Heimskringla - 29.01.1941, Page 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. JANÚAR 1941
ffritttskrittgla
(StofnuB 1S86J
Kemur út A hverjum miBvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 00 SSS Sargent Avenue, Winnipef
Talsimia 86 537
VerB blaðslna er »3.00 árgangurlnn borglst
tyriríram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRES8 LTD.
311 ylðskifta bréf blaðlnu aðlútandl sendlst:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskrlngla” ls publlshed
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 29. JANÚAR 1941
KIRKJUM FJÖLGAR í
REYKJAVÍK
í nýkomnum blöðum frá íslandi, er
hermt, að prestkosning hafi farið fram
15. desember til þriggja nýrra kirkna í
Reykjavík. Þó blöð séu komin vestur
dagsett 18. desember, er talningu at-
kvæða ekki lokið og því óvíst um hverjir
nýju prestarnir eru. En það mun nú
brátt fréttast.
Eftir þessar kosningar, verða sex þjóð-
kirkjuprestar í höfuðstað íslands í stað
tveggja áður. Frikirkja er að minsta
kosti ein auk þess og ein eða tvær kirkj-
ur annara trúflokka.
Dómkirkjan heldur áfram sem áður
og við hana þjóna tveir prestar. Nýju
prestaköllin heita: Nesprestakall, Hall-
grímsprestakall og Laugarnesprestakall.
Um Nesprestakallið sækja 9, en aðeins
einn verður kosinn. Um Hallgríms-
prestakallið sækja margir, þeirra á með-
al séra Jakob Jónsson, en þar verða tveir
kosnir. í Laugarnesprestakalli verður
einn kosinn og þar sótti aðeins einn
prestur, séra Garðar Svavarsson. Mun
hann því kosinn; þó skal geta þess að
lög eru að engin sé kosinn, sæki ekki
helmingur sóknarbarna kjörstað. En þá
skipar kirkjumálaráðherra, hvern sem
honum sýnist í embættið.
Hvernig stendur nú á þessari kirkju-
fjölgun í höfuðstað íslands? Eftir þess-
ari nýju ráðstöfun, eru sem næst einn
prestur á hverja fimm þúsund íbúa; hlut-
föllin eru mjög lík og meðal íslendinga
í Winnipeg. Og það þykja manni nú
nokkur sinnaskifti, að Reykvíkingar
skuli vera orðnir eins trúaðir og Vestur-
íslendingar!
Full ástæða er til að vona, að af
þessu nýja spori leiði andlega vakningu,
aukna samvinnu og einbeittari átök
þjóðlífinu til heilla og þroska. Þó kirkj-
an heima sé þjóðkirkja og stefnu henn-
ar sé að nokkru gerður skórinn fyrir-
fram, hefir hún sýnt sig, á síðari árum
að minsta kosti, svo rúma, að geta fylgst
með breytingum tímanna og andlegum
framförum og þroska. Mun hún í því
hafa verið margri nöfnu sinni víðsýnni
og ekki hikað við að gera sannleikanum
hærra undir höfði en varajátningum.
Hún verður, þó þjóðkirkja sé, að heyja
sitt andlega kapphlaup við frjálstrúuð-
ustu kirkjur og helga sér, sem þær, nið-
urstöður nýrra raunvísinda, ef hún á
ekki að daga uppi og verða að stein-
hrúgu, eins og álög flestra kirkna virð-
ast enn vera. Stefna frjálstrúarkirkju
íslendinga í Vesturheimi, hefir verið sú,
að leysa kirkjuna úr þessum álögum. Og
hún væntir nokkurrar samvinnu ís-
lenzku þjóðirkjunnar í því efni, er hún
nú með nýjum og að því er ætlað verður
með auknum áhuga, færist trúmála-
starfið í fang.
“Áfengi,” sagði írskur prédikari, “er
mesta bölvun þessa lands. Það kemur
þér til að rífast við nágranna þina, æsir
þig til að skjóta á yfirboðara þína og
það er einnig því að kenna að þú hittir
ekki.”
