, er mark-
mið þeirrar lífsskoðunar sem vér
trúum á. Vér köllum þetta að’
hald stjórn eða lagavald og vort
markmið er að rata sem næst
meðalhófi milli þess og frjáls-
ræðisins.
Svona er hin lýðfrjálslega lífs-
skoðun. Hin veraldlega hlið
hins kristilega lífs er þessu lík.
Þegar kemur að dýpstu undirrót-
um, finnum vér að hin lýðfrjáls-
lega eða demókratiska lífsstefna
og hin kristilega lífsstefna er
ein og söm.
Hin stefnan er þessari alveg
gagnstæð. Hún er grundvölluð
á því falsi, að mannlegar verur
séu misjafnar að eðli og rétt-
indum. Hún er bygð á manna-
mun — ein þjóðin annari meir
metandi, ein stéttin annari rétt-
hærri innan hverrar þjóðar, og
sem slík upp yfir aðrar mann-
eskjur hafin, hafi þess vegna rétt
til að stjórna öðrum. Þeirri
stefnu er kænlega haldið fram af
þeim sem sækjast eftir einræði
eða óskoraðri yfirdrotnun. Sú
kenning hefir óhollar og harðar
verkanir á þá sem taka henni
þegar hún er þeim boðuð.
Jafnskjótt og sú stefna er upp-
tekin kemur sú afleiðing í ljós,
að manneskjum er skift í tvo
flokka — þá sem eru í hinum út-
valda hóp og þá sem eru fyrir
utan hann.
Á Þýzkalandi er þessi lífsskoð-
un bygð á þeirri hégilju, að
þýzka þjóðin sé af betra kyni en
aðrar og því sé henni ætlað að
drotna yfir veröldinni. Dr. Aurel
Kolnzi, allra núlifandi manna
fróðastur um stefnu Naza, lýsir
þessa skiftingu alveg óhjákvæmi-
lega ef þeirri kenningu er fram-
fylgt. Hann hefir það eftir A.
Rosenberg, höfuðkennimanni
Naza, að til þess að koma á yfir-
valdi Þjóðverja, verði tvennskon-
ar kyn að uppalast — annað
“Vér”, goðborið og goðumlíkt,
hitt “Ekki-Vér”, fyrirlitlegt og
auvirðilegt. Það er að skilja, eitt
Yfirboðara kyn, allir aðrir þræla-
kyns, til þjónustu ætlaðir og
þrælkunar.
Kommúnista kenningin rúss-
neska er lítið eitt öðruvísi vax-
in. Á Rússlandi eru hinir út-
völdu ekki bundnir við kynið,
ætternið, heldur stéttina — þeir
útvöldu verkamenn og bændur.
En ekki eru allir meðal þessara
stétta útvaldir. Meðlimir í konr
múnista flokknum rússneska eru
aðeins fáeinir útvaldir, en alls
ekki allir erfiðismenn og bænd-
ur.
Eftir andlát Lenins 1924 flutti
Jósef Stalin yfirlýsingu á alls-
herjarfundi Sóvéta, þaul hugsaða
og samda, og þar í var meðal
annars þessi einkennilega lýs-
ing:
“Vér kommúnistar erum sér"
stök tegund manna. Vér erum
skornir og skapaðir úr öðru efni
en annað fólk.”
Sérstök tegund! Munurinn er
ekki mikill á þessu og hinu sem
Þjóðverjar uppástanda, að þeir
séu af betra og æðra kyni en
annað fólk. Af báðum þessum
stefnum hlýtur að spretta ágirnd
til valds, frekja til drotnunar,
hvorug þessara þjóða hikar við
að beita ofbeldi til að svala þeim
losta. Vér vitum öll hver stefna
Þjóðverja er: að drotna yfir allri
veröldinni. Foringjar hinna
rússnesku kommúnista hafa
strengt þess heit, að troða sinni
kreddu upp á allan heiminn, með
þar til gerðum samtökum sem
nefnast Communist Internation-
al.
