Heimskringla - 29.01.1941, Blaðsíða 2

2. si£>a
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. JANÚAR 1941
ÞJÓÐRÆKNI OG
ÞJóÐRÆKT
Eftir próf. Richard Beck

I.
án Einarsscm í Baltimore vinna
trúlega í þá átt með fræði-
mannlegum ritum og ritgerð-
um. Hefir Haldór, eins og
bæði íslenzku blöðin hér vestra
hafa þegar skýrt frá, nýlega
. | sent frá sér 38. bindi hins gagn-
merka ritsafns Islandica, sem
Ekki er því að leyna, að á
hugi almennigs í landi hér á
íslenzkum efnum, menningu og fyrir lonSu síðan er orðið ó-
bókmentum, er eigi eins mikill missail(li öllum þeim, er alvar-
og æskilegt væri; þrátt fyrir leSa sinna íslenzkzum fræðum,
það, stendur sá áhugi víðar en stefna rit þessi að því
fótum, en marga mun gruna. mar*{i’ fræða hinn enska
Nokkur vottur þess eru bréf heim um Það> a^ a íslandi hafi
þau, sem mér berast altaf öðru öldum saman Þrifist bókmenta-
hvoru með fyrirspurnum um rit le^ iðÍa °S önnur menningarleg
um sögu þjóðar vorrar og viðleitni. Auk hinnar ítarlegu
bókmentr hennar. Veit eg, að ritgerðar um Gunnar skáld
þeir aðrir, sem fást við íslenzk Gunnarsson í Arbok Jons
fræði hér í Vesturheimi, hafa Bjarnasonar skóla, hefir Stefán
svipaða sögu að segja, ekki síst undanfarið birt ritdóma um ís-
prófessor Halldór Hermanns- lenzk fræðint 1
son í Cornell, enda er það orðið timaritum> sem fialla um Þau
ólítið útbreiðslustarf i íslands efni= 5 nóvember-hefti ársfjórð-
Þágu, sem hann hefir unnið ungsritsins Scandinavian
með því að svara slíkum fyrir- Studies and Notes birtist einn'
spurnum síðan hann hóf kenslu ^ bókfræðileg yfirlitsgrein
þeirra þegar verið birtar í The gullfallega lagi. Engum, sem
American-Scandinavian Re- fylgst hefir með glæsilegum
view; eru þær vel og vand- ferli hennar á sönglistarbraut-
virknislega af hendi leystar. inni, þurfti heldur að koma
Mun og áður mjög langt líður | þetta á óvart, því að hún hefir
fleira af slíkum þýðingum þegar farið hina mestu sigur-
hennar koma fyrir almennings-
sjónir.
í þjóðræknisátt og þjóðrækt-
för víðsvegar um lönd, nú sein-
ast um Ástralíu, og eru blaða-
umsagnir um söng hennar þar
ar miðar einnig þátttaka ís- framúrskarandi lofsamlegar,
lenzkra kvenna í Norður-Da-, hrósa raddstyrk hennar og ó-
kota í félagsskap þeim ,er nefn- i venjulegri raddfegurð og fág-
ist “Pembina County Pioneerjaðri tækni (technique). Hefir
Daughters” (FrumherjadæturiMaría Markan borið hróður Is-
Pembina-héraðs) og starfar, I lands um mörg þjóðlönd, og má
eins og nafnið bendir til, að; hún vera þess fullviss, að land-
varðveizlu menningarmerkja, ar hennar taka henni tveim
starf sitt fyrir meir en aldar-
þriðjungi.
Ofangreindri f u 11 y r ð i n g
eftir hann um rit þau og rit-
gerðir um norræn fræði, er út
komu árið 1938, og í öðru
kunnu amerísku fræðiriti kom
minni til staðfestingar og les-; ...
.J ut í enskri þyðmgu hm froð-
endum til fróðleiks skal eg nú
nefna nokkur þau bréf viðvíkj-
andi íslenzkri menningu og,. ‘ . , . .. .
. ., , . , c , runalega birtist
bokmentum, sem mer hafa bor-
ist undanfarna mánuði. Dansk-
ur listamaður í New York borg
biður um upplýsingar um Ein-j
ar rithöfund Kvaran og þýð-
lega grein hans um Shake-
speare á íslandi sem upp-
í Tímariti
Þjóðrœknisíélagsins.