í færeysku blaði finnum vér eftirfar-
andi “upplýsingar” um ísland:
Á íslandi var byrjað að nota vasaklúta
á 16. öld, eða eitthvað um það bil, og það
voru konurnar, sem tóku upp þá tísku.
En það liðu hundrað ár, áður en karl-
mennirnir lærðu þann sið, að hætta að
snýta sér með fingrunum.
EFTIR REIKNINGI HITLERS
Það gera sér líklega fáir fulla grein
fyrir útgjöldunum, sem Þjóðverjar hafa
hlaðið á Frakkland. Hér skal í fám orð-
um gefið sýnishorn af þeim:
Frakkar verða að greiða allan kostnað
þýzka herliðsins á Frakklandi, eins og
þar væri um setulið að ræða. Sá kostn-
aður nemur 20 miljón mörkum á dag.
Þessi fjárhæð var ákveðin í vopnahlés-
samningunum 24. júlí 194CLmilli Frakka
og Þjóðverja.
í þeim samningum var og gengi fránk-
ans ákveðið: 20 fránkar í einu marki.
Þjóðverjum greiða Frakkar því á ári
146,000,000,000 fránka.
Til samanburðar skal geta þess, að
allar tekjur frakknesku þjóðarinnar
(ekki stjórparinnar) hafa ekki á neinu
einu ári farið frarn úr 290,000,000 frönk-
um.
Er af þessu ljóst, að Þjóðverjar krefj-
ast af Frökkum 50%, eða helmings allra
tekna í landinu. Og þegar litið er á
hvað stríðið hefir takmarkað framleiðsl-
una, verður hlutfallið enn hærra, en
þegar reiknað er eftir tekjum árin fyrir
stríðið.
Það sem sambandsþjóðirnar í síðasta
stríði settu Þjóðverjum fyrir setuliðið
sem þær urðu að hafa á vésturvígstöðv-
unum, nam 1% af árstekjum allrar þjóð-
arinnar. Þar var talinn kostnaðurinn,
en ekki eyrir meira.
Tekjur frakknesku stjórnarinnar árið
1939 voru 66,000,000,000 fránkar. Fyrsta
árs fjárhagsáætlun hennar í þessu stríði
nam 79 biljónum. Fjárkrafa Þjóðverja
er því nærri tvisvar sinnum eins há og
stríðs-fjárhagsáæltun landsins, en meira
en helmingi hærri en útgjöld stjórnar-
innar á ári á friðartímum.
Kostnaður Þjóðverja af setuliði sam-
bandsþjóða stríðsins, nam 7% af stjórn-
artekjum Þjóðverja árið 1913 og dálítið
yfir 3% af stjórnartekjunum 1924.
Af öllum her Þjóðverja í Þýzkalandi,
er lítið setulið. Herinn þar er til varnar
Þýzka ríkinu, ekki fyrir Frökkum, held-
ur fyrir annari þjóð. Varnarlið Þjóð-
verja á vesturströnd Frakklands, er
ekki setulið og kemur Frakklandi ekkert
við. Kostnað þess ætti það því ekki að
greiða. En jafnvel þó Frakkland greiddi
alt þetta eins og það kostar, næmi það
ekki nærri öllum hinum gífurlegu' út-
gjöldum Frakka.
Gengið gerir þó líklegast stærsta
skarðið í útgjöldunum. Ríkisbanki
Frakka verður að taka um 3 biljónir
marka árlega og skifta í fránka á þessu
gengi.
Þjóðverjar hafa hvergi en til útgjalda
Frakka fært neitt af jörðum, lóðum og
húsum, er þeir hafa tekið og nota sem
þeir eigi. ,
Eflaust munu aðrar hernumdar þjóð-
ir vera eins hart leiknar og Frakkar. Og
að allur heimurinn er það ekki, eigum við
Churchill og Roosevelt að þakka.
MINNI IÐAVALLAR
. flutt á íslendingadegi á Hnausum
3. ágúst 1940.
