Heimskringla - 06.11.1940, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 6. NÓV. 1940
Hfemtslmttgk
(StofnuB 1SS6)
Kemur út A hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRE8S LTD.
SS3 oo SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talíimta SS 537
VerB blaðslns er »3.00 árgangurlnn borglst
tyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRES8 LTD.
311 viðsklfta bréf blaðlnu aðlútandl seudlat:
Manager J. B. SKAPTASON
S53 Sargent Ave.. Winnipeg
Ritstjóri 8TEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskringla” is publlahed
and prlnted by
THE VIKIVG PRESS LTD.
153-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 637
WINNIPEG, t6. NÓV. 1940
GRIKKLAND OG STRÍÐIÐ
Það réði eflaust miklu, ef ekki mestu
um það, að Mussolini réðist á Grikkland
að það er eitt með minstu og fámenn-
ustu ríkjum Evrópu. Það er þriðjungi
minna en ísland, sern við oft hugsum
okkur landa minst, en sem fer fjarri;
íbúatalan er milli 6 og 7 miljónir. Her-
styrkur þess er auðvitað heldur enginn
borinn saman við Itala. ójafnir eigast
því við. Það kemur engum á óvart. Og
eflaust hefir Mussolini ekki búist við
fyrirstöðu af Grikkja hálfu, þegar hann
hóf þetta stríð. Það hafa ef til vill fleiri
gert. En hið ólíklega hefir nú skeð.
Grikkir hafa tekið á móti. Og nú er
rúm vika síðan stríðið hófst og þeif gera
betur en halda sínu enn fyrir Mussolini.
Grikkland hafði enga löngun sem Rú-
menar að leggjast niður og gefast upp
að óreyndu. Með þann liðsmun sem
þarna er um að ræða, má þetta stór-
merkilegt telja.
En ef halda á lengi úti, verður Grikkj-
um auðvitað að koma aðstoð og hún'sem
bráðast. Þegar herlið er ekki til skift-
anna, svo að það fái ekki sína hvíld, fer
ekki vel. Tyrkir og Bretar eru sam-
bandsþjóðir Grikklands. Hafa Bretar
þegar brugðist við og mun það loft og
sjóher þeirra eitthvað að þakka, að
áhlaup ítala vann ekki alveg eins og
til var ætlast. Tyrkir munu ekki enn
ráðnir í hvenær þeir geta sína aðstoð
veitt.
En hvernig sem þetta fer, er það víst,
að Grikkir hafa nú þegar með viðnámi
sínu unnið svo mikið, að aðdáun allra
frjálshugsandi manna vekur. Þeirri dáð
mun seint verða gleymt. Það eru þjóð-
irnar, sem viðnám þora að veita ofbeld-
inu, eins og Grikkir hafa gert, sem þess
eru verðar að eiga framtíð. Það hefir
verið hljótt um Grikki síðari aldirnar,
en það eru öll líkindi til að það eigi
eftir að sýna sig, að hellenski arfurinn
lifi enn hjá þjóðinni sem Aþenu og
Spörtu byggja.
»MÍ
Já — hvílíka fornsögu á ekki þessi
litla þjóð, sem Hitler og Mussolini finst
nú öllu nauðsynlegra að kúga, eða tor-
tíma að öðrum kosti? Grikkir eru elzta
menningarþjóð Evrópu, þ. e. þeir sköp-
uðu ekki einungis meiri menningu en
áður hafði þekst, heldur var hún svo
haldgóð og breiddist svo út frá þeim,
að hún varð undirstaða menningar Ev-
rópu, menningar þjóðanna austan og
sunnan megin Miðjarðarhafs. Aþena,
höfuðborg þeirra, var miðstöð vísinda
og lista alls heims; nöfn vitringa þeirra
er sumir voru uppi um 500 f. K., svo sem
Sólon, Hómer, Sokrates, Plató og fleiri,
kannast nútíðarmaður betur við en
skáldin sem í sömu borg eða bygð búa og
þeir. En úr því á Aþenu er minst, verður
að geta þess, að hún er nefnd óðinsborg
og íbúarnir óðinsborgarmenn í íslenzk-
um sögnum en þýddum^að vísu. Má vera
að óðinn hafi komið þangað og dvalið
þar eitthvað áður en hann kom til Norð-
urlanda og borgin verið nefnd eftir hon-
um. Hann var .mesti ferðalangur og
auk þess alstaðar þektur. Grikkir voru
upprunalega komnir norðan af Rúss-
landi; voru ein grein indo-evrópiska
mannflokksins, er þar hafðist við, og
sem Norðurlandamenn og óðinn voru
komnir af og allar eða flestar nútíðar
þjóðir Evrópu. En þetta mun nú mörg-
um þykja út úr dúr.