Þess hefir einnig verið getið
hér í blöðunum, að hinn nýji
aðalræðismaður Islendinga
ingar af sögum hans; íslenzkur BandarikJunum> Thor Thors,
verkfræðingur í West Virginia hefir ÞeSar birt 1 timaritumim
spyr um enskar þýðingar á The American-Scandinavian
Landnómu og íslendingabók ^od-WiU Magazine og The
og um íslenzk-enska orðabók;
hann vill einnig fræðast um
American-Scandinavian Re
view prýðisgóðar greinar um
ætt sína og komast í samband Þjóðréttarstöðu fslands og nú-
við ættfræðing með það fyrir verandi ástand 1 laudi þar; við-
augum. Amerísk kona í Massa- to1’ er fara 1 somu att’ hefir
chusetts spyr um enskar þýð-
ingar á sögum J. Magnúsar
Bjarnasonar og biður um leið-
beiningar um enskar þýðingar
íslenzkra bókmenta ,yfir!eitt
hann einnig átt við stórblöðin
í New York.
Aðrir hafa unnið að út-
breiðslustarfseminni með ræðu
höldum. Fyrir stuttu síðan
önnur amerísk kona í Wis- attu fslendingar í Minneapolis
consin þarf á efni að halda í hlut að halfrar kíukkustundar
erindi um íslenzkar bókmentir, utvarPÍ frá víðvarpsstöð ríkis-
sem hún á að ílytja í bóka- haskolans 1 Minnesota; Valdi-
klúbbi kvenna í heimabörg mar Bj°rnsson blaðamaður átti
sinni. íslenzk kona vestur pviðta1 um IsJand við Þórhall
British CoJumbia skrifar Dg ÁsSeirsson (son Ásg. Ásgeirs-
biður um rúnaletrið forna og sonar fyrv- íorsætisráðherra),
um valdar enskar þýðingar af er nu sfundar framhaldsnám
og menningarerfða þar í sveit.
Mrs. H. Ólafson að Mountain,
N. Dak., er vara-forseti þessa
félagsskapar. Er fundur fé-
lagsins í júní næstk. helg-
aður Islandi og ístendingum,
og annast þessar konur um
undirbúning hans: Miss Krist-
björg Kristjánsson, Mrs. Mag-
nús Snowfield, Miss Lauga
Geir og Mrs. B. S. Thorwald-
son.
Þarf engum orðum að því -áð
eyða, að þessi fjölþætta út-
breiðslustarfsemi er bæði hin
þarfasta og þakkarverðasta, og
þó mörg fræ þeirrar fræðslu
falli vafalaust, eins og löngum
vill verða, í grýtta jörð, mun
hún jafnan nokkurn ávöxt bera
og þannig ná takmarki sínu.
III.
IsJenzkt söng- og hljómlistar-
fóík á ýmsum stöðum hér í
landi á einnig sinn þátt í því
starfi, að auka þekkingu
manna á íslenzkri þjóð og
höndum, þegar hún leggur leið
sína austur hingað á megin-
stöðvar þeirra. Þeim eru löng-
um góðir gestir ís!enzkir kær-
komnastir allra gesta.
IV.
Loks er þá þeim áfanga náð,
að komið er á prent fyrsta
bindið af Sögu íslendinga í
Vesturheimi, og hefir Þorsteinn
Þ. Þorsteinsson rithöfundur
samið hana. Eg segi “loks” i
þessu sambandi, því að áratug-
ir eru nú liðnir síðan raddir
komu 'fyrst fram um það, að
nauðsynlegt værið að saga
þessi væri rituð og gefin út.