Þessi kenning um yfirburði,
bæði sú með rússneska sniðinu
og því þýzka, gengur glatt í ung-
dóminn. Jafnvel sumt af eldra
fólkinu er til í að taka við henni.
Það undarlegasta og merkileg-
asta er, að jafnskjótt og þetta
goðskrök er tekið trúanlegt, þá
verður snögg og gagngerð breyt-
in á sálarástandi fjöldans.
Þeir verða samhlaupa til at"
hafna, sem menn með vorri lífs-
skoðun mundu hafna óðara, með
forsmán og hryllingi.
Ein vinsælasta kvikmynd á
Þýzkalandi snýzt um dreng sem
situr um föður til njósna. Sá
unglingur var gerður að þjóð'
hetju og faðir hans fékk þau af-
drif sem frávillingar venjulega
sæta.
“Vérarnir”, það er yfirstéttin,
er samvizkulaus gagnvart öðrum.
Að ofsækja, kvelja, drepa eða
uppræta hina sem ekki eru
“Vér”, er alt annað en rangt —
þvert á móti, það er skylda. Yfir-
þjóðin hefir engar skyldur gagn-
vart öðrum þjóðum. Foringjar
þeirra hika ekki við að ganga á
gerða samninga, ef þeim þykir
svo við horfa. Það er líka álitin
skylda.
Einstaklingarnir sem trúa á
glæsilega framtíð kyns eða
stéttar, eru fúsir til að undir-
gangast hverja skipun sem lögð
er á þá, svo að hið mikla krafta-
verk megi gerast. Múgurinn
lætur sér einræði foringjanna
lynda — gerast rimar í stigum,
eða tennur í hjóli og ekkert ann-
að, fulltrúa um að með því eina
móti kunni hið mikla kyn að öðl-
ast yfirdrotnan allrar veraldar.
Breytingin er andlegs eðlis.
Trúarinnar kraftur, sem býr í
hverri manneskju, er viðjaður
saman við hið pólitíska vald, sem
með því móti fær launungarfulla,
trúarlega árétting og staðfest-
ing. En í stað þess að tigna guð,
hina æðstu veru, er fólkið hænt
að því, að tigna hugsjón hins
æðsta kyns og æðstu stéttar. Að
svo miklu leyti sem þeir trúa á
yfirnáttúrlega veru, þá er hún
aðeins fyrir þá. Þar af stafar að
kristnin hverfur smámsaman eða
er upprætt. Annars væri átrún-
aðurinn tv.ískiftur, annar á hina
æðstu veru, hinn á flokk í guðs
mynd.
Foringjunum eru tileinkaðir
kraftar og gáfur svo þeir verði
goðum líkir. Hitler álítur sig í-
mynd og fulltrúa hins þýzka
þjóðarguðs. Lík Lenins, til
sýnis í Moskva, er dýrkað af
miklum fjölda sem streymir
jangað og dýrkar það. Bæði á
Þýzkalandi og á Rússlandi er
hin sanna trúarkend að hverfa og
einskonar heiðindómur að koma
í staðinn. En sá nýi heiðindóm-
ur er skaðlegri en sá gamli. Það
er stórum hættulegra að gera
kyn eða stétt að guði, heldur en
að dýrka skurðgoð. Af því fyr-
nefnda sprettur hatur til þeirra
sem álítast vera af lægra eða
óæðra kyni.
í þeim löndum þar sem svo er
komið, hafa foringjarnir full-
komið einræðisvald í veraldleg-
um og andlegum efnum. En ekki
er það nóg. Ráð eru sett til þess
að alræði þess hóps sem völdin
hefir hrifsað, sæti hvorki aðfinn-
ingu né mótmælum; leið fundin
til þess að fá einstaklinga, eins
og þeir gerast upp og niður, til
skilyrðislausrar hlýðni. Þetta
er gert með frekum fortölum í
óprútnasta lagi, af valdhafanna
hálfu, áróðri svokölluðum (pro
paganda).