H.X
En nútíðar sagan? Það hefir verið
hljótt um Grikki síðari árin, eða jafnvel
aldirnar. Elztu menn muna ef til vill
eftir, af því að hér verða menn svo æfa-
gamlir, að þeir ráku konung sinn, Otto
af Baiern, af höndum sér, vegna þess að
hann dró hlut landa sinna meira en
Grikkja. Tóku þeir þá George I, son
Kristjáns níunda Danakonungs, til kon-
ungs yfir sig. Ennfremur muna allir
miðaldra menn, að Constantine konung-
ur þeirra, sonur Georgs I, varð að fara
frá völdum á síðustu árum stríðsins
mikla (1917), vegna þess hve þýzksinn-
aður hann var; hann var giftur systur
Vilhjálms II. Þýzkalands keisara og var
þvi nokkur vorkun. Tóku Grikkir samt
son hans, Georg II, til konungs. En það
blessaðist ekki lengi, því 1923 ráku þeir
hann. Eftir langa hríð eða 1935 kölluðu
þeir hann aftur heim og hefir hann verið
stjórnari þeirra síðan. Að undanskilinni
þátttöku Grikkja í stríðinu mikla með
Bretum og Frökkum, og óförum Con-
stantine fyrir Tyrkjum 1922, hefir lítið
verið til frásagnar út í frá af þeim.
Frá 1923 til 1935 var lýðræðisstjórn í
Grikklandi. Var foringi Grikkja þá
Venizelos, einn hinn mesti stjórnmála
maður er þeir hafa átt. Hann kom því
til leiðar að Grikkir fóru í stríðið með
Bretum og Frökkum, er vel var séð við
þá eftir á og sem varð eiginlega fótur
undir þjóðmegun Grikkja síðan. En
1932 tapaði Venizelos völdum fyrir Me-
taxas, sem einræði setti á stofn 1936,
leysti upp þing og viðurkendi enga
flokka.
Metaxas er hrifinn af einræði eins og
nazisma, en konungurinn er Bretasinni.
Getur einræðið þarna haft nokkur áhrif
á Hitler eða framkomu hans í þessu
stríði. Um það er ekki hægt að segja,
því honum er í engu að treysta. En
ýmsir hljóta nú samt að spyrja þessarar
spurningar, ekki sízt þar sem svo er
látið, sem Hitler sé ekkert að flýta sér í
þetta stríð.
CHURCHILL ÁVARPAR
FRAKKA
(Eftirfarandi ræðu flutti Winston
Churchill, forsætisráðherra Breta, í út-
varp 22. október, bæði á frönsku og
ensku; var hún ávarp til frönsku þjóð-
arinnar, er kvisast fór, að Vichy-stjórnin
væri að láta kúga sig til að segja Bret-
um stríð á hendur. Þótti ræðan sköru-
leg, eins og ræður Churchills eru oftast
og hafði feikna áhrif að sagt er, á al-
menning í Frakklandi. Ræðu þessa flyt
ur Heimskringla hér með á íslenzku og
er þakklát þýðanda bæði fyrir hönd sína
og lesenda.—Ritstj. Hkr.).