Áður en eg byrja á þessu minni, sem
nefnt er hér að ofan skulu sögð nokkur
orð um örnefni yfirleitt.
Eitt af mörgu sem okkur þótti eftir-
tektavert við þennan nýja heim, þegar
við komum hingað, var það, hve lítið
var hér um örnefni. Þó sveit úr sveit
væri ferðast, varð ekki vart við nafn á
nokkrum bæ. Það getur ekki kallast
bæjarheití, að segja, að Mr. Smith’s, eða
að Mrs. Salómon’s eins og hér er lands-
venja. Á íslandi var þessu alt öðruvisi
farið. Þar bar ekki aðeins hver bær
nafn, heldur voru svo hundruðum skift-
ir örnefni á hverjum bæ. Lýsing St. G.
St. af þessu er svo gagnorð, að ógleym-
anleg verður hverjum, er efnið hugleiðir:
Og framförin mikla og menningin hér
við minningar ei hefir töf.
Ef endistu að plægja, þú akurland fær
er uppgefst þú: nafnlausa gröf.
En Saga og Æfintýr öll hefir skreytt
með örnefnum bændanna lönd,
og bæina óskírða uppvaxa lét
ei öldin um dal eða strönd
á föðurleifð minni. í myrknættið út,
er minningar tendra sín bál,
um vallgróna haugana blossana ber
svo bjart er um feðranna sál.
Einu undantekningarnar frá þessu
hér vestra eru íslenzku bygðirnar. í
þeim eru flest sveitabýli skírð og þar er
auk þess fjöldi örnefna; eru sum þeirra
bæði þjóéleg og fögur. Hefi eg oft spurt
sjálfan mig, hvort þarna skyldi á milli
þjóðabrotanna hér, sem komin eru af
söguþjóð og hinna, sem á sama stendur
hvort bjart er um feðranna sál eða
myrkt.
Á örnefnum getur ýmislega staðið. í
Landnámu segir, að Örlýgur gamli hafi
heitið Patreki biskupi því, að láta ein-
hvern stað á íslandi heita hans nafni,
ef hann bjargaðist úr hrakningunum á
leiðinni heim. Þannig stendur á nafni
eins fjarðarins á íslandi. Merkilegt við
þessa sögu er, hvað Örlýgur virðist hafa
álitið örnefnið mikilsvert, að bjóða það
fyrir lífgjöfina.
Allnýlega las eg í blaði að heiman
frásögu um stein, sem Hallgrímssteinn
heitir, og er milli Saurbæjar og Fer-
stiklu. Nafnið var sagt að steinn þessi
bæri af því að þar hefði séra Hallgrímur
Pétursson stundum setið og ort. Undir
steininum kvað vera hlé af hvaða átt
sem blæs. Bætir blaðið við, að, ef til
vill,Tiafi þar oft verið meira næði til að
yrkja, en á heimilinu, því Guðríður kona
hans, (Tyrkja-Gudda) hafi stundum
verið gustmikil og fanst ekki hækka í
askinum við skáldskapinn. Máske eitt-
hvað af Passíusálmunum hafi þar verið
ort, segir í greininni. Þetta örnefni,
þessi steinn, finst mér mega segja, að
tali. Og svo gera örnefni oft.
Örnefni geta og átt skylt við annað en
landslag, þó oft fari þau eftir því. Þess
mætti nefna mörg dæmi bæði hér og
heima. Til dæmis á nafnið á þessu póst-
húsi sem við erum stödd á: Hnausar,
ekki sem bezt við landslag hér. Náttúru-
lýsing Bjarna Thorarensens á Dan-
mörku, “sem naflaus ásýnd er,” ætti
mikið betur við. En nafnið bendir samt
á hvaðan frumbyggjarnir voru af ís-
landi. Það er því sögulegt, og ber vott
um ræktarsemi til íslands, eins og öll
íslenzk örnefni hér gera. Þau eiga ræt-
ur að rekja til minninganna að heiman.