Þar sem svo vill til, að eg hefi
ritað formáJann að þessu fyrsta
bindi sögunnar og á sæti
söngunefndinni, tel eg mér
máhð of nákomið til þess, að
eg fari að skrifa ritdóm um
bókina; hitt þykir mér ekki
nema sanngjarnt og sæmandi,
þó að eg veki athygli almenn-
ings á henni og hvetji fólk til
JZrek itíl the. GRttHTJuuUTrtaJtA
menningu hennar. I þáttum a<5 kaupa hana og styðja með
þessum hefir þegar verið vikið i Þvi útgáfufyrirtæki Það, sem
að starfsemi Miss Ellen Jame-;her hefir verið raðist °S eigi
son í Utah á Því sviði. Guð-|skyldi niður falla fyrir van’
mundur Kristjánsson óperu-
söngvari í New York, sem nú
er einsöngvari og aðstoðar-
söngstjóri við eina frægustu
kirkjuna þar í borg, Plymouth
Church of the Pilgrims, þar
rækslu eða áhugaleysi. Hverj-
um augum sem menn kunna að
líta á sitthvað í efnisvali og
efnismeðferð höfundar, munu
réttsýnir menn viðurkenna, að
bók þessi er um margt hin
sem Henry Ward Beecher var |merkasta °S yfirleift vel í letur
fyrrum prestur, getur sér hið
besta orð austur þar, bæði sem
só!ósöngvari á samkomum og
|færð. Merkur íslenzkur menta
og fræðimaður hérna megin
hafsins fer svofeldum or'ðum
danskri stjórnarbyggingu, en
það var beint brot á samning-
um þeim, sem Danmörk hafði
orðið að ganga að. Skipaði
konungur þýzkum herforingja,
er var á verði fyrir framan
bygginguna, að draga fánann
niður. Herforinginn svaraði á
þá leið, að hér væri fylgt skip-
un frá Berlín. “Draga verður
fánann niður fyrir hádegi, eða
eg sendi hermann til að gera
það”, svaraði konungur. “Her-
í. maðurinn verður skotinn”,
mælti herforinginn þýzki. —
“Hermaðurinn er eg”, svaraði
konungur. Hakakross-fáninn
var dreginn niður.
Frá Noregi berast einnig
margar sögur, er !ýsa hugarfari
almennings gagnvart árásar-
mönnunum og vakandi frelsis-
anda þjóðarinnar. Kunn norsk
kona sat á veitingahúsi og
skemtistað í Os!ó. Þýzkur her-
foringi kom til hennar og bauð
henni upp í dans. Hún afþakk-
aði boðið brosandi. Þjóðverj-
anum, sem fanst sér lítilsvirð-
ing sýnd, spurði í nokkrum hót-
unarrómi: “Neitið þér að dansa
við mig, af því að eg er þýzk-
ur?”. “Nei,” svaraði konan
brosandi, "ai því að eg er
norsk!"
með sjálfstæðum samkomum|um hana 1 bréfi til mín: Eg
sínum. Nýlega söng hann t. d. Ihefi veri® a(i lesa sögu Þorst.
á samkomu, sem “National, Þorsteinssonar, og finst mér
Islendingasögum. — Framan- við Minnesota-háskóía, og i Opera Club of America” stóð Þið hafa byrjað þar á þörfu
nefnd bréf eru tekin af handa- söngflokkur íslenzkra kvenna að> en meðal heiðursgesta við;verki’ sem ætti að komasf 1
hófi og þurfa engrar frekari 1 Minneapolis söng íslenzk lög
skýringar við; atburðir nýlið- undir stjórn Hjartar hljóm-
ins árs hafa auðvitað drjúgan frseðings Lárussonar.
dregið athygli umheimsins að Nýlega efndi einnig séra
fslandi og Islendingum, ekki Sveinbjörn S. ólafsson, prestur
síst í Bandarikjunum og Can- “The Community Methodist
ada; hefir og sitthvað fárán- Church” í Thief River Falls,
legt verið um land og þjóð Minnesota, til samkomu með
skrifað, sem eigi verður hér erindi um Island og íslenzkan
alið. söng, er athygli vakti og vel
. ; mæltist fyrir; en á tveim síð-
II.
það tækifæri voru dr. Vilhjálm- marSra hendur.
ur Stefánsson og þau hjónin! Islendingar heima á Islandi
Emile og Thorstína Walters. hafa tekið höndum saman við
Syngur Guðmundur jafnan val- oss landa þeirra vestan hafs
in íslenzk lög á samkomum;um að styðja sem mest að út-
sinum, og svo var að þessu; breiðslu sögunnar austan hafs-
sinni.
Vestur í Berkeley, Californía,
ins; ætti það að vera oss eggjan
til þess, að gera útbreiðslu
og þar í grend hefir Mrs. Thór- hennar sem mesta í Vestur-
dís Ottenson Guðmunds (dóttir
þeirra Nikulásar og Önnu Ott-
astliðnum árum hefir hann
óhróðursgreinin um ísland í fluft nokkuð á annan tug er-
Time á dögunum gerði Islend- in<Ia um ísland, meðal annars
ingum að vonum ærið gramt i j íjölmennum miðskólum ríkis-
geði, enda hafa margir orðið ins- Ennfremur hefir J. Ragn-
til að svara henni eins og vel ar Johnson, lögfræðingur í Tor-
fór á. Samkvæmt undirtelct- onfo, Canada, undanfarið flutt
um frá ritstjóra og útgefanda fjö1<fa af erindum og ræðum
nefnds tímarits, meðal annars í Þar 1 borg og nágrenni um Is-
bréfi til Þess, er Þetta ritar, land °S Islendinga, og látið í
mun nokkur von til, að eitt- té margvíslegar upplýsingar
hvert leiðréttingabréfið verði um lan(f vort og Þjóð með öði*-
birt, og er Þá ekki til einskis um hætti.