Frakkar! 1 meir en 30 ár, í friði og
ófriði, hefi eg átt samleið með yður og
enn liggja leiðir okkar saman. 1 kveld
ávarpa eg yður, heima hjá yður, eða
hvar sem þér kunnið að vera og hvert
sem hlutskifti yðar er. Eg endurtek
bænina — “Guð varðveiti Frakkland.”
Undir eldregninu hér heima á Eng-
landi gleymum vér ekki þeim böndum,
sem tengja oss við Frakkland og vér
trúum staðfastlega og einlæglega á
frelsi Norðurálfunnar og að allar þjóðir
megi búa við frelsi og frið og alla sann-
girni. Fyrir þær hugsjónir hafið þér og
vér reist rönd við ofríkinu.
Þegar tvær góðar þjóðir lenda í örð-
ugleikum vegna þess að á þær er ráðist
og vondir menn og ólmir gera alt sem
þeir geta til að afvegaleiða þær, þá verða
þær að gæta sín vandleg, að vera sann-
gjarnar hvor í annara garð og fara ekki
að jagast sín á milli. Þessu er óvinurinn
altaf að reyna að koma af stað og þegar
illa gengur, er ekki nema eðlilegt að
ýmislegt komi fyrir, sem honum er bein-
línis til hagsmuna. Vér verðum að gera
það bezta úr hlutunum, eins og þeir
koma fyrir.
Hér í London, sem Hitler hefir sagt að
hann ætlaði að gera að öskuhrúgu og
sem loftför hans láta nú sprengjurnar
falla yfir óspart, lætur fólk vort hvergi
bugast. Lofther vor hefir gert meir en
jafnast á við lofther óvinanna. Vér erum
að bíða eftir innrásinni sem oss hefir
verið hótað fyrir löngu. Fiskarnir í
sjónum eru líka að bíða eftir henni. En
eins og gefur að skilja, er þetta fyrir oss
bara byrjunin.
Nú, árið 1940, þrátt fyrir stórskaða,
höfum vér, eins og ávalt, yfirráð á sjón-
um.
Á árinu 1941, höfum vér líka yfir-
ráðin í loftinu. Gleymið ekki hvað það
þýðir.
Með skriðdrekum sínum og öðrum
v^’nvopnum og með undirferli og hjálp
föðurlandssvikara, hefir Hitler tekist að
hafa nú sem stendur yfirráð yfir flestum
bezt mentaþjóðum Norðurálfunnar, og
hans litli glæpafélagi frá ítalíu töltir
við hlið hans, vongóður og gráðugur, en
heldur ástyrkur og ístöðulítill. Báðir
vilja þeir fara með Frakkland og sam-
bandslönd þess, eins og um alifugl væri
að ræða. Annar á að fá legginn, hinn
vænginn og kanske einhverja sneið af
bringunni.
Það er ekki bara Frakkland sjálft sem
þessir illvígu félagar ætla að rífa í sig,
ef þeir ná þar fullum yfirráðum. Alsace-
Lorraine verður aftur að ganga undir
þýzka okið. Nice, Savoy og Corsica —
Corsica Napoleons — verða líka slitin
frá Frakklandi. En Hitler er ekki að
hugsa um það eitt, að stela löndum
annara þjóða og kasta svo smáhlutum
af þeim í félaga sína.
Eg segi yður sannleikann, sem yður er
óhætt að reiða yður á, þegar eg segi,
að þessi vondi maður, þessi óburðar
haturs og yfirgangs, lætur sér ekkert
minna nægja en að ganga alveg milli
bols og höfuðs á hinni frönsku þjóð, svo
hún rísi aldrei við. Með alskonar slægð
og grimd reynir hann að grafa undan
undirstöðum franskrar menningar og
eyðileggja frönsk andleg menningará-
hrif út á við. Ef hann má ráða mundi
hann gera alla Norðurálfuna að skot-
spæni síns nazista óaldarlýðs.