Ennfremur, til þess að ná og
halda ómótmæltu alræði, skjóta
valdhafarnir fólkinu skelk í
bringu. Öll mótstaða er brotin
á bak aftur, vægðarlaust, þar til
enginn þorir að hreyfa aðfinn-
ingum né mótmælum.
Þeir sem taka ekki við kredd
unni, verða að upprætast. Leyni*
legur lögregluvefur, svo sem
Gestapo í Þýzkalandi og Ogpu
á Rússlandi, er þaninn yfir lönd-
in. Fáir vita hverjir þessir menn
eru og enginn veit hvenær hon-
um sjálfum eru gefnar gætur.
Tilfinningarnar verður að æsa.
Til þess er ekki nóg að setja
upp átrúnaðargoð og markmið
til að berjast fyrir. Það verður
líka að hafa eitthvað til að hata
og berjast á móti. Þessum Sat"
ans simblum eða fjandans full-
trúum er svo kent um alt ilt og
andstætt. Þeir mega vera gyð-
ingar, kapitalismi, lýðveldin
Kvæði um vorið
&
I.
Nú hlýnar í veðri og vindarnir svífa að ströndum,
því vorið er komið og blámanum slær á f jöllin.
Og senn munu fiðrildin fljúga yfir túnið og völlinn
og farmóðu gestirnir koma frá suðrænum löndum.
II.
Eg minnist þess enn, að eg heyrði á hljóðbærum kvöldum
hlakkandi lækina renna yfir slýmjúka steina,
og þrastanna klið í runnum grænkandi greina
og glaðværan söng á fljótsins dumbrauðu öldum,
uns alt var kyrt — og litanna logar dóu
og lágnættishulan sveipaði ása og grundir —
og lundarbakkanum brandan sofnaði undir,
en brakandi ilmur steig frá moldunum frjóu.
%
Og annarleg þögnin unir mér fersk í minni,
þegar ástfangnir gaukarnir hvíldust að loknu þingi,
en gljáandi sniglarnir skriðu á laufi og lyngi
og lambadrotningin kúrði hjá móður sinni.
í skjólsælu lautunum blómin mín bljúgu anga —
og brönugrös titra svo milt um heiðbjartar nætur.
— Og ennþá veit eg að ungir og grannir fætur,
óljósa slóð í döggina munu ganga.
Því fiðrildin lífið laðar á hverju vori,
en lætur þau seinna verða að dusti og mori.
Ólafur Jóh. Sigurðsson
—Lesb. Mbl.
yfirleitt að eitthvert eitt þeirra,
svo sem Bretland.
En hin nýja kredda verður
líka að flytjast á jákvæðan hátt.
Til þess að draga upp sem glæsi-
legastar myndir af framtíðinni er
beitt hinum kænlegasta alls-
herjar áróðri af ríkisins hálfu,
sem engin annar má reka. Sá
áróður fylgir öllum athöfnum
innan ríkisins. Ríkið eitt ræður
hvað prenta skuli og síma megi;
allar kenslubækur eru samdar í
valdhafanna vild og anda; sam-
kvæmi og skrúðgöngur með ná-
kvæmu eftirliti; ferðalög til að
“eflast af ánægju”; fundahöld
með eftirliti að fylgi sýni sig við
valdhafana; sögusagnir af skorti
og skakkaföllum í öðrum löndum
— öll hugsanleg ráð til að út-
breiða kenninguna. Það er snarp-
asta sölukapp, kænleg framið til
að láta alla þjóðina hugsa eins.
Ef litið er á þennan leiðangur
heild sinni, þá er hann sam-
aland af þeim skelk, er stafaði
af Ganghis Khan, af Rannsókn-
arréttinum spánska, af hatri
Catos, af frekum fortölum fyrir
almenningi og hvatasta sölu-
kappi.