barist; auðvitað eru Þeim mun Islenzkar konur víðsvegar í
meiri líkindi til, að sú leiðrétt- iandi hér leggja einnig sinn
ing verði gerð, því fleiri, sem skerf með ýmsu móti til fræð-
hallast á þá sveif að mótmæla slustarfsins í Islands þágu. I
umræddum þvættingi um land Seattle heldur Mrs. Jakobína
og þjóð. Kom það nú í ljós, Johnson stöðugt áfram að
sem löngu var vitað, að ísland flytja erindi um íslenzk efni;
á góða málsvara víðsvegar í í sama anda vinnur Mrs. Rann-
þessari álfu, og er gott til þess veig Schmidt i Great Falls,
að vita, að því er þannig farið. Montana, á þeim slóðum, og í
Eigi að síður mun það reynast Vancouver, B. C., flytur Mrs.
svo, þegar til lengdar lætur, að Douglas Durkin altaf erindi' fyrir stuttu síðan vakti hrifn-
það er hin jákvæða fræðsla um öðru hvoru um íslenzka menn-; ingu allra þeirra landa hennar,
Island, menningu vora og bók- ingu og bókmentir; nýlega
mentir, sem leggja verður á- flutti hún t. d. erindi um “Ment-
herzlu á, enda leggja nú margir un á tslandi” í einu af “Parent-
hönd að því starfi með ýmsum Teacher”-félögum heimaborg-
hætti og á ýmsum sviðum. — ar sinnar.
Vafalaust berast mér þó eigi Mrs. John W. Perkins (Mekk-
heimi; það ætti að vera oss
metnaðarmál, enda veltur
enson í Winnipeg) unnið að því {framhald útgáfunnar stórum á
að kynna íslenzka söngment Þyí, hvernig sala þessa fyrsta
og menningu bæði með erind- j bindis gengur. Það ættu Is-
um um Island og með því að,lendinSar að hafa hugfast.
leika íslenzk lög og eigin tón-
smíðar, sem sungnar hafa verið
á samkomum og í útvarp. Hefir
hún samið lög við íslenzk
kvæði og þeim verið vel tekið.
Einnig á hún sæti í stjórnar-
nefnd féiags tónskálda í Cali-
fornía-ríki (“California Com-
posers and Writers Society”)
og hefir verið mjög starfandi í
þeim félagsskap.
Ekki vil eg skiljast svo við
Ábyggilegar fregnir af Norð-
urlöndum bera þvi vitni, að þar
sannast nú orð Arnar skálds
Arnarsonar í kvæði, er hann
orti seint núna í haust:
Sá er háttur hetjulundar—hvað
sem féll 1 skaut—
veiklast ei af velgengninni,
vaxa í hverri þraut.
Þess vildi eg óska löndum
mínum hvarvetna, jafnframt
því sem eg bið þeim blessunar
á þessu herrans ári.
V.
Hið nýliðna ár mun skráð á
söguspjöld Norðurlanda sem
eitt hið allra atburðaríkasta og
örlagaþyngsta, er yfir þau hef-
irgengið. Og þegar litið er til
þess, hver raunakjör nánustu
frændalöndin, Danmörk og
Noregur, eiga nú sem stendur
við að búa, verður eigi annað
sagt, en að hlutskifti Islands
KVÆÐI TIL MARÍU
MARKAN
Flutt henni i samsœti 13.
janúar í Vancouver, B. C.
Til Mariu Markan
þinn
þennan þátt um hljómlistarfólk j hafi harla gott orðið til þessa,
vort, að eg minnist eigi með þó íslendingar hefðu auðvitað
nokkrum orðum á Maríu Mark-1 helst og fremst kosið, að land-
an söngkonu, sem nú dvelur í
landi hér, og lætur væntanlega
til sin heyra á þessum slóðum
áður mjög langt líður. Útvarps-
söngur hennar frá Vancouver
sem áttu kost á að hlusta á
hana, enda hefir hún bæði
þróttmikla rödd og fagra. Þeg-
ar hún söng “Draumalandið”,
ið hefði eigi á þann hátt sem
orðið er dregist inn í hringiðu
hernaðarlegra aðgerða. En því
ber að fagna, að hinn forni
frelsisandi og sjálfstæðis lifir
enn góðu lífi á Norðurlöndum,
einnig í þeim löndunum tveim,
sem verða að lúta boði og
banni erlendra kúgara og ráns-
manna. Og þessi sjálfstæðis-
andi, sem ekki vill kúgast láta,
fanst mér sem hún hefði sungið; kemur fram hjá æðri sem
Island, í allri heillandi fegurð
lægri.