Þér munuð afsaka þó eg sé berorður,
því nú er ekki viðeigandi að velja aðeins
væg og falleg orð. Það er ekki bara
ósigur í stríði sem Þjóðverjar ætla nú
að láta ganga yfir Frakkland, heldur
alger eyðilegging. Landher, sjóher, loft-
her, trúarbrögð, lög, tungumál, menning,
mentastofnanir, bókmentir, sögu og
erfikenningar verður alt þurkað út, eða
afmánarlega afskræmt af grimdarlegu
hervaldi sem þekkir þau lög ein sem
bygð eru á valdi þess sem meiri hefir
máttinn.
Franskir menn! Hervæðið anda yðar
áður en það er orðið um seinan. Munið
hvað Napoleon sagði einu sinni, áður en
hann lagði til orustu: “Þessir sömu
Prússar sem láta svo mikið yfir sér voru
þrír á móti einum við Jena og sex á
móti einum Montmirail.”
Eg skal aldrei trúa því, að sál Frakk-
lands sé dauð. Eg skal aldrei trúa því
að virðingarsæti hennar meðal hinna
göfuðustú þjóða sé glatað fyrir fult og
alt.
Margir af oss munu lifa þann dag, að
Hitler og hans fylgifiskar, munu hljóta
makleg málagjöld fyrir alt sitt undir-
ferli og alla sína glæpi. Sagan er ekki
öll sögð enn, en það verður naumast
mjög langt þangað til. Vér sjáum hvað
honum líður og það gera líka vinir vorir,
og vinir yðar, vestan hafs.
Ef hann getur ekki eyðilagt oss, þá
munum vér áreiðanlega eyðileggja hann
og hans fylgifiska og öll þeirra verk.
Hafið því þá trú og von að alt fari vel.
Hvað er það þá sem vér Bretar æskj-
um frá yðar hendi á þessum hörðu og
bitru tímum? Það sem við förum fram
á í baráttu vorri til að vinna sigur, sem
þér einnig njótið góðs af með oss, er það
að ef þér getið ekki hjálpað oss, þá að
minsta kosti, að þér leggið ekki hindr-
anir á veg vorn. Sem stendur getið þér
metið það afl sem berst fyrir yður og þér
ættuð að gera það. Vér treystum því að
franskir menn, hvar sem þeir kunna
að vera, gleðjist í hjarta sínu og blóðið
renni örar um æðar þeirra, þegar oss
gengur vel í lofti eða á sjó og eins og
síðar mun verða, einnig á landi.
Munið það, að vér hættum aldrei, lát-
um aldrei hugfallast og gefumst aldrei
upp, og að alt fólk í breska ríkinu hefir
fastlega sett sér það takmark að hreinsa
Norðurálfuna af drepsótt nazistanna og
frelsa heiminn frá því, að falla ofan í
nýja villimensku.
Látið yður ekki detta í hug að trúa
iví sem útvarpað er frá stöðum sem
Þjóðverjar ráða yfir, að vér Englending-
ar séum að ásælast að ná skipum yðar
og nýlendum yðar. Það sem vér kepp-
um að, er að vinna fullan sigur á Hitler
og ganga af Hitlerismanum steindauð-
um — það eingöngu, það ávalt, það þar
til yfirlýkur. Vér sækjustum eftir engu
frá nokkurri þjóð, nema vriðingu þeirra.
Þeir Frakkar sem eru í frönsku sam-
bandslöndunum og þeir sem eru í þeim
hluta Frakklands, sem kallað er að ekki
sé hertekinn, mega vel sjá sér fært að
vinna mikið gagn. Eg skal ekki fara
frekar út í það. Fjandsamleg eyru
hlusta á það sem eg er að segja.
Þeir Frakkar sem eru í hinum her-
tekna hluta landsins, eiga hjartanlegustu
hluttekningu Englands, því
þeir eiga við afar miklar
hörmungar að búa undir harð-
stjórn Þjóðverja. Þar sit;ja
spæjararnir um hvert þeirra
orð og athöfn. Þegar þeir
hugsa um ástand sitt og fram-
tíð, vil eg segja við þá það sem
franska mikilmennið, Gambet-
ta, sagði við þjóð sína eftir
1870 viðvíkjandi framtíð
Frakklands: “Hugsið um það
ávalt, en segið aldrei neitt.”