Með þessum fíýu orðum hefi eg
reynt að sýna þessar tvær gagn-
stæðu lífsstefnur. Á aðra hlið-
na er allsherjarvald í fárra manna
höndum. Af því sprettur óhjá-
kvæmilega kúgun og stríð. Á
hina hliðina einlæg viðleitni til
að ná sem lengst þangað, sem öll-
um er sem mest frjálsræði veitt.
Þetta, ef ekki er hamlað, leiðir til
friðar í veröldinni, og gerir
hvern mann sælan.
Þessi saga er ekki ný. Ef satt
er sagt, þá er hún eins gömul og
menningin. Á umliðnum tímum
hefir baráttan verið háð, en að
vísu á minna sviði og sízt í þeim
tröllslega ham eins og nú. En
munurinn á þessum tveim stefn-
um hefir alla tíð fyrir fundist.
Það hlaut svo að fara, að þeim
slægi saman. Stríðið sem nú
stendur yfir, mun skera úr, hvor
meira má. En Þýzkaland og
Rússland hafa ekki einkarétt til
harðstjórnar stefnunnar. Hún
hefir slegið rótum víðar. Ef hún
skyldi gangast við, í þessu stríði,
þá mun hún breiðast óðfluga út
um heiminn. Hvert land sem
verður á vegi árásarstjórnarinnar
er í bráðri hættu statt. Þar á ofan
hyllir undir hraðari háska. Höf
og sund eru ekki framar óyggj'
andi vörn gegn áhlaupum og því
mun þeim löndum hætta búin
nú, sem að undanförnu höfðu
sjóinn að vörn og virkjum. Enn-
fremur er ekki út að horfa við
öllum háska. Viljinn til að beita
hörðu mun vaxa meðal almenn-
ings, og þar mun koma, að ekki
þyki annað hlýða en láta hart
mæta hörðu. Þá mun við
hættunni að
innra. Þetta stríð er stórum
meira en rétt eitt stríðið til í
Evrópu. Veröldin berst öll um
það hvor lífsstefnan skuli ráða.
Um það verður barist til þraut-
ar. Úrslitin taka til allra
menskra manna.
sinum.
Sigríður kona hans hefir
og verið hin mesta dugnaðarkona
og samvinna þeirra á heimilinu
með afbrigðum góð. Heimili
þeirra hefir verið fyrirmynd að
reglusemi og starfsemi, og áttu
þau bagði jafnan þátt í því. Það
var eitt af þeim heimilum, sem
altaf var gott að koma á, því
bæði hjónin voru frábærlega
gestrisin, vingjarnleg og glöð í
viðmóti. Áttu þau, hvar sem
þau voru, stóran hóp vina og
kunningja, sem voru tíðir gestir
á heimili þeirra, og munu mörg-
um minnisstæðar þær ánægju-
legu stundir, er þeir voru gestir
þeirra. Jón var jafnan glaður og
reifur og manna skemtilegastur í
viðræðum, hafði hann jafnan á
takteínum spaugsyrði og hnittin
tilsvör, sem komu mönnum í gott
skap. Hann var hreinskilinn og
drenglyndur maður, sem sagði
meiningu sína blátt áfram, hver
sem átti hlut að máli, en þó oft-
ast án þykkju eða kala. Hann
var greindur vel, las mikið og
var mikið hneigður fyrir söng,
enda ágætur raddmaður og íðk-
aði söng talsvert. Hefði hann
eflaust, ef hann hefði fengið
söngmentun á yngri árum, getað
orðið mjög góður söngmaður. í
., skoðunum var hann víðsýnn og
SJIL'*æ L frjálslyndur. Fylgdi hann ein-
dregið hinni frjálslyndu kirkju-
hreyfingu og var meðlimur
frjálslyndu safnaðanna bæði á
Lundar og Gimli.
Með Jóni er fallinn frá einn
hinna duglegustu manna meðal
íslenzku landnámsmannanna hér
vestan hafs, góður drengur, um
hyggjusamur heimilisfaðir og
ástríkur eiginmaður og faðir. —
Hinir mörgu vinir hans sakna
hans einlæglega því að hann var
trúr vinur og maður, sem ávalt
var gott að hitta, sökum hans
mikla bjartsýnis og drengilega
viðmóts. Hann var jarðsunginn
á Gimli 6. júní af séra Eyjólfi
Melan, að viðstöddum fjölda
manns. Sá, sem þessar línur rit
ar, flutti þar einnig nokkur
kveðjuorð. G. Á.