Víðfræg er orðin eftirfarandi
allar fregnir af þeirri starf- ln Sveinson Perkins) í Wash- þess, inn í stofuna til okkar,
semi. ington, D. C., vinnur að því að og mun fleirum hafa orðið svip-; saga um Kristján konung X,
Þeir próf. Halldór Hermanns- þýða íslenzkar úrvalssmásögur að innanbrjósts við að hlýða á Konungur sá hakakross-fánann
son í Ithaca, N. Y., og dr. Stef- á enska tungu, og hafa nokkrar snildarmeðferð hennar á því þýzka blakta við hún yfir
Eg kom til að hlusta á
svana söng,
Sannlega reyndist hann fagur,
Eg óska að framtíðin lýsi þér
löng—
Einn ljómandi eilífðar dagur.
Meðlimur Isafoldar
Nýórskveðja til Maríu Markan,
söngkonu
Sólskins geisla sumargyðja!
Söngvamál er lífs þíns iðja
Á hæstu tónum hljóms og
ljóðs!
Lofstír þinn er langtum stærri,
En ljóðdís mín—svo mikið
smærri,
En þó vill hún óska þér til
góðs.
* * *
Með útþrá æsku daga!
Og óma í vöggu gjöf:
Á bylgjum ljóðs og laga
Þú leiðst um ókunn höf!
Og sigling þín varð saga!
1 sönglist þinni—að gröf.
Með stemda strengi á tungu!
Og stjórn á hljómsins snild
Og yfirbragði ungu
Og andans töfra í fylgd.
Þér hrós öll söngskáld sungu
Þín sál er hrein og mild.
Þú hefir heiminn kannað
Og hlotði söngva frægð!
Með sjálfsment þinni sannað
Hve söngrödd þín er fægð.
Þó æðst og mest sé annað!
Þín ættlands-hljóma gnægð.
Við þökkum þér af hjarta—
Að þú sást okkar strönd—
Með ósk um burtför bjarta
Og byr um höf og lönd!
Uns heim við móðurhjarta
Þú heilsar Ingólfs-strönd!
Þórður Kr. Kristjánsson
—Port Mellon, B. C.
María Markan
Vor þjóð var æ i landa leit
Þótt léttu ættarbönd
Frá kvía-staur hún kugg sinn
sleit
Að kanna sjónarrönd
Og margur niðji nafn sitt reit
Á nýja furðuströnd
Og síðan fyrst að frónskri vör
Sér fylkti kappa lið
I leit hins fjarra lundin ör
Fékk lagt að ótal mið.
Og nú ert þú á nýrri för
Að nema ’in æðri svið.
Á víkinganna úlfa-öld
Við áttum frækið lið
Er sóttu fram með sverð og
skjöld
Og seldi fáum grið
En hremdi auð og áttu völd
Um yztu jarðar mið.
Þeir öðrum fyrri urðu samt
Að auka menning heims
Hvert spekiorð varð tungutamt
Og trygging hugarseims
Og loks tók fleygur andinn amt
Um ytri hverfi geims.
Þótt víða nú á lönd og lýð
Úr lofti deyð sé spýtt
Þótt hjörtum sýki haturs tíð
Og hugartún sé grýtt
Til okkar gegnum agg og stríð
Þinn ómur hreimar blítt.
Á bylgjum allífs orkulind
Sitt afl um heiminn ber
I náttar-sveflum sérhver mynd
Að sjónum túlkuð er
Og þannig inn um eyrans þind
Hver óður mál sitt tér.
Þín rödd berst út á öldum þeim
Um ómælandi firð
Þú talar frið i tryldan heim
Um torg og kónga hirð
Og temur saman hug og hreim
I höll og sveitar kyrð.
Og landnám þitt í heimi hljóms
Oss hóf á frægðar tind
Þú hrífur sálir guðs og gróms
En glepur fyrir synd,
Og listargyðja lokadós
Mun líkjast þinni mynd.
P. B.
eososseoQoessosssosoosQoos
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
útbreiddasta og fjölbreyttasta
íslenzka vikublaðið
Mseðosoesesðoccscsocccosa