Að okkur látnum, verða þau ef til vill
hér eini steinninn sem talar, fræðir út-
lendinga um, að hér hafi eitt sinn menn
búið utan af “grundu ísa.”
Heima á íslandi er nú mikið unnið að
því að safna og skýra örnefni. Og eg var
fyrir skömmu að lesa bók um örnefni
þar, er einn nefndarmann ykkar (íslend-
ingadags nefndarinnar á Hnausum),
Guðmund Einarsson bar að garði. Við
urðum brátt sammála um að þetta væri
þarft verk og að þetta þyrftum við einnig
að gera hér vestra: að skrá íslenzk ör-
nefni og skýra eftir föngum. Að því
væri ekki aðeins gagn fyrir sögu vora,
heldur mundi bæði póststjórn og járn-
brautafélög hér verða þakklát fyrir upp-
lýsingar um merkingu nafna á pósthús-
um og járnbrautastöðvum o. s. frv. Auð-
vitað yrði sú skýring að vera á ensku.
Lýsing bæjarnafnanna yrði einnig að
vera það, en að sjálfsögðu líka á íslenzku.
En þegar hér var komið sögu, lagði
komumaður til, að eg byrjaði á þessu
með því að mæla fáein orð fyrir minni
Iðavallar á þessum íslendingadegi ykk-
ar. Þó eg teldi nokkur tormerki á því,
stendur nú þannig á því, að eg er hér að
þreyta ykkur með þessu rugli. Auð-
vitað ber Guðmundur ekki ábyrgð á
ruglinu, en ef um hegningu fyrir það er
að ræða, þá held eg að hann ætti ekki
heldur að sleppa.
Og nú skal eg þá snúa mér að örnefni
þessa staðar, Iðavelli. Finnur Jónsson
segir að í fornum fræðum sé fyrst minst
á Iðavöll í Völuspá og aðeins á tveim
stöðum; þaðan séu allar upplýsingar um
orðið komnar. í fyrra skiftið eiga goðin
að hafa búið þar í friði og allsnægtum.
Þá var gullöld með ásum. Því til sönn-
unar er á það bent af fræðimönnum, að
þetta geti hafa verið á eiröldinni (frá
1000 til 400 f. Kr.), vegna þess, að þá var
svo mikið gull á Norðurlöndum, að ýmsir
húsmunir voru úr því gerðir og bústaðir
guða prýddir með því. En alt er í heim-
inum hverfult. Jafnvel gullaldirnar líða
undir lok. Æsir áttu í stríði við jötna,
við hið illa, eins og guðir og menn eiga
enn. Guðir og menn segi eg og ber þar
að gæta þess, að sambandið var þar
meira, en við nú eigum að venjast. En
að því kemur, og eru ýmsar ástæður
fyrir því færðar, að æsir og menn týnast
í stríðinu við jötna. Æsir eru strádrepn-
ir og heimur þeirra og manna tortímist
í Ragnarökum. Eina bótin er að jötnar
og jötnaheimurinn gerir það líka. Æsir
og jötnar hafa með öðrum orðum barist,
þar til enginn stóð uppi og báðir voru
yfirkomnir. Hversu mjög minnir þetta
ekki á heiminn nú, þó gerst hafi fyrir
öldum síðan. Miðgarður, sem
var bústaður manna, þ. e. jörð-
in, og Ásgarður þar sem æsir
bjuggu, eru báðir úr sögunni
með ragnarökum. Á þennan
gamla heim, er ekki minst eftir
þau.