JÓN GUÐMUNDSSON
(Æfiminning)
Hann andaðist þriðja júní síð-
astliðinn á Gimli, þar sem heim-
ili hans hafði verið síðastliðin
tólf ár, því nær 75 ára gamall.
Jón var fæddur 15. ágúst 1865
og voru foreldrar hans Guð-
mundur Þormóðsson í Hjálms-
holti og Margrét Jónsdóttir
prests á Mosfelli í Grímsnesi.
Jón ólst upp í Árnessýslunni og
dvaldi þar lengst af meðan hann
var á íslandi. Árið 1892 giftist
hann eftirlifandi konu sinni, Sig-
ríði Bjarnadóttur Jónssonar í
Tungufelli. Bjuggu þau fyrst
fjögur ár á Ásum í Gnúpverja-
hrepp, síðan tvö ár í Jötu í Ytri-
hrepp og loks tvö ár á Mosfelli
í Mosfellssveit. Árið 1900 flutt-
ust þau vestur um haf og settust
fyrst að í Sayerville í New Jer-
sey í Bandaríkjunum. Ekki undi
Jón sér þar og fór hann þaðan
burt eftir tveggja ára veru og
fluttist vestur til Manitoba. Nam
hann þá land í Grunnavatnsbygð-
inni í Grend við Hove, P. O., þar
sem hann bjó 17 ár. Árið 1919
seldi hann lönd sín þar og flutt-
ist í grend við Lundar, rúmar
ÍSLENDINGADAGURINN
I SEATTLE
íslendingadagurinn í Seattle,
verður haldinn þann 4. ágúst, við
Silver Lake, 30 mílur norður af
Seattle, og er allur undirbúning
ur næst um því búinn. Árni
Helgason frá Chicago, gerir sér-
staka ferð þangað í flugvél til að
sýna þar hinar framúrskarandi
fögru hreyfimyndir sínar frá fs-
landi, sem hann hefir tekið
ferðum sínum um fslnad. Mr,
Heigason sýnir hreyfimyndirnar
sínar einnig í Blaine, mánudag-
inn 5. ágúst að tilhlutun bókafé
lagsins “Trausti”, og í Portland
á miðvikudaginn 7., að tilhlutun
Þér sem notiB—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BtrjfMr: Henry Ave. Bul
Sími 95 551—95 562
SkrUstofa:
Henry og Argylo
VERÐ - GÆÐI - ANÆGJA
tvær mílur ffá þorpinu, og þar j íslenzka félagsskaparins þar
bjó hann níu ár. 1928 seldi i (Mrs j R Newcombe, 6042 N.E.
hann lönd sín við Lundar og Avenue, er ritarinn). Mynd'
irnar eru til og frá af landinu,
og eru um 40% af þeim litmynd
lönd sín við
fluttist til Gimli. Keypti hann
tíu ekrur vestanvert við Gimli
bæinn og bjó á þeim þar til
hann fyrir rúmu ári hætti búskap
og fluttist inn í Gimli bæinn.
Hafði hann þá verið við búskap á
íslandi og í Manitoba hér um bil
44 ár.
Börn þeirra Jóns og Sigríðar
voru fimm, fjórar dætur og einn
sonur, og eru nöfn þeirra þessi:
Inga (Mrs. McFarlane) til heim-
ilis í Winnipeg; Margrét (Mrs.
Rutherford) til heimilis á Gimli;
Katrín, kona Einars Eiríkssonar
frá Vestfold, Man., nú í British
Columbia, dáin fyrir mörgum ár-
um 27 ára gömul; Anna (Mrs.