Svo býð eg yður góða nótt,
sofið vel og safnið kröftum til
morgundagsins, því morgun-
dagurinn kemur. Hann skín
bjartur og fagur á hina hug-
rökku og trúu, mildilega á þá
sem líða fyrir gott málefni og
dýrlega á leiði hetjanna. Þann-
ig skín morgunsólin. Vive la
France! Lengi lifi líka fólk
allra landa, sem gengur fram í
fylkingu og heimtar sinn sanna
erfðarétt og bjartari og betri
daga.
F. J. þýddi
GRENFELL FRÁ
LABRADOR
(Birtist i Tímaritinu Time
21. október)
Meir en 600 mílur í norður
og næstum 1,000 mílur í austur
frá New York-borg liggja hinir
ægilegu klettar Labrador
strandar. Á sumrin, sem eru
mjög stutt, eru þeir skreyttir
bláklukkum og rauðum eld-
grösum, en níu mánuði ársins
eru þeir umgirtir íshellum og
hrafli. Ibúarnir, 4,500 talsins,
flestir þeirra engilsaxneskir að
ætterni, hafa ofan af fyrir sér
með þorskveiði. Þeir flykkj-
ast saman, eins og fuglar, í
veðurbörðum þorpum, er heita
slíkum nöfnum sem Run-By-
Chance eða Port Disappoint-
ment. Sir Wilfred Thomason
Grenfell, er land þetta gerði að
aðsetri sínu, nefnir það, sem
og landkönnuðir hafa einnig
gert, “landið, sem guð gaf
Kain.”
Wilfred Grenfell ólst upp á
Sands of Dee, nálægt Cheshire
á Englandi. Hann var vanur
að hnupla tvíbökum og víni úr
forðabúri skólans, sem hann
var í, til að gefa fiskimönnum,
þegar þeir ýttu úr vör undir
afturelding, til þess að sæta
hagkvæmu sjávarfalli. Það var
einn dag, að heimilislæknirinn
sýndi Wilfred litlann heila,
geymdann í pækli; gagntekinn
af þeirri sjón, afréð hann að
verða læknir. Hann tók próf í
læknisfræði við Lundúna-ha-
skólann, og gegndi fyrst lækn-
ingastörfum í Mayfair, sem
var ein af heldri deildum Lund-
úna-borgar, en þrá hans lá til
sjávar. Þessvegna var það, að
júnímánuði 1892 lét hann í
haf á brezku spítalaskipi, er
átti að dvelja sumarlangt í
Labrador og veita þar sjúkum
læknishjálp.
Fyrsta kvöldið, sem skipið
Iá á höfninni í Domino Run,
reri þögull fiskimaður læknin-
um í land og fylgdi honum að
i:orfþöktu hreysi með smágrýt-
islögðu gólfi. Þar mætir sjón-
um þessa unga læknis “mjög
veikur maður, er var að hósta
brendir naglklippingar áttu að
eyða kýlum, er sjávarvolk
veldur. Oft var það, að öngull
sem einhver kunni að rispa sig
á, orsakaði afsýking og lima-
missir.
Að ári liðnu, bygði Grenfell
læknir tvö lítil sjúkrahús og
fékk tvo aðstoðarlækna og
tvær hjúkrunarkonur. Á vetr-
um varð hann að ferðast um á
hundasleða yfir krapísauðnir
og afarbreiðar, glerhálar og
þunnar lagísspangir. Eitt sinn
rak hann út til hafs á ísspöng.
Neyddist hann þá til að lóga
þremur hundum og búa sér til
ábreiðu úr skinnunum, stöng
úr fótleggjunum og festa á
hana bráðabirgðarveifu.
1 meir en 45 ár, á sínum
tíðu ferðum um Canada, Eng-
land og Bandaríkin, safnaði
hann svo miklu fé, að hann gat
látið byggja sex sjúkrahús,
gert fullkomlega úr garði sjö
hjúkrunarhæli og fjögur skip.