í sambandi við þessar ófarir
guða og manna, er á margt
bent sem ástæðu, svo sem
“spillingu fyrir tilkvámu
kvennanna”, þ. e. þursameyj-
anna, því þær aðstoðuðu með
öllum ráðum sinn kynflokk, og
á aðra höndina sællífi, sem
auðnum og gullinu fylgdi. —
Hvorttveggja getur þetta hafa
lamað þjóðlífið hjá ásum og
mönnum í viðureigninni við ó-
vinina. Við vitum að það gerir
það enn. En svo gat lið jötn-
anna einnig hafa aukist meira
og guðirnir ekki ráðið við það,
þó framar stæðu þeim að vits-
munum. En hvort sem er,
kemur þetta mönnum til að
hugsa um annað. Nú er eins
og við vitum meira til af gulli
í heiminum en nokkru sinni
áður. Öllum ætti að geta liðið
vel eða eitthvað í áttina til
þess, er sæmilegt má telja. En
er því að heilsa? Þvert á móti
gengur nú svo margt skrykkj-
ótt í lífi þjóða, að það hlýtur
að vera hverjum hugsandi
manni spurning og áhyggju-
efni, hvort ekki sé nú mjög
að líða að ragnarökum.
Á hinum staðnum sem minst
er á Iðavöll í Völuspá, eru
ragnarök liðin hjá. En þó er
þar Iðavallar aftur getið eins
og hann hafi ávalt verið til og
sé það eina sem ekki gat með
öllu tortímst í ragnarökum. —
Finnur Jóhsson ætlar, að orðið
þýði blátt áfram sígrænn völl-
ur, þar sem gróður endurnýjast
í sífellu, eilíflega. Á þessum
stað kemur “hið bjarta kyn”,
þ. e. æsir og menn, aftur sam-
an eftir ragnarök. En af ásum
er þar ekki annara getið en
Baldurs, er snemma féll í val
og Viðars og Valáðs, Móða og
Magna; en þeir eru synlr óðins
og Þórs. Þeir voru önnur kyn-
slóð guðanna. Synir Ása lifa
því og halda áfram að vernda
mannkynið, eins og feður
þeirra gerðu, en með breyttum
hætti, öðrum lífsskoðunum
nýjum sið. — Af mann-
kyni komast aðeins Líf og Líf-
þrasir af í ragnarökum og
verða foreldrar nýs mannkyns.
Þau höfðu morgundöggina sér
til næringar og hún er jafnvel
enn það eina, sem margur hef-
ir ráð á. Alt er breytt í hinum
nýja heimi og með nýjum nöfn-
um. Þar er nú getið um Gimli
með fleiru, sem stað eða hérað,
sem guðirnir reisa sér sal á,
sem kemur í stað Ásgarðs og
heldur þannig alt áfram sem
fyr, aðeins með breyttum nöfn-
um.
Við frásögn þessa af Iðavelli,
telur Finnur Jónsson það vafa-
samt, að Iðavöllur hafi verið
til fyrir ragnarök. Bústaður
Ása er þá ávalt nefndur Ás-
garður. En af einhverju hefir
höfundi Völuspár eflaust þótt
betur á því fara að hafa hann
ávalt til. Ef til vill þurfti ekki
að halda á hugmyndinni um
áframhald meðan ekkert
reyndi á, eins og F. J. segir. En
eftir ragnarök þurfti vissu-
lega eitthvað að skapa, sem
varanlegt eða eilíft var. Og í
því mun fólgin fylsta merking
orðsins Iðavöllur.
Eftir ragnarök kemur Bald-
ur aftur fram sem áður er sagt,
og með því er tortíming ása
og manna aftuF bætt. En það
er meir en sagt verður um
jötna heiminn. Hann er ekki
endurreistur. Hið góða sigrar.
Um þessa breytingu er oft tal-
að sem nýjan sið. Baldri hefir
verið líkt við Krist og kallaður
Kristur Ásatrúarinnar. 1 kenn-
ingu hans er þó ekkert, eins og
Finnur Jónsson bendir á, sem
er aðalatriði kristninnar, eins
og endurlausn, friðþæging,
kraftaverk eða krossfesting.
Enda var líf þeirra ólíkt. Með
Baldri ryður sér eigi að síður
ný skoðun til rúms í norræna
heiminum. Hún er nær samtið
sinni, mildari og réttsýnni, lík-
ari skoðunum víðsýnna manna
á öllum tímum, en bæði gömlu
ásatrúnni og kristninni, bá-
biljulausari en þær og nær því
að vera hrein skynsemistrú.