Loraine) til heimilis í Winni-
peg; og Bjarni búsettur í Winni-
peg, stundar rakaraiðn, giftur
Hrefnu dóttur Hjálms heitins
Þorsteinssonar á Gimli. Upp-
eldissonur þeirra Jóns og Sigríð-
ar er Baldur Sigurðsson, til
heimilis í Winnipeg.
Jón var dugnaðarmaður mikill
og búmaður ágætur. Farnaðist
honum vel og komst í dágóð
efni; enda var hann fyrirhyggju-
maður og heppinn í fyrirtækjum
hefir sýnt þessar myndir í næst-
um því hverjum einasta íslenzka
félagsskap í Canada, og við að
sjá þessar fögru myndir og sjá
ísland þannig í nýju ljósi, ætti
Dað að vera áhugaefni hverjum,
sem af íslenzku bergi er brotinn,
og ekki síður en feðrum þeirra
og mæðrum.
Mr. Helgason er einn af for-
stjórum Chicago Transformer
Corporation, sem er eitt af þeim
stærstu rafmagnsfyrirtækjum
þar í borg. í júní 1940, var Mr.
Helgason sæmdur doktors-nafn-
aót í vísindum, af North Dakota
Agricultural Callege. Mr. Helga-
son kom frá íslendi 1912 og vann
við fiskveiðar á Winnipeg vatni
og landbúnaðarstörf í Norður
Dakota. 1924 útskrifaðist hann
í verkfræði af háskólanum í
Wisconsin.
Allir, sem séð hafa þessar
hreyfimyndir Mr. Helgasonar,
kemur saman um, að þær séu þær
allra bestu, sem til eru í þessu
landi, og langt framyfir það, sem
nokkur hefir séð hér áður.
Sökum þess, að Mr. Helgason
er á hraðri ferð, vegna anna
heima fyrir, tekur hann flugleið-
ina. Á skemtiskránni verður
Mrs. Jakobína Johnson, einnig
allskonar söngur og “music” und-
ir umsjón Mr. H. Sigurðar
Helgasonar, sem mun verða þar
með söngflokk frá Bellingham,
og ennfremur mjög fullkomið
Prógram af allskonar íþróttum
og skáldlegum sögnum, sem all-
ir, bæði eldri og yngri hafa á-
nægju af, og verðmæt verðlaun.
Þar verður og ágætt orchestra og
bæði gamlir og nýir dansar,
hljómplötur frá fslandi verða
spilaðar þar gegnum hátalara-
áhöld svo allir geta heyrt þau vel
langt til. Og svo verður þar
ókeypis kaffi frá kl. 12 til 1, og
frá kl. 3 til 6. Margar umbætur
hafa verið gerðar bæði á íþrótta-
vellinum og bílasvæðinu.
Allir ættu að koma á þessa
samkomu, sem geta, því aldrei
hefir betur verið vandað til há-
tíðahalds íslendingadagsins í Se-
attle, sem nú, og það munu þeir
sannfærast um, sem þangað
koma.
Skemtiskráin byrjar stundvís-
lega kl. 12.30 (hálf eitt). Allir
fslendingar eru vinsamlega beðn-
ir að muna eftir þessu hátíða-
haldi, og koma þangað með alla
sína kunningja og vini.
íslendingadagsnefndin í Seattle.
Lincoln Jóhannsson,
ritari
ir, bæði frá Reykjavík og Akur-
eyri, myndir af f jöllum, fólki og
allskonar stöðum. Þessar mynd-
ir skýrir Mr. Helgason allar um
Hún (æf): Og þú kannast við
það, afmánin þín, að þú hafir
hætt að elska mig strax eftir
leið og hann sýnir þær, og tekur I brúðkaupið!
það um klukkutíma að sýna þær Hann (rólegur): Eg elska
með skýringum. Mr. Helgason I aldrei giftar konur!
HERST
-UHERST d.STILUERS L.M.TEO
AMH fMHEBSTBORO. ONT.
This advertisement is not published or displayed by the Liquor
' Control Board or by the Government of Manitoba.