í einni ferð sinni frá Englandi,
kyntist hann “fallegri, svaít-
klæddri stúlku” og biður henn-
ar áður en hann vissi hvað hún
hét, með þeim árangri, að hún
fór með honum til Labrador
sem konan hans.
Þegar í byrjun lífsstarfs síns,
sá Grenfell læknir, að meira
þurfti við en læknislega um-
önnun eina. Fólkið var svo
þunglynt, að sjálfsmorð voru
ekki óalgengir viðburðir. Og af
sömu rótum var það, að fjöl-
skyldufaðir sálgaði börnum
sínum, sem öll voru í ómegð.
Grenfell læknir varð að kenna
landsbúum hvernig þeir áttu
að lifa. Hann lét þá planta
næpum, kálhöfðum og tómöt-
um, sem voru gegn skyrbjúg.
Hann setti á stofn samvinnu-
verzlánir, stofnaði verzlunar-
skóla, bygði munaðarleysingja
heimili, flutti sauðfé og geitur
inn í landið og lagði grundvöll-
inn að innlenzkum iðnaði —
minkarækt*, gólfteppavenfað-
ur og rostungstannamynd-
skurður.
Stúlkur urðu hjúkrunarkon-
ur og kennarar, og gáfaðir
drengir voru jafnvel sendir í
breska og ameríska háskóla.
Það var fyrir þrettán árum, að
einn af drengjum Grenfells
læknis er stundað hafði nám í
Brooklyn, gerði uppdrátt að
sjötíu rúma (70-bed) sements-
steypu spítala, sem reistur var
í St. Enthony, og var yfirum-
sjónarmaður verksins. Spítal-
inn var útbúinn með fullkomn-
ustu X-geisla og radíum tækj-
um, og að dómi American Col-
lege of Surgeons, stendur hann
í fremstu röð slíkra stofnana.
Árið 1927 var Grenfell læknir
sæmdur riddaradómi af Georg
konungi fimta.
Árið 1912 var félagið Inter-
national Grenfell Association
stofnað. Verksvið þess var, að
styrkja Sir Wilfred í fyrirtækj-
um hans. Félagið leggur fram
árlega $150,000 til $160,000.
Það veitir 20,000 sjúklingum
læknishjálp í Labrador og Ný-
fundnalandi; það hefir sextíu
hjúkrunarkonur, lækna og
kennara, og ekki færri sjálf-
boðastúdenta hvert sumar. —
Þrátt fyrir örðugt æfistarf,
vanst Grenfell lækni tóm til
að rita 25 bækur og flytja ótal
upp sálu sinni í myrkrinu . .
og töturlega klædd kona, sem fyrirlestra í öllum álfum heims-
var að dreypa á varir sjúka
mannsins köldu vatni úr
skeið.”
Fólkið var bláfátækt. Aleiga
pess var útbúnaður til fiski-
veiða. Það hafði ekki annað
til matar en þorsk, brauð, te
og villiber. Það þjáðist af
berklasýki, skyrbjúg, blóð-
þynnu og«taugabólgu (beri-
beri). Það hafði aldrei séð
læknir fyr. 1 sjúkdómstilfell-
um treysti það algerlega á
töfrakraft ýmsra hluta. Sykri
var til dæmis blásið í augu
ins um sitt ástkæra hrjóstruga
land.
Það eru sex ár síðan, þegar
hann var 69 ára gamall, að Sir
Wilfred var orðinn svo farinn
að heilsu af hjartabilun, að
hann varð að láta af starfi og
skilja við fiskimenn sína. —
Kvaðst hann þá vera orðinn
of gamall til að keyra hunda og
aka í sleða, og yrði að eiga
náðuga daga það sem eftir
væri æfinnar. Síðast liðna
# Minkurinn (mink) er ná-
barna, sem augnabólgu höfðu, j frændi hreysikattarins. Minka-
Vin úr ýsuuggum voru notuð belgir eru ágætis loðskinna-
til að afstýra liðaveiki og vai'a.—Þýð.
I