Líklegast er lífsskoðunum og
og sérstaklega trúarskiftum
ekki betur lýst í nokkru riti fyr
eða síðar, en Völuspá. Með
efnið er svo farið, að af því
munu menn lengi læra, er um
trúmál hugsa og fagrar lífs-
skoðanir reyna að mynda sér.
Og það verður gert eins lengi
og fullkomnun er ekki náð. En
á það vantar nokkuð, þar sem
á milli hins illa og góða, skilur
lítið meira ennþá, en áin Ifing,
sem aðskildi jötna og ásaheim-
inn forðum. í staðinn fyrir
þessa á, má til sanns vegar
færa að sé nú Ermarsund.
Eg veit ekki hvort að mynd
þessi, sem eg hefi verið að
reyna að draga af því sem gerð-
ist á Iðavelli, er eins ljós og eg
vildi að hún væri, en lengra
skal þó ekki út í þá sögu farið.
Þessum niðurlagsorðum langar
mig samt að bæta við:
Landnemarnir íslenzku hafa
hér komið sér upp samkomu-
stað, til þess að halda á ís-
lendingadag, og minnast þess,
sem þeir eiga dýrmætast í sín-
um þjóðararfi. Og þeir hafa
nefnt hann Iðavöll. Ætlar önn-
ur kynslóð þeirra hér og svo
hver af annari, að vernda þann
stað og minningagróðurinn sem
þar vex, svo að hann haldist
hér sígrænn, eilífur? Með því
einu, ber staðurinn nafn með
rentu.
Stefðn Einarsson
BANDARÍKJAKONURN-
AR OG KLÚBBARNIR
ÞEIRRA
Stærsta kvenfélagið eða kven-
blúbburinn hér í landi heitir
mjög háfleygu nafni og hefir
þúsundir meðlima í hverju ríki.
. .. Nú víkur því svo við, að við
erum stödd í stærsta bænum í
Montana og hér eru nú saman-
komnar eitt þúsund konur úr
þessum klúbb . . . þær eru á
þriggja daga samkundu og
koma frá öllum landshornum.
. . . Maður getur ekki þverfót-
að fyrir þeim á götum og
torgum . . . það eru stórar
kvensur, litlar hnellur, feitar
og horaðar kerlingar — og nú
haldið þið að eg skrökvi — en
þær eru allar eins. . . Allar eru
þær hvítklæddar, sumar í síð-
um kvöldkkjólum kl. 9 að
morgni dags (spyrjið mig ekki
hvers vegna, eg hefi ekki hug-
mynd um það), allar hafa
blómvönd á barminum og sum-
ir barmarnir gætu hæglega
borið stóran bakka með heilli
máltíð handa tveimur . . . allar
eru þær “krullaðar” á sama
hátt — það -sem við kölluðum
“ondúlerað” í gamla daga —
(kanske er þa,ð í lögum félags-
ins), allar hafa svip á sér og
svipurinn segir: eg er betri en
allar aðrar konur, eg drekk.
ekki né reyki og eg hefi mann-
inn minn í^vasanum! Undarleg-
ur hópur! (þarna er eg lifandi
komin með aðfinslurnar . . .
þetta eru sjálfsagt bestu konur
og gera líklega margt gott af
sér, þótt eg hafi ekki haft
njósnir af því . . . og ef menn-
irnir þeirra eru undirokaðir, er
nokkuð við það að athuga? . . .
Þeir eru þá bara að borga fyrir
undirokun kvenna á liðnum
öldum!).
Eru það bara kerlingarnar í
þessum klúbb’ sem hafa menn-
ina sína í vasanum? Nei, ansi
er eg hrædd um, að flestar sög-
urnar, sem þið hafið heyrt um
“undirokun” karlmannanna í
Bandarikjunum, séu heilagur
sannleiki! Karlmennirnir heima